«Τοῦτο δὲ γίνωσκε, ὅτι ἐν ἐσχάταις ἡμέραις ἐνστήσονται καιροὶ χαλεποί· ἔσονται γὰρ οἱ ἄνθρωποι…

«Τοῦτο δὲ γίνωσκε, ὅτι ἐν ἐσχάταις ἡμέραις ἐνστήσονται καιροὶ χαλεποί· ἔσονται γὰρ οἱ ἄνθρωποι…

Σάββας Ηλιάδης,δάσκαλος-Κιλκίς

… φίλαυτοι, φιλάργυροι, ἀλαζόνες, ὑπερήφανοι, βλάσφημοι, γονεῦσιν ἀπειθεῖς, ἀχάριστοι, ἀνόσιοι, ἄστοργοι, ἄσπονδοι, διάβολοι, ἀκρατεῖς, ἀνήμεροι, ἀφιλάγαθοι, προδόται, προπετεῖς, τετυφωμένοι, φιλήδονοι μᾶλλον ἢ φιλόθεοι, ἔχοντες μόρφωσιν εὐσεβείας, τὴν δὲ δύναμιν αὐτῆς ἠρνημένοι. καὶ τούτους ἀποτρέπου». (Προς Τιμόθεον Β.΄ γ΄, 1-5).

Έσχατες ημέρες - Καιροί χαλεποί: «Δεν κατηγορεί ο Απόστολος τις ημέρες ούτε τους καιρούς, λέγοντάς τους χαλεπούς, αλλά τους ανθρώπους, που θα ζουν τότε. Λοιπόν, εμείς έτσι συνηθίζουμε να αποκαλούμε τους καιρούς πονηρούς ή μη πονηρούς. Πώς; Από τα έργα που κάνουν οι  άνθρωποι των ημερών εκείνων», λέει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος.

 Ο απόστολος Παύλος λέει προς τον Τιμόθεο: «Καιροί δε χαλεποί θέλουν ακολουθήσουν, δηλαδή, πολύ κακοί΄ δεν πρέπει δε τούτο να νοηθεί  για τους καιρούς και για τους μήνες και για τις ημέρες αυτές καθ΄εαυτές, επειδή οι καιροί και οι μήνες και οι ημέρες κατά την φύση τους δεν είναι κακοί, αλλά λέγεται για τους κακούς ανθρώπους, αυτούς που θα ζήσουν στις έσχατες ημέρες και για τις εχθρικές περιστάσεις που ακολουθούν αυτούς τους καιρούς. Διότι και εμείς έχουμε την συνήθεια, όταν μιλάμε, να λέμε ότι ο καιρός αυτός είναι πονηρός ή ο καιρός εκείνος είναι καλός. Έτσι λοιπόν ονομάζουμε τον καιρό. Από τα καλά ή τα κακά που συμβαίνουν στον καιρό εκείνο ή από τους καλούς ή κακούς ανθρώπους του καιρού εκείνου», λέει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης.

«Χαλεποί δε ονομάζονται οι καιροί εξαιτίας των χαλεπών έργων, που γίνονται κατά τη διάρκειά τους, δηλαδή, πολύ φοβερά, φαύλα και πανούργα», λέει και ο Ζιγαβηνός. Η αμαρτία δημιουργεί καιρούς χαλεπούς. Διότι, όταν υπάρχει γενική διαφθορά των ηθών και των διαθέσεων των ανθρώπων, είναι πολύ δύσκολο να μην παρασυρθεί κάποιος από αυτήν και να διατηρήσει την καθαρότητά του.

Παραπάνω ο Παύλος αναφέρει μια σειρά επιθέτων, που χαρακτηρίζουν τους ανθρώπους των εσχάτων ημερών. Αν αναφέρει κανείς σήμερα τα επίθετα αυτά για τους σύγχρονους ανθρώπους, θα θεωρηθεί υβριστής, απαισιόδοξος, υπερβολικός! Και όμως ο Παύλος τα αναφέρει όλα αυτά θεοπνεύστως! Και για την εποχή του και για τη δική μας εποχή. Το να επισημαίνει κανείς τις πληγές ή τις εστίες μολύνσεως δεν είναι απαισιοδοξία και υπερβολή. Είναι σύνεση και φανερώνει αγάπη. Αλλιώς, είναι υποκρισία και έλλειψη ρεαλισμού.

1. Άνθρωποι φίλαυτοι: Η φιλαυτία είναι η ρίζα όλων των κακών: «Και εξαρχής βάζει το αίτιο όλων των κακών και την ρίζα και την πηγή και από εκεί που όλα τα άλλα κακά γεννιούνται, δηλαδή την υπεροψία» (Χρυσόστομος). «Αγαπώντας μόνο τους εαυτούς μας αλλά όχι και τους αδελφούς… φροντίζοντας μόνο τα δικά μας αλλά όχι και των άλλων» (Ζιγαβηνός).  Βέβαια, όλοι αγαπάμε τους εαυτούς μας. Αλλά η φιλαυτία είναι αχαλίνωτη, εγωιστική και αμαρτωλή αγάπη του εαυτού μας. Είναι αγάπη του σαρκικού και όχι του πνευματικού εαυτού μας. Είναι αγάπη που υπηρετεί το ίδιον εγώ και τις επιθυμίες του, που εργάζεται γι` αυτές και δεν αποβλέπει στο να αρέσει ο φίλαυτος στον Θεό και να τηρήσει το καθήκον του, προσφέροντας τον εαυτό του θυσία στους άλλους. Οι φίλαυτοι προτιμούν τις δικές τους ανέσεις και ικανοποιήσεις από την οικοδομή της Εκκλησίας. Βάζει πρώτους τους φίλαυτους διότι «τούτο η ρίζα των κακών» (Οικουμένιος). Εφόσον κέντρο της υπάρξεως και της ζωής του έχει ο φίλαυτος τον εαυτό του και όχι τον Θεό, εξαφανίζεται κάθε έννοια καθήκοντος. Πολύ όμορφα ο άγιος Νικόδημος γράφει: «Είναι λοιπόν η φιλαυτία μια άτακτος φιλία του εαυτού μας (ανάρμοστη, απρεπής), που όταν μας καταλάβει, ενεργοποιούμε όλα τα πάθη, μόνο και μόνο για να ικανοποιήσουμε τον εαυτό μας και η οποία μας κάνει ακόμη να μην σκεφτόμαστε και να μην θέλουμε το καλό του πλησίον μας, αλλά μόνο το δικό μας …».

2. Άνθρωποι φιλάργυροι: Φαίνεται πως ο φίλαυτος αγαπά τον εαυτό του, ενώ στην πραγματικότητα δεν τον αγαπά. Θέλει να αγαπά τον εαυτό του, αδιαφορώντας για τους άλλους, αλλά και τον εαυτό του τον αδικεί. Ενδιαφέρεται για το κλουβί και καθόλου για το πουλί, που κελαηδεί μέσα στο κλουβί. Ενδιαφέρεται για την ύλη, για εκείνα που κάνουν πλούσιο το σώμα και όχι την ψυχή. Είναι φιλάργυρος: «Αυτός είναι ο φίλαυτος, αυτός που δεν αγαπάει καθόλου τον εαυτό του. Ο δε ο φιλάδελφος είναι αυτός που αγαπάει πραγματικά τον εαυτό του. Από αυτήν, την φιλαυτία, προέρχεται η φιλαργυρία» (Χρυσόστομος). «Αφού ανέφερε πρώτα την ρίζα, μας οδηγεί ξεχωριστά και στα κλαδιά που βγαίνουν απ` αυτήν, από τα οποία πρώτο και μεγαλύτερο είναι η φιλαργυρία» (Άγιος Θεοφύλακτος Βουλγαρίας). «Ο φίλαυτος θα γίνει και φιλάργυρος» (Ζιγαβηνός).

3. Άνθρωποι αλαζόνες: «Αλαζών, ήτοι μεγάλαυχος» (Ζιγαβηνός). Η αλαζονεία συνδυάζεται με την καύχηση. Τα χρήματα φέρνουν την αλαζονεία. Όποιος έχει πολλά λεφτά αισθάνεται υπεροπτικά έναντι των άλλων. Θεωρεί πως έχει μεγάλη αξία. Και λησμονεί ότι τα λεφτά είναι για χρήση, όχι για κτήση.

4. Άνθρωποι υπερήφανοι: Η αλαζονεία γεννά την υπερηφάνεια, που είναι κάποια εσωτερική αυτοπεποίθηση. «Η αλαζονεία, όταν προκόψει και αυξηθεί, γίνεται υπερηφάνεια, η δε υπερηφάνεια πάλι, γίνεται ύβρις και βλασφημία στον Θεό… Και η υπερηφάνεια και η βλασφημία προς τον Θεό, προέρχονται από την φιλαυτία» (Άγιος Νικόδημος).

5. Άνθρωποι βλάσφημοι: Οι «κατηγορίαις χαίροντες» (Θεόδωρος Μοψουεστίας), αυτοί που χαίρονται να κακολογούν.

Εκείνος που βλέπει τον εαυτό του ως μοναδικό κέντρο του κόσμου, είναι φυσικό να δέσει στο περιθώριο τον Θεό. Περιφρονεί τον Θεό, υποτιμά τον Θεό. «Αυτός που υπερηφανεύεται κατά των ανθρώπων, εύκολα θα υπερηφανευτεί και κατά του Θεού. Έτσι γεννιούνται και οι αμαρτίες. Πολλές φορές ξεκινούν από κάτω, από χαμηλά. Διότι, αυτός που σέβεται τους ανθρώπους, θα σεβαστεί πολύ περισσότερο τον Θεό. Αυτός που είναι επιεικής με τους συνδούλους του, θα είναι επιεικέστερος προς τον Κύριό του. Αυτός δε που συνηθίζει να ακολουθεί τέτοια  συμπεριφορά καταφρόνιας προς τους  συνδούλους του, σίγουρα θα περιφρονήσει και τον Θεό» (Χρυσόστομος).

6. Άνθρωποι απειθείς στους γονείς: Απειθείς είναι οι ανυπάκουοι «και προς τον ευεργέτην Θεόν και προς τους ευεργέτας αυτών ανθρώπους» (Ζιγαβηνός). Εκείνος που φτάνει στο σημείο να αμφισβητήσει την ανώτερη εξουσία, του Θεού την εξουσία, γιατί να μην αμφισβητήσει και την κατώτερη εξουσία, εκείνη των γονέων του;

7. Άνθρωποι αχάριστοι: «Και προς τον ευεργέτην Θεόν και προς τους ευεργέτας αυτών ανθρώπους» (Ζιγαβηνός). Τόσο στους γονείς, όσο και στον Θεό, στον μεγάλο ευεργέτη. Αλλά και σε όσους βρέθηκαν και τους ευεργέτησαν στις δυσκολίες της ζωής.

8. Άνθρωποι ανόσιοι: Ασεβείς. Αυτοί που δεν έχουν ιερό και όσιο. Οι ανίεροι. Μπροστά στον καινούριο «θεό», στον εαυτό τους, όλα ισοπεδώνονται.

9. Άνθρωποι άστοργοι: «Άφιλοι προς τους οικείους» (Οικουμένιος) και «προς τα εαυτών τέκνα» (Ζιγαβηνός). Δες, πόσο διαφθείρει την φύση η αμαρτία, αποστερώντας τους ανθρώπους και από εκείνα τα συναισθήματα, τα οποία έχουν φυτευτεί φυσικώς μέσα τους και σε κάθε ζωντανή ύπαρξη, για την διαιώνιση του είδους. Η στοργή είναι κάτι φυσικό.  Και αυτά ακόμη τα θηρία δεν στερούνται φυσικώς την στοργή και την αγάπη προς τα μικρά τους. Και όμως ο άνθρωπος διαφθείρεται τόσο πολύ από την αμαρτία, ώστε αποσείει και απονεκρώνει και το φυσικό αυτό ένστικτό του.

10. Άνθρωποι άσπονδοι: Αφερέγγυοι. Καμιά σπονδή, καμιά συμφωνία, καμιά διαθήκη δεν ισχύει γι` αυτούς. «Αδιάλλακτοι με τους ανθρώπους, που έρχονται σε αντίθεση μαζί τους» (Ζιγαβηνός). «Δεν είναι φερέγγυοι στις φιλικές σχέσεις ούτε ειλικρινείς και αληθινοί στις  συμφωνίες που κάνουν» (Θεόδωρος Μοψουεστίας). Άνθρωποι, που αθετούν τις υποσχέσεις και τις συμφωνίες τους.

11. Άνθρωποι διάβολοι: «Διαβάλλουν ο ένας τον άλλον» (Ζιγαβηνός). Επίσης «μεταφέρουν λόγια από εδώ εκεί και από εκεί εδώ, με τελικό σκοπό να δημιουργήσουν έχθρες και αντιπαλότητες» (Θεόδωρος Μοψουεστίας). «Γιατί το κάνουν αυτό»; ρωτάει ο άγιος Νικόδημος και απαντάει: «Διότι νομίζουν πως με αυτήν την ενέργεια προξενούν στον εαυτό τους κάποια παρηγοριά, για να μην φαίνονται πως μόνο αυτοί είναι κακοί αλλά και οι άλλοι».

12. Άνθρωποι ακρατείς: «Γλώσσης και γαστρός και αφροδισίων» (Ζιγαβηνός) «και των άλλων απάντων» (Χρυσόστομος). Κάποιο φρένο έχουν όλα τα δημιουργήματα του Θεού, έμψυχα και άψυχα. Μόνο ο άθεος άνθρωπος δεν θέλει φρένο στις επιθυμίες του και στην κακότητά του. Είναι ακρατής. Η εγκράτεια αποτελεί χαρακτηριστικό της λογικότητας και της ελευθερίας του ανθρώπου. «Το κρατείν εαυτού κρατίστη νίκη εστίν», έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες. Χωρίς εγκράτεια ο άνθρωπος γίνεται έρμαιο των κακών επιθυμιών του. Και σήμερα βλέπουμε όλα να ωθούν σε ακράτεια τον άνθρωπο. Έχει ακράτεια στην γλώσσα, στις σαρκικές ορμές, στην πλεονεξία, στο θυμό, στην κακότητα. Ζωή χωρίς φρένο, ζωή τρέλας!

13. Άνθρωποι ανήμεροι: «Ωμοί τινες και απάνθρωποι» (Οικουμένιος), «αυτοί που δεν φροντίζουν για καμιά καλοσύνη» (Θεόδωρος Μοψουεστίας). Χωρίς ημερότητα. Με αδάμαστη αγριότητα και σκληρότητα. Στα όρια της πωρώσεως. Θάλασσα φουρτουνιασμένη, χωρίς γαλήνη και ηρεμία!

14. Άνθρωποι αφιλάγαθοι: «Εχθροί κάθε καλού πράγματος» (Οικουμένιος) ή εχθροί των ανθρώπων που είναι καλοί και αγαθοί. Φίλος του αγαθού και κάθε αρετής δεν μπορεί να είναι ο μανιακός εραστής του διαβόλου και του θελήματός του.

15. Άνθρωποι προδόται: Ο ίδιος ο Χριστός έζησε το δράμα της προδοσίας. Ο Ιούδας, ο μαθητής του,  τον πρόδωσε για τα χρήματα. «Φιλίας και εταιρίας» (Οικουμένιος), αλλά «και του δικαίου και του καλού ή και των οικείων» (Ζιγαβηνός). Ο Χριστός προανήγγειλε ότι ο αδελφός θα παραδώσει στο θάνατο τον αδελφό του και ο πατέρας το παιδί του και αυτοί είναι οι χειρότεροι προδότες. Προδότες (traditores) καλούνταν κατά τους καιρούς των διωγμών και εκείνοι, οι οποίοι παρέδιδαν τις Άγιες Γραφές στους διώκτες των Χριστιανών.                                                                                                                                          

16. Άνθρωποι προπετείς: Θρασείς, αυθάδεις, απερίσκεπτοι. Αναφέρεται μάλλον στη γλώσσα παρά στις πράξεις. Προπέτεια «η αχαλίνωτος γλώσσα» (Λεξικό Σουίδας).                                                     

17. Άνθρωποι τετυφωμένοι: Τύφος είναι η εξωτερίκευση της υπερηφάνειας. Φουσκώνει ο άνθρωπος σαν παγώνι, αναζητώντας από παντού αναγνώριση και θαυμασμό. «Γεμάτοι από παραφροσύνη, τρέλα» (Χρυσόστομος). Όπως ένα μπαλόνι φουσκωμένο, που το πήρε ο αέρας, είναι δύσκολο να προσγειωθεί, έτσι και ο τετυφωμένος»», ο φουσκωμένος από αέρα, από εγωισμό, άνθρωπος. Δύσκολα προσγειώνεται στην πραγματικότητα.                                                                                   

18. Άνθρωποι φιλήδονοι μάλλον ή φιλόθεοι: «Ων ο Θεός η κοιλία» (Φιλιπ. γ΄19).  «μοιχοὶ καὶ μοιχαλίδες! οὐκ οἴδατε ὅτι ἡ φιλία τοῦ κόσμου ἔχθρα τοῦ Θεοῦ ἐστιν; ὃς ἂν οὖν βουληθῇ φίλος εἶναι τοῦ κόσμου, ἐχθρὸς τοῦ Θεοῦ καθίσταται». (Ιακ.δ,4). Αυτοί που «κάνουν ευχάριστα την ανταλλαγή του θείου πόθου με οτιδήποτε αισχρό» (Οικουμένιος). «Όπου υπάρχει αγάπη προς τα γλυκά και ευχάριστα του κόσμου, εκεί εξαφανίζεται ο θεϊκός πόθος» (Θεοφύλακτος Βουλγαρίας). «Λέγοντας και το «ή φιλόθεοι», (παρά φιλόθεοι) δηλώνει  ότι, επειδή αγαπούν περισσότερο την ηδονή παρά τον Θεό, γι` αυτό χαρακτηρίζονται φιλήδονοι και όχι φιλόθεοι» (Ωριγένης).                                              

19. Άνθρωποι έχοντες μόρφωσιν ευσεβείας, την δε δύναμιν αυτής ηρνημένοι: «Άψυχον και νεκρόν και σχήμα μόνον και τύπον και υπόκρισιν δηλοί» (Χρυσόστομος). «Σχηματίζονται μόνον την ευσέβειαν και υποκρίνονται» (Οικουμένιος). Η δύναμη της ευσεβείας συνίσταται στο να παράγει έργα σύμφωνα προς την φύση της. Την αρνείται κάποιος την ευσέβεια, «όταν μηδέν πράττη των την ευσέβειαν χαρακτηριζόντων» (Χρυσόστομος). Η εξωτερική μορφή της ευσέβειας είναι όλως διαφορετική από την δύναμή της. Μπορεί κάποιος να έχει την μορφή και να στερείται της δυνάμεως. Είναι δυνατόν να είναι βαπτισμένος, να φέρει το όνομα του Χριστιανού, να εμφανίζεται ως άνθρωπος του Χριστού και με τη ζωή του να αρνείται και να διαψεύδει ό,τι ομολογεί με το στόμα του.                                                                                                                                           

Το συμπέρασμα όλων αυτών συνάγεται από το χρυσόρρημον στόμα του άγιου Ιωάννου του Χρυσοστόμου: «Μη τοίνυν καταφρονώμεν αλλήλων, ίνα μάθωμεν και τον Θεόν τιμάν. Ο θρασύς κατά ανθρώπων και κατά του Θεού γίνεται θρασύς. Όταν δε και φιλαργυρία και φιλαυτία και απόνοια κατά ταύτα συνέλθη, τι λοιπόν, λείπεται προς τελείαν απώλειαν»;   

Σάββας Ηλιάδης

Δάσκαλος

Κιλκίς, 15-5-2018