Το χριστοκεντρικό στοιχείο στις διδαχές του πατροΚοσμά

Του ΜΙΧΑΗΛ Γ. ΤΡΙΤΟΥ, Καθηγητού Α.Π.Θ.

«Το κορμί σας ας σας το καύσουν, ας σας το τηγανίσουν, τα πράγματά σας ας σας τα πάρουν, μη σας μέλη, δώστε τα, δεν είναι εδικά σας. Ψυχή και Χριστός σας χρειάζεται».
Η Ορθόδοξη Εκκλησία και ο απανταχού ελληνισμός γιορτάζουν τη μνήμη του Μεγάλου Διδάχου του δούλου Γένους πατροΚοσμά του Αιτωλού, που υπήρξε ο επιβλητικότερος λαϊκός αναγεννητής των τελευταίων χρόνων της σκλαβιάς και ο πιο θερμός κήρυκας του πνευματικού διαφωτισμού, της κοινωνικής αλληλεγγύης, της δικαιοσύνης και της ελευθερίας.
Συνήθως υπερτονίζεται η εθνική και κοινωνική διάσταση του έργου του αγίου Κοσμά, που εντοπίζεται στην αναστολή του εξισλαμισμού, στην ίδρυση σχολείων και στην καλλιέργεια της ελληνικής γλώσσας. Το πρώτιστο όμως έργο του αγίου Κοσμά ήταν η χριστοποίηση του κόσμου και η σωτηρία της ψυχής του.«Χριστός και ψυχή σας χρειάζεται».

Α’
= Ο Χριστός υπήρξε για τον Κοσμά το θεμέλιο πάνω στο οποίο στήριξε τη ζωή και το έργο του. Γιατί έργα, κατορθώματα και πράξεις, ζωή, θυσίες και μόχθος σαν του Κοσμά του Αιτωλού δεν αντέχουν σε άλλη θεμελίωση. «Θεμέλιον γαρ άλλον, ουδείς δύναται θείναι παρά τον κείμενον, ός εστίν Ιησούς Χριστός» (Α’ Κορ. γ’,11).
Το πρόσωπο του Χριστού αναφέρεται συχνά στις Διδαχές του αγίου, ιδίως στις αρχές των ομιλιών. Για τον Χριστό ο άγιος Κοσμάς εκφράζεται με τις γλυκύτερες εκφράσεις. Ο Χριστός γι’ αυτόν είναι «ο γλυκύτατος αυθέντης και δεσπότης, ο ποιητής των αγγέλων και πάσης νοητής και αισθητής κτίσεως».
Σε άλλο σημείο των διδαχών του ο άγιος Κοσμάς λέγει: «Tον Χριστόν μου λοιπόν, αδελφοί μου, πιστεύω, δοξάζω και προσκυνώ, τον Χριστόν μου παρακαλώ να με καθαρίσει από κάθε αμαρτίαν ψυχικά και σωματικά, τον Χριστόν μου παρακαλώ να με δυναμώσει να νικήσω τους τρεις εχθρούς, τον κόσμον, την σάρκα και τον Διάβολον, τον Χριστόν μου παρακαλώ να με αξιώσει να χύσω και το αίμα μου δια την αγάπην του, καθώς το έχυσε και εκείνος δια την αγάπην μου».
= Η διαρκής επίκληση του ονόματος του Χριστού από τον άγιο Κοσμά είναι απόλυτα δικαιολογημένη, γιατί ο Χριστός είναι το δεύτερο πρόσωπο της Παναγίας Τριάδος, «εν ω κατοικεί παν το πλήρωμα της θεότητος σωματικώς» (Κολ. β’, 2).
Είναι Υιός και Λόγος του Θεού, ο οποίος δια την «ημετέραν σωτηρίαν» ενηνθρώπησε, έπαθε, ετάφη, «ανέστη τη τρίτη ημέρα» και ανελήφθη εις τους ουρανούς, θεώσας την ανθρωπίνην φύσιν. Είναι Εκείνος που θα έλθει στο τέλος της ιστορίας μετά δόξης «κρίναι ζώντας και νεκρούς, ου της βασιλείας ουκ έσται τέλος». Ο Χριστός είναι «η οδός, η αλήθεια και η ζωή».
Η κλείς του αινίγματος της ζωής. Το κέντρο, ο άξονας και το νοηματικό πλήρωμα της παγκόσμιας ιστορίας. Αυτός, για τον οποίο και αυτός ο Έγελος δεν δίστασε να ομολογήσει ότι «Κάθε ιστορία προέρχεται από τον Χριστόν και κατευθύνεται προς Αυτόν». Ο Χριστός είναι το πλήρωμα του νόμου και των προφητών. Η ενσάρκωση της αγιότητας, της αναμαρτησίας και της αρετής. «Ο μη γνους αμαρτίαν» (Β’ Κορ. ε’, 21).
«Ο όσιος, ο άκακος, ο αμίαντος, ο κεχωρισμένος από των αμαρτωλών και υψηλότερος των ουρανών γενόμενος» (Εβρ. ζ’. 26). Είναι ο Σωτήρας και Λυτρωτής, αφού «ουν έστιν εν άλλω ουδενί η σωτηρία, ουδέ γάρ όνομα εστίν έτερον το δεδομένον τοις ανθρώποις, εν ω δει σωθήναι ημάς». Δικαιολογημένα ο Πατρο-Κοσμάς αναφωνεί: «…Ανίσως, αδελφοί μου, και ήτον δυνατόν να ανεβώ εις τον ουρανόν να φωνάξω μίαν φωνήν μεγάλην, να κηρύξω εις όλον τον κόσμον πως μόνος ο Χριστός μου είναι Υιός και Λόγος του Θεού και Θεός αληθινός και ζωή των απάντων, ήθελα να το κάμω…».

Β’
= Στο μεγάλο θέμα της ψυχής και της αθανασίας της ο άγιος Κοσμάς δίδει ξεχωριστή σημασία, αφού αποτελεί το κύριο στοιχείο της ανθρώπινης οντολογίας. Σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας μας ο άνθρωπος αποτελείται από σώμα και ψυχή. Και το μεν σώμα, ως φέρων τα μεταπτωτικά στοιχεία της αδαμικής πτώσης εναποτίθεται στη γη «εξ ής ελήφθη», η δε ψυχή είναι προορισμένη να ζήσει αιώνια είτε και κοντά στο Θεό της αγάπης, μετέχοντας της θαβωρείου φωτοχυσίας είτε μακρυά από Αυτόν σε μια ζωή με συνειδησιακές τύψεις, που συνιστούν τη ζωή της κολάσεως. Είναι πολύ χαρακτηριστικά τα όσα λέγει ο άγιος Κοσμάς για το θέμα μας: «Πρέπει και εμείς να στοχασθούμεν τι είναι το σώμα και τι είναι η ψυχή.
Το σώμα είναι χώμα, λάσπη και αύριον θε νάν το φάνε τα σκουλίκια και ανάγκη είναι η ψυχή να χαίρεται πάντοτε εις τον παράδεισον ανίσως και κάμη καλά ή να καίεται πάντοτε εις την Κόλασιν ανίσως και κάμη κακά. Τούτο το σώμα οπού βλέπομεν, αδελφοί μου, δεν είναι άνθρωπος, αλλά είναι ωσάν ένα φόρεμα της ψυχής.
Η ψυχή είναι άνθρωπος, η ψυχή είναι οπού βλέπει, ακούει, ομιλεί, πιάνει περιπατεί, μανθάνει γράμματα, τέχνες, επιστήμες, η ψυχή είναι οπού δίνει ζωή εις το σώμα και δεν τ’ αφήνει να βρωμήση και, καθώς έβγη η ψυχή, βλέπετε φανερά και ευθύς βρωμά και σκουληκιάζει το σώμα, διατί δεν είναι άνθρωπος.
Το κορμί έχει τα μάτια του, μα δεν βλέπει, έχει τα αυτιά του, μα δεν ακούει, έχει το στόμα του, μα δεν ομιλεί, έχει τα χέρια του μα δεν πιάνει, έχει τα ποδάρια του, μα δεν περιπατεί. Ίσια είναι η πέτρα, ίσια και το σώμα χωρίς ψυχήν».
Η αξία του σώματος χωρίς την ψυχή είναι μηδαμινή. Ευτελής η τιμή του, αφού το χημικό εργαστήριο αποφαίνεται ότι από τα συστατικά του ανθρωπίνου όγκου θα μπορούσαν να βγουν: 7 κομμάτια σαπούνι από το λίπος του, λίγα μολυβδοκόνδυλα από τον άνθρακα, 7 κουτιά σπίρτα από τον φώσφορο, μια πρόκα από τον σίδηρο και ένας κουβάς ασβέστη. Αυτός είναι ο άνθρωπος.
Μηδαμινή η αξία του. Ελάχιστες σημερινές δραχμές. Αυτή η τιμή μένει για τον άνθρωπο, όταν αρνηθεί τον ανεκτίμητο παράγοντα, που λέγεται ψυχή. Είναι η ευτελής αξία που θα μείνει στο μαρμάρινο βάθρο, πάνω στον οποίο στηρίζεται ο Ερμής του Πραξιτέλους, μετά το γκρέμισμα του γλυπτού αριστουργήματος.
Δεν υπολείπεται παρά η τιμή που μένει στην ξύλινη κορνίζα μετά το ξέσχισμα του μεγαλουργήματος του Ραφαήλ που πλαισίωνε.
= Ο άγιος Κοσμάς, που ήξερε να θεολογεί, χρησιμοποιώντας ζεστές ανθρώπινες εκφράσεις με μια απλότητα συγκλονιστική, τόνιζε πως ο άνθρωπος δεν είναι μόνον «χους», αλλά έχει μέσα του την πνοή του Θεού, τη λογική και ελεύθερη ψυχή.
Με αυτή ο άνθρωπος άπτεται του κόσμου των αγγέλων και αποβαίνει κρίκος διάμεσος μεταξύ των δύο κόσμων, του αοράτου και του ορατού. Η θεία προέλευση της ανθρώπινης ψυχής την καθιστά μοναδική και ασύγκριτη. «Πάς ο κόσμος», γράφει ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος, «ψυχής ουκ αντάξιος· ο μεν γαρ παροίχεται (=παρέρχεται) η δε άφθαρτος».
= «Τούτο σας λέγω πάλιν και σας παραγγέλλω: καν ο ουρανός να κατέβη κάτω καν η γη να ανέβη απάνω καν όλος ο κόσμος να χαλάση καθώς μέλλει να χαλάση σήμερον αύριον, να μη σας μέλη τι έχει να κάμη ο Θεός.
Το κορμί σας ας σας το καύσουν, ας σας το τηγανίσουν, τα πράγματά σας ας σας τα πάρουν, μη σας μέλη, δώστε τα, δεν είναι εδικά σας. Ψυχή και Χριστός σας χρειάζεται. Ετούτα τα δύο όλος ο κόσμος να πέση, δεν ημπορεί να σας τα πάρη, έξω αν τύχη και τα δώσετε με το θέλημά σας. Αυτά τα δύο να τα φυλάγεται να μην τύχη και τα χάσετε».
= Ο Κοσμάς ο Αιτωλός στο πολυδιάστατο έργο του μας παραγγέλει απόψε στο καράβι της ζωής μας να βάλουμε πηδαλιούχο την ηγεμόνα ψυχή. Όλα τα πράγματα, όλες τις σκέψεις, όλες τις ενέργειες της υπάρξεώς μας να τις κρίνουμε κάτω από το πρίσμα της πνευματικής μας καταγωγής.
Μας παραγγέλει ακόμη να πάρουμε μέσα στο σκάφος της ζωής μας τον Χριστό. Γιατί στον παρόντα κόσμο της συγχύσεως, της αγωνίας, του χάους των ιδεών, που χάνεται ο δρόμος και ο σκοπός της ζωής και ο άνθρωπος πλανιέται στην ερημία, μια παρηγοριά υπάρχει, ο ΧΡΙΣΤΟΣ. Η αλήθεια του Χριστού και μόνον είναι που σώζει, γιατί άλλη αλήθεια δεν υπάρχει, και ούτε σώζει αν είναι δυνατόν να υπάρχει.
Αν πάρουμε, λοιπόν, τον Χριστό στο πλοίο της ζωής μας και αν η ψυχή μας είναι εκείνη που κατευθύνει την πορεία του σκάφους της ζωής μας, τότε σίγουρα θα φθάσουμε στο λιμάνι του ουρανού, στην αγκαλιά του Θεού Πατέρα, που εύχομαι όλους να αξιώσει ο Θεός, δια πρεσβειών του αγίου Κοσμά του Αιτωλού.
«ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ»- 22/08/2009