Στέργιος Σάκκος, Άγιος Μάρκος ο Ευγενικός. Το μήνυμα ενός αγίου

Μία χαρισματική μορφή, πού ἄφησε ἔντονη καί φωτεινή τή σφραγίδα της μέσα στήν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας, προβάλλει μέ μία ἰδιαίτερη ἐπικαιρότητα ἀπό τό ἑορτολόγιο αὐτοῦ τοῦ μήνα. Εἶναι ὁ ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός, ἐπίσκοπος Ἐφέσου, ὁ ἀνθενωτικός. Στίς μέρες μας, ὅπου ἡ οἰκουμενική κίνηση ἔχει προβληματίσει καί τόν πιό ἁπλό ἄνθρωπο καί ἐμφανίζεται ὄχι πλέον μέ ἐκκλησιαστικό, ἀλλά μέ ἐντυπωσιακό κοινωνικό ἔνδυμα, τίποτε δέν εἶναι πιό ἐνδιαφέρον, ἀλλά καί πιό ἀξιόπιστο ἀπό τό νά ἀκούσουμε τό μήνυμα ἐκείνου πού ὑπῆρξε κάποτε πρωταγωνιστής σ' αυτά τά γεγονότα καί πού βρῆκε τή δικαίωσή του ἀπό τούς αἰῶνες.

Ὁ Μᾶρκος ἦταν εὐγενικός στήν ψυχή καί στήν καταγωγή. Ἀπό τά πρῶτα μαθήματα πού πῆρε, ἦταν οἱ ἐμπνευσμένοι λόγοι τοῦ Ἰωσήφ Βρυεννίου· «Ἡ ὀρθόδοξος πίστις ἡμῶν, αὕτη πλοῦτος ἡμῶν, αὕτη δόξα, αὕτη γένος, αὕτη στέφανος, αὕτη καύχημα». «Οὐκ ἀρνησόμεθά σε, φίλη Ὀρθοδοξία· οὐ ψευσόμεθά σε, πατροπαράδοτον σέβας· οὐκ ἀφιστάμεθά σου, Μῆτερ εὐσέβεια. Ἐν σοί ἐγεννήθημεν καί σοί ζῶμεν καί ἐν σοί κοιμηθησόμεθα· εἰ δέ καλέσει καιρός, καί μυριάκις ὑπέρ σοῦ τεθνηξόμεθα». Τά λόγια αὐτά στάθηκαν ὁρόσημο στή ζωή τοῦ Μάρκου, ἔγιναν ἱερά παρακαταθήκη, πού φρόντισε νά τήν διαφυλάξει μέχρι τέλους ἀνόθευτη καί ἀπαραχάρακτη.

Τά χρόνια πού ἔζησε, ἦταν δύσκολα γιά τήν πατρίδα. Οἱ Τοῦρκοι εἶχαν φθάσει ἔξω ἀπό τίς πύλες τῆς Κωνσταντινουπόλεως καί τά θεμέλια τῆς αὐτοκρατορίας ἔτριζαν ἀπό τό πάτημά τους. Ὁ αὐτοκράτορας μπροστά στόν ἄμεσο κίνδυνο ἀναζητᾶ βοήθεια. Χτυπᾶ τίς πόρτες τῶν ἰσχυρῶν τῆς Εὐρώπης καί ζητιανεύει τή συμμαχία τους. Γιά νά δώσουν ὅμως οἱ χριστιανικοί λαοί τή βοήθειά τους στή Βασιλεύουσα, πρέπει νά ἐγκρίνει ὁ πάπας. Καί ὁ πάπας ἀπαιτεῖ βαριά ἀνταλλάγματα· τήν ὑποταγή τῆς Ὀρθοδοξίας στόν παπισμό.

Ἡ ἀπειλή εἶναι κακός σύμβουλος καί γίνεται χειρότερος, ὅταν χάνει κανείς τή βαθιά αἴσθηση τῆς πραγματικότητος. Καταναγκασμένοι ἀπό τόν κίνδυνο, ξεγελασμένοι ἀπό τό προσωπεῖο τῆς πλάνης ὅλοι, αὐτοκράτορας καί ἐπίσκοποι ὑποχωροῦν καί συγκατανεύουν γιά τήν ἕνωση τῶν Ἐκκλησιῶν, ὅπως ὀνομάζουν κατ’ εὐφημισμόν τήν ὑποταγή στόν πάπα. Διαλέγουν τήν ὑποδούλωση στόν παπισμό ἀπό τήν ὑποδούλωση στόν Τοῦρκο. Καί μόνο ὁ Μᾶρκος, ἀκολουθώντας πιστά τούς πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ὑψώνει τό ἀνάστημά του καί ὑπερασπίζεται τήν ἀκεραιότητα τῆς πίστεως. Στή σύνοδο τῆς Φερράρας-Φλωρεντίας τά λόγια του ἀποτυπώνονται μνημειώδη.

Πάνω ἀπό τήν ἐλευθερία τῆς πατρίδος, διακηρύττει, εἶναι ἡ ἐλευθερία τῆς πίστεως. Διότι μία ἐλεύθερη πίστη μπορεῖ κάποια μέρα νά ἐλευθερώσει τή σκλαβωμένη πατρίδα. Ἡ πίστη κρατᾶ ἀδούλωτο τό φρόνημα καί κάνει γενναία τήν καρδιά. Ἀντίθετα, μία ἁλυσοδεμένη ἀπό τήν ἀπάτη πίστη γονατίζει καί τήν πατρίδα στά πόδια αὐτοῦ πού τήν ἐξαπάτησε. Τήν ἕνωση τήν ποθοῦμε, τήν ὑποταγή μισοῦμε, διότι θά σημάνει τόν ἀφανισμό τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἀνάμεσα στήν ἀλήθεια καί στό ψέμα δέν ὑπάρχει μεσότητα, δέν χωρᾶ συμβιβασμός. Ὁποτεδήποτε ἔγιναν τέτοια βήματα, ἐκεῖνος πού κέρδισε ἦταν ὁ ἐχθρός τοῦ Θεοῦ καί τοῦ ἀνθρώπου.

Μέ τήν ἀνυποχώρητη αὐτή στάση του ὁ Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός ἦταν ἑπόμενο νά γίνει ἀντιπαθής στούς παπικούς καί στούς φίλους τους καί νά κατηγορηθεῖ ὡς μισαλλόδοξος, ἐνῶ ἐκεῖνοι συνιστοῦσαν ὑποκριτικότατα «ἀγάπη καί εἰρήνη». Μερικοί θέλησαν νά τόν δολοφονήσουν. Ὁ συμμαθητής του Βησσαρίων ὀργισμένος φώναξε στό Μᾶρκο· «Περισσόν ποιῶ καί φιλονικῶ μετά ἀνθρώπου δαιμονιαρίου (δαιμονισμένου). Αὐτός γάρ ἔνι μαινόμενος (εἶναι τρελλός)». Ἀλλά ὁ Μᾶρκος, πού ὡς ἄνθρωπος ἦταν ἤπιος καί ταπεινός, γιά τήν πίστη του ἔγινε λιοντάρι. «Σύ ὑπάρχεις κοπέλιν καί ἐποίησας ὡς κοπέλιν», ἦταν ἡ ἀπάντησή του στό Βησσαρίωνα.

Ἡ ἕνωση τελικά ὑπογράφτηκε, ἀλλά ποτέ δέν ἐφαρμόστηκε. Ὁ ἴδιος ὁ πάπας, ὅταν ἔμαθε ὅτι δέν ὑπέγραψε ὁ Μᾶρκος, δήλωσε· «Ἐποιήσαμεν οὐδέν». Καί ὁ πιστός λαός, ὁ φύλακας καί κριτής τῆς ἀλήθειας, ἀποδοκίμασε τούς ἑνωτικούς, ἐνῶ ἔκανε τό Μᾶρκο σύμβολό του αἰώνιο, πού ἐμπνέει ἀλλά καί ἐλέγχει τήν πορεία τῶν ὀρθοδόξων.

Ἡ διαμάχη γιά τήν ἕνωση δέν εἶναι ἁπλῶς ἕνας ἄγονος δογματικός διάλογος μεταξύ θεολογούντων. Διότι τό δόγμα, κάθε δόγμα, διαμορφώνει μία κοσμοθεωρία καί ἐπιβάλλει μία βιοθεωρία, πού δέν μπορεῖ νά κλεισθεῖ μέσα στό χῶρο τῶν ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων μέ τή στενή ἔννοια οὔτε μέσα στό χῶρο τῆς θεολογίας ὡς θεωρητικῆς ἐπιστήμης. Ἁπλώνεται καί ἀγκαλιάζει ἀσυναίσθητα ὅλη τή ζωή καί ὅλη τήν κοινωνία. Πίσω ἀπό τίς δογματικές διαφορές Ἀνατολῆς καί Δύσεως κρύβονταν οὐσιαστικά οἱ διαφορές δύο κόσμων, δύο πολιτισμῶν μέ ἀλλοιώτικη φιλοσοφία καί ἀλλοιώτικη νοοτροπία. Ἡ ἀνατολική ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ζῆ καί πολιτεύεται βασισμένη στήν αὐθεντία τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ. Σ’ αὐτήν στηρίζει τήν παιδεία της, τόν τρόπο σκέψεως καί δράσεώς της, τήν πολιτισμική της μορφή. Ζῆ καί δημιουργεῖ, ὅμως, μέ ἐλευθερία μέσα σ' αὐτήν τήν ἀτμόσφαιρα τῆς αὐθεντίας. Διότι ἡ αὐθεντία της εἶναι ἀγάπη, πού δέν καταδυναστεύει τούς πολίτες της, ἀλλά τούς καθοδηγεῖ καί τούς ἀσφαλίζει. Οἱ πιστοί ἐλεύθερα ὑποταγμένοι στό Χριστό, ἀποτελοῦν τό μυστικό του σῶμα καί τά μέλη τῆς Ἐκκλησίας του.

Ὁ παπισμός, καί ἡ Δύση γενικότερα, ζοῦν καί κινοῦνται σέ ἄλλο κλίμα. Ἐδῶ δέν πρυτανεύει ἡ αὐθεντία τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ἡ αὐθεντία τοῦ πάπα, τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ λογικοῦ. Ἡ Ἐκκλησία ἀπό σῶμα Χριστοῦ μετασχηματίζεται σέ κράτος, χριστιανικό ἀλλά κοσμικό, ἕνα κράτος κι αὐτή ἀνάμεσα στά κράτη αὐτοῦ τοῦ κόσμου. Ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ περιορίζει τό ρόλο της καί ἡ θέωση γίνεται ἕνα σύστημα λογικῶν κατηγοριῶν τοῦ ὀρθολογισμοῦ. Καί καθώς τό δόγμα δέν πηγάζει ἀπό τή θεία ἀλήθεια, ἀλλά ἀπό ἕνα ἀνθρώπινο ἀλάθητο, νεκρώνει, διασπᾶ, φέρνει τήν ἀνισορροπία στήν κοινωνία καί στόν πολιτισμό. Ἔτσι γεννιέται ἡ ἀναγέννηση πού ζητᾶ τό θάνατο τοῦ Θεοῦ, ὁ ἀνθρωπισμός πού φέρνει τήν ἀπανθρωπιά, ὁ διαφωτισμός πού σκοτεινιάζει τά πάντα μέ τήν ἀμφισβήτηση. Ξεπηδᾶ, τέλος, ὁ προτεσταντισμός, πού καταργεῖ κάθε δόγμα, ἐγκαθιδρύει τήν ἐλευθεριότητα καί καλλιεργεῖ τήν ἀθεΐα.

Τό δόγμα τό ὀρθόδοξο, ὅμως, δέν εἶναι ἀνθρώπινη καί θνητή φράση· εἶναι συνταγή ζωῆς, μήνυμα ἀλήθειας πού σώζει. Σώζει τήν ψυχή μας, ἀλλά καί τήν πατρίδα μας καί τόν πολιτισμό μας. Ὁ Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός ὑπερασπίζοντας τήν Ὀρθοδοξία, ὑποστήριζε μέ τόν ἀποτελεσματικότερο τρόπο τή χώρα του καί χωρίς νά τό ἐπιδιώκει, ἔβαζε τό Θεό προασπιστή τῆς ζωῆς καί τοῦ πολιτισμοῦ της. Ὁ ἅγιος αὐτός τῆς Ἐκκλησίας μας στέκεται καί σήμερα τό ἴδιο ἀσυμβίβαστος καί ἀληθινός ἀπέναντι σ' ἐκείνους πού εἶναι ἕτοιμοι σάν «κοπέλια» νά προσκυνήσουν τόν πάπα καί μιμοῦνται πιθηκίζοντας τό δυτικό τρόπο ζωῆς καί σκέψεως. Στέλνει καθαρό καί δυνατό τό μήνυμά του, ἕνα μήνυμα γνήσιου πνευματικοῦ πολιτισμοῦ.Εἶναι ὑπόθεση ζωῆς καί σωτηρίας, σ' αὐτόν τόν κόσμο καί στήν αἰωνιότητα, ἀδελφοί μου, ἡ διαφύλαξη τοῦ δόγματος τῆς Ὀρθοδοξίας!

(Στέργιος Σάκκος, ομότιμος καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης)