Πάσχα
στή σκλαβιά
Μετά τήν πτώση τῆς Βασιλεύουσας στίς
29 Μαΐου 1453 ὁ Μωάμεθ ὁ Πορθητής ἔδωσε στόν νέο οἰκουμενικό πατριάρχη Γεννάδιο
Σχολάριο κάποια εἰδικά προνόμια, ἀνάμεσα στά ὁποῖα καί ἡ διατήρηση τῶν ἠθῶν καί
ἐθίμων τῶν ὑπόδουλων Ἑλλήνων. Εἰδικά γιά τό Πάσχα στήν Κωνσταντινούπολη τό πρῶτο
φιρμάνι τοῦ Μωάμεθ ἀναφέρει ὅτι: «Ἡ ἑορτή τοῦ Πάσχα μέ ἐλευθερίαν νά πανηγυρίζεται»,
ἐντολή πού ἀνανεώνεται ἀπό τόν σουλτάνο Σελίμ Α´ τό 1519.
Ὡστόσο, ἡ ὁμαλή συνύπαρξη χριστιανῶν
καί Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας κάθε ἄλλο παρά δεδομένη εἶναι, ἀφοῦ πολλές φορές ἡ
κεντρική διοίκηση ἤ ὁ τοπικός ἀγάς δημιουργοῦν ἀνυπέρβλητα ἐμπόδια στόν ἑορτασμό
τῆς Λαμπρῆς, ἐνῶ τά πράγματα δυσκολεύουν σέ περιόδους διωγμῶν. Ὅμως, ἀκόμα κι
ἄν τίποτα ἀπό τά παραπάνω δέν συμβαίνει, οἱ ραγιάδες γνωρίζουν πολύ καλά πώς οἱ
θρησκευτικές ἐλευθερίες ἐναπόκεινται στήν καλή πρόθεση τοῦ ἑκάστοτε ὀθωμανοῦ
τοποτηρητῆ.
Ἀνεξάρτητα ἀπό τούς ἐξωτερικούς
παράγοντες οἱ προετοιμασίες γιά τό Πάσχα στά χρόνια τῆς σκλαβιᾶς ξεκινοῦν ἀπό
τίς πρῶτες ἡμέρες τῆς Σαρακοστῆς, ὅταν οἱ δημογέροντες τῶν πόλεων συνέρχονται,
γιά νά καταρτίσουν ἐπιτροπές «πρός συλλογήν ἐράνων διά τούς πτωχούς». Παράλληλα,
τά μοναστήρια -ἰδίως τά πλουσιότερα- μοιράζουν στούς φτωχούς ψωμί, κρέας, ἀλεύρι,
λαμπάδες, χρήματα καί διάφορα μικρά δῶρα.
Γενικά, τό Πάσχα οἱ ὑπόδουλοι Ἕλληνες
τό γιόρταζαν, ἀφοῦ ἀντάλλασσαν τόν ἀσπασμό τῆς συμφιλίωσης, μέ χορούς,
τραγούδια, φαγοπότι καί θερμές εὐχές: «Χριστός Ἀνέστη», «Καλή Ἀνάσταση καί στήν
πατρίδα», «Καί τοῦ χρόνου μέ λευτεριά». Ἀλλά καί τά τραγούδια τῶν ὁμαδικῶν
πασχαλινῶν χορῶν τους εἶχαν ἐθνικό καί ἀφυπνιστικό περιεχόμενο. Στά χρόνια τῆς
δουλείας τό Πάσχα γιά τούς σκλαβωμένους προγόνους μας συμβόλιζε τήν Ἀνάσταση
τοῦ Ἔθνους, τήν ἀπελευθέρωση τῆς Ἑλλάδας· γι’ αὐτό καί ἦταν γιορτή τῆς χαρᾶς
καί τῆς ἐλπίδας.
Κατά τή σκοτεινή περίοδο -δέν ἄργησε
νά ἔλθει- κατάργησης τοῦ προνομίου τοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα, οἱ Ἕλληνες τό
γιορτάζουν μέ πίκρα, πόνο, δάκρυα, μέ καταπίεση καί ἀπειλές, διωγμούς, βάσανα
καί μαρτύρια. Τό 1772 μάλιστα δίνονται ἀπό τήν Πύλη στόν πατριάρχη Θεοδόσιο Β´
αὐστηρές ἐντολές νά γιορτάσουν οἱ χριστιανοί χωρίς τραγούδια, φωνές καί
λαμπερά ροῦχα. Στή συνέχεια ὁ οἰκουμενικός πατριάρχης ἐνημερώνει κληρικούς καί
πιστούς γιά τίς ἐντολές αὐτές. Ἐπιπλέον, οἱ κατακτητές προγραμμάτιζαν συχνά κατά
τόπους στίς μεγάλες γιορτές τῶν ὑπόδουλων Ἑλλήνων θανατικές ἐκτελέσεις χριστιανῶν.
Τούς καταδίκαζαν μέ διάφορες κατηγορίες καί προσφιλέστερη τήν ἄρνησή τους νά ἀλλαξοπιστήσουν.
Τέτοιες καταστάσεις ἀπηχεῖ καί τό
δημοτικό τραγούδι:
«Σήμερα, Δῆμο μ’, Πασχαλιά,
σήμερα πανηγύρι.
Τά παλληκάρια χαίρονται
καί ρίχνουν στό σημάδι.
Καί σύ, Δῆμο μ’ , στά Γιάννενα
στόν ἅλυσο δεμένος,
στόν ἅλυσο, στό κούτσουρο,
στό ἔρημο τουμπρούκι».
σήμερα πανηγύρι.
Τά παλληκάρια χαίρονται
καί ρίχνουν στό σημάδι.
Καί σύ, Δῆμο μ’ , στά Γιάννενα
στόν ἅλυσο δεμένος,
στόν ἅλυσο, στό κούτσουρο,
στό ἔρημο τουμπρούκι».
Μέ τόν τρόπο αὐτό κατάφερναν νά τούς
κάνουν «μαύρη» τή Λαμπρή, ἀλλά ὄχι νά λυγίσουν καί τή γενναία τους ψυχή. Σέ
πολλά μέρη τῆς πατρίδας μας τά τυραννικά διατάγματα τοῦ κατακτητῆ τά ἀψηφοῦσαν
οἱ πρόγονοί μας. Οἱ νέοι αὐτοί ἀγωνιστές τῆς πίστεως, πού ξαναζωντανεύουν μέσα
στήν ποικιλώνυμη δουλεία τήν ἀρχαία χριστιανική παράδοση τοῦ μαρτυρίου, εἶναι οἱ
νεομάρτυρες, οἱ κατεξοχήν ἀντιστασιακοί τῆς Τουρκοκρατίας. Ταυτόχρονα, ἐπειδή
«ἡ Πίστη γιά τήν ὁποία μαρτύρησαν δέν ἀποτελοῦσε ἕνα ἐπιμέρους στοιχεῖο, ἀλλά
τόν συνεκτικό δεσμό τῆς ταυτότητας τοῦ Γένους», ἀναδεικνύονται καί ἐθνομάρτυρες.
Ἡ χορεία τῶν νεομαρτύρων ἔρχεται, γιά νά συνεχίσει τήν ἀνά τούς αἰῶνες ἀγρυπνία
τῆς Ὀρθοδοξίας, νά μή διακοπεῖ ἡ ὁμολογία, νά μή σβήσει τό ἀκοί- μητο καντήλι
τῆς πίστης, νά μή στεγνώσει ὁ τόπος ἀπό τή στέρηση μαρτυρικῶν αἱμάτων.
Ψάλλουν καί αὐτοί τό καινό ἄσμα τῆς ὁμολογίας τοῦ ἐσφαγμένου Ἀρνίου.
Οἱ νεομάρτυρες βαδίζουν ἐπάνω στά ἴχνη
τοῦ ἐσταυρωμένου Κυρίου. Δέν συμφιλιώνονται μέ τόν θάνατο, ὅπως καί ὅλοι οἱ
μάρτυρες τῆς Ἐκκλησίας μας, ἀλλά τόν νικοῦν. Μαρτυροῦν τήν ἀνάσταση τοῦ
Χριστοῦ καί διαγγέλλουν μέ τό αἷμα τους ὅτι «ἀνέστη Χριστὸς καὶ ζωὴ πολιτεύεται».
Καί ἡ Ζωή αὐτή εἶναι ὁ Χριστός.
Ἀξίζει νά μνημονεύσουμε μερικούς πού μαρτύρησαν Πάσχα μέ τό «Χριστός ἀνέστη» στά χείλη: Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ἐξ Ἰωαννίνων στήν Κωνσταντινούπολη στίς 18 Ἀπριλίου 1526· ὁ ἅγιος Μιχαήλ ἀπό τήν περιοχή τῶν Βουρλῶν, μεταξουργός στό ἐπάγγελμα, νέος στήν ἡλικία, περίπου δεκαοκτώ ἐτῶν μαρτύρησε στή Σμύρνη στίς 16 Ἀπριλίου 1772· ὁ νεομάρτυρας Παναγιώτης ἀπό τήν Πελοπόννησο ὑπέστη τό μαρτύριο στήν Ἰερουσαλήμ στίς 5 Ἀπριλίου 1820 μ.Χ.· οἱ ἅγιοι νεομάρτυρες Ἀναστασία καί Χριστόδουλος μαρτύρησαν στήν Πάτρα στίς 3 Ἀπριλίου 1821 (Κυριακή τῶν Βαΐων) καί τόσοι ἄλλοι.
Ἀξίζει νά μνημονεύσουμε μερικούς πού μαρτύρησαν Πάσχα μέ τό «Χριστός ἀνέστη» στά χείλη: Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ἐξ Ἰωαννίνων στήν Κωνσταντινούπολη στίς 18 Ἀπριλίου 1526· ὁ ἅγιος Μιχαήλ ἀπό τήν περιοχή τῶν Βουρλῶν, μεταξουργός στό ἐπάγγελμα, νέος στήν ἡλικία, περίπου δεκαοκτώ ἐτῶν μαρτύρησε στή Σμύρνη στίς 16 Ἀπριλίου 1772· ὁ νεομάρτυρας Παναγιώτης ἀπό τήν Πελοπόννησο ὑπέστη τό μαρτύριο στήν Ἰερουσαλήμ στίς 5 Ἀπριλίου 1820 μ.Χ.· οἱ ἅγιοι νεομάρτυρες Ἀναστασία καί Χριστόδουλος μαρτύρησαν στήν Πάτρα στίς 3 Ἀπριλίου 1821 (Κυριακή τῶν Βαΐων) καί τόσοι ἄλλοι.
Ἀναμφισβήτητα, ὅμως, τό Πάσχα πού θά ἔμεινε
ἀλησμόνητο στούς σκλαβωμένους Ἕλληνες εἶναι ἐκεῖνο τῆς 10ης Ἀπριλίου 1821:
Τελειώνει ἡ ἀναστάσιμη θεία Λειτουργία στό Πατριαρχεῖο Κωνσταντινουπόλεως μέ
προεξάρχοντα τόν πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄. Λίγες ὧρες μετά ὁ πατριάρχης
συλλαμβάνεται, κηρύσσεται ἔκπτωτος καί φυλακίζεται κατόπιν διαταγῆς τοῦ
σουλτάνου. Τό ἀπόγευμα τῆς ἴδιας μέρας ἀπαγχονίζεται στήν κεντρική πύλη τοῦ
Πατριαρχείου, ὅπου παραμένει κρεμασμένος γιά τρεῖς ἡμέρες, ἐξευτελιζόμενος ἀπό
τόν ὄχλο. Κατόπιν, Ἑβραῖοι ἀγοράζουν τό σκήνωμά του, τό διαπομπεύουν στούς
δρόμους καί τό ρίχνουν στόν Κεράτιο κόλπο.
Γιά τή θυσία τοῦ Γρηγορίου Ε´ ὁ ἱστορικός
Δ. Φωτιάδης ὑπογραμμίζει: «Ἡ ἀγχόνη πού πῆρε τή ζωή του ἀντί ν’ ἀπελπίσει τό ἀγωνιζόμενο
ἔθνος, ἀντίθετα χαλύβδωσε τήν ἀπόφασή του νά ζήσει ἐλεύθερο»! Καί ὁ τοῦρκος ἱστορικός
Δζεβδέτ πασᾶς σημειώνει: «Μετά τόν ἀπαγχονισμόν τοῦ Πατριάρχου οἱ Ρωμηοί ἐτράπησαν
πρός τήν ὁδόν τοῦ ἀντί πάσης θυσίας ἀγῶνος καί ἤρχισαν νά προπαρασκευάζωνται
πανταχόθεν μέ πολλήν ἐθελοθυσίαν. Καί τέλος ἡ κατάστασις αὐτή ἀπέληξεν εἰς τήν ἵδρυσιν
τοῦ Ἑλληνικοῦ κράτους».
Κλείνουμε μέ μία ἐπισήμανση: Τό
περισσότερο αἷμα πού χύθηκε γιά τόν Χριστό εἶναι ἑλληνικό. Εὔστοχα παρατηρεῖ ὁ Ἀθανάσιος
Πάριος ὅτι ἡ Ἑλλάδα ὑμνεῖ τόν Χριστό «ὄχι μόνον μέ ψαλμούς καί ὑμνωδίας» ἀλλά
«καί μέ ἱδρώτας καί τάξεις ὁσιακάς... καί μέ αἵματα μαρτυρικά, ὁπού συχνά καί ἀλλεπάλληλα
χύνονται τώρα εἰς τάς πονηράς μας ἡμέρας». Γιά ὅλο τό νέφος τῶν Νεομαρτύρων ὁ ὑμνογράφος
σημειώνει: «Οὗτοι γὰρ ἀνεδείχθησαν, ὑστέροις ἐν χρόνοις δόξα καὶ στερέωμα τῆς
ἡμῶν πίστεως, γένους ἡμετέρου προστάται». Τήν πρεσβεία ὅλων αὐτῶν τῶν προστατῶν
τοῦ Γένους μας, καθώς καί τῆς Ὑπερμάχου Στρατηγοῦ, ἐπικαλούμαστε σήμερα, τίς
δύσκολες τοῦτες γιά τήν πατρίδα μας ὧρες· νά γίνουν οἱ ἴδιοι ὁ θυρεός καί ἡ ἀσπίδα
της. Μέ μετάνοια καί πίστη, ἑνότητα καί ὁμοψυχία νά ἀντιμετωπίσουμε κάθε ἐχθρική
ἐπιβουλή πρός δόξαν τοῦ παναγάθου Θεοῦ καί καταισχύνη τῆς Ἄγαρ.
2 σχόλια:
πολυ σημαντικο αρθρο, ευγε κ. Αυγουστινου.
Ευχαριστούμε για την ανάρτηση
Δημοσίευση σχολίου