Πτυχές του νεοπαγανισμού και η αιτία της ειδωλολατρείας.

του Πρωτ. π. Θωμά Βαμβίνη

Στο σημείωμα αυτό θα αναφερθώ σε τρία ενδιαφέροντα σημεία, που αφορούν στην κίνηση του νεοπαγανισμού, ο οποίος, όπως άλλοτε είχαμε σημειώσει, παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις σε όλα τα στρώματα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας. Δεν έχει, βέβαια, πολλούς πιστούς ειδωλολάτρες, έχει, όμως, πολλούς που παρασύρονται σε αντιχριστιανικές απόψεις - τις οποίες στο βάθος τους δεν τις πιστεύουν - δελεασμένοι από την προβολή του οράματος της ένδοξης αρχαίας Ελλάδας. Επίσης, δεν πρέπει να μας αφήνει αδιάφορους το γεγονός ότι οι διάφορες νεοειδωλολατρικές κινήσεις οργανώνονται σε κοινό μέτωπο, κάτω από την εποπτεία του “Υπάτου Συμβουλίου των Ελλήνων Εθνικών”, το οποίο, ως ένα είδος Συνόδου, προσδίδει στα κινήματα αυτά την μορφή μιας οργανωμένης θρησκείας, που απαιτεί, μάλιστα, τον σεβασμό όλων των μνημείων της. Άσχετα, λοιπόν, από τον πραγματικό αριθμό των οπαδών της, έχουμε απέναντί μας μια θρησκεία, που δεν κρύβει τις εχθρικές διαθέσεις της απέναντι στην Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία. Σε ορισμένες, μάλιστα, περιπτώσεις εμφανίζεται απροκάλυπτα απειλητική, οπότε χρειάζεται να έχουμε μια καλή ενημέρωση πάνω στο φαινόμενο αυτό, το οποίο, πρέπει να σημειώσουμε, ότι δεν είναι μόνο ελληνικό.

Το πρώτο σημείο, λοιπόν, που πρέπει να έχουμε υπόψη μας είναι ακριβώς αυτό το τελευταίο· το φαινόμενο της νεοειδωλολατρίας είναι μάλλον “εισαγόμενο”. Σημαντικές πληροφορίες για τον ελληνικό νεοπαγανισμό και αναλύσεις για την σύγχρονη αναζωπύρωσή του μας δίνει το τεύχος 69 του περιοδικού “Σύναξη”. Σε αυτό το τεύχος υπάρχουν παραπομπές σε βιβλία και περιοδικά που αποτελούν πηγές πληροφοριών για το θέμα αυτό. Από εκεί πληροφορούμαστε, ότι “αντιπροσωπεία Ελλήνων νεοπαγανιστών συμμετείχε στο πρώτο Παγκόσμιο Συνέδριο των Εθνικών Θρησκειών, που διοργανώθηκε πέρυσι τον Ιούνιο στη Λιθουανία (μέ κεντρικό θέμα “Ενότητα στη Διαφορά”)” (Β. Ξυδιά, Οι “Έλληνες” ξανάρχονται). Είναι φανερό, δηλαδή, ότι η ελληνική νεοπαγανιστική κίνηση έχει πρότυπα ξένα προς τον ελληνισμό και διατηρεί δεσμούς με νεοειδωλολάτρες άλλων εθνικών παραδόσεων, οπότε η προβολή του αρχαίου ελληνικού προτύπου δεν είναι αυθεντικά ελληνική, αλλά ψευδεπίγραφη, εισαγόμενη. Οι Έλληνες νεοειδωλολάτρες αποτελούν ένα κλάδο μιας γενικότερης διεθνούς κίνησης επιστροφής στις αρχαίες πολιτιστικές ρίζες και στις αρχαίες θρησκείες. Οπότε ο πυρήνας του φαινομένου, που πρέπει να μελετηθή, δεν έχει τόσο σχέση με εθνικούς καημούς, αρχαίες δόξες και σύγχρονες απογοητεύσεις, όσο με τις αιτίες που οδηγούν τον άνθρωπο στη λατρεία των ειδώλων.

Το δεύτερο σημείο στο οποίο πρέπει να γίνη αναφορά είναι η παρατήρηση, ότι η κίνηση του νεοπαγανισμού δεν είναι στην ουσία αναβίωση της αρχαίας Ελληνικής θρησκείας, αλλά μια νέα σύγχρονη θρησκεία. Ο Σ. Παπαλεξανδρόπουλος σε άρθρο, με θέμα: “Ο νεοπαγανισμός ως νέα θρησκεία” (Σύναξη, τεύχος 69) σημειώνει, ότι “άν και ο ελληνικός νεοπαγανισμός θεωρεί ότι αποτελεί αναβίωση της αρχαίας ελληνικής θρησκείας, όπως αυτή άκμασε σε κάποια από τις περιόδους της, στην πραγματικότητα αποτελεί ιδιαίτερη θρησκεία, κατασκευασμένη από τους συντελεστές της μέσα από δύο κυρίως, διαμορφωμένες διαδικασίες: α) από την επιβολή στην αρχαία ελληνική θρησκεία νεοθρησκειακών ιδεών, δηλαδή ιδεών προερχομένων από τη σύγχρονη εναλλακτική θρησκευτικότητα, και β) από την απολυτοποίηση της αρχαίας ελληνικής θρησκείας, η οποία οδηγεί σε κατά το δοκούν βελτιωτικές και επομένως ανιστορικές αναπλάσεις”. Μπορεί να πη κανείς, δηλαδή, ότι με τους σύγχρονους εκφραστές της αρχαίας ελληνικής θρησκείας συμβαίνει ό,τι και με τους δασκάλους του Ινδουϊσμού, που κατακλύζουν τη Δύση. Προσφέρουν στους δυτικούς ένα νέο Ινδουϊσμό, προσαρμοσμένο στα μέτρα τους. Έτσι και οι νεοπαγανιστές μέσα από τις αρχαίες θεότητες προσπαθούν να ικανοποιήσουν σύγχρονες αναζητήσεις, που διαφέρουν πολύ από τις αναζητήσεις των αρχαίων προγόνων μας.

Ένα τρίτο ενδιαφέρον σημείο είναι η “θεολογία” των νεοπαγανιστών και πιο συγκεκριμένα οι αντιλήψεις τους για την φύση των θεοτήτων τους και η σημασία που έχει η λατρεία η οποία αποδίδεται σ’ αυτές. Μιλάμε για αντιλήψεις, γιατί είναι πολλές. Άλλοι αντιλαμβάνονται τους θεούς ως πραγματικές υλικοπνευματικές οντότητες (σύμφωνα με μία εκδοχή είναι άνθρωποι οι οποίοι μετά από διαδοχικές μετενσαρκώσεις έγιναν θεοί), άλλοι τους θεωρούν ότι είναι απρόσωπες δυνάμεις “αυτόχθονες τούτης της γης και του Σύμπαντος”, “άπειρες επικλήσεις του Ενιαίου Κοσμικού Θείου” και άλλοι τους βλέπουνε ως σύμβολα φυσικών ή ψυχικών δυνάμεων ή τάσεων, χωρίς υπόσταση, με καθαρά παιδαγωγική, ηθικοπλαστική ή ψυχοδυναμική αξία. Κάποιος μάλιστα - ο Μ. Βερέττας - βλέπει στην θεοποίηση των στοιχείων της φύσεως, ενός ποταμού για παράδειγμα, την δυνατότητα επιβολής οικολογικού ήθους· “Όταν ένα ποτάμι είναι θεός, γράφει, δεν το κάνουμε βόθρο όπως τον Ιλισσό” (Βλ. Β. Ξυδιά, Οι “Έλληνες” ξανάρχονται).

Σ’ αυτό το σημείο είναι ενδιαφέρον να δούμε τί λέει ο Μέγας Αθανάσιος, στο έργο του “Κατά ειδώλων”, για τις αιτίες που στρέφουν τους ανθρώπους στα είδωλα, αλλά και για την φύση των ειδωλολατρικών θεοτήτων.

Ο άνθρωπος πλάστηκε από τον Θεό για να ζη στον Παράδεισο και να βλέπη διαρκώς, με την καθαρότητα της υπάρξεώς του, την εικόνα του Πατρός, τον Θεό Λόγο. Όμως, οι άνθρωποι “κατολιγορήσαντες των κρειττόνων και οκνήσαντες περί την τούτων κατάληψιν, τα εγγυτέρω μάλλον εαυτών εζήτησαν”. Και τα εγγύτερα σ’ αυτούς ήταν το σώμα και οι αισθήσεις του. Έτσι απομάκρυναν το νού τους από τα νοητά και τον έστρεψαν στον εαυτό τους. Αυτή η στροφή στον εαυτό τους τους άναψε την επιθυμία των ηδονών του σώματος, στις οποίες φυλακίστηκαν οι ψυχές τους. Σ’ αυτήν την κατάσταση λησμόνησαν τελείως την εξουσία που τους είχε δώσει εξ αρχής ο Θεός πάνω σε όλη την κτίση. Εξουσία όχι καταχρήσεως και εμπαθούς εκμεταλλεύσεως, αλλά εξουσία του εργάζεσθαι και φυλλάσειν, ως καθαροί καθρέπτες του Θεού - προνοητή και συντηρητή της κτίσεως - μέσα στην κτίση. Με το αυτεξούσιο μεγέθυναν το κακό, διότι απέβλεπαν “ουκ εις το συμφέρον και πρέπον, αλλ’ εις το δυνατόν”, θεωρώντας ότι και με μόνη την αυτεξούσια κίνησή της η ψυχή “σώζει την εαυτής αξίαν και ουχ αμαρτάνει ποιούσα ό δύναται, ουκ ειδυία ότι ουχ απλώς κινείσθαι αλλ’ εις ά δει κινείσθαι γέγονε”. Γι’ αυτό ο απόστολος Παύλος έγραφε “πάντα μοι έξεστι αλλ’ ου πάντα συμφέρει”.

Μόλις, λοιπόν, απεσκίρτησε ο νούς του ανθρώπου από τον Θεό, άρχισε η σκέψη του να προσηλώνεται όλο και σε χαμηλότερα πράγματα και η κρίση του να διαφθείρεται. Έτσι, λόγω της κακίας του, που προήλθε από την ραθυμία του, έχασε το φως του Θεού, για την όραση του οποίου πλάστηκε η ψυχή και άρχισε να αποδίδει την τιμή της θεότητος στα κτίσματα· πρώτα στα ουράνια σώματα, ήλιο, σελήνη, άστρα, μετά στον αιθέρα και όσα βρίσκονται μέσα στον αέρα, μετά στα αρχικά στοιχεία των σωμάτων, κατόπιν σε ανθρώπους, αποδίδοντας τιμή στα άψυχα αγάλματά τους για να φθάση στο πνευματικό του κατρακύλισμα μέχρι τη λατρεία αλόγων ζώων, ακόμη και τεράτων της φαντασίας του. Κάποιοι, πιο θρασείς σ’ αυτή την κατάπτωση, έφθασαν να θεοποιούν και προσκυνούν τα κατώτερα από τα πάθη τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Μέγας Αθανάσιος λέει ότι Θεοί του αρχαιοελληνικού δωδεκαθέου ήταν άνθρωποι. Για τον Δία π.χ λέει ότι οι χάλκινοι λέβητες της Δωδώνης και οι κορύβαντες στην Κρήτη - επειδή δηλώνουν την λατρεία νεκρού θεού - “τόν Δία μη είναι θεόν ελέγχουσιν αλλ’ άνθρωπον, και τούτον εκ πατρός ωμοβόρου (πού έτρωγε δηλαδή ωμά κρέατα) γενόμενον”.

Η σημαντική θέση του Μ. Αθανασίου είναι ότι “προηγείται... αιτία της ειδωλολατρίας η κακία”. Αυτό είναι στοιχείο που πρέπει να έχουμε υπόψη μας αντιμετωπίζοντας την νεοπαγανιστική κίνηση. Γιατί η στάση ζωής που εκφράζει ο νεοπαγανισμός εύκολα μπορεί να βρη ανταπόκριση σε πολλούς ανθρώπους της εποχής μας, η οποία χαρακτηρίζεται από τον ατομοκεντρισμό και το κυνήγι της ηδονής. Οι πολλοί, δυστυχώς, “οκνούμε περί την κατάληψη των κρειττόνων” και “αναπαυόμαστε” στα “εγγυτέρω”, στο σώμα μας και στις ηδονές του. Γι’ αυτό απαιτείται εγρήγορση και σταθερή - με επιθυμία - προσήλωση στα “κρείττονα”, στην αναζήτηση “τής αυτοπροσώπου προς Θεόν ομιλίας”.

“Εκκλησιαστική Παρέμβαση” Αύγουστος 1999