Περί στερεοτύπων

Περί στερεοτύπων

Στο σχολείο, στην αρθρογραφία, στον δημόσιο λόγο ακούμε τα τελευταία χρόνια διαρκώς την έκφραση «πρέπει να αποδομήσουμε τα στερεότυπα». Τα στερεότυπα υποτίθεται ότι είναι κάτι κακό, κάτι λανθασμένο, κάτι που πρέπει να καταστρέψουμε.

Από τη Δρ. Ελένη Παπαδοπούλου*

Δεν είναι σωστό να έχουμε στερεότυπα. Αν δούμε ωστόσο τι χαρακτηρίζουν ως στερεότυπα, θα αντιληφθούμε ότι αυτό που θέλουν να αποδομήσουμε είναι οι αξίες μας, οι παραδόσεις μας, η ιστορία μας, δηλαδή η ταυτότητά μας.

Η οικογένεια που έχει μπαμπά και μαμά είναι στερεότυπο που πρέπει να αποδομηθεί και να αντικατασταθεί από οικογένεια με δύο μπαμπάδες ή μαμάδες. Είναι στερεότυπο ότι οι γυναίκες γεννούν και γι’ αυτόν τον λόγο έχουν τον ρόλο της μητέρας. Να το αποδομήσουμε, γιατί μπορούν να γεννούν και οι άντρες, μας λένε.

Είναι επίσης στερεότυπο ότι επειδή οι άντρες έχουν εκ φύσεως μεγαλύτερη μυϊκή μάζα κάνουν εργασίες που δεν μπορούν να τις κάνουν γυναίκες. Τρομερό στερεότυπο αυτό, και πρέπει να δούμε επιτέλους γυναίκα τορναδόρο, οικοδόμο και αχθοφόρο. Αλλιώς έχουμε έμφυλα στερεότυπα, τα οποία αποδίδουν ρόλους αναλόγως του φύλου. Τους ρόλους με τους οποίους πορεύτηκε η ανθρωπότητα μέσα στους αιώνες τώρα θα τους αποδομήσουμε, γιατί δεν βολεύει το αφήγημα διάλυσης των πάντων.

Είναι στερεότυπο επίσης να θεωρούμε ότι άνθρωποι που έρχονται από χώρες με διαφορετική κουλτούρα και θρησκεία μπορεί να μην είναι τόσο φιλικά διακείμενοι απέναντί μας ή ότι μπορεί να έχουν ασύμβατες συνήθειες με τον δικό μας πολιτισμό. Θα το αποδομήσουμε και αυτό και θα το αντικαταστήσουμε με το στερεότυπο που λέει ότι ό,τι είναι διαφορετικό είναι άξιον σεβασμού.

Το αν το διαφορετικό ενοχλεί, βρομίζει, έχει αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά μάς είναι αδιάφορο. Εμείς υποχρεούμεθα στερεοτυπικά να το σεβόμαστε.

Είναι στερεότυπο να πιστεύουμε πως άνθρωποι με τρικολόρε μαλλί, παλαβά ρούχα, ακοινώνητη συμπεριφορά είναι προβληματικοί ή να πιστεύουμε ότι δεν κάνουν για μία δουλειά ή ότι έχουν πρόβλημα με τον εαυτό τους. Οφείλουμε να καταρρίψουμε αυτό το στερεότυπο και να το αντικαταστήσουμε με το στερεότυπο που λέει ότι όπως κι αν είσαι οφείλω να σε προσλάβω, οφείλω να μη σε χλευάσω – άσχετα αν η εμφάνισή σου είναι γελοία, υποχρεούμαι να δεχτώ την παλαβομάρα σου.

Αυτοί που τα λένε όλα αυτά είναι άνθρωποι με συγκεκριμένη ατζέντα. Έχουν πρόβλημα με τις αξίες της κοινωνίας, την οποία επιθυμούν να διαλύσουν. Προβάλλουν εμμονικά το στερεότυπο ότι το διαφορετικό είναι νορμάλ, καλό και άγιο και ότι και να μην είναι έτσι, δεν πειράζει. Κι ας κάνει ζημιά στην κοινωνία. Τα μόνα στερεότυπα για αποδόμηση τελικά είναι αυτά τα «διαφορετικά». Μήπως και μείνει τίποτα όρθιο.

*Διδάκτωρ Διδακτολογίας Γλωσσών και Πολιτισμών του Πανεπιστημίου Sorbonne Nouvelle-Paris III