Ποιά ήταν η αρχαιοελληνική θρησκεία

Η αρχαία ελληνική θρησκεία είναι ένα ακαθόριστο μόρφωμα, το οποίο ουδέποτε είχε στατική και μόνιμη μορφή. Από το απώτερο παρελθόν της προϊστορίας, όπως δείχνει η αρχαιολογική έρευνα και η μελέτη των πηγών, μέχρι τα πρώτα βυζαντινά χρόνια, βρισκόταν σε μια δαιδαλώδη ποικιλομορφία και συνεχή εξέλιξη. Στους προϊστορικούς χρόνους, όπως μαρτυρούν αρχαιολογικά ευρήματα, η θρησκεία ήταν πρωτόγονη φυσιολατρική. Λατρεύονταν ποταμοί, βουνά, δένδρα, ζώα, πτηνά κ.λπ. Το ίδιο και στα Μυκηναϊκά χρόνια και στη Μινωική Κρήτη η θρησκεία είχε έντονο φετιχιστικό και τοτεμικό χαρακτήρα. Λατρεύονταν κατά κόρον, «οι πέτρες και τα ορυκτά, αδούλευτα από ανθρώπινο χέρι ή απλές γεωμετρικές μορφές» (περ. «Απολλώνειον Φως», Ιανουάριος -Φεβρουάριος 1998, σελ. 5). Η θεά Γη ήταν η κύρια θεότητα. Σε πάμπολλα ειδώλια εικονίζεται μια αλλόκοτη γυναικεία μορφή με φίδια στα χέρια. Οι άνθρωποι της εποχής εκείνης πίστευαν πως οι πρωτόγονες θεότητες ήταν εγκλωβισμένες σε υλικά αντικείμενα! Στους αρχαϊκούς χρόνους, έχουμε λατρεία χθονίων θεοτήτων. Αργότερα άρχισε να διαμορφώνεται το δωδεκάθεο, ως αντικατοπτρισμός της απολυταρχικής και αριστοκρατικής εξουσίας των ελληνικών πόλεων. Παράλληλα η κάθε πόλη προέτασσε τη λατρεία τοπικών θεοτήτων και ηρώων.

Τον 6ο π.Χ. αιώνα άρχισε από την Ιωνία η αμφισβήτηση της ειδωλολατρικής πολυθεϊστικής θρησκείας και τα απαράδεκτα δρώμενα της. Οι Ίωνες φιλόσοφοι και επιστήμονες άσκησαν αυστηρή κριτική στην παχυλή ειδωλολατρική δομή της αρχαιοελληνικής θρησκείας και παράλληλα επιχείρησαν να διερευνήσουν δια του νου την ορθή έννοια του θείου, εγκαινιάζοντας έτσι την λεγόμενη ιδεατή ειδωλολατρία, η οποία θα κορυφωθεί στους κλασικούς χρόνους με το κίνημα των σοφιστών και των μεγάλων ιδεαλιστών φιλοσόφων. Στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους θα επέλθει ένας ανεπανάληπτος θρησκευτικός συγκρητισμός. Το δωδεκάθεο και οι τοπικές λατρείες όχι μόνο θα περιορισθούν, αλλά κυριολεκτικά θα εξαφανιστούν και τη θέση τους θα πάρουν ανατολικές θρησκείες και θεότητες, όπως οι αιγύπτιοι θεοί Ίσις και Όσιρις, η φρυγική Κυβέλη, ο σημιτικός Άδωνις, ο ιρανικός Μίθρας, καθώς και το ρωμαϊκό πάνθεο. Ταυτόχρονα έχουμε εισβολή παράλογων και νοσηρών «μυστηρίων», τα οποία θα αντικαταστήσουν ολοκληρωτικά την αρχαία λατρεία. Τέλος, όταν η αρχαία θρησκεία ψυχορραγούσε στα πρωτοβυζαντινά χρόνια, αυτή μεταμορφώθηκε σε πολύπλοκο συγκρητιστικό θρησκευτικό και φιλοσοφικό σύστημα, το Νεοπλατωνισμό, με σκοπό να επιβιώσει μπροστά στην σαρωτική εξάπλωση του Χριστιανισμού, χωρίς φυσικά αποτέλεσμα.

Η αρχαιοελληνική θρησκεία ουδέποτε, λοιπόν, είχε σταθερή μορφή, είτε στο χώρο, είτε στο χρόνο. Κατά συνέπεια, όπως θα αναφερθούμε στη συνέχεια λεπτομερώς, η επιμονή των «αρχαιολατρών» να αναβιώσουν την«πατρώα θρησκεία» κρίνεται αβάσιμη και ουτοπιστική, διότι δεν καθορίζεται ποιας μορφής της θρησκείας αυτής και ποιας εποχής, επιχειρείται αναβίωση, διότι όλες οι μορφές της σε όλες τις εποχές τριών και πλέον χιλιάδων ετών ήταν θρησκεία των προγόνων μας!

Η ειδωλολατρική αρχαιοελληνική θρησκεία, όπως φαίνεται μέσα από τα έργα των ποιητών και των αρχαίων συγγραφέων, είχε ένα ασαφές και σκιώδες «θεολογικό» υπόβαθρο. Δημιουργοί της δεν υπήρξαν κάποια συλλογικά όργανα, αλλά διάφοροι ποιητές. Ο κάθε ένας από αυτούς, ποιητική αδεία και ανάλογα με την έμπνευση του έκανε «θεολογία» (βλ. Ρ. DECHARME «Μυθολογία», τόμ. 1, σελ. 43). Αυτή είναι και η αιτία των τεράστιων διαφορών ανάμεσα στους συγγραφείς. Άλλη είναι η «θεογονία» του Ομήρου, άλλη του Ησίοδου, άλλη του «Ορφέα», άλλη των νεοπλατωνικών και άλλη των ανωνύμων λαϊκών παραδόσεων (βλ. «θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια», τόμ. 6, στ. 151-155). Μελετώντας όλες αυτές τις «θεογονίες», διαπιστώνουμε ζωηρά στοιχεία οργιώδους φαντασίας.

Διαβάζοντας τους πάμπολλους μύθους της αρχαιοελληνικής θρησκείας, πελαγώνουμε κυριολεκτικά από τις ποικίλες εκδοχές και τις αντικρουόμενες απόψεις για το ίδιο θέμα. Παράλληλα τρομάζουμε από την «πολιτεία» των ψευτοθεών, οι οποίοι είναι γεμάτοι από ανομολόγητα πάθη, καθότι «διέπρατταν» φοβερά εγκλήματα και ειδεχθείς ηθικές παρεκτροπές!

Οι θεοί και οι θεές της αρχαιοελληνικής θρησκείας δεν ήταν τίποτε άλλο παρά προβολή αρρωστημένων ανθρωπίνων ψυχικών διαθέσεων. Είναι η «θεοποίηση» των ανθρωπίνων παθών των αρχόντων της εποχής εκείνης, η «νομιμοποίηση» των καταπιεστικών, ηθικών και ποινικών τους ατοπημάτων. Άλλωστε οι βασιλείς κατά ιόν Όμηρο καλούνται «Διογενείς» δηλαδή γενιά του Δία και η εξουσία τους είναι απόρροια της εξουσίας εκείνου (Κ. DECHARME «Μυθολογία», τόμ. 1, σελ. 67). Η δικτατορική αυθαιρεσία του Δία, για παράδειγμα, νομιμοποιούσε και τη δική τους τυραννική εξουσία, οι εξωσυζυγικές του δραστηριότητες επέτρεπαν και σ’ αυτούς να προδίδουν τη συζυγική τους πίστη. Η συζυγική απιστία της Αφροδίτης με τον Άρη επέτρεπε και στις κυρίες της αριστοκρατίας να είναι μοιχαλίδες, η λατρεία της πορνικής θεάς, δια της «ιερής πορνείας», νομιμοποιούσε την πορνεία, που κυριαρχούσε στην αρχαία εποχή (Παυσαν. Β’ 10,5). Ο αρχικλέφτης του Ολύμπου Ερμής, ο προστάτης της κλοπής, ο οποίος λατρευόταν δια της κλοπής, νομιμοποιούσε την κλοπή και την αδικία των πλουσίων εκμεταλλευτών (Ιλιάδ. Β’ 103, Κ’ 267, Οδ. Τ’394)! Ο πολεμοχαρής Άρης, ο προστάτης του πολέμου και της καταστροφής και η προσωποποίηση της φρίκης και ο οποίος λατρευόταν δια της άσκησης βίας και αίματος και της ικανοποίησης των άγριων ενστίκτων, νομιμοποιούσε τους άγριους πολέμους, την αυθαιρεσία και την καταστροφή. Η Ήρα ήταν φορέας της πιο άγριας ζηλοφθονίας και της αμετάπειστης εκδίκησης και νομιμοποιούσε και αυτή το μίσος και την εκδίκηση. Ο Βάκχος, προστάτης της μέθης, της κραιπάλης, και της ικανοποίησης των ταπεινών ορμέμφυτων, νομιμοποιούσε τα κατώτερα ανθρώπινα πάθη, και ούτω κάθ’ εξής.

Τα πάθη των ψευτοθεών δεν είχαν όριο. Ο Ουρανός βύθιζε τα παιδιά του στα έγκατα της γης. Ο Κρόνος προκειμένου να πάρει την εξουσία από τον πατέρα του Ουρανό, του έκοψε τα γεννητικά όργανα, καθιστώντας τον πια αδύναμο. Ο Κρόνος από φόβο μήπως τα παιδιά του, του πάρουν την εξουσία, τα έτρωγε! Η σύζυγος του Ρέα τον ξεγέλασε και του έδωσε να φάει μια… πέτρα αντί για το Δία, για να του πάρει έτσι εκείνος την εξουσία (Ησίοδ. θεογ. 133-138)!

Ο Δίας γκρέμισε από τον Όλυμπο το γιο του Ήφαιστο, επειδή εκείνος πήρε το μέρος της μητέρας του Ήρας, όταν αυτός την έδερνε ανηλεώς, καθιστώντας τον έτσι μονίμως… ανάπηρο! Σύμφωνα με άλλη εκδοχή ο Ήφαιστος ήταν… αδελφός του, κλεψίγαμος γιος του πατέρα του Κρόνου, με τη γυναίκα του Ήρα (ΘΗΕ τόμ. 7, 1051)! Ο Δίας στα χέρια του κρατούσε τον κεραυνό για να κατακεραυνώνει όποιον αμφισβητούσε την εξουσία του! Τόσο πολύ…φιλάνθρωπος ήταν, που κάρφωσε στον Καύκασο τον ευεργέτη των ανθρώπων, τιτάνα Προμηθέα (Ησίοδ. θεογ. 522)! Ο Δίας ως κοινός απατεώνα; μεταμορφωνόταν και τρύπωνε στους κοιτώνες θνητών γυναικών και τις κακοποιούσε σεξουαλικά, σαν τους σύγχρονους διεστραμμένους βιαστές! Ο Ηρακλής για παράδειγμα υπήρξε καρπός μιας τέτοιας σχέσης. Ονομαζόταν «Τριέσπερος», διότι τα σεξουαλικά όργια του Δία και της Αλκμήνης, μητέρας του Ηρακλή, κράτησαν τρεις νύχτες! Ο Ποσειδών φλεγόταν από μεγάλο ερωτικό πόθο για… την αδελφή του Δήμητρα, την οποία κυνηγούσε για να τη βιάσει (Παυσαν. Η’ 25,6,42). Εκείνη μεταμορφώθηκε σε φοράδα, για να ξεφύγει από την αηδιαστική αιμομιξία του αισχρού αδελφού της. Αυτός μεταμορφώθηκε τελικά σε ίππο και κάπου στην Αρκαδία πραγματοποίησε την απαίσια πράξη του! Αυτά ως ελάχιστα παραδείγματα των ανηθικοτήτων των ψευτοθεών της αρχαιοελληνικής θρησκείας!

Οι ψευτοθεοί αυτοί επίσης «απαιτούσαν» παράλογα πράγματα από τους πιστούς τους. «Ζητούσαν» θυσίες ζώων για να «απολαύσουν» τη μυρωδιά του ψητού! Χιλιάδες άμοιρα ζώα θυσιάστηκαν στους ψευτοθεούς. Σε πολλές περιπτώσεις οι ανήθικοι θεοί «απαιτούσαν» θυσίες ανθρώπων! Αναφέρεται ότι ο Τάνταλος θυσίασε το γιο του Πέλοπα, τον κομμάτιασε και τον έδωσε στους θεούς να τον φάνε! Δυστυχώς οι ανθρωποθυσίες ήταν πραγματικότητα και ιερός θεσμός στην αρχαία Ελλάδα. Έχουμε ανθρωποθυσίες καθ’ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας, μέχρι και τους ελληνιστικούς χρόνους! Στην εορτή των «Κρονίων» στην Αθήνα θυσιαζόταν κάθε χρόνο ένας άνδρας. Το ίδιο και στη Ρόδο θυσιαζόταν ένας κατάδικος. Ανθρωποθυσίες γίνονταν και στην Κρήτη, όπως και στην Αλεξάνδρεια μέχρι την εποχή των Πτολεμαίων, όπου θυσιάζονταν αιχμάλωτοι πολέμου στον αιμοδιψή ψευτοθεό Κρόνο (Παυσανίου, Ελλ. Περιηγ. Ι 18,7)! Επίσης στην ετήσια εορτή των «Θαργηλίων» προς τιμήν του Απόλλωνα θυσιαζόταν ανδρόγυνο εκλεγμένο από τους εγκληματήσαντες του έτους (Ρ. DECHARME «Μυθολογία», τόμ. 1, σελ. 167). Στη Λευκάδα ακόμη γκρέμιζαν κάθε χρόνο έναν άνδρα από ένα βράχο προκειμένου να εξευμενίσουν τον Απόλλωνα (Στράβ. Ι. 2,452)!

Η Άρτεμις «απαιτούσε» από τους σπαρτιάτες νέους, στην ετήσια εορτή της, φοβερό μαστίγωμα, μέχρι αίματος, λιποθυμίας, ακόμα και θανάτου. Ενώ στο ναό της, στην Έφεσο γίνονταν κατ’ έτος πολυπληθείς φρικτοί αιματηροί ευνουχισμοί νέων (Ρ. DECH, όπου π. σελίδα . 195). Αξίζει να αναφέρουμε ακόμα και την περίπτωση των περιβόητων κανίβαλων μαινάδων, τις εκστασιασμένες λάτρισσες του μέθυσου ψευτοθεού Διόνυσου, οι οποίες έτρεχαν τις νύχτες στις ερημιές ουρλιάζοντας, καταβρόχθιζαν ωμά τα άτυχα ζώα που έβρισκαν μπροστά τους, αλλά και τους άνδρες που τύχαινε να συναντήσουν! Αναφέρεται, μυθολογικά, ότι κατασπάραξαν και έφαγαν τον Ορφέα!

Οι «κατώτεροι» θεοί της φύσεως, τα φοβερά δαιμονικά όντα, όπως ο τραγόμορφος απαισιόμορφος Πάνας και οι αποκρουστικοί τερατόμορφοι Σάτυροι, ο φόβος και ο τρόμος των ανθρώπων, διακατέχονταν από κτηνώδη σεξουαλικά πάθη και προσωποποιούσαν τα πιο ταπεινά ένστικτα!

Η ιερή πορνεία επίσης ήταν λατρευτική «απαίτηση» των ψευτοθεών. Χιλιάδες άμοιρα κορίτσια κλείνονταν, χωρίς τη θέληση τους, στους ναούς της Αφροδίτης και «ιερουργούσαν» τη διεφθαρμένη θεά με το σώμα τους, επιφέροντας τεράστια κέρδη στους ιερείς – προαγωγούς της θεάς. Αυτό γινόταν κάθ’ όλη την αρχαιότητα, με αποκορύφωμα στους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ανατριχιαστικές λεπτομέρειες για την ιερή πορνεία στην αρχαία Ελλάδα (Ιστορ. Ι, 199). Επίσης ο Στράβων διασώζει την εξής χαρακτηριστική πληροφορία για την ιερή πορνεία στην Κόρινθο: Το ιερό της Αφροδίτης «ούτω πλούσιον υπήρξε, ώστε πλείους ή χιλίας ιερουδούλους έκέκτητο εταίρας» (Στράβ. 378)! Επίσης οι λάτρεις του Διονύσου ήταν υποχρεωμένοι να παίρνουν μέρος στις διονυσιακές εορτές και να πράττουν ανείπωτες ηθικές αθλιότητες. Η κάθε γυναίκα, έγγαμη ή μη, ήταν υποχρεωμένη στο όνομα του θεού, να ανεχτεί τις σεξουαλικές ορέξεις του κάθε τυχόντα! Οι βιασμοί γυναικών και η άσκηση κάθε είδους βίας κατά τη διάρκεια των εορτών όχι μόνο δεν εθεωρείτο έγκλημα αλλά τρόπος λατρείας του ψευτοθεού!

Η αρχαιοελληνική θρησκεία όχι μόνο δεν απέτρεπε τους Έλληνες να καθιερώνουν και να καλλιεργούν απάνθρωπους θεσμούς, αλλά αντίθετα τους παρότρυνε. Η δουλεία για παράδειγμα ήταν θεσμός στην αρχαία Ελλάδα. Είχε μάλιστα και κληρονομικό χαρακτήρα. Η δουλεία εθεωρείτο κατά κάποιο τρόπο ιερή υπόθεση και γι’ αυτό το μεγαλύτερο σκλαβοπάζαρο της Ελλάδος βρισκόταν στη Δήλο, στο ναό του Απόλλωνα! Δε χρειάζεται να αναφέρουμε εδώ τη γνώμη που είχαν οι αρχαίοι προγονοί μας για τη δουλεία, ακόμα και ο Αριστοτέλης!

Μεταξύ των θεών, όχι μόνο δεν κυριαρχούσε σεβασμός, όπως θα ταίριαζε σε θείες οντότητες, αλλά αντιθέτως υπήρχε μεταξύ τους μίσος, αντιζηλία, τάση κυριαρχίας, πόλεμοι, δολοφονίες, απάτες, δόλοι και ό,τι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς. Ο Ηρόδοτος χαρακτήρισε το θείον της αρχαιοελληνικής θρησκείας «φθονερό και ταραχώδες» (Ιστορ. Ι. 32, III. 40,2)! Οι άνθρωποι βρίσκονταν συνεχώς κάτω από το φόβο μιας αναίτιας και παράλογης θεϊκής εκδίκησης. Στα έργα του Ομήρου για παράδειγμα βλέπουμε οι ψευτοθεοί να παίρνουν συχνά το μέρος των αδίκων. Η Αφροδίτη προστάτευε τον Πάρη, τον άρπαγα της συζύγου του Μενελάου.

Ο… φιλάνθρωπος Ποσειδώνας επίσης εξαιτίας του παραμικρού του θυμού, προκαλούσε τρικυμίες και έπνιγε τους θαλασσινούς. Ταλαιπώρησε, χωρίς έλεος και μέχρις εξοντώσεως το θρυλικό Οδυσσέα! Τα έργα του Ομήρου είναι γεμάτα από τέτοιες αποκρουστικές διηγήσεις. Και όμως, για τους νεοπαγανιστές «η αρχαία ελληνική θρησκεία απετέλεσε από α5 πλέον φωτισμένες που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα» (περ. «Απολλώνειον Φως», Ιανουάριος – Φεβρουάριος 1998, σελ. 4)! Στους μετακλασικούς, ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, όταν η αρχαιοελληνική θρησκεία είχε φτάσει στο έσχατο σημείο της κατάπτωσης της, οι προγονοί μας κατάντησαν ακόμη και στην ανθρωπολατρεία. Λάτρεψαν ως θεούς ζώντες ανθρώπους! Οι Αθηναίοι για παράδειγμα ανέδειξαν σε θεό τον εκπορθητή της Αθήνας σπαρτιάτη ναύαρχο Λύσανδρο. Του έστησαν παντού βωμούς και τον λάτρευαν (Πλουτ., Λύσανδ. 18)! Επίσης, θεοποίησαν τον Δημήτριο Φαληρέα. Προς τιμή του άλλαξαν το όνομα του μήνα Μουνιχίωνα σε Δημητρίωνα και των Διονυσίων εορτών σε Δημήτρια (Μεγ. Ελλην. Εγκυκλ. Φοίνιξ, τόμος. θ’ 117)!

Το ίδιο έκαναν και για το Δημήτριο τον Πολιορκητή, του έστησαν 360 ανδριάντες μέσα σε ένα μήνα, γέμισαν την πόλη βωμούς και του πρόσφεραν θυσίες (όπ. π., σελ. 121). Αργότερα το ίδιο έκαναν για τον παρανοϊκό Νέρωνα και τους άλλους Ρωμαίους αυτοκράτορες! Αυτή ήταν «η πιο ευγενής θρησκεία της ιστορίας»!

(Απόσπασμα από το ΝΕΟΠΑΓΑΝΙΣΜΟΣ (Η απειλή από το παρελθόν), εκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 2003.)

kantonopou/