Ψυχή, Ψυχολογία, Ψυχοθεραπεία, Ψυχιατρική

 

ΨΥΧΗ, ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ, ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ, ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ

Tοῦ κ. Ἰωάννου Μηλιώνη, ἐκπαιδευτικοῦ, μέλους τῆς Π.Ε.Γ.

Ἡ ψυχολογία εἶναι μόρφωμα τῆς Δύσης καὶ ἀναπτύχθηκε σὲ χῶρες μὲ ὑποβαθμισμένη θρησκευτικὴ συνείδηση λόγω τῆς ἐπικράτησης ἀρχικά τοῦ Παπισμοῦ καὶ τοῦ Προτεσταντισμοῦ καὶ στὴ συνέχεια, ὡς ἀντίδραση στοὺς ἀνωτέρω δύο, τοῦ ἄθεου Ἀνθρωπισμοῦ.

Τὸ κακὸ ξεκίνησε μὲ τὸν Σίγκμουντ Φρόϊντ (Sigmund Freud καὶ τοὺς μαθητὲς του Κὰρλ Γιοὺνγκ (Carl Jung), Ἄλφρεντ Ἄντλερ (Alfred Adler), Βίλχελμ Ράϊχ (Wilhelm Reich) Βίκτορ Τάουσκ (Victor Tausk), Γκέοργκ Γκρόντεκ (Georg Groddeck), Χόρας Φρὶνκ (Horace Frink), τὸν ἀναρχικὸ Ὄτο Γκρὸς (Otto Gross) κ.ἄ. καὶ τοὺς μαθητὲς αὐτῶν «ἕως τρίτης καὶ τετάρτης γενεᾶς», ποὺ πίστεψαν ὅτι θὰ μποροῦσαν νὰ ἑρμηνεύσουν καὶ νὰ θεραπεύσουν τὴν «πνοὴν ζωῆς», ποὺ ὁ Κύριος «ἐνεφύσησεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ, καὶ ἐγένετο ὁ ἄνθρωπος εἰς ψυχὴν ζῶσαν» (Γέν. 2, 7).

Σύμφωνα μὲ τὴν Ὀρθόδοξη θεολογία: Ψυχὴ εἶναι ἡ ἀσώματη οὐσία τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ τὴν ἕδρα τῆς προσωπικότητάς του, ἐπιζεῖ μετὰ τὸν θάνατο τοῦ σώματος, ὄντας ἡ ἴδια κατὰ χάριν ἀθάνατη, καθὼς λαμβάνει τὴν ἀθανασία ἀπὸ τὸ Θεό[1]. Τὸ λάθος ὅλων αὐτῶν, ποὺ ἀνέπτυξαν ὁ καθένας καὶ δική του Σχολὴ, ἔγκειται στὸ ὅτι ἡ ψυχολογία δὲν εἶναι ἐπιστήμη. Πῶς μποροῦμε νὰ ἰσχυριστοῦμε κάτι τέτοιο μὲ βεβαιότητα; Γιατί ἡ ψυχολογία συχνὰ δὲν ἀνταποκρίνεται στὶς πέντε βασικὲς ἀπαιτήσεις ἑνὸς πεδίου γνώσης, ὥστε νὰ θεωρηθεῖ ἐπιστημονικὰ ἀκριβής. Δηλαδή, νὰ ἔχει σαφῶς καθορισμένη ὁρολογία, μετρησιμότητα, αὐστηρὰ ἐλεγχόμενες πειραματικὲς συνθῆκες, ἀναπαραγωγιμότητα καί, τέλος, προβλεψιμότητα καὶ δυνατότητα ἐπαναδοκιμῆς[2].

Παρὰ ταῦτα, ἡ Ψυχολογία θεωρεῖται σήμερα ὡς μιὰ ἀκαδημαϊκὴ καὶ ταυτόχρονα ἐφαρμοσμένη ἐπιστήμη, ἡ ὁποία ἀσχολεῖται μὲ τὴ μελέτη τῆς συμπεριφορᾶς τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ καὶ μὲ τὶς λειτουργίες τοῦ ὀργανισμοῦ ποὺ σχετίζονται μὲ τὴ συμπεριφορά. Προσ­παθεῖ, δηλαδή, νὰ διερευνήσει καὶ νὰ κατανοήσει τὴ σκέψη, τὸ συν­αίσθημα καὶ τὴ συμπεριφορὰ τοῦ ἀτόμου, καθὼς καὶ τὶς μεταξύ τους σχέσεις καὶ ἀλληλεπιδράσεις.

Ὡς ἔτος ἔναρξης ἀποδοχῆς τῆς Ψυχολογίας ὡς ἐπιστήμης, θεωρεῖται τό 1897 ὅταν ὁ Βίλχελμ Βούντ (Wilhelm Wundt – 1832-1920) ἵδρυσε τὸ πρῶτο ἐργαστήριο ψυχολογίας στὴ Λειψία τῆς Γερμανίας καὶ ὅρισε τὴν Ψυχολογία ὡς μιὰ ἀνεξάρτητη πειραματικὴ ἐπιστήμη. Ὁ Βούντ προσπαθώντας νὰ περιγράψει τὶς δομὲς ποὺ συνθέτουν τὸ νοῦ, βασίστηκε στὴν πειραματικὴ μεθοδολογία, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ γίνει ἡ Ψυχολογία δεκτὴ ὡς ἐπιστήμη ἀπὸ τὸ κοινὸ τῆς ἐποχῆς.

Ἡ Ψυχιατρική, ποὺ διαφέρει ἀπὸ τὴν Ψυχολογία, εἶναι μιὰ εἰδικότητα τῆς ἰατρικῆς ἐπιστήμης, ἡ ὁποία ἀφορᾶ στὴ μελέτη, τὴν πρόληψη καὶ τὴ θεραπεία τῶν ψυχικῶν διαταραχῶν. Ἡ Ψυχιατρικὴ ὁρίζει, μελετᾶ καὶ ἐρευνᾶ τὴν φυσιολογικὴ λειτουργία τοῦ ἀνθρώπινου νοῦ, ἐνῶ ἐπιπλέον ἀντιμετωπίζει θεραπευτικὰ καὶ ὅλες ἐκεῖνες τὶς διαταραχὲς τῆς διανοητικῆς κατάστασης τοῦ ἀνθρώπινου μυαλοῦ -διαταραχὲς ποὺ συχνὰ καταλήγουν σὲ ψυχικὲς ἀσθένειες.

Στὴν Ψυχιατρικὴ συνήθως χρησιμοποιεῖται τὸ βιολογικὸ μοντέλο διάγνωσης καὶ ἀντιμετώπισης τῆς ἑκάστοτε ψυχικῆς νόσου -τὰ συμπτώματα θεωρεῖται ὅτι ὀφείλονται σὲ σωματικὲς δυσλειτουργίες.

Ὁ Ψυχίατρος, ἐπειδὴ ἀκριβῶς εἶναι Ἰατρός, εἶναι ὁ μόνος ποὺ μπορεῖ νὰ χορηγήσει φαρμακευτικὴ ἀγωγὴ γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῆς ψυχικῆς ἀσθένειας, σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν Ψυχολόγο.

Ἀπὸ τὴν παραπάνω σύντομη ἀνάλυση μποροῦμε νὰ κατατάξουμε τὸν Ψυχίατρο ὡς τὸν γιατρὸ ποὺ χειρίζεται περιπτώσεις ψυχικῆς ἀσθένειας, σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν Ψυχολόγο ποὺ προσπαθεῖ νὰ βοηθήσει τὸν ἁπλό, σύγχρονο, ὑγιῆ κατὰ τὰ ἄλλα ἄνθρωπο νὰ ἐπιλύσει τὰ διάφορα «ψυχολογικὰ προβλήματά» του.

Καὶ ἐδῶ εἶναι τὸ λεπτὸ σημεῖο τῆς διαφοροποίησης τοῦ μακρὰν τῆς Ἐκκλησίας ἀνθρώπου, ποὺ σπεύδει στὸν Ψυχολόγο, γιὰ νὰ διαχειριστεῖ π.χ. τὸ ἄγχος του καὶ τοῦ ἀνθρώπου τοῦ ψυχικὰ ἀσθενοῦς, ποὺ ὀφείλει νὰ ἐπισκεφθεῖ τὸν Ψυχίατρο, γιὰ νὰ βοηθηθεῖ σχετικὰ π.χ. μὲ τὴν σχιζοφρένειά του.

Μὲ τὴ γνώση ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι τὸ Μέγα Θεραπευτήριο, ἡ ὁποία διαχειρίζεται πέραν τῆς συμβουλευτικῆς καὶ τὸν Ἁγιασμὸ τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ἁπλὸς ἄνθρωπος, ὁ μὴ ψυχικὰ ἀσθενής, ὁ ἐνταγμένος βιωματικὰ στὴν Ἐκκλησία, γνωρίζει ὅτι ἔχει τὸν Πνευματικό του, ποὺ μπορεῖ νὰ τὸν καθοδηγήσει πνευματικά, ὥστε νὰ μὴ ἔχει π.χ. στρὲς καὶ ἄγχος. Παράλληλα, ἕνας καλὸς Πνευματικὸς μὲ Πατερικὸ φρόνημα θὰ παραπέμψει τὸ πνευματικοπαίδι του, ποὺ ἔχει τυχὸν ψυχιατρικὸ πρόβλημα σὲ ἕνα καλό, πιστὸ στὴν Ἐκκλησία, Ψυχίατρο.

Κι ἕνας πιστὸς στὴν Ἐκκλησία ἄνθρωπος, ποὺ σπούδασε Ψυχολογία, μπορεῖ πιθανῶς νὰ βοηθήσει τοὺς μακράν τῆς Ἐκκλησίας εὑρισκομένους πελάτες του νὰ στηριχθοῦν κι ἂν ὁ Κύριος ἐπιτρέψει νὰ πλησιάσουν στὴν Ἐκκλησία. Ὅμως θὰ πρέπει νὰ φροντίσει νὰ ἐνημερωθεῖ γιὰ τὸ τί οἱ Πατέρες καὶ οἱ σύγχρονοι Ὁμολογητὲς λένε γιὰ τὴν Ψυχολογία καὶ τὴν Ψυχοθεραπεία καὶ δὲν θὰ θεωρεῖ ὅτι αὐτὸ ποὺ σπούδασε εἶναι σημαντικότερο ἀπὸ τὴ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας, ἀκόμη κι ἂν ὑπάρχουν κληρικοὶ ποὺ μπορεῖ νὰ ἰσχυρίζονται τὸ ἀντίθετο.

Κι ἄς μὴ ξεχνοῦμε ὅτι τὸ μοντέλο τοῦ «ὑγιοῦς ἀνθρώπου» κατὰ τὴν Ψυχολογία εἶναι ὁ πεπτωκὸς ἄνθρωπος τῆς Ἐκκλησίας.

Καταθέτοντας τὰ ἀνωτέρω δὲν προτιθέμεθα νὰ φρενάρουμε τὸν νέο, ποὺ σπούδασε ψυχολογία σὲ κάποια Πανεπιστημιακὴ Σχολὴ τῆς χώρας μας ἢ τοῦ ἐξωτερικοῦ κι ὁ ὁποῖος ἔχει κάποια χαλαρὴ ἴσως σύνδεση μὲ τὴν Ἐκκλησία. Στόχος μας εἶναι νὰ τὸν προσανατολίσουμε πρὸς κάποιον καλὸ Πνευματικὸ -καὶ μὲ τὸν ὅρο «καλὸ Πνευματικὸ» ἐννοοῦμε ἕνα Πνευματικό, ποὺ μελετᾶ καὶ σέβεται τοὺς Πατέρες καὶ δὲν ἔχει μολυνθεῖ ἀπὸ Νεοπατερικὸ καὶ Οἰκουμενιστικὸ μολυσμό-, ποὺ θὰ τὸν κατευθύνει σωστά, ὥστε νὰ ἀξιοποιήσει τὰ ὅσα ἔμαθε στὸ Πανεπιστήμιο, ἀλλὰ ποὺ θὰ τοῦ μεταδώσει καὶ τὴν πληροφορία ὅτι ἡ ψυχολογικὴ ἀνάλυση εἶναι πιθανῶς μιὰ «θεραπευτικὴ» πρακτική, ἐνῶ ἡ ἐξομολόγηση εἶναι Μυστήριο.

Κι ἀκόμη, ὁ Πνευματικός του νὰ εἶναι σὲ θέση νὰ τὸν ἐνημερώσει ὅτι ἀπὸ τὶς ἑκατοντάδες διαφορετικὲς Σχολὲς τῆς Ψυχολογίας, πολλὲς ἀποτελοῦν γέφυρες μεταξὺ ψυχολογίας καὶ ἀθεϊσμοῦ, ὅπως τῆς Ἀνθρωπιστικῆς ἢ Οὑμανιστικῆς Ψυχολογίας τῶν Ρότζερς – Μάσλοου (Humanistic Psychology)[3] ἐνῶ ἄλλες ὁδηγοῦν πρὸς τὸν ἀποκρυφισμὸ καὶ τὴν Νέα Ἐποχή, ὅπως ἡ Διαπροσωπικὴ ἢ Ὑπερπροσωπικὴ Ψυχολογία (Transpersonal Psychology)[4] κι ἀκόμη ὅτι δραστηριοποιοῦνται σήμερα δεκάδες χιλιάδες νεοεποχίτες ποὺ διαφημίζουν τὶς ὅποιες ἀποκρυφιστικές τους «ὑπηρεσίες» κολλώντας μαζὶ μὲ τὰ διάφορα ἐναλλακτικά, ἐνεργειακά, ὁλιστικά, συμπληρωματικὰ καὶ τὸν τίτλο τοῦ «ψυχολόγου», πλανῶντες καὶ πλανώμενοι.

Βέβαια, τὰ ἀνωτέρω ἀποτελοῦν πρόγευση μόνο τοῦ τεράστιου προβλήματος πού ὀνομάζεται Ψυχολογία, καθὼς αὐτὸ ἔχει διεισδύσει στὴν καρδιὰ τῆς Ἑλλαδικῆς -καὶ ὄχι μόνον- Ἐκκλησίας καὶ στηρίζεται κι ἀπὸ Ἱερεῖς καὶ Ἀρχιερεῖς, ποὺ δυστυχῶς ἔχουν πεισθεῖ ὅτι ἡ ψυχολογία ἀποτελεῖ Ἐπιστήμη καὶ ὅτι βέβαια, ἡ Ἐκκλησία δὲν ἀντιμάχεται τὴν Ἐπιστήμη. Οἱ ἀνωτέρω ἀγνοοῦν ὅτι ἐπὶ τῆς οὐσίας ἡ Ψυχολογία δὲν εἶναι Ἐπιστήμη -ἀκόμη κι ἂν διδάσκεται σὲ Πανεπιστημιακὲς Σχολές-, σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν Ψυχιατρικὴ – Νευρολογία, ποὺ εἶναι Ἐπιστήμη.

Καὶ ἄς μὴ ξεχνᾶμε ὅτι τὸν τελευταῖο λόγο στὴν Ἐκκλησία δὲν ἔχουν οἱ ἐπιστήμονες -ἀκόμη κι ἂν τυγχάνει νὰ εἶναι καὶ κληρικοὶ- ἀλλὰ οἱ Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας.

Ὁ Ἅγιος Πορφύριος ἔλεγε ὅτι πίσω ἀπὸ ὅλα τά λεγόμενα ψυχολογικὰ κρύβονται δαιμόνια. Κρύβονται πονηρὰ πνεύματα. Ἀπὸ ὅλες τὶς λεγόμενες ψυχικὲς νόσους κ.λπ. «Ἄλλο μιὰ διαταραχὴ στὸν ἐγκέφαλο, ἡ ὁποία ἔχει καὶ κάποια συμπτώματα, ἄλλο αὐτό· ἐκεῖ ὁ ἄνθρωπος πρέπει νὰ πάρει φάρμακα, γιὰ νὰ διορθωθεῖ κάτι. Ἀλλὰ ἡ κύρια αἰτία σὲ ὅλα αὐτὰ τὰ λεγόμενα ψυχολογικὰ», ἔλεγε ὁ Ἅγιος Πορφύριος «εἶναι ὁ ἐγωισμός, ἡ ὑπερηφάνεια. Δηλαδὴ οἱ δαίμονες»![5] «Ἔχω λέει μειωμένη αὐτοεκτίμηση! Τὸ ὁποῖο εἶναι ἀκριβῶς ἀντὶ-εὐαγγέλιο! Ὁ Θεὸς λέει νὰ ἔχουμε μηδενικὴ αὐτοεκτίμηση, νὰ μὴ ἔχεις ἰδέα καλὴ γιὰ τὸν ἑαυτό σου, οὔτε μεγάλη· μηδέν! Νὰ θεωρεῖς ὅτι εἶσαι τὸ τίποτα καὶ ἔτσι εἶναι ἡ ἀλήθεια. Καὶ ἔρχεται ὁ ψυχολόγος καὶ σοῦ λέει ὄχι· πρέπει νὰ αὐξήσεις τὴν αὐτοεκτίμησή σου, δηλαδὴ τὸν ἐγωισμό σου, τὴν ὑπερηφάνειά σου γιὰ νὰ θεραπευτεῖς! Εἶναι δυνατόν; Μὰ αὐτὴ εἶναι ἡ αἰτία τῆς ἀρρώστιάς μας, ὁ ἐγωισμός[6]!».

Ἡ «γένεση» τῆς Ψυχολογίας καὶ οἱ διάφορες Σχολὲς καὶ τάσεις της εἶναι ἕνα τεράστιο κεφάλαιο, τὸ ὁποῖο θὰ προσεγγίσουμε καὶ στὸ μέλλον, ὅποτε μᾶς δίδεται ἡ εὐκαιρία.

Σημειώσεις:

[1] el.orthodoxwiki.org. [2] latimes.co. [3] sciencearchives.wordpress.com [4] archive.is [5] Ὁμιλία: «Ἐνοίκηση τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο» 14-4-2019 – Ἀρχιμ. π. Σάββα Ἁγιορείτη archive.is. [6] Στό ἴδιο.

Ορθόδοξος Τύπος