Ερντογάν - Γκιουλέν: Πώς από σύμμαχοι κατέληξαν εχθροί;

Photo by Chris McGrath/Getty Images/Ideal Images

Του Ανδρέα Ματζάκου*

Στις 15 Ιουλίου το βράδυ, ένας μικρός αριθμός από το προσωπικό των Ενόπλων Δυνάμεων της Τουρκίας προσπάθησε να καταλάβει την εξουσία με πραξικόπημα. Το πραξικόπημα απέτυχε και ο Ερντογάν έδειξε ως υπευθύνους, τον πρώην σύμμαχό του στα χρόνια που μεσουρανούσε ο κεμαλισμός, αλλά και στα πρώτα χρόνια διακυβερνήσεως του κόμματος της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), επίσης Ισλαμιστή, Ιμάμη Φετουλλάχ Γκιουλέν και τους οπαδούς του.

Τα ερωτήματα που τίθενται λοιπόν είναι, ποιος είναι ο Γκιουλέν και πως δημιούργησε οπαδούς; Και γιατί αφού Ερντογάν και Γκιουλέν ήταν σύμμαχοι και είναι και οι δυο Ισλαμιστές, κατέληξαν να είναι αντίπαλοι; Τι τους χωρίζει; Τι φοβάται ο Ερντογάν ενώ ψηφίζεται από το 50% σχεδόν των Τούρκων πολιτών;

Το άρθρο υποστηρίζει ότι ο Ερντογάν βλέποντας τον τρόπο δράσεως της οργανώσεως του Γκιουλέν και την διείσδυση οπαδών του σε όλες τις δημόσιες υπηρεσίες αλλά και στον κομματικό μηχανισμό του ΑΚΡ, τον θεωρεί πλέον ως εν δυνάμει αντίπαλο του στο κόμμα. Θεωρεί ότι μπορεί κάλλιστα να τον ξεπεράσει σε δημοφιλία και συνεπώς να διεκδικήσει την αρχηγία του ΑΚΡ. Στο άρθρο αρχικά θα αναφερθούν στοιχεία για την οργάνωση του Γκιουλέν και θα αναλυθεί τι οδήγησε στην συμμαχία των δυο ανδρών. Στη συνέχεια θα εξηγηθεί γιατί άρχισε να ενοχλεί ο Γκιουλέν, τα στοιχεία που οδήγησαν τους δυο άνδρες σε αντιπαλότητα και τέλος θα αναφερθούν οι επιπτώσεις στην Τουρκία από αυτήν την διαμάχη.

Οργάνωση Γκιουλέν

Ο Γκιουλέν που έχει τελειώσει μόνο δημοτικό σχολείο, πήρε δίπλωμα κήρυκα και άρχισε να εργάζεται ως Ιμάμης-κήρυκας στην Αδριανούπολη και στην συνέχεια στην Σμύρνη, όπου το 1976 εξασφάλισε ένα θάλαμο για ύπνο για φτωχά παιδιά που άκουγαν τα κηρύγματα του. Από εκεί ξεκίνησαν όλα. Λίγα χρόνια αργότερα, λειτουργούσε ένα Λύκειο υπόδειγμα δυνάμεως 200 μαθητών. Ακολούθησε η ίδρυση φροντιστηρίων για την προετοιμασία των αποφοίτων Λυκείων για τις εισαγωγικές εξετάσεις στα πανεπιστήμια της χώρας, ενώ το 1991, επιχειρηματίες που ανήκαν στους οπαδούς του, δημιούργησαν το πρώτο διεθνές σχολείο στο Αζερμπαϊτζάν. Η διείσδυση του Γκιουλέν στο εξωτερικό, άρχισε από τις τουρκόφωνες δημοκρατίες του Καυκάσου μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ, για να εξαπλωθεί σε όλες σχεδόν τις ηπείρους.

Σήμερα, λειτουργούν πανεπιστήμια, δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια σε πάνω από 150 χώρες, συμπεριλαμβανομένων της Ιαπωνίας και των ΗΠΑ. Η διδασκαλία γίνεται κυρίως στα αγγλικά, με σεβασμό στα τοπικά ήθη και έθιμα κάθε κράτους, ενώ δίνεται έμφαση στην τεχνολογία και τις θετικές επιστήμες. Πουθενά ο Γκιουλέν δεν δημιουργεί τζαμιά, ή προωθεί την μουσουλμανική θρησκεία. Ακολούθησε με μεθοδικό τρόπο η δημιουργία ομίλων εταιρειών, τραπεζών, κατασκευαστικών και διαφημιστικών εταιρειών.

Στο εσωτερικό της Τουρκίας, οπαδοί του άρχισαν να διεισδύουν σε διάφορες βαθμίδες της δημόσιας διοίκησης, αλλά αυτό που ενόχλησε τους κεμαλιστές ήταν η διείσδυση στις δυνάμεις ασφαλείας, στις μυστικές υπηρεσίες και στις ένοπλες δυνάμεις.

Έτσι, ο Γκιουλέν βρέθηκε στις ΗΠΑ το 1999, φαινομενικά για ιατρικές εξετάσεις, στην ουσία όμως για να αποφύγει τις διώξεις που είχαν εξαπολύσει οι στρατιωτικοί κατά θρησκευτικών οργανώσεων. Από τότε ζει στην Πενσυλβάνια, από όπου και διευθύνει μια πολυσχιδή οργάνωση που δραστηριοποιείται στην εκπαίδευση, στις κατασκευές, στον τραπεζικό τομέα και στα ΜΜΕ. Οι οικονομικοί πόροι της οργανώσεως προέρχονταν αρχικά από εισφορές πλουσίων Μουσουλμάνων επιχειρηματιών, ενώ σήμερα που η οργάνωση είναι σε πλήρη ανάπτυξη, ο προϋπολογισμός της υπολογίζεται ότι αγγίζει τα 25 δις δολάρια.

Photo by Anadolu Agency/Getty Images/Ideal Images

Περίοδος συμμαχίας Ερντογάν - Γκιουλέν

Ο Γκιουλέν βοήθησε το κόμμα της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) να κερδίσει τις εκλογές για πρώτη φορά το 2002, αφού τότε ο κοινός αντίπαλος, οι κεμαλιστές, έφερε τις δυο οργανώσεις κοντά. Η προτεραιότητα τότε, ήταν να ξεριζωθούν οι κοσμικοί από τις βαθμίδες όλων των δημοσίων οργανισμών. Σε κάθε διαμάχη του Ερντογάν με τους κεμαλιστές, εφημερίδες ευρείας κυκλοφορίας του ομίλου Γκιουλέν όπως η Zaman και η Yeni Safak, έπαιρναν το μέρος του Ερντογάν. Βεβαίως από εκείνα τα χρόνια ήταν γνωστή στον Ερντογάν ο στόχος και η τακτική της οργανώσεως του Γκιουλέν αφού το 1999, ένας ιδιωτικός τουρκικός τηλεοπτικός σταθμός προέβαλε ένα βίντεο στο οποίο κατά την διάρκεια κηρύγματος σε οπαδούς του, ο Γκιουλέν λέει: "Πρέπει να εισχωρήσετε στις αρτηρίες του συστήματος, χωρίς κανείς να αντιληφθεί την παρουσία σας, μέχρι να φθάσετε σε όλα τα κέντρα εξουσίας. Πρέπει να περιμένετε γι’ αυτό, τον κατάλληλο χρόνο". Όμως ο άμεσος κίνδυνος ήταν οι κεμαλιστές, οι οποίοι πολεμούσαν κάθε ισλαμικό στοιχείο. Άρα η συμμαχία τους ήταν μονόδρομος, ώστε να ανέλθει στην εξουσία ένα ισλαμικό κόμμα, προϋπόθεση για "κάθαρση" των δημοσίων υπηρεσιών από τους κοσμικούς, οι οποίοι ήταν γερά εδραιωμένοι μετά από το στρατιωτικό πραξικόπημα του στρατηγού Κενάν Εβρέν το 1980.

Γιατί ενοχλεί τον Ερντογάν η κίνηση Γκιουλέν

Μετά από τόσα χρόνια λειτουργίας των πάσης φύσεως εκπαιδευτικών οργανισμών του Γκιουλέν, οι οπαδοί του κατέχουν πλέον σημαντικές θέσεις στην κοινωνική, πολιτική, οικονομική και θρησκευτική ζωή της Τουρκίας, οπότε μπορούν και διαμορφώνουν την πολιτική πραγματικότητα και να προτείνουν θέσεις διαφορετικές από αυτές που υποστηρίζει το κυβερνών κόμμα. Οι δε θέσεις του Γκιουλέν εκφράζονται από εφημερίδες, ραδιόφωνα και τηλεοπτικούς σταθμούς, επηρεάζοντας εκατομμύρια Τούρκους.

Η εφημερίδα Zaman, έφτασε να είναι η μεγαλύτερη σε κυκλοφορία εφημερίδα στην Τουρκία. Οι οπαδοί του Γκιουλέν ήταν αντίθετοι με τον τρόπο που η κυβέρνηση Ερντογάν χειρίστηκε την λαϊκή αντίδραση στο πάρκο Γκεζί, όπως επίσης με την εκστρατεία του Ερντογάν να μην χρησιμοποιούν μακιγιάζ οι αεροσυνοδοί των Τουρκικών Αερογραμμών. Αλλά και σε πιο σοβαρά θέματα, ο Γκιουλέν υποστηρίζει την δημιουργία ενός ξεχωριστού τουρκικού Ισλάμ, διαφορετικό από το Ισλάμ που συντάσσεται με την τρομοκρατία, είναι υπέρ του διαλόγου με άλλες θρησκευτικές κοινότητες όπως οι Χριστιανοί και οι Εβραίοι, κρατά αποστάσεις από την Μουσουλμανική Αδελφότητα στην οποία ανήκει ο Ερντογάν και, διαδίδει ότι ο Ισλαμισμός μπορεί να λειτουργήσει στο πλαίσιο δημοκρατικών και προηγμένων τεχνολογικά και οικονομικά κοινωνιών. Επιφανή στελέχη της δημόσιας ζωής της Τουρκίας δηλώνουν ανοικτά υπέρ του Γκιουλέν, ενώ και βουλευτές που έχουν εκλεγεί με το ΑΚΡ, το εγκαταλείπουν συντασσόμενοι με τις θέσεις Γκιουλέν.

Photo by Kursat Bayhan/Getty Images/Ideal Images

Από τη συμμαχία στην αντιπαλότητα

Όλα αυτά συνέβαλαν στο να μετατραπούν οι πρώην σύμμαχοι σε αντιπάλους. Στο παρόν άρθρο, θα τονιστούν ιδιαιτέρως τέσσερα κύρια γεγονότα που τροφοδότησαν την αντιπαλότητα:

- Το σκάνδαλο Εργκενεκόν που ξεκίνησε το 2007, όταν βρέθηκε αριθμός χειροβομβίδων σ’ ένα εγκαταλελειμμένο σπίτι στην Κωνσταντινούπολη. Οι χειροβομβίδες θα εχρησιμοποιούντο σε προσπάθεια για την ανατροπή της εκλεγμένης κυβερνήσεως του ΑΚΡ. Η έρευνα έδειξε ότι πίσω από την κίνηση ήταν οπαδοί του Γκιουλέν.

- Η κρίση της ΜΙΤ (η τουρκική ΚΥΠ), όπως ονομάστηκε το 2010, όταν ο Ερντογάν πιστεύοντας ότι έχει πλέον εδραιωθεί και δεν χρειάζεται να διαβουλεύεται με τον Γκιουλέν, τοποθέτησε έναν δικό του άνθρωπο, τον Χακάν Φιντάν, ως επικεφαλής της ΜΙΤ. Την επομένη ξέσπασε το σκάνδαλο διαφθοράς της κυβερνήσεως του ΑΚΡ, με την προβολή στον τύπο κουτιών από παπούτσια γεμάτα με χρήματα και με συγκεκριμένες κατηγορίες εναντίον υπουργών για λαθρεμπόριο πετρελαίου με το Ιράν. Πίσω από τις αποκαλύψεις ήταν και πάλι ΜΜΕ του Γκιουλέν.

- Η στάση του Γκιουλέν έναντι του Ισραήλ κατά το επεισόδιο με το πλοίο Μαβί Μαρμαρά το 2010. Ο Γκιουλέν ουδέποτε καταδίκασε την ενέργεια των Ισραηλινών να επιτεθούν κατά των επιβαινόντων στο πλοίο κατά την οποία έχασαν την ζωή τους 9 Τούρκοι πολίτες. Ο Ερντογάν εξέλαβε την μη καταδίκη, ως συμμαχία του Γκιουλέν με το Ισραήλ.

- Η απόφαση του Ερντογάν, το Νοέμβριο του 2013, να σταματήσει την λειτουργία φροντιστηρίων που προετοίμαζαν μαθητές λυκείων για τις εισαγωγικές εξετάσεις στα ανώτατα ιδρύματα της χώρας. Το ένα τέταρτο περίπου τέτοιων φροντιστηρίων ανήκει στην οργάνωση του Γκιουλέν. Η απόφαση αυτή όχι μόνο θα αποστερούσε έσοδα από την οργάνωση, αλλά θα μείωνε και τη δυνατότητα στρατολογήσεως νέων επιστημόνων στην οργάνωση.

Αυτή η τελευταία απόφαση του Ερντογάν, θεωρήθηκε από τον Γκιουλέν ως επίθεση. Ο φίλα προς τον Γκιουλέν ηλεκτρονικός και έντυπος τύπος, χαρακτήρισε την απόφαση ως "ευθεία επίθεση κατά της ιδιωτικής πρωτοβουλίας". Αυτή ήταν που έφερε στην επιφάνεια την από χρόνια υποβόσκουσα εχθρότητα. Ο Ερντογάν χαρακτηρίζει πλέον την οργάνωση ως "παράλληλο κράτος", κατηγορεί δε τον Γκιουλέν ως ηγέτη τρομοκρατικής οργανώσεως (Fethullah Gulen Terror Organisation-FETO). 

Η διαμάχη Ερντογάν-Γκιουλέν είναι χρήσιμη ως ένα σημείο για τον Ερντογάν, αφού χρειάζεται πάντοτε έναν εχθρό για να συσπειρώνει τους οπαδούς του. Όμως επί της ουσίας, η διαμάχη όχι μόνο δεν ωφελεί την Τουρκία στο εσωτερικό αφού διχάζει την τουρκική κοινή γνώμη, αλλά αρχίζει να βλάπτει και την εξωτερική πολιτική της χώρας. Τα συνεχή αιτήματα της Τουρκίας προς στις ΗΠΑ για την έκδοση του Γκιουλέν, θα δοκιμάσουν τις διμερείς σχέσεις των δυο χωρών, ιδίως τώρα μετά το πραξικόπημα. Και στο μεν εσωτερικό φαίνεται ο Ερντογάν να έχει την δυναμική να μειώσει την επιρροή Γκιουλέν στα πολιτικά πράγματα με κόστος τον χαρακτηρισμό της διακυβερνήσεως του ως αυταρχικής. Στο εξωτερικό όμως, ο Γκιουλέν δεν έχει αντίπαλο. Εκεί διατηρεί την φήμη ενός μετριοπαθούς Ισλαμιστή που δεν ασχολείται με την πολιτική, παρά μόνο με την εκπαίδευση νέων ανθρώπων και μάλιστα κατά τα δυτικά πρότυπα. Ενός Ισλαμιστή που υποστηρίζει τον δημοκρατικό διάλογο με άλλες θρησκείες και άλλους πολιτισμούς.

* Ο Ανδρέας Ματζάκος είναι απόστρατος αξιωματικός του Στρατού Ξηράς, κάτοχος μεταπτυχιακού στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές. Είναι δόκιμος ερευνητής στον Τομέα Αμυντικών Θεμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου.

liberal.gr

Δείτε σχετικά και:

-Συνεχίζεται η «εκκαθάριση» στην Τουρκία -Σε διαθεσιμότητα 1.500 υπάλληλοι του ΥΠΟΙΚ για σχέσεις με τον Φετουλάχ Γκιουλέν

-Φετουλάχ Γκιουλέν, γιατί ο κεμαλιστής ιμάμης είναι εχθρός του Ερντογάν

-Φετουλάχ Γκιουλέν: Καταδικάζω την απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία -Προσβολή να με συνδέουν με αυτό

-Φετουλάχ Γκιουλέν: Ο άνθρωπος που κατηγόρησε ο Ερντογάν

-Τουρκία: Μετά το «βαθύ κράτος, το «παράλληλο κράτος ...

-Ερντογάν: "Θα γίνουν διώξεις στην παράνομη συμμορία Γκιουλέν"

-Για προδοσία κατηγόρησε ο Ερντογάν τον Γκιουλέν

-Ο Φετουλάχ Γκιουλέν καλεί στα όπλα τους οπαδούς του στην Τουρκία

-Το επικίνδυνο ισλαμικό δίκτυο Γκιουλέν απειλεί την Ελλάδα

-Ο ισλαμιστής Ερντογάν φοβάται τις... ισλαμικές οργανώσεις

-Σύγκρουση Ερντογάν-Γκιουλέν: Μερικά πράγματα που πρέπει να γνωρίζουμε

-Το σκληρό ισλάμ του Ερντογάν vs. πιο σκληρού… Γκιουλέν!

-Φετουλάχ Γκιουλέν: ποιος είναι ο ιμάμης που απειλεί τον Ερντογάν

-Νίκος Χειλαδάκης, Η αλήθεια και οι «κίνδυνοι»από τον πόλεμο Ερντογάν - Γκιουλέν

-Ο σουλτάνος απέναντι στον ιμάμη

-Τι κρύβει η κόντρα Ερντογάν-Γκιουλέν

-To κίνημα του ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν και η Ελλάδα

-Κίνημα ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν . Διαπολιτισμικός και διαθρησκευτικός διάλογος, πανεπιστήμια, σχολεία, τράπεζα, ΜΜΕ

-Τρέµουν τον τούρκο «Χοµεϊνί» Φετουλάχ Γκιουλέν

-Βατικανό και Φετουλάχ Γκιουλέν

-Φετουλάχ Γκιουλέν. Ο λάιτ Χομεϊνί πίσω από τον Ερντογάν

-Ο «σκοτεινός» Φετουλάχ που «κυβερνάει» την Τουρκία!

-Τουρκία –Οικονομική πολιτική μέσω Ισλάμ - Ο ιμάμης Φετουλάχ Γκιουλέν

-Τουρκία - Το κυρίαρχο τάγμα του χότζα Φετουλάχ Γκιουλέν.

Περισσότερα για τον Φετουλάχ Χότζα Γκιουλέν δείτε ΕΔΩ