Γιώργος Παπαθανασόπουλος, Ποιοί ρυθμίζουν το μέλλον της Ορθοδοξίας

Ποιοί ρυθμίζουν το μέλλον της Ορθοδοξίας

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

            Η Ορθόδοξη Εκκλησία το 2018 αποτελείται από εννέα Πατριαρχεία και πέντε Αυτοκέφαλες Εκκλησίες. Από τα εννέα Πατριαρχεία τα τέσσερα (Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων) είναι τα πρεσβυγενή και τα υπόλοιπα νεότερα. Η κατάστασή τους είναι συνοπτικά η ακόλουθη:

1. Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως. Βρίσκεται στην Τουρκία υπό  ιδιότυπη ισλαμική κοινοβουλευτική δημοκρατία. Ο πληθυσμός της είναι 80 εκατομμύρια. Θρησκευτικά το Τουρκικό κράτος θεωρεί ότι το 99% είναι Σουνίτες Μουσουλμάνοι. Προφανώς αγνοεί την ισχυρότατη παρουσία των Αλεβιτών, οι οποίοι, κατά την εκτίμηση έρευνας του κρατικού γαλλικού Ρ/Σ France Culture, είναι μεταξύ 10 και 20 εκατομμυρίων. Σουνίτες είναι στην πλειονοψηφία τους οι Κούρδοι της Τουρκίας, οι οποίοι υπολογίζονται σε 20 εκατομμύρια. Ως προς τους Ορθοδόξους Χριστιανούς στην Τουρκία, κατά την εκτίμηση του Επισκόπου του Πατριαρχείου Κυρίλλου (Συκή), όπως την εξέφρασε στον ρωμαιοκαθολικό  ελβετικό ηλεκτρονικό πυλώνα cath.ch στις 2 Νοεμβρίου 2016, αυτοί είναι 3.000-5.000, από τους οποίους οι περισσότεροι δεν είναι Έλληνες. Ειδικότερα, όπως είπε, χάρη στους ρώσους που έχουν εγκατασταθεί στη Σμύρνη υπάρχει εκεί  εκκλησιαστική ζωή. Το πολιτικό καθεστώς συμπεριφέρεται προς το Πατριαρχείο από τυπικά έως εχθρικά. Οι σχέσεις Τουρκίας - Ελλάδος επηρεάζουν τις σχέσεις Φαναρίου – Τουρκίας.

2. Πατριαρχείο της Αλεξανδρείας. Βρίσκεται υπό αυταρχικό ισλαμικό καθεστώς. Το Ορθόδοξο ποίμνιο στην Αίγυπτο υπολογίζεται ότι είναι περίπου ίσο με αυτό στην Τουρκία αυτό της Τουρκίας. Οι Χριστιανοί Κόπτες (Μονοφυσίτες) υπολογίζονται στο 10% του συνολικού πληθυσμού, που είναι 95 εκατομμύρια και που στο σύνολό τους είναι Σουνίτες Μουσουλμάνοι. Το σημερινό πολιτικό καθεστώς θεωρείται φιλικό προς το Πατριαρχείο και ότι το προστατεύει, όπως και τους Κόπτες, από τους εξτρεμιστές ισλαμιστές.

2.  Πατριαρχείο της Αντιοχείας. Βρίσκεται υπό το αυταρχικό  καθεστώς του προέδρου Άσαντ. Ο πόλεμος έχει μειώσει πολύ το ποίμνιό του. Προ του πολέμου υπολογιζόταν στο 10% περίπου του συνολικού πληθυσμού, ή σε 1,5 εκατομμύρια. Ο πρόεδρος Άσαντ ανήκει στην θρησκευτική ομάδα των Αλαουιτών, θρησκευτική παραφυάδα των Σιιτών, που είναι περίπου το 15% του συνολικού πληθυσμού. Οι υπόλοιποι είναι Σουνίτες Μουσουλμάνοι. Το καθεστώς Άσαντ είναι φιλικό προς τους Χριστιανούς και αυτοί, κατά τον πόλεμο, τον υποστήριξαν. Οι ισλαμιστές αντάρτες επέφεραν μεγάλες καταστροφές στους Ναούς των Χριστιανών, και φόνευσαν πολλούς. Επίσης απήγαγαν και Επισκόπους, μεταξύ των οποίων και τον κατά σάρκα αδελφό του σημερινού Πατριάρχου Αντιοχείας Ιωάννου.   

3. Πατριαρχείο των Ιεροσολύμων. Η έδρα του βρίσκεται στο Ισραήλ, το ποίμνιο απλώνεται στις παλαιστινιακές περιοχές και στην Ιορδανία. Το Ισραήλ, με σημερινό πληθυσμό 8,2 εκατομμύρια, είναι δημοκρατία υπό την ισχυρότατη πάντως παρουσία και επιρροή  της εβραϊκής θρησκείας, που είναι το ουσιώδες χαρακτηριστικό της ταυτότητάς του. Στο Ισραήλ το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα από τον κρατικό γεωπολιτικό σχεδιασμό και τις επιδιώξεις των σιωνιστών εποίκων. Στην Παλαιστίνη και στην Ιορδανία τα πολιτικά καθεστώτα είναι ισλαμικά αυταρχικά, αλλά το Πατριαρχείο διατηρεί μαζί τους μια καλή σχέση. Μπορεί εύθραυστη, αλλά καλή. Μέχρις ώρας. Το ποίμνιο είναι εν πολλοίς αραβο - ορθόδοξο. Δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για τον σημερινό αριθμό των Ορθοδόξων  στο Ισραήλ και στα Παλαιστινιακά εδάφη. Υπολογίζονται σε 200.000. Στην Ιορδανία τα επίσημα στοιχεία αναφέρουν ότι είναι το 2,2% του συνολικού πληθυσμού, που είναι οκτώ εκατομμύρια, ή 180.000 περίπου. Οι Έλληνες κληρικοί και μοναχοί του Πατριαρχείου είναι οργανωμένοι ως εις Μοναστήρι. Διατηρούν τον έλεγχο και έχουν την ευθύνη της προστασίας των Παναγίων προσκυνημάτων. Τον τελευταίο καιρό με  τους Ρωμαιοκαθολικούς και τους Αρμενίους υπάρχει ειρήνη και συνεργασία έναντι των ζητημάτων, οικονομικών και εδαφικών, που εγείρονται από τους Ισραηλινούς. 

4.             Πατριαρχείο της Μόσχας. Η έδρα του είναι σε Ορθόδοξο κράτος με ειδικού τύπου Προεδρική Δημοκρατία. Το ποίμνιο είναι το 90% όσων δηλώνουν θρησκευόμενοι. Ο πληθυσμός της Ρωσίας υπολογίζεται στα 150 εκατομμύρια περίπου. Είναι ο πολυπληθέστερος στην Ευρώπη και η έκτασή της είναι η μακράν μεγαλύτερη στον κόσμο. Το Πατριαρχείο ενισχύεται παντοιοτρόπως από την Ρωσική κυβέρνηση και το ίδιο στηρίζει την γεωπολιτική της.

5.    Πατριαρχείο της Σερβίας. Το Πατριαρχείο έχει έδρα το Σερβικό κράτος, που αναγνωρίζει την Ορθοδοξία ως το κύριο συστατικό της ταυτότητάς του.  Στα δέκα περίπου εκατομμύρια των Σέρβων σχεδόν το σύνολο είναι Ορθόδοξοι Χριστιανοί. Οι σχέσεις με την Κυβέρνηση αδελφικές.

6.         Πατριαρχεία Ρουμανίας, Βουλγαρίας και Γεωργίας. Τα ίδια με την Σερβία ισχύουν για τα Πατριαρχεία Ρουμανίας, Βουλγαρίας και Γεωργίας. Τα κράτη είναι Ορθόδοξα, με αναγνώριση της Ορθόδοξης Εκκλησίας ως κύριου συστατικού της ταυτότητάς τους και ως οντότητας πνευματικής που διατήρησε την εθνική τους ταυτότητα κατά τις δοκιμασίες που πέρασαν στο διάβα της Ιστορίας. Οι κυβερνήσεις των εν λόγω χωρών διατηρούν καλές σχέσεις με την Ορθόδοξη Εκκλησία, έχοντας ένα ρόλο προστατευτικό, που όμως μετατρέπεται μερικές φορές σε εργαλείο χειραγώγησης. Και στις χώρες αυτές σχεδόν το σύνολο όσων πιστεύουν στον Θεό είναι Ορθόδοξοι Χριστιανοί. Η Ρουμανία και η Βουλγαρία κατέστησαν μέλη του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, και αυτό μπορεί στο μέλλον να προκαλέσει προβλήματα στη σχέση μεταξύ Πολιτείας και Εκκλησίας, ιδιαίτερα στα ζητήματα Βιοηθικής, της Ηθικής. Η Γεωργία επιδιώκει να ενταχθεί στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ, αλλά η θέλησή της προσκρούει στη γεωπολιτική της Ρωσίας.

7.    Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Κύπρου ανήκει σε μια δυτική προεδρική Δημοκρατία πληγωμένη από την κατοχή του 40% του εδάφους της από την Τουρκία. Το σύνολο του ποιμνίου της, περίπου 800.000, είναι Έλληνες Ορθόδοξοι, που, όπως ο απανταχού Ελληνισμός, πιστεύουν ότι η Ορθοδοξία είναι το κύριο στοιχείο της ταυτότητάς τους. Λόγω της οικονομικής της ευρωστίας η Εκκλησία δεν έχει εξάρτηση από το Κυπριακό κράτος και μπορεί να ομιλεί ελευθέρως χωρίς να φοβάται αντίποινα. Η κυβέρνηση της Κύπρου ακολουθεί την Ελλάδα στα δήθεν προοδευτικά ανοίγματα της στα κοινωνικά και ηθικά ζητήματα.

8.      Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος δραστηριοποιείται σε μια δυτικού τύπου προεδρευόμενη Δημοκρατία. Οι Έλληνες, σε ποσοστό πάνω από το 90%, είναι Ορθόδοξοι Χριστιανοί και πιστεύουν ότι η Ορθοδοξία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ιδιοπροσωπίας τους. Η Κυβέρνηση Σημίτη θέλησε να εξοστρακίσει την Εκκλησία από την κοινωνία, με την ιδεολογική ψευδαίσθηση ότι έτσι αυτή θα «εκσυγχρονιζόταν» και θα γινόταν «προοδευτική». Στην ουσία η «Πρόοδος» που επιχείρησε να επιβάλει, είναι οι επιταγές των ισχυρών - της Δύσης - κρατών και των λόμπις. Η κυβέρνηση Τσίπρα ιδεολογικά συμπλέει με το Σημιτικό ΠΑΣΟΚ. Οι τελευταίες εξελίξεις δείχνουν μια προσωπική σχέση του Αρχιεπισκόπου κ. Ιερωνύμου με τον Πρωθυπουργό Αλ. Τσίπρα, με πολλές δημόσιες φιλοφρονήσεις μεταξύ τους. Τα όσα πάντως συμφώνησαν προκαλούν σοβαρά κοινωνικά, ιδιαίτερα  στους κληρικούς και στις οικογένειές τους, και εκκλησιαστικά προβλήματα, ειδικότερα στις ήδη τεταμένες σχέσεις με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και στις Μονές, στις οποίες θα υπάρξει σοβαρό ζήτημα επιβίωσης. Η χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα απαλλοτρίωση της μοναστηριακής περιουσίας σήμερα, με την ενθουσιωδώς μάλιστα σύμφωνη γνώμη του Αρχιεπισκόπου κ. Ιερωνύμου, είναι μεγαλύτερη από αυτήν που επέβαλαν οι Βαυαροί το 1833.

9.       Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Πολωνίας είναι μικρή μειοψηφία σε ένα ρωμαιοκαθολικό κράτος. Οι Πολωνοί, περίπου 38,5 εκατομμύρια,  θεωρούν ως κύριο συστατικό στοιχείο της ταυτότητάς τους τον Ρωμαιοκαθολικισμό. Λόγω της θρησκευτικής αντίθεσής  τους προς τους Ορθοδόξους Ρώσους έχουν έναν φανατισμό εναντίον των Ορθοδόξων. Η είσοδος της Πολωνίας στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ, σε συνδυασμό με την ιδιαίτερη διπλωματική ικανότητα του ηγέτη της Ορθόδοξης Πολωνικής Εκκλησίας Σάββα αποτρέπει σε μεγάλο βαθμό τη δυσμενή μεταχείριση  των Πολωνών Ορθοδόξων. Πάντα όμως υφίσταται το αγκάθι της σε βάρος τους δράσης των Ουνιτών.

10.              Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας βρίσκεται σε ένα κράτος, που εκσυγχρονίζεται με μεγάλη δυσκολία. Σύμφωνα με το Σύνταγμά της χώρας η Αλβανία είναι ουδετερόθρησκη. Οι εξισλαμισμένοι Αλβανοί αποτελούν το 55% των 3.000.000 πολιτών του. Το αλβανικό κράτος είναι μέλος του ΝΑΤΟ από το 2009 και επιδιώκει να ενταχθεί στην ΕΕ. Διάκειται αρνητικά προς τους Ορθόδοξους Έλληνες και αυτό αποτελεί εμπόδιο στις σχέσεις των δύο χωρών. Οι πιέσεις της αλβανικής κυβέρνησης να εξαλβανιστεί η Ορθόδοξη Εκκλησία και να αποκοπούν οι χιλιάδες των Ελλήνων μελών της από την Ελληνική τους παράδοση αναμένεται να ενταθεί τα προσεχή χρόνια.  

12.Η Ορθόδοξη Εκκλησία Τσεχίας – Σλοβακίας είναι μια μικρή θρησκευτική μειονότητα στις δύο αυτές χώρες. Οι κάτοικοι της Τσεχίας είναι στην πλειοψηφία τους άθρησκοι και της Σλοβακίας Ρωμαιοκαθολικοί. Τα δύο κράτη είναι μέλη της ΕΕ. Οι σχέσεις της Ορθοδόξου Εκκλησίας με τις δύο Κυβερνήσεις είναι ουδέτερες. Τα προβλήματα με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και ειδικότερα με τους Ουνίτες έχουν μερικώς ξεπεραστεί, σε σχέση με το παλαιότερο μίσος που υπήρχε μεταξύ τους κατά τις προηγούμενες δεκαετίες.

            Οι Προκαθήμενοι των Ορθοδόξων Πατριαρχείων και Αυτοκεφάλων Εκκλησιών είναι οι ακόλουθοι, με τη χρονολογία εκλογής τους και την ηλικία τους:

Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίος      1991      78 ετών

Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόδωρος                              2004      64  ετών

Πατριάρχης Αντιοχείας Ιωάννης                       2013                      63  ετών

Πατριάρχης Ιεροσολύμων Θεόφιλος                 2005                    66  ετών

Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος                              2009                             72  ετών

Πατριάρχης Σερβίας Ειρηναίος                              2010               88  ετών

Πατριάρχης Ρουμανίας Δανιήλ                              2007                           67  ετών

Πατριάρχης Βουλγαρίας Νεόφυτος                      2013                           73  ετών

Πατριάρχης Γεωργίας Ηλίας                                  1977                           85 ετών

Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος                  2006                           77  ετών

Αρχιεπίσκοπος Ελλάδος Ιερώνυμος                      2008                           80 ετών 

Μητροπολίτης  Πολωνίας Σάββας                        1987             80  ετών

Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος                    1992             89  ετών 

Αρχιεπίσκοπος Τσεχίας – Σλοβακίας                       2013                         40  ετών

             Οι εν λόγω Πρωθιεράρχες, πέντε από 80 έως 89 ετών, τέσσερις από 70 έως 79 ετών, τέσσερις 60 έως 69 ετών και ένας 40 ετών έχουν την ευθύνη έναντι των  επόμενων γενιών για την κατάσταση της Ορθοδοξίας.