Ἡ Ἀπελευθέρωση τοῦ Ἁγίου Ὅρους, σὰν σήμερα, 2 Νοεμβρίου 1912

Τὸ πρωὶ τῆς 2ας Νοεμβρίου 1912, ἀπὸ τὸ λιμάνι τοῦ Μούδρου τῆς Λήμνου, ἀποπλέει Μοίρα τοῦ Ἑλληνικοῦ Στόλου μὲ ἐπικεφαλῆς τὸ θρυλικὸ Θωρηκτὸ «Γ. Ἀβέρωφ», ὑπὸ τὸν Ναύαρχο Παῦλο Κουντουριώτη, καὶ κατευθύνεται πρὸς τὸ Ἅγιο Ὅρος. 

Ἡ παρουσία τῶν πολεμικῶν σκαφῶν στὰ ἀνοικτά τῆς χερσονήσου τοῦ Ἄθω, γίνεται ἀντιληπτὴ ἀπὸ τοὺς μοναχούς των παραθαλασσίων μοναστηριῶν καὶ κελλιῶν καὶ κάτω ἀπὸ τὶς χαρμόσυνες κωδωνοκρουσίες ἑκατοντάδων καμπάνων τὰ πλοῖα πλησιάζουν τὶς ἀκτὲς τοῦ Ἁγίου Ὅρους. Στὶς 11.30 οἱ Μονὲς φέρονται σημαιοστολισμένες ἐνῶ οἱ μοναχοὶ ἀλλαλάζοντας ἀπὸ χαρὰ κανονιοβολοῦν καὶ τυφεκιοβολοῦν. Τὸ Θωρηκτὸ "Γ. Ἀβέρωφ" ἀνταποδίδει μὲ 21 χαιρετιστήριες βολές.

Στὴ Δάφνη ἀγκυροβολεῖ τὸ Ἀντιτορπιλικὸ «Θύελλα» καὶ ἀποβιβάζει ἄγημα ἀπὸ 40 ἄνδρες, οἱ ὁποῖοι ἀνεβαίνουν καὶ ἀπελευθερώνουν τὶς Καρυές. Ὁ ἐπικεφαλῆς ἀξιωματικός τοῦ ἀγήματος «ἐν ὀνόματι τοῦ Βασιλέως τῶν Ἑλλήνων» ἐπικυρώνει τὴν ἀποβατικὴ ἐνέργεια καὶ χαρακτηρίζει τὸν.... Καϊμακάμη, τοὺς ὑπαλλήλους καὶ τὴ μικρὴ τουρκικὴ δύναμη «ὡς αἰχμαλώτους πολέμου ἄνευ πολεμικῆς τινὸς ἐνεργείας». Ταυτόχρονα στὴ Δάφνη καὶ στὶς Καρυὲς ὑψώνεται ἡ Ἑλληνικὴ Σημαία.

Τὸ «Γ. Ἀβέρωφ» μὲ τὰ ἀνιχνευτικὰ «Ἱέραξ» καὶ «Πάνθηρ» κατευθύνονται στὸν ὅρμο τοῦ Προβλάκα, κοντὰ στὰ Νέα Ρόδα, ὅπου ἀποβιβάζουν 200 ἄνδρες, οἱ ὁποῖοι καταλαμβάνουν τὴν διώρυγα τοῦ Ξέρξη. Ἀπὸ τὴ στιγμὴ αὐτή, στὶς 2 Νοεμβρίου 1912, μετὰ ἀπὸ 488 χρόνια ὑποδουλώσεως, ταπεινώσεων καὶ πολλῶν περιπετειῶν, τὸ Ἅγιον Ὅρος ἀπελευθερώνεται. Στὶς 18.00 τὰ πλοῖα ἀποπλέουν γιὰ Λῆμνο, ἐκτός τοῦ "Θύελλα" ποὺ σπεύδει πρὸς Ἰκαρία.

Τὴν ἑπόμενη ἡμέρα, στὶς 3 Νοεμβρίου, συνῆλθαν σὲ συνεδρίαση οἱ ἀντιπρόσωποι ὅλων των Μονῶν, ἐκτός τῆς Ρωσικῆς, καὶ ὑπεγράφη στὸν κώδικα τῶν πρακτικῶν τῆς συνεδρίας πράξη, διὰ τῆς ὁποίας διαπιστωνόταν ἡ κατάλυση τῶν τουρκικῶν ἀρχῶν. Ἡ ἐπίσημη δὲ πράξη ἔγινε στὶς 5 Νοεμβρίου 1912.

Στὶς 4 Νοεμβρίου 1912 ἡ Ἱερὰ Κοινότητα ἀποστέλλει εὐχαριστήριο τηλεγράφημα γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τοῦ Ἁγίου Ὅρους στὸν πρωθυπουργὸ Ἐλευθέριο Βενιζέλο, ὁ ὁποῖος καὶ ἀπάντησε ὡς ἑξῆς:

«Ὁ Πρόεδρος τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου

Ἐν Ἀθήναις τῇ 25ῃ Νοεμβρίου 1912

Πανοσιολογιώτατοι,

Μετὰ βαθυτάτης συγκινήσεως ἀποδεχόμενος τὸν φιλόστοργον ὑμῶν ἀσπασμὸν εὐχαριστῶ ἀπὸ μέσης καρδίας ἐπὶ ταῖς τιμητικαῖς ἐκφράσεσι, δὶ' ὧν μὲ περιβάλλουσι αι ὑμέτεραι Ἁγιότητες.

Ἀντισυγχαίρων δὲ ἐπὶ ταῖς νίκαις, αἵτινες θεία συνάρσει στέψασαι τὰ ἑλληνικὰ ὅπλα ἀπελύτρωσαν καὶ τοὺς τῆς Ἀθωνιάδος τόπους, ἐπικαλοῦμαι τὰς πρὸς τὸν Ὕψιστον ὑμετέρας δεήσεις ὑπὲρ τῆς κατὰ τοὺς κοινοὺς πόθους περατώσεως τοῦ Ἱεροῦ ἀγῶνος.

Ἐλευθέριος Κ.Βενιζέλος».

Ἡ πλειοψηφία τῶν μοναχῶν, πλὴν τῶν Ρώσων, πανηγυρίζει τὸ τέλος τῆς ἀλλόθρησκης ὀθωμανικῆς κατοχῆς καὶ κυρίως γιὰ τὴν αὐτονόητη προοπτικὴ ἐνσωμάτωσης τοῦ Ἁγίου Ὅρους στὸν Ἐθνικὸ Κορμό. Ὡστόσο ἡ de jure ἀναγνώριση τῆς Ἑλληνικῆς κυριαρχίας στὸν Ἄθω, ποὺ ἀρχικὰ ἐπιχειρήθηκε νὰ ἀποτραπεῖ ἀπὸ ἄλλα ὀρθόδοξα κράτη, ἔγινε τὸ 1919 μὲ τὴ Συνθήκη τοῦ Νεϊγὺ καὶ ὁριστικά το 1920 μὲ τὴ Συνθήκη τῶν Σερβῶν.

Καὶ ἐνῶ ὅλη ἡ Ἑλλάδα πανηγύριζε τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Μακεδονίας καὶ τὸ Ἅγιον Ὅρος τὴ δική του, φανερὰ πλέον καὶ ἀπροσχημάτιστα στὴν Ἱερὰ Μονὴ Ζωγράφου «βρέθηκε» ἐγκατεστημένος ὄχι εὐκαταφρόνητος σὲ ἀριθμὸ καὶ ὁπλισμὸ ἐπίλεκτος γιὰ τὴν ἀποστολή, βουλγαρικὸς στρατὸς καὶ ἡ Μονὴ ὑπὸ βουλγαρικὴ κυριαρχία καὶ κατοχή.

Οἱ βούλγαροι ἐπιδίωξαν μόνιμη ἐγκατάσταση στὴ Μονὴ Ζωγράφου καὶ στὸ ἐπίνειο αὐτῆς. Παράλληλα ἄρχισαν νὰ διεκδικοῦν μέρος τῆς Ἁγιορείτικης γῆς γιὰ τὸ βουλγαρικὸ κράτος. Ὕψωσαν τὴ βουλγαρικὴ σημαία στὴ μονὴ καὶ παρέμειναν καὶ ὅλο το χειμώνα καὶ τὴν ἄνοιξη τοῦ 1913. Ἐν τῷ μεταξύ το ἀπόσπασμα προχώρησε μέχρι τὶς Καρυές, πρωτεύουσα τοῦ Ὅρους, ἀλλὰ ἐκεῖ ἡ παρουσία Ἑλληνικῶν δυνάμεων συνετέλεσε στὴν ἐπιστροφὴ τῶν Βουλγάρων στὴ μονὴ Ζωγράφου χωρὶς νὰ δημιουργηθοῦν ἐπεισόδια.

Τὸ ἑλληνικὸ κράτος ὅμως ἄρχισε νὰ ἀνησυχεῖ καὶ νὰ λαμβάνει μέτρα προληπτικῶς καθὼς οἱ σχέσεις Ἑλλήνων καὶ Βουλγάρων ὀξύνθηκαν τόσο ὥστε νὰ ἐπίκειται ἡ κήρυξη πολέμου μεταξύ τους, ποὺ ἄλλωστε συνέβη. Ἡ δύναμη τοῦ Ἑλληνικοῦ στρατοῦ καὶ τῆς Χωροφυλακῆς, ποὺ εἶχε ἐγκατασταθεῖ στὸ Ἅγιον Ὅρος ἦταν μικρή. Ἔτσι ὕστερα ἀπὸ συνεννόηση τοῦ Ἕλληνα ἀστυνόμου μὲ δύο κελιῶτες μοναχούς, τοὺς Γέρομτα Ἀβέρκιο καὶ Ἰωάννη Κομβολογὰ δημιουργήθηκε ἐθελοντικὸ σῶμα στὶς Καρυὲς ἀπὸ 100 περίπου Ἕλληνες κελλιῶτες καὶ ἄλλους ἐργαζόμενους σὲ διάφορες μονές.

Μετὰ τὴν ἔναρξη τοῦ Β' Βαλκανικοῦ πολέμου καὶ τὴν ἄρνηση τοῦ βουλγαρικοῦ στρατοῦ νὰ παραδοθεῖ σὲ μονάδα τοῦ Ἑλληνικοῦ στόλου, ὁμάδα κελλιωτῶν καὶ λαϊκῶν μὲ ἐπὶ κεφαλῆς τὸν ἀστυνόμο, πολιόρκησε τὴν ὀχυρωμένη μονὴ Ζωγράφου καὶ ἔριξε μερικὲς ἐκφοβιστικὲς βολές. Ἡ στενὴ πολιορκία καὶ ἡ πάροδος τοῦ χρόνου ἀνάγκασαν τὸ βουλγαρικὸ τμῆμα νὰ παραδοθεῖ στὶς 21 Ἰουνίου καὶ νὰ μεταφερθεῖ αἰχμάλωτο στὸν Πειραιά. Ἐν τῷ μεταξὺ εἶχε ἀναγγελθεῖ ἡ νικηφόρος προέλαση καὶ καταδίωξη τοῦ βουλγαρικοῦ στρατοῦ ἀπὸ τὸν Ἑλληνικὸ στὶς μάχες Κιλκὶς- Λαχανά. Κάτι παρόμοιο εἶχε συμβεῖ καὶ μὲ τὴν κατάληψη τῆς Θεσσαλονίκης ἀπὸ τὸν Ἑλληνικὸ στρατὸ ὅπου οἱ Βούλγαροι ἐξεδιώχθησαν μὲ μάχη.

Οἱ Ἕλληνες δὲν προέβησαν σὲ καμιὰ ἐνέργεια κατὰ τῶν Ζωγραφιτῶν μοναχῶν ἐφόσον εἶχαν ἀποχωρήσει καὶ τὰ στρατεύματα ἀπὸ ἐκεῖ.

ΚΡΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΑΘΩΝΟΣ

τοῦ Παναγιώτη Μελικίδη

Τὸ Ἅγιον Ὅρος ἀπελευθερώθηκε στὴ διάρκεια τῶν Βαλκανικῶν πολέμων καὶ συγκεκριμένα τὸν Νοέμβριο τοῦ 1912. Στὸ σημείωμα αὐτὸ θὰ ἀναφερθοῦμε σὲ κάποιες πτυχές, ἀρκετὰ ἐνδιαφέρουσες πιστεύω, ποὺ ἀφοροῦν τὴν ἀπελευθέρωση τοῦ Ἄθωνα ἀπὸ τὸν τουρκικὸ ζυγό, βασισμένοι κυρίως στὸ πόνημα τοῦ ἱστορικοῦ Α. Στιβακτάκη «Τὸ Ἅγιον Ὅρος καὶ ἡ Κρήτη».

Ἡ διαταγὴ γιὰ τὴν κατάληψη τοῦ Ἁγίου Ὅρους ἀπευθυνόταν στὸ Πρῶτο Ἀνεξάρτητο Τάγμα Κρητῶν-Τάγμα Κολοκοτρώνη- ἐπικεφαλῆς τοῦ ὁποίου ἦταν ὁ στρατηγὸς Ἰωάννης Σ. Ἀλεξάκης. Τὸ Τάγμα αὐτὸ εἶχε ὡς πεδίο ἐπιχειρήσεων τὴν περιοχὴ τῆς Χαλκιδικῆς καὶ πῆρε ἐντολὴ νὰ κινηθῆ πρὸς τὴν Ἱερισσό, τὴν πύλη τοῦ Ἁγίου Ὅρους στὴν ἀνατολικὴ πλευρὰ τῆς χερσονήσου τοῦ Ἄθω. Ἀποστολὴ τῶν Κρητικῶν ἦταν νὰ ἀποτραπῆ πιθανὴ προσπάθεια τῶν βουλγαρικῶν στρατευμάτων νὰ καταλάβουν τὸ Περιβόλι τῆς Παναγίας μὲ τὴν πρόφαση ὅτι ἡ Ι.Μ. Ζωγράφου ἀνήκει στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Βουλγαρίας. Πράγματι ἡ παρουσία ἑλληνικοῦ στρατοῦ στὴν πόλη τῆς Ἱερισσοῦ ἔπαιξε ἀποτρεπτικὸ ρόλο ἀκόμα καὶ στὴ σκέψη τῶν Βουλγάρων νὰ «ἐλευθερώσουν» πρῶτοι τὸν Ἄθωνα ἀπὸ τοὺς Τούρκους.

Γιὰ τὴν ἐπίτευξη τοῦ δεύτερου στόχου ὁ λόχος τῶν Κρητῶν ξεκίνησε τὴν Κυριακὴ 4 Νοεμβρίου 1912 καὶ στὶς 10, περίπου, ἡ ὥρα γιὰ νὰ πραγματοποιήση τὴ δεύτερη φάση τοῦ σχεδίου ποὺ ἦταν ἡ ἀπελευθέρωση τοῦ Ὅρους, χωρὶς ὅμως νὰ γνωρίζη ὅτι δυὸ μέρες πρὶν τμήματα τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ καὶ τοῦ ναυτικοῦ κατέλαβαν τὴ μοναστικὴ πολιτεία. Ἀφοῦ, λοιπόν, προχώρησαν καὶ φτάσανε στὸν λεγόμενο Ἰσθμὸ τοῦ Ξέρξη, πληροφορήθηκαν ὅτι τὸ Ὅρος καταλήφθηκε ἤδη ἀπὸ ἑλληνικὲς δυνάμεις καὶ δίνονταν ἐντολὴ νὰ μὴν προχωρήσουν ἄλλο ἀφοῦ δὲν ὑπῆρχε πλέον λόγος.

Ἡ μεταφορὰ τῆς διαταγῆς στενοχώρησε τοὺς Κρῆτες, οἱ ὁποῖοι ἐκεῖνες τὶς ἡμέρες ζοῦσαν μὲ τὴν ἐλπίδα, τὴν χαρὰ καὶ τὸ ὅραμα ὅτι αὐτοὶ πρῶτοι θὰ ἀπελευθέρωναν τὸ Ἅγιον Ὅρος. Ἔτσι συγκεντρώθηκαν οἱ στρατιῶτες ἀνὰ ὁμάδες καὶ ἄρχισαν νὰ ἐκδηλώνουν τὰ συναισθήματά τους. Οἱ ζωηρότεροι, κατὰ τὴ μαρτρυρία τοῦ στρατηγοῦ Ἀλεξάκη, ἔλεγαν: «Ἴσαμε ἐπαὲ ναρθοῦμε, στὸ κατώφλι τοῦ Ἁγίου Ὅρους, καὶ νὰ μὴν πᾶμε παραμέσα, νὰ ἴδωμεν ἔστω μίαν Μονήν, ποιὸς Θεὸς τὸ θέλει;». Μάλιστα στὴν ἀναφορὰ τοῦ Λόχου (6 Νοεμβρίου 1912) παρουσιάστηκαν μερικοὶ στρατιῶτες ποὺ ζητοῦσαν νὰ μεταβοῦν στὴν Ἀθωνικὴ πολιτεία, ἀλλὰ ὁ λοχαγὸς τοὺς ἐξήγησε ὅτι βάσει τῶν διαταγῶν κάτι τέτοιο ἦταν ἀδύνατον.

Πῶς ὅμως ἐξηγεῖται ἡ ἀγάπη τῶν Κρητικῶν γιὰ τὸ Ἅγιον Ὅρος; Πέρα ἀπὸ τὴν αἴγλη ποὺ ἔχει σ' ὅλη τὴν Χριστιανωσύνη, οἱ Ἁγιορεῖτες πατέρες συχνὰ ἔφερναν στὴ Κρήτη ἱερὰ ἄμφια, θαυματουργὲς εἰκόνες, ἱερὰ λείψανα κατὰ τὴ διάρκεια κυρίως τῶν συχνῶν καὶ αἱματηρῶν κρητικῶν ἐπαναστάσεων ἐναντίον τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ, προκειμένου νὰ ἀνυψώσουν τὸ ἠθικό των Κρητικῶν. Επίσης Ἁγιορεῖτες ἔφερναν τὸ ἐργόχειρά τους γιὰ νὰ τὰ πουλήσουν στὸ νησί. Ακόμη οἱ στρατιῶτες τοῦ λόχου εἶχαν ἀκούσει γιὰ τὴν ζωὴ ἁγιασμένων μοναχῶν του Ἄθω, γιὰ τὰ κειμήλια ποὺ φυλάσσει κάθε Μονή, γιὰ τὶς θαυματουργὲς εἰκόνες καὶ γιὰ τὰ ἅγια λείψανα, ὅπως ἐπίσης ξέρανε καὶ γιὰ τὸ μοναδικὸ φυσικὸ περιβάλλον τῆς περιοχῆς αὐτῆς.

agioritikesmnimes