Ο Ιερός Χρυσόστομος για τη μετάνοια του Τελώνη

ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΕΛΩΝΟΥ ΚΑΙ ΦΑΡΙΣΑΙΟΥ [:Λουκ. 18, 9-14]

Ο ΙΕΡΟΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΤΟΥ ΤΕΛΩΝΗ

     «...Έχεις όμως και τρίτο δρόμο που φέρνει στη μετάνοια. Και σου παρουσίασα  πολλές οδούς μετάνοιας, για να σου κάνω με την ποικιλία τους εύκολη τη σωτηρία. Όμως ποια είναι αυτή η τρίτη οδός;  Η ταπεινοφροσύνη. Έχε ταπεινό φρόνημα και εξάλειψες το πλήθος των αμαρτιών σου. Και έχεις και γι᾽ αυτό απόδειξη από την Αγία Γραφή, από την ανάγνωση της παραβολής του Τελώνη και του Φαρισαίου [:Λουκα 18, 10-14 ].  

   «Ἄνθρωποι δύο ἀνέβησαν εἰς τὸ ἱερὸν προσεύξασθαι, ὁ εἷς Φαρισαῖος καὶ ὁ ἕτερος τελώνης(:δύο άνθρωποι ανέβηκαν στο ιερό για να προσευχηθούν˙  ο ένας ήταν Φαρισαίος και ο άλλος τελώνης)», λέγει· και άρχισε ο Φαρισαίος να απαριθμεί τις αρετές του: «ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώνης(:σ’ ευχαριστώ, Θεέ μου, διότι δεν είμαι σαν τους άλλους ανθρώπους, που είναι άρπαγες, άδικοι, μοιχοί, ή και σαν αυτόν εκεί τον τελώνη. Ενώ δηλαδή όλοι οι άλλοι είναι ένοχοι και αξιοκατάκριτοι, εγώ είμαι ο μόνος ανένοχος. Σ’ ευχαριστώ λοιπόν, διότι δεν βλέπω στον εαυτό μου τις τόσες κακίες που έχουν οι άλλοι. Έχω όμως και αρετές: Δεν είμαι εγώ όπως όλος ο κόσμος, ούτε όπως αυτός ο Τελώνης)».

    Άθλια και ταλαίπωρη ψυχή, όλη την οικουμένη την καταδίκασες, γιατί λύπησες και τον πλησίον σου; Δεν σου άρκεσε η οικουμένη, κι έφτασες να καταδικάσεις και τον Τελώνη; Όλους λοιπόν τους κατηγόρησες και δεν λυπήθηκες ούτε τον ένα αυτόν άνθρωπο; ‘’Δεν είμαι εγώ όπως όλος ο κόσμος, ούτε όπως αυτός ο Τελώνης’’. Και συνεχίζει:  «Νηστεύω δὶς τοῦ σαββάτου, ἀποδεκατῶ πάντα ὅσα κτῶμαι(:νηστεύω δύο φορές την εβδομάδα, δίνω το δέκατο από τα υπάρχοντά μου στους φτωχούς)». Είπε δηλαδή λόγια αλαζονικά. Άθλιε άνθρωπε, καλά όλη την οικουμένη την καταδίκασες, γιατί κατηγόρησες και τον πλησίον σου Τελώνη; Δεν χόρτασες με την κατηγορία της οικουμένης, αλλά κατέκρινες κι εκείνον που ήταν μαζί σου;

     Τι έκαμε λοιπόν ο Τελώνης; Όταν τα άκουσε αυτά δεν είπε: «Εσύ ποιος είσαι που λες αυτά εναντίον μου; Από πού γνωρίζεις τον βίο μου; Δεν με συναναστράφηκες. Δεν έμεινες μαζί μου. Δεν ζήσαμε μαζί. Γιατί υπερηφανεύεσαι τόσο πολύ; Ποιος είναι μάρτυρας των δικών σου αγαθοεργιών; Γιατί παινεύεις τον εαυτό σου; Γιατί κάνεις χάρη στον εαυτό σου;» Όμως τίποτε απ' αυτά δεν είπε ο Τελώνης, αλλά, αφού έσκυψε, προσκύνησε τον Θεό και είπε: «Θεέ μου, συγχώρεσέ με τον αμαρτωλό», και με την ταπεινοφροσύνη που έδειξε ο Τελώνης, δικαιώθηκε. Αντίθετα ο Φαρισαίος κατέβηκε από το ναό στερημένος τη δικαίωση, ενώ ο Τελώνης κατέβηκε πετυχαίνοντας τη δικαίωση. Κι έτσι τα λόγια νίκησαν τα έργα. Γιατί ο ένας έχασε τη δικαίωση από τα έργα, ενώ ο άλλος με τον ταπεινό λόγο και λογισμό πέτυχε τη δικαίωση. Αν και βέβαια ούτε ταπεινοφροσύνη ήταν εκείνο· γιατί ταπεινοφροσύνη είναι όταν κανείς, ενώ είναι μεγάλος, ταπεινώνει τον εαυτό του. Αυτό που είπε ο Τελώνης δεν ήταν λόγος ταπεινοφροσύνης, αλλά ήταν η αλήθεια· γιατί ήταν αληθινά τα λόγια· ήταν πραγματικά αμαρτωλός.

    Πραγματικά πες μου, τι υπάρχει χειρότερο από τον Τελώνη; Είναι έμπορος ξένης σοδειάς, και καρπώνεται καρπούς από ξένους κόπους. Και τον κόπο βέβαια δεν τον προσέχει, ενώ το κέρδος το μοιράζεται. Ώστε η αμαρτία του Τελώνη είναι η χειρότερη. Γιατί τίποτε άλλο δεν είναι ο Τελώνης, παρά σκέτος εκβιασμός. Εκβιασμός χωρίς φόβο, αμαρτία νόμιμη, εύσχημη πλεονεξία. Πραγματικά τι υπάρχει χειρότερο από τον Τελώνη που κάθεται στον δρόμο και τρυγάει τους ξένους κόπους; Όταν είναι η ώρα των κόπων, καμιά φροντίδα εκ μέρους του, όταν όμως φτάνει η στιγμή του κέρδους, από εκείνα που δεν κόπιασε παίρνει τη μερίδα. Ώστε, εάν ο Τελώνης, ενώ ήταν αμαρτωλός, πέτυχε τόση μεγάλη δωρεά με την ταπεινοφροσύνη του, πόσο πιο μεγάλη δεν θα επιτύχει εκείνος που είναι ενάρετος και ζει ταπεινά; Ώστε, αν εξομολογηθείς τις αμαρτίες σου και ταπεινωθείς, γίνεσαι δίκαιος.

    Θέλεις να μάθεις και ποιος είναι ταπεινόφρονας; Πρόσεχε τον Παύλο τον δάσκαλο της οικουμένης, τον πνευματικό ρήτορα, το σκεύος της εκλογής, το λιμάνι το ακύμαντο, τον πύργο τον ασάλευτο, εκείνον που με το μικροκαμωμένο σώμα του περικύκλωνε την οικουμένη και σαν κάποιος φτερωτός περιέτρεξε αυτήν. Πρόσεχε εκείνον που έχει ταπεινό λογισμό, τον αμαθή και φιλόσοφο, τον φτωχό και πλούσιο. Εκείνον ονομάζω πραγματικό ταπεινόφρονα, εκείνον που υπέμεινε αμετρήτους κόπους, που έστησε αμέτρητα τρόπαια κατά του διαβόλου, που κήρυττε και έλεγε «  χάριτι δὲ Θεοῦ εἰμι ὅ εἰμι· καὶ ἡ χάρις αὐτοῦ ἡ εἰς ἐμὲ οὐ κενὴ ἐγενήθη, ἀλλὰ περισσότερον αὐτῶν πάντων ἐκοπίασα, οὐκ ἐγὼ δέ, ἀλλ᾿ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἡ σὺν ἐμοί(: με τη χάρη του Θεού όμως είμαι ό,τι είμαι τώρα, δηλαδή Απόστολος, ίσος με τους άλλους. Και η χάρη που μου έδωσε ο Κύριος δεν έμεινε άκαρπη και χωρίς αποτέλεσμα, αλλά περισσότερο από όλους αυτούς κοπίασα.  Και το έργο μάλιστα αυτό δεν το εργάστηκα εγώ, αλλά η χάρη του Θεού που είναι μαζί μου και με ενισχύει)» [Α' Κορ. 15, 10]. Εκείνος που υπέμεινε φυλακές και πληγές και μαστιγώματα, εκείνος που σαγήνευσε με επιστολές την οικουμένη, εκείνος που κλήθηκε με ουράνια φωνή. Εκείνος ταπεινοφρονεί, λέγοντας:« ἐγὼ γάρ εἰμι ὁ ἐλάχιστος τῶν ἀποστόλων, ὃς οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς καλεῖσθαι ἀπόστολος, διότι ἐδίωξα τὴν ἐκκλησίαν τοῦ Θεοῦ(:γιατί εγώ είμαι ο πιο ασήμαντος, ο κατώτερος απ᾽ όλους τους αποστόλους, και δεν είμαι ικανός να ονομασθώ απόστολος, διότι κατεδίωξα την Εκκλησία του Θεού)» [Α' Κορ. 15, 9].

   Είδες μέγεθος ταπεινοφροσύνης, είδες τον Παύλο που ταπεινοφρονεί, που ονομάζει ελάχιστο τον εαυτό του; Γιατί λέγει:«εγώ είμαι ο πιο ασήμαντος από τους αποστόλους, και δεν είμαι ικανός να ονομασθώ απόστολος». Γιατί αυτό πραγματικά είναι ταπεινοφροσύνη, το να ταπεινώνεται σε όλους και να ονομάζει τον εαυτό του ελάχιστο. Σκέψου ποιος ήταν αυτός που έλεγε αυτά τα λόγια. Ήταν ο Παύλος,ο πολίτης του ουρανού,αυτός που σωματικά ίσα-ίσα που ζούσε,το στήριγμα των εκκλησιών,ο επίγειος άγγελος,ο ουράνιος άνθρωπος.

    Γι’ αυτό ευχαρίστως ασχολούμαι με τον άνδρα αυτόν και τον ενθυμούμαι, επειδή βλέπω την ομορφιά της αρετής του. Δεν μου ευφραίνει τόσο τα μάτια ο ήλιος, όταν ανατέλλει και σκορπά τις λαμπρές του ακτίνες, όσο μου φωτίζει τη σκέψη το πρόσωπο του Παύλου. Γιατί ο ήλιος φωτίζει τα μάτια, ο Παύλος όμως σου δίνει φτερά και σε ανεβάζει σε ουράνια ύψη, καθώς σου κάνει την ψυχή ψηλότερη από τον ήλιο και ανώτερη από τη σελήνη. Τέτοια είναι η δύναμη της αρετής. Κάνει άγγελο τον άνθρωπο, δίνει φτερά στην ψυχή και την ανυψώνει στον ουρανό. Αυτήν την αρετή μας διδάσκει ο Παύλος. Ας προθυμοποιηθούμε λοιπόν και ας φροντίσουμε να γίνουμε ζηλωτές της αρετής του.

    Αλλά δεν πρέπει να ξεφύγουμε από το θέμα μας. Σκοπός μας ήταν να υποδείξουμε ως τρίτο δρόμο της μετάνοιας την ταπεινοφροσύνη και ακόμη πως ο τελώνης ούτε καν έδειξε ταπεινοφροσύνη, αλλά απλώς ομολόγησε την αλήθεια φανερώνοντας τα αμαρτήματά του. Και δικαιώθηκε ο τελώνης χωρίς να πληρώσει χρήματα, χωρίς να διανύσει πέλαγα, χωρίς να βαδίσει δρόμους μακρινούς, χωρίς να περάσει θάλασσες άπειρες, χωρίς να προσκαλέσει φίλους, χωρίς να καταναλώσει χρόνο πολύ, αλλά δια της ταπεινοφροσύνης δικαιώθηκε και αξιώθηκε να κερδίσει τη βασιλεία των ουρανών, την οποία είθε όλοι μας να κερδίσουμε με τη χάρη και τη φιλανθρωπία του Κυρίου ημών Ιησού  Χριστού, στον οποίο ανήκει η δόξα και η δύναμη στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.

    ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,

    επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος

ΠΗΓΕΣ:

• https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/de-paenitentia.pdf

[σελίδες 10-12].

• Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Οι εννέα λόγοι περί μετανοίας, απόσπασμα από την ομιλία Β', Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, σειρά Η Φωνή των Πατέρων μας, Αθήνα 1998, σελ. 49-52.
• Αγ. Ιωάννου Χρυσοστόμου Άπαντα τα έργα, πατερικές εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς»(ΕΠΕ),εκδ. οίκος «Το Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 1987, τόμος 30, Ομιλίες Κατηχητικές- Ηθικές, Λόγοι «Περί μετανοίας», επιλογές από την ομιλία Β΄, σελίδες 126-133.

·       Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Άπαντα των αγίων Πατέρων, Ιωάννου Χρυσοστόμου έργα, τόμος 9, σελίδες 31-34(ή 13- 15 του PDF).

·       http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html

• Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία (απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2014.
• Η Καινή Διαθήκη, Κείμενον και ερμηνευτική απόδοσις υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τριακοστή τρίτη, Αθήνα 2009.
• http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm
• http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm