ΦΩΤΑΔΙΣΤΕΣ: «Ποιήσωμεν έτερον άνθρωπον!...»

ΦΩΤΑΔΙΣΤΕΣ: «Ποιήσωμεν έτερον άνθρωπον!...»

του Mathieu Bock-Côté*  LE FIGARO

Δεν θα καταλάβουμε τίποτα από τις μεγάλες διαμάχες της εποχής μας, αν δεν εξετάσουμε τα θρησκευτικά τους ερείσματα. Από τις συζητήσεις γύρω από τη σεξουαλική ταυτότητα, τις οποίες συνδέουμε με  τη θεωρία του φύλου, μέχρι εκείνες που αφορούν το τέλος της ζωής, που περιστρέφονται γύρω από την υποβοηθούμενη αυτοκτονία, περνώντας από αυτές που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τη βιοηθική, όλα μαρτυρούν μια βίαιη ανθρωπολογική αλλαγή, θα μπορούσαμε επίσης μιλάμε για επανάσταση. Μια αντίληψη για τον άνθρωπο εξαφανίζεται, μια άλλη την αντικαθιστά επιθετικά. Μια κοινωνία δύσκολα μπορεί να επιτρέψει στους κόλπους της τη συγκατοίκηση πολλών ανθρωπολογιών, ειδικά αν είναι αντιφατικές.

Στην κλίμακα της ιστορίας, θα δούμε επίσης σημάδια της κατάρρευσης της χριστιανικής ανθρωπολογικής μήτρας, η οποία αποδεχόταν την περατότητα του ανθρώπου, που γεννιέται άνδρας ή γυναίκα, και ανήκει σε μια συνέχεια που είχε την ευθύνη να την συνεχίσει για να υπάρχει ο κόσμος, ενώ το ζήτημα των εσχάτων δεν είναι του παρόντος κόσμου, και σχετίζεται περισσότερο με την υπερβατικότητα παρά με την ενδοκοσμικότητα. Η ζωή δεν είναι ποτέ απόλυτα ελεγχόμενη, διαφανής. Είναι άρρηκτα συνδεδεμένη εν μέρει με το μυστήριο, το οποίο η αποκάλυψη υποτίθεται ότι διαλύει, χωρίς ποτέ να το επιτυγχάνει τελείως: η γέννηση εμπεριέχει πάντα το θαύμα και ο θάνατος, το σκάνδαλο.

Η θρησκευτική επανάσταση των σημερινών καιρών γεννά μάλλον μια ανθρωπολογία παντοδυναμίας και άνευ ορίων. Η νεωτερικότητα γενικά εκλαμβάνεται ως περίοδος εξόδου από τη θρησκεία. Αρνούμαστε να λάβουμε σοβαρά υπόψη τη θρησκευτική της διάσταση, που ουσιαστικά έγκειται στον [θρησκευτικής διάστασης] δημιουργικό πειρασμό της. Δεν επρόκειτο πια μόνο για τη διευθέτηση του κόσμου, τη μεταμόρφωσή του λαμβάνοντας υπόψιν τις ανυπέρβλητες αντιφάσεις του, που εδράζονται στην καρδιά του ανθρώπου. Επρόκειτο για τη δημιουργία ενός καινούργιου κόσμου, την κατασκευή ενός νέου κόσμου, με τη σφραγίδα της πληρέστερης απελευθέρωσης. Ο άνθρωπος θα κατόρθωνε να ελευθερωθεί ολοκληρωτικά σε αυτή τη γη, θα γινόταν ο ίδιος δημιουργός του εαυτού του. Σ’ αυτό βρίσκεται η μήτρα του ολοκληρωτισμού.

Θα μπορούσαμε επίσης να μιλήσουμε για φαντασίωση αυτογέννησης, συνοδευόμενη από μια νέα αποκάλυψη: το ανθρώπινο ον, απελευθερώνεται από όλους τους προσδιορισμούς που εμποδίζουν την ελευθερία του, επιστρέφοντας στο αρχικό μάγμα, πριν από τη δημιουργία, πριν επίσης από την διαίρεση της ανθρωπότητας σε φύλα, θρησκείες, πολιτισμούς και έθνη για να κατασκευαστεί με βάση μόνο τη  βούλησή του, που έχει γίνει αυτοαναφορική, μέσω μιας μορφής φανατισμένου υπαρξισμού. Θα αποφασίζει ακόμη και το φύλο του και ελπίζει να κατορθώσει να νικήσει το θάνατο, να γίνει τελικά αθάνατος, ακόμη και αιώνιος. Πριν επιτύχει αυτά, σκοπεύει ωστόσο να ελέγξει τον θάνατό του και να ασκήσει πλήρη κυριαρχία πάνω του. Κύριος της γέννησής του, θέλει να είναι κύριος της τελευταίας του στιγμής.

Υπερανθρωπισμός

Δεν θα είναι υπερβολικό να πούμε ότι η νεωτερικότητα ήθελε μάλλον να βάλει τον άνθρωπο στη θέση του, υποσχόμενη σ’ αυτόν ένα είδος καθολικής κυριαρχίας - που  υποτίθεται ότι υλοποιείται με τις υποσχέσεις της τεχνολογίας - παρά να απορρίψει τον Θεό για να μειώσει τον άνθρωπο σε ένα μικροσκοπικό μέγεθος που στερείται πλέον νοήματος. Αυτό σήμερα ονομάζουμε υπερανθρωπισμό, - που ανήκει  μάλλον στην προοπτική παρά στην επιστημονική φαντασία - την επανάσταση που οδηγείται από την τεχνητή νοημοσύνη, η οποία υπόσχεται μια πλήρη ανατροπή της ζωής.

Το ζήτημα του σώματος γίνεται κεντρικό στον υπερανθρωπισμό. Ανέφερα το ζήτημα της θεωρίας του φύλου. Η ιδέα ότι το άτομο μπορεί να επιλέξει την ταυτότητα φύλου του, χωρίς να καθορίζεται από το βιολογικό του φύλο, δείχνει ότι το σώμα αντιμετωπίζεται πλέον σαν ένα άχρηστο σφάγιο, σαν μια ξεπερασμένη τεχνολογία. Η υπαρξιακή αλήθεια ενός ατόμου γίνεται καθαρά εικονική. 

Επιπλέον, η πλήρης εικονικοποίηση της ύπαρξης παρουσιάζεται ως το νέο πρόσωπο της χειραφέτησης. Στο εικονικό σύμπαν, μπορεί να ξαναγεννηθεί με τα χαρακτηριστικά που επιθυμεί και να βρει μια νέα ταυτότητα, την οποία θα ορίσει ως μόνη αληθινή. Ωστόσο, θα είναι μια απόκοσμη, φασματική, αποσαρκωμένη ύπαρξη.

Γιατί αυτές οι ανθρωπολογίες δεν είναι επίσης αληθινές. Η ανθρώπινη φύση δεν είναι απλώς μια θεωρία μεταξύ άλλων, αλλά ένα υπαρξιακό δεδομένο, που αποκαλύφθηκε στο πέρασμα των αιώνων και που δεν μπορεί να απορριφθεί χωρίς να καταδικαστεί ο άνθρωπος να γίνει ξένος προς τον εαυτό του. Μια υπόσχεση μετατρέπεται στο αντίθετό της: ο παντοδύναμος άνθρωπος αλλοτριώνεται πλήρως. Δεν ξέρει πια πώς να ζει, δεν ξέρει πια πώς και να πεθαίνει, στερημένος από τις τελετουργίες που του παρείχαν τη δυνατότητα να εξοικειωθεί όσο το δυνατόν με τη δική του εξαφάνιση, την οποία ο Χριστιανισμός είχε μετατρέψει σε ελπίδα. Ο αποχριστιανισμός οδηγεί σε απανθρωποποίηση. Η θρησκευτική επανάσταση της εποχής μας καταδικάζει τον άνθρωπο στη χειρότερη αλλοτρίωση και υπόσχεται, με πρόσχημα ένα ψεύτικο παράδεισο, κόλαση στη γη.

* Ο Mathieu Bock-Côté (γεν. 1980) είναι Καναδός κοινωνιολόγος, δοκιμιογράφος, συγγραφέας και πολιτικός σχολιαστής που εργάζεται στο Παρίσι, παρουσιάζοντας εβδομαδιαία εκπομπή σε τηλεοπτικό σταθμό. Μεταξύ των άλλων συνέγραψε και το βιβλίο  Η πολυπολιτισμικότητα ως πολιτική θρησκεία (2016).