Βίος και πολιτεία των προγόνων σου: Καμαρώνεις ή ντρέπεσαι;

Βίος και πολιτεία των προγόνων σου:

                          Καμαρώνεις ή ντρέπεσαι;

Ηλιάδης Σάββας, Δάσκαλος

« Κατά Θεόν πλούτος η κτήσις των αρετών».

Ο αληθινός πλούτος για το Θεό είναι η απόκτηση των αρετών.(Zιγαβηνός)

«Πάσα γαρ αρετή τω εκουσίω χαρακτηρίζεται».

   Κάθε αρετή έχει κύριο χαρακτηριστικό της το ότι είναι θεληματική. (Ζιγαβηνός)                     

    Πολλοί άνθρωποι εγκλωβισμένοι σε οδυνηρή ψυχική κατάσταση, ζουν καθημερινά μια κόλαση και επιθυμούν σφοδρά να την εγκαταλείψουν, αλλά δεν μπορούν. Είναι  δέσμιοι διαφόρων «εμποδίων» με ανθρωποκεντρικό, εγωκεντρικό καθαρά χαρακτήρα. Υποφέρουν, διότι τους έχει προκύψει μια φυλακή, που ούτε και οι ίδιοι  ξέρουν πώς να δραπετεύσουν προς την αληθινή ελευθερία, την οποία ποθούν σαν τα διψασμένα ελάφια. Κοιτάζουν και ελπίζουν να βρουν καταφυγή και λύτρωση παντού, αλλά όλοι οι τόποι τους φαίνονται αφιλόξενοι.

    Κάποιοι λόγοι και γνώμες μεγάλων ανδρών και αγίων της Εκκλησίας μας είναι δυνατόν να μιλήσουν στις ψυχές, που  ενσυνείδητα ή ασυνείδητα βρήκαν εμπόδιο την καταγωγή τους και γενικά το γενεαλογικό  τους ιστορικό στο δρόμο για την ελευθερία, για την αρετή, για την πνευματική τους οικοδομή. Δυστυχώς, υπάρχουν σήμερα τέτοιοι ταπεινοί και καταφρονεμένοι, που ζουν στην αφάνεια και περιμένουν έναν καλό λόγο, μια ευλογημένη παρουσία, να τους ξεσηκώσει, να τους δείξει το δρόμο, να τρέξουν στην πηγή, να βρουν τον πνευματικό οδηγό, να εξομολογηθούν και να ξεκινήσουν την όντως νέα ζωή. Αλλά και οι έτεροι, αυτοί που ξεγελιούνται από την τύφλωση της τύφωσης, δηλαδή της υπερηφάνειας  και αναπαύονται σε δάφνες, που αποκτήθηκαν με ξένο κόπο και μένουν άπραγοι στο κυνήγι της αρετής, αγνοώντας πως  ο αγώνας που κάνει ο καθένας για την  αρετή είναι προσωπικός και οι ευλογίες  που δέχονται το ίδιο.

Εμείς προσπαθήσαμε να κάνουμε το ελάχιστο. Μια μικρή  συλλογή με σχόλια και γνώμες γύρω από το θέμα. Τις τακτοποιήσαμε, έτσι ώστε να γίνουν όσο είναι δυνατόν ευκολότερα  κατανοητές.

 Σε δυο ομάδες χωρίζονται αυτοί στους οποίους αναφερόμαστε: Πρώτη, αυτοί που έχουν προκομμένους, ενάρετους, φημισμένους, πετυχημένους προγόνους και δεύτερη, αυτοί που έχουν αποτυχημένους, κακούς, αμαρτωλούς, αναξίους.

   Είναι αλήθεια πως πολλοί από τους πρώτους «αναπαύονται» στις δόξες των προγόνων και δεν κάνουν τίποτε.«Πλανώνται πλάνην οικτράν», νομίζοντας δικά τους τα κατορθώματα των προγόνων τους, πιθανώς δε να ασεβούν και στα ιερά, στηριζόμενοι με αυθάδεια στο «ξέρεις ποιος είμαι εγώ;». Αντιθέτως, πολλοί από τους δεύτερους διστάζουν και δεν τολμούν να κάνουν την κίνηση, να εξέλθουν, θεωρώντας κατά κάποιο τρόπο υπεύθυνο και τον εαυτό τους για το «κακό όνομά» τους, φοβούμενοι τις συνέπειες της «ταμπέλας», που τους κόλλησε η ζωή των προγόνων τους, τις  αντιδράσεις των δήθεν ευσεβών ή τη γνώμη της κοινωνίας, αυτήν την απάνθρωπη και αντιχριστιανική στάση των ανθρώπων.

     Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφερόμενος στο γενεαλογικό δέντρο του Χριστού, μιλάει πολύ ενθαρρυντικά γι΄ αυτούς. Τι φοβάσαι και ντρέπεσαι, άνθρωπέ μου για τους προγόνους σου; Μήπως ο Χριστός είχε καλύτερους; Μόνη σου επιδίωξη πρέπει να είναι η αρετή, μας λέει:      

«…ουκ επειδή σάρκα ανέλαβε και άνθρωπος εγένετο θαυμάζειν αυτόν δίκαιον μόνον, αλλ΄ότι και τοιούτους συγγενείς κατηξίωσεν έχειν, ουδαμού τα ημέτερα επαισχυνόμενος κακά. Και τούτο εξ αυτών της γεννήσεως εκήρυττε των προοιμίων, ότι ουδέν επαισχύνεται των ημετέρων, παιδεύων και ημάς διά τούτων μηδέποτε εγκαλύπτεσθαι επί τη των προγόνων κακία, αλλ΄ έν μόνον επιζητείν, την αρετήν. Ο γαρ τοιούτος, καν αλλόφυλον έχει πρόγονον, καν πεπορνευμένην, καν οτιούν έτερον ούσαν, ουδέν παραβλαβήναι  δυνήσεται. Ει γαρ αυτόν τον πόρνον μεταβληθέντα ουδέν ο πρότερος αισχύνει βίος, πολλώ μάλλον τον εκ πόρνης και μοιχαλίδος ενάρετον όντα ουδέν η των προγόνων κακία καταισχύναι δυνήσεται». ( Ι. Χρυσόστομος, εις το κατά Ματθαίον)

Μετάφραση: Είναι δίκαιο να τον θαυμάζουμε όχι μόνο διότι σαρκώθηκε και έλαβε ανθρώπινη μορφή, αλλά και διότι καταδέχτηκε να κάνει συγγενείς όπως εμείς, χωρίς να ντρέπεται για τις κακίες μας. Αυτό, το ότι δεν ντρέπεται για τις κακίες μας, το διακήρυξε αμέσως μετά τη γέννηση και μας δίδαξε με αυτό να μην κρυβόμαστε επιμελώς για τις κακίες των προγόνων μας, αλλά να έχουμε ως μόνη επιδίωξη την αρετή. Διότι ο ενάρετος δεν είναι δυνατόν να ζημιωθεί έστω κι αν η μητέρα του είναι αλλόφυλη, έστω κι αν είναι πόρνη, έστω κι αν είναι οτιδήποτε άλλο. Διότι, αφού  αυτόν τον πόρνο που μετανόησε, σε τίποτε δεν τον ντροπιάζει η προηγούμενη ζωή του, πολύ περισσότερο δεν είναι δυνατόν να είναι προσβλητική για τον ενάρετο η ανηθικότητα των προγόνων του, επειδή η μητέρα του ήταν πόρνη και μοιχαλίδα.

    Επίσης και  ο άγιος Θεοφύλακτος Βουλγαρίας κάνει το ίδιο με το γενεαλογικό δέντρο του Χριστού, φέρνοντας ως παράδειγμα τον Δαβίδ:

«Και της του Ουρίου μνημονεύει, ίνα υποδείξη ότι ου δει επαισχύνεσθαι τους προπάτορας, αλλά μάλλον σπουδάζειν διά της οικείας αρετής λαμπρύνειν κακείνους και ότι πάντες δεκτοί εισί τω Θεώ, καν εκ πόρνης γεννηθώσι, μόνον εάν αρετήν έχωσι». (Θεοφύλακτος Βουλγαρίας) (Ματθ. α,6)

Μετάφραση: Στο γενεαλογικό δέντρο του Χριστού αναφέρει και τη γυναίκα του Ουρία, την Βηρσαβεέ, με την οποία ο Δαβίδ παράνομα απέκτησε το Σολομόντα, για να μας δείξει ότι δεν πρέπει να ντρεπόμαστε για τους προγόνους μας, αλλά μάλλον να φροντίζουμε επιμελώς, ώστε με τη δική μας αρετή να λαμπρύνουμε κι εκείνους και ότι όλοι είναι αποδεκτοί από το Θεό, έστω κι αν γεννηθούν από πόρνη. Αρκεί να έχουν την αρετή.

      Ανάλογη είναι και η γνώμη του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας για τους έχοντες ευγενή καταγωγή:

«Τι γαρ η σαρκός ευγένεια τους έχοντας ωφελεί;… Την εν ήθει και τρόποις συγγένειαν ζητεί ο Θεός. Μάταιον ουν το προγόνοις επαυχείν αγίοις και αγαθοίς, απολιμπάνεσθαι δε μακράν της εκείνων αρετής». ( Κύριλλος Αλεξανδρείας)

Μετάφραση: Σε τι  τους ωφελεί, αλήθεια,  αυτούς που έχουν κατά σάρκα ευγενική καταγωγή; Σε τίποτε, διότι ο Θεός ζητάει τη συγγένεια στο ήθος και στους τρόπους. Είναι μάταιο λοιπόν το να καυχιέται κάποιος για τους αγίους και αγαθούς προγόνους του, να μειονεκτεί  δε πολύ  ως προς την αρετή εκείνων.

    Και πάλι ο Χρυσόστομος για τους έχοντες προκομμένους προγόνους και συγγενείς. Τους ενάρετους προγόνους τους μιμούμαστε στην αρετή, για να βγούμε κερδισμένοι. Αλλιώς θα εκτεθούμε απέναντί τους, απαρνούμενοι το παράδειγμά τους:

«Ευδόκιμον έχεις πρόγονον; Εάν ζηλώσης εκέρδανας. Εάν δε μη ζηλώσης κατήγορος γίνεται ο ευδόκιμος, ότι από ρίζης δικαίας πικρός έφυς καρπός». (Ι. Χρυσόστομος)

Μετάφραση: Έχεις προκομμένο πρόγονο; Αν τον μιμηθείς, κέρδισες. Αν δε δεν τον μιμηθείς, θα γίνει κατήγορός σου, διότι από δίκαιη ρίζα φύτρωσες πικρός καρπός.

    Οι Φαρισαίοι έλεγαν πως είναι παιδιά του Αβραάμ, αλλά δεν είχαν τη δικαιοσύνη του. Άρα δεν είχαν πραγματική συγγένεια:         

«Κυρίως γαρ τέκνα του Αβραάμ εισιν οι τας αρετάς αυτού μιμούμενοι. Μείζων γαρ η εξ αρετής συγγένεια της εξ αίματος οικειώσεως, όσον και η ψυχή τιμιωτέρα του σώματος».( Ζιγαβηνός)

Μετάφραση: Γνήσια τέκνα του Αβραάμ είναι όσοι μιμούνται τις αρετές του. Διότι, η  συγγένεια διά της αρετής είναι τόσο  μεγαλύτερη από την εξ αίματος συγγένεια, όσο και η ψυχή είναι τιμιότερη από το σώμα.

    Και ο ίδιος ο Χριστός, όταν του είπαν πως η μητέρα του και οι αδελφοί του τον αναζητούν, δεν αρνήθηκε τη φυσική συγγένεια, αλλά έβαλε πιο πάνω την πνευματική, σχολιάζει ο άγιος Θεοφύλακτος Βουλγαρίας :

          « Ουκ είπεν ότι ουκ έστι μου μήτηρ, αλλ΄ ότι εάν μη ποιή το θέλημα του Θεού, ουδέν ωφελήσει αυτήν το γεννήσαί με. Ου γαρ αρνείται την κατά φύσιν συγγένειαν, αλλά προστίθησι και την κατ΄ αρετήν. Ουδείς γαρ ανάξιος από συγγενείας ωφελείται».  (Θεοφύλακτος Βουλγαρίας)( Ματθ.ιβ,48-50)

Μετάφραση: Δεν είπε ( ο Χριστός) ότι δεν είναι μητέρα μου ( η Παναγία), αλλά ότι, αν δεν κάνει το θέλημα του Θεού,  σε τίποτε δεν θα την ωφελήσει το ότι με γέννησε. Διότι δεν αρνείται τη φυσική συγγένεια, αλλά προσθέτει και την κατά αρετή τοιαύτη. Και διότι κανένας ανάξιος δεν ωφελείται από τη συγγένεια τη φυσική.

      Μιλώντας στη συνέχεια γενικότερα οι άγιοι, μας λένε με κάθε βεβαιότητα πως την πνευματική προκοπή, την πορεία προς την αρετή, δεν μπορεί να την ανακόψει τίποτε, παρά μόνο η προαίρεση και η θέληση του ίδιου του ανθρώπου. Είναι φοβερή αδικία να κρίνεται κάποιος από τη ζωή και τα έργα των προγόνων του. Ο άγιος Χρυσόστομος λέει:

   «Ου γαρ έστιν, ουκ έστιν ούτε εξ αρετής ούτε από κακίας προγόνων είναι σπουδαίον ή φαύλον ή άσημον ή λαμπρόν΄ αλλ΄ ει χρη τι και παράδοξον ειπείν, εκείνος εκλάμπει μεζόνως, ο μη των σπουδαίων προγόνων ων, γενόμενος δε αγαθός».( Ι. Χρυσόστομος, εις το κατά Ματθαίον)

Mετάφραση: Είναι λοιπόν σφάλμα, είναι μεγάλο σφάλμα να θεωρείται κανείς ηθικός ή ανήθικος, ασήμαντος ή σημαντικός εξ αιτίας της αρετής ή της κακίας των προγόνων του, αλλά, ας πω κάτι που θα θεωρηθεί πολύ παράξενο, ακτινοβολεί περισσότερο όποιος δεν κατάγεται από λαμπρούς προγόνους, αλλά είναι ενάρετος ο ίδιος.

    Επιπλέον δε η Αγία Γραφή θεωρεί συγγένεια πρώτα την πνευματική, την κατ΄αρετή και ύστερα τη φυσική:

     « Συγγενείας γαρ νόμους, ου τους της φύσεως, αλλά τους από της αρετής και της κακίας οίδεν η Γραφή καλείν΄ και ων αν τις ομότροπος γένηται, τούτον και υιόν και αδελφόν είναι φησιν η Γραφή».( Ι. Χρυσόστομος)

Μετάφραση: Η Αγία Γραφή  δεν χαρακτηρίζει ως νόμους συγγενείας  τους φυσικούς αλλά αυτούς που έχουν σχέση με την αρετή και την κακία΄ και μ ΄ όποια απ΄ αυτά   γίνει κάποιος όμοιος , σύμφωνα μ΄ αυτά  τον ονομάζει και γιο και αδελφό.

   Ύστερα απ΄ αυτά τα παρήγορα λόγια, πώς να μην ξυπνήσει η ψυχή; Πώς να μην πάρει θάρρος; Αφού λύνονται τα δεσμά της και αισθάνεται ανάλαφρη; Να κινηθεί όμως προς την κατά Θεό αρετή, προς την αληθινή ελευθερία. Βέβαια, δεν αρκεί μόνο η πρώτη κίνηση:

« Ουκ αρκεί μόνον του φυγείν την κακίαν, αλλά χρη και αρετήν επιδείξασθαι».              ( Ζιγαβηνός)

Μετάφραση: Δεν αρκεί μόνο να αποφύγουμε την κακία, αλλά χρειάζεται να επιδείξουμε και αρετή.

Κατά το ψαλμικό «έκκλινον από κακού και ποίησον αγαθόν» ( ψαλμός 33,10 )

    Κι αυτό δε γίνεται αναγκαστικά αλλά αυτοπροαίρετα, αφού γίνει πιστευτός ο λόγος. Συμπληρώνουν λοιπόν οι άγιοι:

 «Θεώ ου το ηναγκασμένον φίλον αλλά το εξ αρετής κατορθούμενον. Αρετή δε εκ προαιρέσεως και ουκ εξ ανάγκης γίνεται».( Μέγας Βασίλειος)

Μετάφραση: Δεν είναι ευάρεστο στο Θεό ό,τι γίνεται αναγκαστικά, αλλά ό,τι κατορθώνεται με την αρετή. Η δε αρετή κατορθώνεται με την ελεύθερη θέληση και  εκλογή και όχι αναγκαστικά.

        «Αδέσποτον η αρετή και εκούσιον και ανάγκης πάσης ελεύθερον».( Αγ. Γρηγόριος Νύσσης)

Μετάφραση: Είναι αδυνάστευτη η αρετή και την αποκτούμε με τη θέλησή μας και είναι ελεύθερη από κάθε ανάγκη.

        «Ελευθέραν γαρ είναι προσήκει παντός φόβου την αρετήν και αδέσποτον, εκουσία γνώμη το αγαθόν αιρουμένην» ( Αγ. Γρηγόριος Νύσσης)

Μετάφραση: Διότι ταιριάζει στην αρετή να είναι ελεύθερη από κάθε φόβο και αδυνάστευτη και να διαλέγει με τη θέλησή της το αγαθό.

    Μετά από μια τέτοια «έξοδο» και μια πορεία αγκαλιά με το Χριστό και τους αγίους, δεν είναι δυνατόν να παραμείνει η ψυχή στην ακαρπία. Δεν είναι δυνατόν να κρυφτεί η λάμψη της και να μην φέξει, όπως ο λύχνος επάνω στη λυχνία.

      «Ουδέν γαρ ούτως επίσημον άνθρωπον ποιεί, καν μυριάκις λανθάνειν βούληται, ως αρετής επίδειξις».(Ι. Χρυσόστομος)( Ματθ.ε,15)

Μετάφραση: Τίποτε δεν κάνει τόσο αξιόλογο έναν άνθρωπο, έστω κι αν θέλει να το κρύβει συνεχώς, όσο όταν φανεί η  αρετή του.

     Όλη αυτή η ηρωική έξοδος όμως είναι ένας διαρκής αγώνας, μια πάλη με τον παλιό εαυτό, με τους έξωθεν εχθρούς, με το διάβολο:

      «Ουκ ένι άνδρα την της αρετής οδόν οδεύοντα λύπης είναι χωρίς, θλίψεως, οδύνης, πειρασμών».( Ι.Χρυσόστομος)

Μετάφραση: Δεν υπάρχει άνθρωπος, ο οποίος  να πορεύεται στο δρόμο της αρετής και να μην έχει λύπη, θλίψη, οδύνη και πειρασμούς.

  «Χρη φοβείσθαι και τρέμειν και ασφαλίζεσθαι διά τας πανταχόθεν παγίδας των εχθρών και τας επιβουλάς των δαιμόνων και τους αφανείς εχθρούς και τα βάραθρα, ων πλήρης εστίν η προς αρετήν και προς Θεόν φέρουσα πορεία». ( Ζιγαβηνός)

Μετάφραση: Είναι ανάγκη να αισθανόμαστε φόβο και τρόμο και να ασφαλιζόμαστε εξαιτίας των  παγίδων των εχθρών οι οποίες προέρχονται από παντού και των επιβουλών των δαιμόνων και όλων των αφανών εχθρών και τους επικίνδυνους γκρεμούς, από τα οποία είναι γεμάτος ο δρόμος που φέρει προς την αρετή και προς το Θεό.

    Αλλά, όταν πρόκειται για συλλεγόμενο πλούτο αιώνιο, τον πόνο ακολουθεί η πνευματική απόλαυση, η οποία είναι πολύ ανώτερη και πείθει την ψυχή με τις πνευματικές εμπειρίες και την κρατά στο δρόμο της. Γι΄ αυτό ο ερμηνευτής Θεοδώρητος Κύρου προτρέπει:

  «Προθύμως φέρετε τον υπέρ της αρετής πόνον, τους υπέρ του Ευαγγελίου κινδύνους, μη δυσχεραίνοντες τα προσπίπτοντα λυπηρά, μηδέ διαφόροις χρώμενοι λογισμοίς΄ εαυτοίς γαρ τον πλούτον αθροίζετε΄ ουδείς δε κέρδη συλλέγων μέγιστα ασχάλλει και τονθορύζει».( Θεοδώρητος)( Φιλιπ.β,14)

Μετάφραση: Να υπομένετε με προθυμία τον κόπο της αρετής, τους κινδύνους υπέρ του Ευαγγελίου, χωρίς να δυσανασχετείτε για τα λυπηρά που προκύπτουν μπροστά σας, ούτε να χρησιμοποιείτε γι΄αυτό διάφορους λογισμούς ως δικαιολογία΄ συλλέγετε λοιπόν για λογαριασμό της ψυχής σας τον πλούτο΄ διότι κανένας απ΄ αυτούς που συλλέγουν κέρδη σημαντικότατα δεν στενοχωριέται και δεν γογγύζει.

    Μακάρι να βρουν έστω και ένα μικρό αντίκρισμα στις ψυχές που θα τα διαβάσουν, όσα γράφτηκαν. Να παρακινηθούμε δε δι΄ αυτών, να ζούμε  στο κατά δύναμη εν μετανοία.

Ηλιάδης Σάββας

Δάσκαλος

Κιλκίς, 25-5-2015