Οι εθνικές επέτειοι στη νέα ιδεολογία των σχολικών βιβλίων

[Ή: «Το παιδί που την 28η Οκτωβρίου 1940 «δεν ήθελε να γίνει άντρας» και άλλα παρόμοια επαγωγά αναγνώσματα]

Τις παραμονές του εορτασμού της εθνικής επετείου της 28ης Οκτωβρίου 1940, σε όλα τα σχολεία της χώρας, Δημοτικά, Γυμνάσια και Λύκεια, διδάσκονται συνήθως τα σχετικά με την επέτειο κείμενα που έχουν επιλεγεί στα αντίστοιχα βιβλία, δηλ. τα Νεοελληνικά Αναγνώσματα και τα ιστορικά εγχειρίδια. Οι διδάσκοντες και των τριών βαθμίδων, οι οποίοι ως εκπαιδευτικοί λειτουργοί γνωρίζουν, ότι οφείλουν να τηρούν το αναλυτικό πρόγραμμα, δηλ. την καθορίζουσα αυτό συνταγματική επιταγή («η παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό» - (μεταξύ άλλων) «την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες» (§16, αρ. 2), έχουν ένα πολύ δύσκολο έργο να επιτελέσουν: Σε ένα μεγάλο ποσοστό τα κείμενα αυτά, όπως και άλλα, βρίσκονται σε κατάφωρη αντίθεση με το αναλυτικό πρόγραμμα και την συνταγματική επιταγή. Μερικά παραδείγματα:*
– Το αφήγημα με τη φράση που αναφέρεται στον τίτλο του παρόντος άρθρου περιέχεται στο βιβλίο «Γλώσσα Ε΄ Δημοτικού» και φέρει την επιγραφή: «Η Ιταλία μας κήρυξε τον πόλεμο κι εμείς πήγαμε στο υπόγειο» (τεύχος 1ο, σ. 44/45). Στο «υπόγειο» που «δεν μπορούν να το τρυπήσουν οι μπόμπες» πήγαν με τη σύσταση του πατέρα τα άλλα [τέσσερα] μέλη της οικογένειας, δηλ. η μητέρα, μια θεία, το παιδί που αφηγείται (δήθεν) τις αναμνήσεις του από την ημέρα εκείνη, και η υπηρέτρια. Πριν κατεβούν, ο συγγραφέας του κειμένου και εκείνοι που το επέλεξαν, θέλουν να συμβεί ο,τιδήποτε μπορεί να μειώσει την σημασία της επετείου ή, ακριβέστερα, να την απαξιώσει: όπως π.χ.: ότι η θεία λέει το «καινούριο τραγούδι που δεν έχει μουσική»(!). «Εμπρός, η μάχη άρχισε, το βήμα μας ταχύ μυρίζει η πυρίτις, η ΅σφαίρ’ αντιλαλεί κι η βροντερή φωνή της εις μάχην μας καλεί», το παιδί, «χωρίς να το καταλάβει τρέχει και αρπάζει από τα χέρια της μαμάς τη φλιτζάνα με το γάλα και το πίνει όλο», η υπηρέτρια ρωτάει την κυρία αν «οι «Ιταλοί» (που «κήρυξαν τον πόλεμο») «είναι κακοί», για να πάρει την απάντηση από την κυρία, ότι «ο Ιταλός που έχει το ποδηλατάδικο της γειτονιάς είναι καλός» (και επομένως κακώς θα κάνουν οι Έλληνες να πολεμήσουν). – Δύο φορές στο αφήγημα ο πατέρας λέει στο μικρό γιο του «Άκη από σήμερα θα γίνεις άντρας»: Την πρώτη, μόλις ήπιε όλο το γάλα, τη δεύτερη, ενώ πηγαίνουν να κρυφτούν στο υπόγειο. Την πρώτη το παιδί δεν λέει, ούτε σκέφτεται τίποτε. Την δεύτερη «φοβάται πάρα πολύ και σκέφτεται πως δεν θα ήθελε να γίνει σήμερα άντρας» αλλά πως «θα ήθελε μόνο τους φίλους του».
Στο βιβλίο της ΣΤ΄ Δημοτικού [τ. 1ο, σ. 40] η επέτειος διδάσκεται με το θεατρικό έργο «Η μικρή Ελλάδα υψώνει τη φωνή της». Ο τίτλος του είναι (τουλάχιστον) προβληματικός, προβληματι­κό­τερες (ή ακριβέστερα: ανάρμοστες) είναι όμως οι δύο από τις τρεις σκηνές του: Στην πρώτη, ένα από τα «γεροντάκια που κουβεντιάζουν στον καφενέ», όταν ακούει την είδηση της επιστράτευσης, λέει «και τι δεν θάδινα νάμουνα είκοσι χρονώ», κατόπιν σηκώνεται «να κάνει διατάσεις», επειδή όμως «τον πιάνει η μέση του ξανακάθεται». Ένα άλλο γεροντάκι που τον βλέπει, του λέει «Πρόσεχε μη φύγει κανένα κόκκαλο» και με το αστείο αυτό «όλοι γελούν». Στην τρίτη σκηνή, όπου ακούγεται «ηχογραφημένη» στο πατρικό του σπίτι η φωνή ενός στρατιώτη από το μέτωπο, που αποδίδει το κείμενο επιστολής προς την μητέρα του, λέει ο στρατιώτης (μεταξύ άλλων): «Κρύο μάνα, παγωνιά! Όλα άσπρα! Πετάξαμε και τα ρούχα για ν’ ανεβούμε! – μας βαραίνανε! Σώθηκαν και οι σφαίρες!». Έχοντας ακούσει αυτά και άλλα, η μητέρα του στρατιώτη και άλλες γυναίκες «ετοιμάζονται να ανέβουν στο βουνό (!) και «πακετάρουν», όχι μόνο όπλα, φανέλες και κάλτσες, αλλά και ψωμί, νερό όπως και φρούτα» (!).
Στα «Νεοελληνικά Κείμενα» των τριών τάξεων του Γυμνασίου, όπως και σε εκείνα των τριών τάξεων του Ενιαίου Λυκείου και τα άλλα του Τεχνικού Λυκείου, τα πεζογραφήματα και ποιήματα που έχουν επιλεγεί για την 28η Οκτωβρίου (όπως και την 25η Μαρτίου) στην καλύτερη περίπτωση αφήνουν αδιάφορους τους μαθητές. Αντ’ αυτών, οι μαθητές διαβάζουν πολλά για την Εθνική Αντίσταση, την Κατοχή και τον Εμφύλιο, φορτισμένα κατά κανόνα από την εμπειρία «του χαμένου ιδεολογικού οράματος» της Αριστεράς, όπως αναφέρεται στην Εισαγωγή του βιβλίου «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» της Γ΄ Ενιαίου Λυκείου (σ. 7-9): Ποιο ήταν αυτό το «χαμένο ιδεολογικό όραμα» μαθαίνουν οι μαθητές της Γ΄ Γυμνασίου από το εγχειρίδιο «Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία», της τάξης τους, διαβάζοντας, και μάλιστα σε ειδικό πλαίσιο, απόσπασμα από βιβλίο σύγχρονου στρατευμένου συγγραφέα, κατά την άποψη του οποίου ο «ελληνικός εμφύλιος πόλεμος ήταν μια κοινωνική επανάσταση», που αποσκοπούσε στην ανατροπή των υφι­στα­­με­νων δομών εξουσίας και στην αναδιάρθρωση του πλέγματος των κοινωνικών σχέσεων, σε μια προοπτική σοσιαλιστικού μετασχη­ματι­σμού» (σ. 151). Προηγουμένως θα έχει διαβάσει επίσης σε ειδικό πλαίσιο απόσπασμα από βιβλίου άλλου στρατευμένου συγγραφέα με τον τίτλο «Η πολεμική περίοδος 1940-1941», όπου λέγεται ότι για τους «χιλιάδες φαντάρους» που επέστρεφαν από το μέτωπο «ο τρόπος της κατάρρευσης δεν άφηνε καμιά αμφιβολία, ότι η στρατιω­τική ηγεσία πρόδωσε, η πολιτική δραπέτευσε» (σ. 131). – Στο γραμμένο επίσης με το πνεύμα της νέας ιδεολογίας ιστορικό εγχειρίδιο της ΣΤ΄ Δημοτικού (που αποσύρθηκε) διάβαζαν, ως γνωστόν, οι μαθητές, πως την «28η Οκτωβρίου 1940 η Ελλάδα απάντησε αρνητικά στο τελεσίγραφο του Μουσολίνι και οι Έλληνες απεμάκρυναν τα ιταλικά στρατεύματα από τα ελληνο-αλβανικά σύνορα σημειώνοντας σημαντικές νίκες» (σ. 109). Όλα αυτά – και πολλά άλλα – ιδιαίτερα από το πρώτο βιβλίο που διδάσκεται από το 2007 – ελάχιστη σχέση έχουν με το αναλυτικό πρόγραμμα και την συνταγματική επιταγή. Πόσο διαφορετικά θα ήταν αν την ακολουθούσαν, δηλ. αν εξιστορούσαν την ίδια την πραγματικότητα, δείχνουν τα δύο προηγούμενα ιστορικά εγχειρίδια της Γ΄ Γυμνασίου και ΣΤ΄ Δημοτικού, τα οποία την ακολουθούν (σ. 351-371 και 341-354 αντιστοίχως).
Στην «ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης» οπωσδήποτε δεν αποβλέπουν τα κείμενα που έχουν επιλεγεί για την εθνική εορτή της 25ης Μαρτίου. Αντιθέτως μερικά έχουν επιλεγεί με σκοπό την μείωση της σημασίας που έχει για την εθνική συνείδηση η επανάσταση του 1821 ή ακόμη την απαξίωσή της. Δύο παραδείγματα:
Στο κείμενο με τον τίτλο «Η μηχανή του χρόνου» του Αναγνωστικού της Ε΄ Δημοτικού, παρατίθενται τα αποτε­λέσματα της «ηλεκτρονικής ψηφοφορίας» ενός (σύγχρονου) περιοδικού, σύμφωνα με τα οποία με την μηχανή του χρόνου 26% θα ήθελαν να ταξιδεύσουν στο μέλλον, 31% στην αρχαία Ελλάδα, 5% στο Βυζάντιο, 5% στην Ελληνική επανάσταση του 1821, αλλά οι περισσότεροι αναγνώστες, δηλ. 33% στην εποχή των δεινοσαύρων (τ. 2ο, σ. 64).
Οι μαθητές της Β΄ τάξεως του Γυμνασίου διαβάζουν στο «Τετράδιο εργασιών» του Αναγνωστικού «Νεοελληνική γλώσσα» (που διδάσκεται από το 2006) απόσπασμα από βιβλίο σύγχρονης συγγραφέως με τον τίτλο «Αρχίζουμε πρόβες για την εθνική γιορτή»: πώς δύο καθηγήτριες, η «μουσικού» η μία, η «καλλιτεχνικού» η άλλη, (η οποία είναι μάλιστα «πολύ κλασική και μιλάει ώρες-ώρες καθαρευουσιάνικα»), ανέλαβαν με μαθητές του σχολείου την προετοιμασία του εορτασμού της 25ης Μαρτίου σε κάποιο ελληνικό σχολείο: «Η χορωδία έχει πλάκα», το «ρεπερτόριο συνηθισμένο: Ελεύθεροι Πολιορκημένοι και δώσ’ του, «μια ομάδα» θα σχεδιάσει κάτι σκηνικό και κάτι Κολοκοτρώνηδες και κάτι σημαίες και δάφνες» ο μαθητής και η μαθήτρια, οι μόνοι που προσφέρονται από την «βλαμμένη τάξη» τους ως εθελοντές για το βάψιμο (προπάντων όμως για να χάσουν τα μαθήματα) είναι οι «εθνικοί μπογιατζήδες». Χαίρονται για τις ώρες που θα χάνουν, λυπούνται όμως γιατί δεν τους «χαρίζουν φιλολογικά ή Μαθηματικά, αλλά τα Θρησκευτικά, τις Γυμναστικές κι αυτά» (σ. 35/36).
***
Σε όλα τα Αναγνωστικά του Δημοτικού (από την Α΄ ως και την ΣΤ΄ τάξη) ως εθνική επέτειος, όπως και στα «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» του Γυμνασίου και του Λυκείου ως καθοριστικό ιστορικό γεγονός, προβάλλεται επίσης η «17 Νοέμβρη». Με τις επετείους της 28ης και 25ης Μαρτίου, η πατρίδα μας «γιορτάζει την Ελευθερία», με την 17 Νοέμβρη την «Δημοκρατία» γράφεται στο Αναγνωστικό της Γ΄ Δημοτικού (σ. 78-84). Την 17 Νοέμβρη ως «επέτειο της δημοκρατίας» γνωρίζουν οι μαθητές της Ε΄ Δημοτικού με ένα συμβολικό αφήγημα («Ο Φωκίων ήταν ελάφι»), όπου αναφέρονται «χελιδόνια, σκίουροι, σπουργίτια και μερμήγκια της αντίστασης» απ’ τη μια μεριά, «φίδια, σαύρες και ποντίκια με όπλα και κράνη της επίθεσης» από την άλλη (τ. Α, σ. 69) οι μαθητές της Α΄ και Β΄ Γυμνασίου διαβάζοντας κείμενα με «θεριεμένους λύκους», στο ένα [σ. 86], «άλογα που πέφτουν στον γκρεμό στο άλλο» [σ. 78] και οι μαθητές της Β΄ τάξεως του ΤΕΕ ένα αφιέρωμα στο «Πολυτε­χνείο», όπου περιγράφονται από την μια μεριά «τα άοπλα παιδιά του Πολυτεχνείου», από την άλλη οι «ύαινες» που τα πολιορκούν. (Ως «σχήμα λόγου» σε γλωσσική άσκηση οι μαθητές καλούνται μάλιστα να σχολιάσουν ιδιαιτέρως τον χαρακτηρισμό αυτόν) (σ. 150-152).
***
Πριν ή μετά τα κείμενα που έχουν επιλεγεί για τις εθνικές επετείους οι μαθητές των ελληνικών σχολείων διαβάζουν άλλα παρόμοια, ίσως μοναδικά στον κόσμο, διότι απαξιώνουν την πατρί­δα τους, δυσφημίζουν ιστορικές προσωπικότητες και υποσκάπτουν την εθνική ταυτότητα: «Στην εποχή του τσιμέντου και της πολυκα­τοικίας οι Ρωμιοί έχασαν τη Ρωμιοσύνη τους», «στο πλαίσιο της Ευρώπης θα βρούμε την χαμένη μας ταυτότητα», «η Ελλάδα από την οποία γεννήθηκε η Ευρώπη, δεν υπάρχει πια», στα Νεοελληνικά Κείμενα της Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου και Γ΄ ΤΕΕ (σ. 207, 37,55 αντιστοίχως) η Ελλάδα είναι ένα κράτος «με διεφθαρμένη πολιτική ηγεσία που τα ανομήματά της πλήρωσαν με το αίμα τους οι λίγες φωτεινές μορφές της Ιστορίας της» στην Β΄ Λυκείου («Έκφραση-Έκθεση, σ. 255, πρβλ. Γ΄ ΤΕΕ, σ. 68/69) ή μία χώρα, όπου τον πολίτη «ληστεύει το κράτος, τον σακατεύει η αστυνομία και τον εξαπατάει η κυβέρνηση», (σε γελοιογραφία: «Έκφραση-Έκθεση, Θεματικοί Κύκλοι», σ. 102) ή ότι «η πατρίδα τους έγινε από τους γονείς τους κόλαση» στην Β΄ τάξη των ΤΕΕ (σ. 71). Οι μαθητές της Γ΄ Γυμνασίου θα θυμούνται, εξ άλλου, ότι «Κολοκοτρώνης και οι σύντροφοί του έγιναν πλούσιοι από πάμπτωχοι που ήταν» και ότι ο «Καποδίστριας χρησι­μοποίησε δημόσιους λειτουργούς ως χαφιέδες» (από το Αναγνω­στικό σ. 48, 73/4), και από το βιβλίο της Ιστορίας ότι ο «Καποδίστριας εμψύχωνε την κακοήθεια» (σ. 55) (ως απόψεις επικριτών, τις οποίες καλούνται να συγκρίνουν με άλλες θετικές).
Πως γράφεται το όνομα της πατρίδας τους γνωρίζουν ήδη οι μαθητές της Β΄ Δημοτικού, γι’ αυτό και το δίστιχο του νέου Αναγνωστικού τους (τ. Α΄, σ. 43): «νοστιμίζει το σέλινο τη φασολάδα, και στη μέση δύο λάμδα φοράει η πατρίδα μας Ελλάδα» μπορεί να θεωρηθεί ή δείγμα κακογουστιάς ή τρόπος έμμεσης απαξίωσης (ή και τα δύο).
***
Για τη νέα ιδεολογία οι έννοιες «έθνος» και «εθνική συνεί­δηση», είναι παρωχημένες «κατασκευές», οι οποίες πρέπει να αντικα­τασταθούν από άλλες (όπως η τάξη και το φύλο), σύμφωνα με το όραμα της πολυπολιτισμικής κοινωνίας που ποικιλοτρόπως προβάλλει με κανένα τρόπο όμως δεν δικαιούται να τα επιβάλει, και μάλιστα στη νέα γενιά, με τα βιβλία που εγκρίνει και εκδίδει το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο: Το κρατικό ίδρυμα «Παιδαγωγικό Ινστι­τούτο» που για ορισμένους αδιευκρίνιστους λόγους λειτουργεί και στην περίπτωση αυτή ανεξάρτητα από το πολιτικά και εθνικά υπεύθυνο Υπουργείο Παιδείας.

Ιω. Τουλουμάκος
Ομ. Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ.

Από το «Αντίβαρο»