Οι "Τούρκοι ορθόδοξοι" και ο παπα-Ευθύμ.

Του Νίκου Μιχαηλίδη*

Υπό το φόβο ότι μπορεί το οικουμενικό πατριαρχείο να αυτονομηθεί και να υπάρξει ένα «καθεστώς Βατικανού» στην Κωνσταντινούπολη, κάποιοι σπεύδουν να επαναφέρουν στο προσκήνιο ένα παλιό σχέδιο αντικατάστασής του προκαθημένου από κάποιον «τουρκικής καταγωγής ορθόδοξο ιερωμένο».

Το σχέδιο απεργάσθηκαν πρώτη φορά οι επιτελείς του Κεμάλ το 1918 και έκτοτε φαίνεται ότι δεν έχει εγκαταλειφθεί ποτέ. Μάλιστα, όπως αποκάλυψε στην εφημερίδα «Ζαμάν» ο Μεχμέτ Τσελίκ, σύμβουλος της ΜΙΤ και του πανίσχυρου Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας της Τουρκίας, οι τουρκικές μυστικές υπηρεσίες είχαν στα σκαριά το 1996 την ανατροπή του σημερινού οικουμενικού πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου (βλ. «Κ.Ε.», 17 Μαρτίου 2002, σελ. 18).
Σημείο-κλειδί αποτελούσε πάντοτε η ανάδειξη ενός ηγέτη των «τούρκων ορθοδόξων» και η δημιουργία ρηγμάτων στη συνοχή της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

* Πριν από μερικές ημέρες μάλιστα, υπέβαλε την παραίτησή του ο αυτοαποκαλούμενος πατριάρχης των τουρκορθοδόξων, Σελτζούκ Ερενερόλ, γιος του παπα-Ευθύμ, του ανθρώπου που επί μισόν αιώνα ήταν ο «πολιορκητικός κριός».

* Ο Ερενερόλ ζήτησε να του αφαιρεθεί η τουρκική υπηκοότητα χωρίς να κάνει γνωστό ποια θα είναι η χώρα που θα τον δεχθεί στο εξής...

* Σίγουρα πάντως η θέση του δεν θα μείνει κενή, μια και υπάρχει τουρκικής καταγωγής ορθόδοξος ιερέας από την κεντρική Ασία που είναι έτοιμος να τον διαδεχθεί...

Η επιδίωξη των Τούρκων να ελέγξουν με δικούς τους ανθρώπους το οικουμενικό πατριαρχείο έχει ιστορία οκτώ περίπου δεκαετιών:

1. Την περίοδο του πολέμου στη Μικρά Ασία, το 1919-1922, οι τούρκοι εθνικιστές με επικεφαλής τον Μουσταφά Κεμάλ ίδρυσαν στην Καππαδοκία μια «Τουρκορθόδοξη Εκκλησία», επιχειρώντας τη διάσπαση της πολιτικής ενότητας της ελληνορθόδοξης κοινότητας, με απώτερο σκοπό να ελέγξουν ιδεολογικά και πολιτικά ένα τμήμα της και να το αποσπάσουν από την ελληνική επιρροή. Η θεωρητική θεμελίωση της πράξης είχε τις ρίζες της στις νεοαναδυόμενες κεμαλικές απόψεις περί τουρκικής καταγωγής των χριστιανών της Μικράς Ασίας, οι οποίες αργότερα εγκαταλείφθηκαν όμως τα τελευταία χρόνια παρουσιάζουν μιαν αναβίωση σε ακροδεξιούς κυρίως κύκλους.

Ιδιαίτερα η ιδέα της τουρκικής καταγωγής των ορθοδόξων της Καππαδοκίας είχε εκφραστεί πρώτα από τον Σεμσετίν Σαμί, θεωρητικό της κεμαλικής προσέγγισης της ιστορίας, που υποστήριζε πως στα εδάφη της σημερινής Τουρκίας ζούσαν από την αρχαιότητα «τουρκικά φύλα» και πως ακόμη και οι χριστιανοί ήταν στην πραγματικότητα Τούρκοι. Για πολλές δεκαετίες, τούρκοι επιστήμονες και ιστορικοί προσπαθούσαν να βρουν επιχειρήματα, για να πιστοποιήσουν διάφορες καινοφανείς θεωρίες όπως αυτή που ήθελε τους Τούρκους απογόνους των Χετταίων. Επιδίωξή τους ήταν η δημιουργία μιας εθνικής τουρκικής συνείδησης συνδεόμενης με τα μικρασιατικά εδάφη.

2. Μέσα στο πλαίσιο αυτό κινήθηκε και η ιδέα της ίδρυσης «Τουρκορθόδοξης Εκκλησίας» της οποίας ηγήθηκε ο παπα-Ευθύμ, ο κατά κόσμον Παύλος Καραχισαρίδης που γεννήθηκε το 1884. Κατά τον Α' Παγκόσμιο, για να γλιτώσει την επιστράτευση κατόρθωσε να χειροτονηθεί ιερέας και το 1918 ανέλαβε την ενορία του Κεσκίν Μαντέν.

Κατόπιν εντολής του Κεμάλ έγινε προσπάθεια να παρουσιαστεί ο παπα-Ευθύμ ως ο πνευματικός ηγέτης των «τουρκικής» καταγωγής χριστιανών της Μικράς Ασίας και να επιδιωχθεί η διεθνής αναγνώρισή του.

Ήταν ευνοούμενος του Κεμάλ, που μάλιστα, «αναγνωρίζοντας τις προσπάθειές του», τον συνεχάρη δημόσια για την αφοσίωσή του στις τουρκικές εθνικιστικές αρχές και ενήργησε ώστε να εξαιρεθεί η οικογένειά του από την ανταλλαγή των πληθυσμών, εκδίδοντας μάλιστα ειδικό νόμο προς αυτό το σκοπό.

3. Η πρώτη αναφορά για την ίδρυση αυτοκέφαλης Τουρκορθόδοξης Εκκλησίας συναντάται σε κεμαλική εφημερίδα της Αγκυρας το 1921. Ωστόσο, ο παπα-Ευθύμ, για να πείσει τη διεθνή κοινή γνώμη ότι τις απόψεις του συμμερίζεται και ο λαός, έπρεπε να αποσπάσει την έγκριση ιεραρχών της Μικράς Ασίας. Επιπλέον, δεν ήταν δυνατόν ένας απλός ιερέας και μάλιστα έγγαμος να χρισθεί μητροπολίτης.

Εκείνος όμως παρέκαμψε αυτά τα εμπόδια και αυτοανακηρύχθηκε «Γενικός Επίτροπος των Τουρκορθόδοξων Χριστιανών». Κάλεσε, μάλιστα, και τους υπόλοιπους επισκόπους σε σύνοδο στην Καισάρεια με θέμα τη δημιουργία «Τουρκορθόδοξης Εκκλησίας» και ζήτησε στο τέλος της θείας λειτουργίας να γίνονται δεήσεις «υπέρ υγείας και μακροζωίας» του Ατατούρκ!

4. Στις 28 Μαΐου, το «Συμβούλιο Επισκόπων της Καισάρειας» συνέταξε καταστατικό χάρτη για την ίδρυση της Τουρκορθόδοξης Εκκλησίας, με τον όρο όμως να σταματήσουν οι διωγμοί. Κάλεσαν τότε, επίσης, τον εξόριστο μητροπολίτη Ικονίου Προκόπιο Λαζαρίδη.

Προσπαθώντας να καθυστερήσει αυτή τη διαδικασία και επιπλήττοντας συνεχώς τον παπα-Ευθύμ, ο Προκόπιος εγκαταστάθηκε στη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στο Ζινζίντερε (Φλαβιανά) και υπό την πίεση των διωγμών, ζήτησε από τους κεμαλικούς τον καταστατικό χάρτη της Τουρκορθόδοξης Εκκλησίας, για να τον «μελετήσει», απορρίπτοντας συγχρόνως τις αποφάσεις της 28 Μαΐου.

Οι τουρκικές προτάσεις τελικά απορρίφθηκαν. Εν τω μεταξύ, ο παπα-Ευθύμ, με το πρόσχημα ότι εργαζόταν προς την κατεύθυνση της απελευθέρωσης 30 Καππαδόκων, οι οποίοι κρατούνταν στις τουρκικές φυλακές και την επιστροφή 1.500 εξόριστων στις γενέτειρές τους, συνέχισε τις επαφές με την κεμαλική κυβέρνηση.

5. Τον Ιούλιο του 1922 συνήλθε στην Καισάρεια εκκλησιαστικό συμβούλιο όπου υπογράφηκε εν μέρει ο κεμαλικός χάρτης. Η άρνηση του Προκόπιου να αποκηρύξει το πατριαρχείο, όπως απαιτούσαν οι Τούρκοι, ήταν καθοριστική, καθώς η τουρκική διπλωματία δεν είχε επιχείρημα, να πείσει τις Μεγάλες Δυνάμεις να αναγνωρίσουν την «Τουρκορθόδοξη Εκκλησία».

6. Ο Προκόπιος, δεχόμενος απειλές εναντίον της ζωής του από τους Τούρκους και πιέσεις εκ μέρους τρομοκρατημένων χριστιανών, υπέκυψε τελικά: Στις 18 Ιανουαρίου του 1923 εγκρίθηκε πλήρως η θέση των κεμαλικών και ο Προκόπιος ανακηρύχθηκε μητροπολίτης Καισαρείας, ενώ στον παπα-Ευθύμ δόθηκε το αξίωμα του αρχιεράρχη.

7. Ωστόσο, μετά την κατάρρευση του ελληνικού μετώπου, η μητρόπολη Καισαρείας υποβαθμίστηκε και ύστερα από την υπογραφή για την ανταλλαγή των πληθυσμών δεν έμειναν πλέον ορθόδοξοι χριστιανοί. Τότε, το πεδίο δράσης του παπα-Ευθύμ μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη:

Κατ' αρχάς επιχείρησε να καταλάβει τον πατριαρχικό οίκο στο Φανάρι και τον πατριαρχικό ναό του Αγίου Γεωργίου, αλλά ο τότε πατριάρχης Μελέτιος αντιτάχθηκε σθεναρά και έτσι το σχέδιό του απέτυχε. Στη συνέχεια, συγκεντρώνοντας ένα μικρό αριθμό τουρκόφωνων ρωμιών κατέλαβε το ναό της Παναγίας Καφφατιανής και κατόπιν το ναό του Σωτήρος Χριστού στη συνοικία του Γαλατά, καθώς και άλλους τέσσερις ναούς. Εκτός των ναών, ο παπα-Ευθύμ αυθαίρετα οικειοποιήθηκε και τα ακίνητα που διέθεταν οι παραπάνω ενορίες.

8. Είναι χαρακτηριστικό ότι, επειδή δεν υπήρχαν πιστοί στην Κωνσταντινούπολη για να ακολουθήσουν το ψευδοπατριαρχείο, η Αγκυρα, το 1935, μετέφερε από τη Ρουμανία 70 τουρκικής καταγωγής χριστιανούς και τους έστειλε για φοίτηση σε τουρκικά σχολεία.

9. Οταν το 1943 απέκτησαν τα απαραίτητα κρατικά έγγραφα, απαίτησαν να αναγράφεται το «τούρκος ορθόδοξος!» Οταν αργότερα και αυτά τα άτομα αποδέχθηκαν τον Ισλαμισμό, ο παπα-Ευθύμ διαμαρτυρήθηκε γιατί έμεινε χωρίς ποίμνιο...

10. Το 1964, πάλι ήρθε σε σύγκρουση με τους κρατικούς προστάτες του, συγκεκριμένα με τον Ινονού, επειδή θεώρησε πως η απέλαση των Ελλήνων από την Κωνσταντινούπολη, τους οποίους έμαθε να θεωρεί ως τούρκους χριστιανούς, έπληττε το ψευδοπατριαρχείο του.

Τελικά, οι εκκλησίες που βίαια είχαν αρπαχθεί αποδόθηκαν στο πατριαρχείο εκτός από την Παναγία Καφφατιανή, που αποτέλεσε «έδρα του Τουρκορθοδόξου Πατριαρχείου».

11. Οταν ο παπα-Ευθύμ πέθανε, η τουρκική κυβέρνηση, ασκώντας πιέσεις στον τότε πατριάρχη Αθηναγόρα, επέτυχε να ταφεί δίπλα στους πατριάρχες στο κοιμητήριο της Ζωοδόχου Πηγής στο Μπαλουκλί.

Τον διαδέχθηκε στην ηγεσία του «Τουρκορθόδοξου Πατριαρχείου» ο γιος του, ο οποίος παραιτήθηκε πριν από λίγες ημέρες. Η κόρη του Ερενερόλ, Σεβγκί, είναι εκπρόσωπος τύπου του ψευδοπατριαρχείου, ενώ εμφανίζεται σε συγκεντρώσεις της ακροδεξιάς οργάνωσης των «Γκρίζων Λύκων» και διατηρεί άριστες σχέσεις με όλα τα ηγετικά στελέχη της τουρκικής ακροδεξιάς...

* Ο ΝΙΚΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ είναι διεθνολόγος, συνεργάτης του Κέντρου Πολιτικών Αναλύσεων «Ινφογνώμων».


Πηγή :http://www.enet.gr/online/online_text/c=110,dt=24.03.2002,id=74305140,79976436,96255348,959796