Η Μικρή Άρκτος

Η Μικρή Άρκτος

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου - συγγραφέα

   ΓΕΝΙΚΑ: Η Μικρή Άρκτος (Ursa Minor, στα Λατινικά-UMi) είναι αστερισμός που καταγράφηκε στην Αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Δ. Αστρονομική Ένωση. Στην Ελλάδα είναι αειφανής. 

Το σημαντικότερο ξεχωριστό γνώρισμα της Μικρής Άρκτου είναι ότι στα χρόνια μας περιέχει το Βόρειο Ουράνιο Πόλο και συνορεύει με τους αστερισμούς Καμηλοπάρδαλη, Δράκοντα και Κηφέα. Τα επτά φωτεινότερα άστρα της Μικράς Άρκτου δίνουν την εντύπωση ότι σχηματίζουν μια κουτάλα, όμως τα 4 είναι αμυδρά. Το άστρο στην άκρη του χερουλιού της κουτάλας είναι ο Πολικός Αστέρας [Polaris], ο αστέρας που χρησιμεύει για τον εντοπισμό του Βορρά, όσο και του ίδιου του αστερισμού του. Βρίσκεται αν προεκτείνουμε το ευθύγραμμο τμήμα μεταξύ των α και β της Μεγάλης Άρκτου προς την πλευρά του α κατά το πενταπλάσιο αυτού.

   ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Λέγεται ότι τον αστερισμό καθιέρωσε τον 6ο αιώνα π.Χ. ο Έλληνας αστρονόμος Θαλής ο Μιλήσιος, αλλά είναι βέβαιο ότι ήδη χρησιμοποιούταν ως οδηγός από τους ναυτικούς. Στην αρχαιότητα η Μικρά Άρκτος, που σημαίνει «Μικρή Αρκούδα», ονομαζόταν «το φτερό του Δράκοντα», και ήταν τμήμα του αστερισμού Δράκων. Ο Άρατος ο Σολεύς, Έλληνας ποιητής, λέγεται ότι ονόμασε τον αστερισμό Κυνόσουρα, δηλαδή «ουρά σκύλου». Η ονομασία αργότερα υιοθετήθηκε και από τους Ρωμαίους [Cynosura], και διατηρήθηκε μέχρι και τους χρόνους της Αναγέννησης. Ο Βρετανός ιστορικός του 19ου αι. George William Cox ταύτισε τη λέξη με το Λυκόσουρα, που αρχικά θα σήμαινε «Ουρά του Φωτός» (παραβάλλοντας τις λέξεις λυκόφως, λυκαυγές). Παρόμοια ακούγεται το όνομα ενός αστερισμού από την αρχαία Μεσοποταμία, του Antasurra (που δημαίνει η άνω σφαίρα ή Annassurra (ψηλός που ανατέλλει). Οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν και το όνομα Ursa Phoenicia, από το αρχαίο ελληνικό όνομα του Πολικού Αστέρα, «Φοινίκη».  Οι Άραβες γνώριζαν τη Μικρή Άρκτο ως Al Dubb al Asghar, ακριβής μετάφραση του «Μικρά Άρκτος», αλλά πριν επηρεασθούν από τους Έλληνες τη θεωρούσαν ως μια ακόμα νεκροφόρο τράπεζα, όπως και τη Μεγάλη Άρκτο, με τους αστέρες της ουράς να είναι οι πενθούσες κόρες (Banat al Naash al Sughra) του νεκρού που ακολουθούν σε νεκρική πομπή, όπως ακριβώς και στην περίπτωση της Μεγάλης. Ακόμα, οι Άραβες παρομοίαζαν την Μικρά Άρκτο με ψάρι, ενώ την αποκαλούσαν και Al Fass, η Τρύπα από όπου περνά ο γήινος άξονας. Στους Πέρσες ήταν το hlilagji, το Μυροβάλανον ή καρπός της χουρμαδιάς. Οι Βαβυλώνιοι ονόμαζαν τη Μικρή Άρκτο, Λεοπάρδαλη [Peter Jensen], έμβλημα του σκότους, όπως το σκότος συμβόλιζε και στην Αίγυπτο ως το τσακάλι του θεού Σηθ. Οι Κινέζοι την ονόμαζαν Peih Sing. Οι αρχαίοι Σκανδιναυοί την αποκαλούσαν «το μικρότερο άρμα» ή Θρόνο του Θωρ, ενώ οι απόγονοί τους [Δανία, Ισλανδία, Νορβηγία] ακόμα τη λένε Litli Vagn, Μικρό Κάρο. Ο Δάντης αποκαλούσε τους 7 αστέρες της Cornu, όνομα κοινό και στους επόμενους αιώνες, όπως φαίνεται και από γράμμα του Αμέρικο Βεσπούτσι, που ονομάζει τη Μικρή Άρκτο Elcorno. Παρόμοια, ήταν η Bocina (=σάλπιγγα) των Ισπανών βοσκών και Bogina (=βόας) των Ιταλών ναυτικών. Ο Καίσιος παρομοίασε την Μικρή Άρκτο με το άρμα που στάλθηκε από τον Ιωσήφ να φέρει τον πατέρα του στην Αίγυπτο, με το άρμα που μετέφερε το Προφήτη Ηλία στους ουρανούς και την αρκούδα που σκότωσε ο Δαβίδ. Το συνηθέστερο λαϊκό όνομα σήμερα στις ΗΠΑ είναι Little Dipper (=Μικρή Κουτάλα).

    ΟΙ ΦΩΤΕΙΝΟΤΕΡΟΙ ΑΣΤΕΡΕΣ ΣΤΟΝ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟ: Στον αστερισμό υπάρχουν 39 αστέρες ορατοί με γυμνό μάτι, φαινομένου μεγέθους ≤ 6,5 [εννοείται μακριά από την αστική φωτορρύπανση]. Ο α της Μικρής Άρκτου είναι πολύ γνωστός ως ο Πολικός Αστέρας, και είναι ο φωτεινότερος του αστερισμού με φαινόμενο μέγεθος 2,02. Ο β Μικρής Άρκτου, είναι ο δεύτερος σε φωτεινότητα και έχει το όνομα: Kochab [Κοτσάμπ]. Ο γ ονομάζεται Φερκάντ, ο δ Γιλντού. Ο ε Μικρής Άρκτου έχει φαινόμενο μέγεθος 4,23, ενώ ο ζ, με φαινόμενο μέγεθος 4,32 ονομάζεται στην Κίνα Kow Chin.

   ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΗΣ ΑΡΚΤΟΥ: O γαλαξίας Νάνος της Μικρής Άρκτου ή UGC 9749, είναι μέλος της Τοπικής μας Ομάδας γαλαξιών, ορατός εντός των ορίων του αστερισμού, απέχει μόλις... 230.000 έτη φωτός από τη Γη. Το φαινόμενο μέγεθός του είναι σχετικά χαμηλό [10,9] αλλά η πολύ χαμηλή επιφανειακή του λαμπρότητα τον καθιστά αόρατο για ερασιτεχνικά τηλεσκόπια, παρά το ότι έχει μικρές φαινομενικές διαστάσεις. Με τηλεσκόπιο είναι επίσης ανιχνεύσιμος ο ιδιόμορφος γαλαξίας Arp 185 ή NGC 6217 που έχει λίγο ακόμη μικρότερο φαιόμενο μέγεθος από τον προηγούμενο γαλαξία [11.2]. Ο αστερισμός καταλαμβάνει στο ουράνιο στερέωμα έκταση μόλις 255,9 τετραγωνικές μοίρες και είναι από τους μικρότερους [56ος] σε μέγεθος μεταξύ των 88 αναγνωρισμένων αστερισμών.

Δείτε και:-Μεγάλη Άρκτος