Πρόσωπο και προσωπεία

ΠΡOΣΩΠΟ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΕΙΑ

«Καὶ ἀτενίσαντες εἰς αὐτὸν ἅπαντες οἱ καθεζόμενοι ἐν τῷ συνεδρίῳ εἶδον τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡσεὶ πρόσωπον ἀγγέλου»(Πράξ. 6,15)

ΠΡΟΧΘΕΣ, ἀγαπητοί μου, Χριστούγεννα· χθὲς ἡ σύναξις τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου.Καὶ σήμερα πάλι ἡ Ἐκκλησία μᾶς καλεῖ νὰ ἑορτάσουμε τὸν ἅγιο Στέφανο, ποὺ ὑπῆρξε ὁ πρωτοδιάκονος καὶ πρωτομάρτυς τοῦ Χριστοῦ. Ἂς μεταφερθοῦμε νοερῶς στὰ Ἰεροσόλυμα λίγο μετὰ ἀπὸ τὸν καιρὸ ποὺ σταύρωσαν οἱ Ἑβραῖοι τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν. Καὶ νὰ τώρα τὸ ἴδιο συνέδριο ποὺ εἶχε δικάσει τὸν Κύριο συγκροτοῦν νέο δικαστήριο γιὰ νὰ δικάσουν –ποιόν; τὸν Στέφανο. Τὸ ἔγκλημά του; Σὲ ἐποχὲς ἀπιστίας ἔγκλημα εἶνε νὰ πιστεύῃς στὸ Χριστὸ καὶ νὰ τὸ κηρύττῃς. Γι᾽ αὐτὸ συνελήφθη καὶ δικάζεται. Πάλι Ἄννας καὶ Καϊάφας, γραμματεῖς καὶ φαρισαῖοι, ψευδομάρτυρες, λαὸς παράνομος. Καὶ ἡ κατηγορία; Πρῶτον ὅτι βλασφημεῖ τὸ Θεό, δεύτερον ὅτι δὲν τιμᾷ τοὺς προγόνους, πατριάρχες καὶ προφῆτες, καὶ τρίτον ὅτι ἀνατρέπει τὰ πάντα, εἶνε ἀναρχικός.

Μετὰ ὁ ἀρχιερεὺς πρόεδρος τοῦ δικαστηρίου τὸν καλεῖ νὰ ἀπολογηθῇ. Καὶ ὁ Στέφανος ἄρχισε. Ἡ ἀπολογία του εἶνε ἕνα ἀριστούργημα δυνάμεως, παρρησίας καὶ θάρρους, ποὺ ξεπερνᾷ τὴν ἀπολογία τοῦ Σωκράτους· ἀνοῖξτε τὶς Πράξεις τῶν ἀποστόλων νὰ τὴ διαβάσετε (κεφ. 7). Καὶ πέτρες ἀκόμα ἂν ἦταν, θά ᾽πρεπε νὰ συγκινηθοῦν. Ἀλλ᾽ αὐτοὶ τίποτα. Σὰν ἄγρια θηρία, ἦταν ἕτοιμοι νὰ τὸν κατασπαράξουν.

Πρὶν ὅμως ἀρχίσῃ ν᾽ ἀπολογῆται καὶ ἐνῷ ἀκούγονταν οἱ κατηγορίες, ξαφνικά, λένε οἱ Πράξεις, κοίταξαν τὸ πρόσωπό του καὶ τὸ εἶδαν «ἅπαντες», ὅλοι τους, νὰ εἶνε «ὡσεὶ πρόσωπον ἀγγέλου»(Πράξ. 6,15), ἔλαμπε σὰν ἄγγελος.

Αὐτὴ ἡ φράσι τοῦ ἱεροῦ κειμένου μοῦ δίνει ἀφορμὴ νὰ πῶ λίγα λόγια στὴν ἀγάπη σας. Τὸ θέμα εἶνε ὑψηλὸ καὶ βαθύ, ἀλλ᾽ ἐγὼ δὲν πρόκειται νὰ μιλήσω μὲ γλῶσσα θεολόγου καὶ φιλοσόφου· θὰ μιλήσω ἁπλᾶ, νὰ μὲκαταλάβουν ὅλοι.

Τί εἶνε πρόσωπο;Πρόσωπο ἔχει μόνο ὁ ἄνθρωπος. Ἡ λέξι αὐτὴ δὲ λέγεται γιὰ τὰ ζῷα. «Μούρη» λέει ὁ κόσμος ὅταν πρόκειται γιὰ ζῷα. Τὰ ζῷα εἶνε κατώτερα ὄντα, κινοῦνται σ᾿ ἕνα κύκλο ἐνστίκτων ὅπου δυὸ πράγματα κυριαρχοῦν, ἡ τροφὴ καὶ ἡ ἀναπαραγωγή.

Ὁ ἄνθρωπος κινεῖται σ᾿ ἕναν εὐρύτα το κύκλο. Ναὶ μὲν σωματικῶς μοιάζει μὲ τὰ ζῷα, ἀλλὰ ὑπάρχει μία τεραστία διαφορά, ἕνα χάος ποὺ τὸν χωρίζει ἀπὸ αὐτά· αὐτός, ὅπως λέει ἡ Γραφή, εἶνε «κατ᾽ εἰκόνα»τοῦ Θεοῦ(βλ. Γέν. 1,26)· εἶνε ἡ κορωνίδα τῆς θείας δημιουργίας. Βλέποντάς τον σὰ νὰ βλέπῃς τὸ Θεό. Μοιάζει μὲ τὸ Θεὸ ὄχι σωματικῶς· διότι ὁ Θεὸς δὲν ἔχει σῶμα ὅπως ἐμεῖς, εἶνε ἄυλος, πνεῦμα αἰώνιο. Μὲ τὸ Θεὸ μοιάζουμε ὡς πρὸς τὴν ψυχή, κατὰ τοῦ το εἴμαστε «εἰκὼν»τοῦ Θεοῦ.

Ἡ ψυχὴ ἔχει δύο μεγάλα προνόμια, ποὺ ξεχωρίζουν τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὰ ζῷα. Τὸ ἕνα εἶνε ἡ διάνοια, τὸ φυσικὸ κομπιοῦτερ μὲ τὸ ὁποῖο μπορεῖ καὶ λύνει προβλήματα καὶ σημειώνει ἐπιτεύγματα. Τὸ ἄλλο εἶνε ἡ ἐλευθερία, ὅτι ἔχει τὴ δυνατότητα νὰ ἐκλέγῃ μεταξὺ ἀληθείας καὶ ψεύδους, ἀρετῆς καὶ κακίας· καὶ ἰδοὺ ὅτι στὸν παράδεισο ἔκανε ἐκλογή, ἀλλὰ κακή· «ἐξέκλινε»(Ψαλμ. 52,4. ῾Ρωμ. 3,12) καὶ ἔπεσε –εὐτυχῶς ὄχι ἀνεπανόρθωτα.

Ἡ ψυχὴ εἶνε ἀόρατη, καὶ ὅμως αὐτὴ κυβερνᾷ τὸν ἄνθρωπο, ὄχι τὸ σῶμα. Τὸ σῶμα εἶνε ὄργανό της, καὶ ὁρατὴ ἔκφρασις τοῦ ψυχικοῦ κόσμου εἶνε τὸ πρόσωπο. «Καρδίας εὐφραινομένης πρόσωπον θάλλει, ἐν δὲ λύπαις οὔσης σκυθρωπάζει», λέει ἡ ἁγία Γραφή(Παρ. 15,13). Ἔχει χαρὰ ὁ ἄνθρωπος; τὸ πρόσωπό του λάμπει· ἔχει λύπη; τὸ πρόσωπό του σκυθρωπάζει· θυμώνει; ἡ ὄψι του ἀγριεύει, τὰ μάτια πετοῦν σπίθες, τὰ δόντια τρίζουν· ἔχει φθόνο; ἡ ὄψι του κιτρινίζει. Καθρέφτης εἶνε τὸ πρόσωπο, ποὺ ἀντανακλᾷ τὴ διάθεσι τῆς ψυχῆς. Ἀπὸ τὰ χαρακτηριστικὰ τοῦ προσώπου τὸν καταλαβαίνεις. Βλέπει λ.χ. τὸν ἄντρα της ἡ γυναίκα καὶ τὸν ρωτάει· Τί ἔχεις, γιατί εἶσαι λυπημένος;

Ὅτι τὸ πρόσωπο εἶνε καθρέπτης τῆς ψυχῆς τὸ βλέπουμε σήμερα στὰ πρόσωπα τῆς ἑορτῆς. Τὸ μὲν πρόσωπο τοῦ Στεφάνου λάμπει· δὲν ἔχει τύψεις συνειδήσεως, δὲν ἔχει διαπράξει ἔγκλημα, φαίνεται «ὡσεὶ πρόσωπον ἀγγέλου». Ἐνῷ οἱ κατήγοροί του, ὅπως λέει τὸ ἱερὸκείμενο, ἀγριεύουν, κάνουν σὰν θηρία, τρίζουν «τοὺς ὀδόντας» καὶ ὁρμοῦν «ὁμοθυμαδὸν ἐπ᾽ αὐτόν»(Πράξ. 7,54,57).

Εἶνε ὅμως ἀλήθεια, ἀγαπητοί μου, ὅτι ὑπάρχουν καὶ περιπτώσεις ποὺ τὸ πρόσωπο δὲν εἶνε πιστὴ ἔκφρασις τοῦ ψυχικοῦ κόσμου. Γιατί;

Διότι ὁ ἄνθρωπος συχνὰ ὑποκρίνεται. Ὡρισμένοι δέ, ὄχι λίγοι δυστυχῶς, ὑποκρίνονται συνεχῶς. Ὅπως εἶπε ἕνας ψυχολόγος, σήμερα οἱ ἄνθρωποι δὲν ἔχουν πρόσωπο· τί ἔχουν; προσωπεῖο! Δὲν ἐκφράζουν – δὲ φανερώνουν τὸν πραγματικὸ ἑαυτό τους, ὅπως ἄλλοτε ποὺ ἦταν ἀθῳότεροι. Σοῦ μιλάει, σὲ ρωτάει πῶς εἶσαι, σοῦ λέει «καλημέρα» – «καλησπέρα», ἐκδηλώνει ἕνα ἐνδιαφέρον, ἀλλὰ μέσ᾿ στὴν ψυχή του ὑπάρχουν ἄλλα πράγματα, ἀντίθετα ἀπ᾽ αὐτὰ ποὺ ἐκφράζει· ἔχει προσωπεῖο.

Τί εἶνε τὸ προσωπεῖο; Νὰ τὸ ποῦμε λαϊκώτερα, εἶνε ἡ μάσκα. Ὅπως τὶς ἀπόκριες πολλοὶ διασκεδάζουν φορώντας μάσκες καὶ κάτω ἀπ᾿ αὐτὲς δὲ μπορεῖς νὰ διακρίνῃς ποιός εἶνε –πρέπει ν᾿ ἀφαιρέσῃς τὴ μάσκα γιὰ νὰ δῇς ποιός κρύβεται, ἔτσι καὶ οἱ ἄνθρωποι σήμερα περπατοῦν μὲ μάσκες. Στὴν πραγματικότητα δὲν εἶνε ἔτσι ὅπως φαίνονται. Ὑποκρίνονται.

Ὁ Χριστὸς καταδίκασε τὴν ὑποκρισίαὡς τὴ μεγαλύτερη ἁμαρτία. Ὁ ὑποκριτής, ὅπως εἶπε ὁ Κύριος, μοιάζει μ᾿ ἕνα ποτήρι ποὺ ἀπ᾿ ἔξω φαίνεται καθαρό, ἀλλ᾽ ἀπὸ μέσα εἶνε γεμᾶτο ἀκαθαρσία· μοιάζει μ᾿ ἕνα τάφο ἀσβεστωμένο, ἀλλ᾽ ἂν σηκώσῃς τὴν πλάκα ἀπὸ κάτω εἶνε πλήρης σκωλήκων καὶ δυσωδίας, «ὀστέων νεκρῶν καὶ πάσης ἀκαθαρσίας»(Ματθ. 23,25-27. Λουκ. 11,39). Ὁ ὑποκριτὴς μοιάζει μὲ νόμισμα ἐπιχρυσωμένο, ποὺ ἅμα ξύσῃς τὸ ἐπίχρισμα ἀπὸ κάτω εἶνε μόλυβδος, κοινὸς μόλυβδος.

Ὁ ὑποκριτὴς εἶνε ἀπατεών, κρύβει ἀπάτη. Ὑπῆρχε καὶ μία ἐπιστήμη, ἡ λεγομένη φυσιογνωμική, ποὺ προσπαθοῦσε νὰ διαγνώσῃ τοὺς ἐγκληματίες ἀπὸ τὰ χαρακτηριστικὰ τοῦ προσώπου τους. Ἀλλ᾽ ἐγκαταλείφθηκε.Ὑπάρχουν τύποι ποὺ ἐξαπατοῦν· φαίνονται ἄγγελοι κ᾽ εἶνε κακοῦργοι, ἔχουν διαπράξει μεγάλα ἐγκλήματα. Ὁ ἄνθρωπος εἶνε τὸ μόνο πλάσμα ποὺ μπορεῖ κ᾽ ἐξαπατᾷ. Ἄλλος εἶνε καὶ ἄλλος παρουσιάζεται. Εἶνε φιλάργυρος, καὶ παρουσιάζεται ὡς ἐλεήμων, ὅπως ὁ Ἰούδας· εἶνε φθονερός, καὶ παρουσιάζεται ὡς φιλότιμος· εἶνε ἄπατρις, καὶ παρουσιάζεται ὡς πατριώτης· ἀρραβωνιάζεται τὴν κοπέλλα καὶ μετὰ τὴν ἐγκαταλείπει, ἐμφανίζεται ὡς ἄγγελος κ᾽ εἶνε διάβολος. Ἐάν, λένε ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος καὶ ὁ Καρρέλ, πέσουν οἱ μάσκες καὶ πάρῃ καθένας τὸ σχῆμα ποὺ τοῦ ἁρμόζει, τότε ὁ ἕνας θὰ ἐμφανισθῇ σὰν λύκος, ὁ ἄλλος σὰν τίγρις, ἄλλος σὰν φίδι, ἄλλος σὰν χοῖρος, ἄλλος σὰν τράγος… Μεγάλο κακὸ ἡ ἀπάτη. Ἡ δὲ με γαλύτερη ἀπάτη εἶνε ἡ διπλωματία. Τὸ εἶπε κάποιος δικός μας· «Στὴν πολιτικὴ ὑπάρχουν πράγματα ποὺ γίνονται ἀλλὰ δὲν λέγονται, καὶ πράγματα ποὺ λέγονται ἀλλὰ δὲν γίνονται»!…

Πλησίασα κάποτε, ἀγαπητοί μου, ἕνα σπίτι, ὅπου ἀκουγόταν πάταγος. Μάλωνε τὸ ἀντρόγυνο, ἔσπαζαν πιάτα, ἔπεφταν καρέκλες, ἦταν ἀνάστατοι. Χτυπῶ μὲ δισταγμό. Μόλις ὅμως μπῆκα ἐμφανίστηκαν ἥσυχοι. Μὰ ἄκουσα κρότο, λέω, θόρυβο· τώρα τί ἔγινε, μεταμορφωθήκατε;

Πρὸ ὀλίγου πάλευαν σὰν λιοντάρια, ἀλλὰ μόλις ἀκούστηκε ἡ πόρτα, ἀμέσως φόρεσαν τὴ μάσκα. Μασκοφόροι! Ἀλλὰ θὰ ἔρθῃ ἡμέρα, καὶ πλησιάζει, ποὺ οἱ μάσκες θὰ πέσουν καὶ ὁ ἄνθρωπος θὰ φανῇ ὅπως πράγματι εἶνε.

Στὴν Ἀθήνα καταδίκασαν τὸ Σωκράτη. Κατόπιν μετανόησαν· κ᾽ ὕστερα ἀπὸ χρόνια ἕνας μεγάλος τραγικὸς ποιητὴς τοὺς εἶπε στὸ θέατρο· Ὦ Ἀθηναῖοι, ἐφονεύσατε ἕναν ἄνδρα, ὁ ὁποῖος ὄχι μόνο ἐφαίνετο δίκαιος, ἀλλὰ καὶ ἦτο. Συχνὰ ἐμεῖς ἔχουμε τὸ φαίνεσθαι, ὄχι τὸ εἶναι, ζοῦμε στὸν κόσμο ἀπατῶντες καὶ ἀπατώμενοι, «πλανῶντες καὶ πλανώμενοι»(Β΄ Τιμ. 3,13).

Νὰ προσπαθήσουμε ν᾽ ἀφαιρέσουμε τὰ προσωπεῖα, ν᾿ ἀποκτήσουμε χαρακτῆρα τίμιο καὶ εὐθύ, νὰ δείχνουμε εἰλικρινῶς ποιοί εἴμαστε. Κι ἂν ὡς ἄνθρωποι ἔχουμε ἁμαρτήσει, νὰ μετανοήσουμε. Διότι θὰ ἔρθῃ μέρα ―εἶνε γεγονός― ἔρχεται «ἡ ἡμέρα Κυρίου ἡ μεγάλη καὶ ἐπιφανής»(Ἰωὴλ 3,4. Πράξ. 2,20), κατὰ τὴν ὁποία οἱ μάσκες θὰ πέσουν, καὶ τότε, ὤ τί ἔκπληξις!

Προτοῦ λοιπὸν ἔρθῃ ἐκείνη ἡ ἡμέρα ποὺ τὸ ψέμα θὰ ἐλεγχθῇ, τὸ κίβδηλο θ᾽ ἀποδειχθῇ καὶ ἡ ἀρετὴ θὰ ἀμειφθῇ, ἂς προσπαθήσουμε νὰ εἴμαστε, ὄχι νὰ λεγώμαστε, Χριστιανοί. Ν᾿ ἀποκτήσουμε ὅπως ὁ ἅγιος Στέφανος πρόσωπο ἀγγέλου, πρόσωπο ἀνθρώπου τοῦ Θεοῦ, τὸ πρόσωπο τοῦ πιστοῦ, τοῦ δικαίου καὶ ἐλεήμονος Χριστιανοῦ, γιὰ νὰ ἔχουμε τὴ χάρι καὶ εὐλογία τοῦ ἁγίου Στεφάνου καὶ πάντων τῶν ἁγίων· ἀμήν.

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία τοῦ Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αὐγουστίνου Καντιώτου, ἡ ὁποία ἔγινε στὸν ἱ. ναὸ Ἁγ. Στεφάνου – Πτολεμαΐδοςτὴν 27-12-1986

Αυγουστίνος Καντιώτης