Γιόγκα: Μία μέθοδος κατάλυσης τῆς προσωπικότητας τοῦ ἀνθρώπου

Γιόγκα: Μία μέθοδος κατάλυσης τῆς προσωπικότητας τοῦ ἀνθρώπου

Λέων Μπράνγκ, Δρ. Θεολογίας

Η λέξη γιόγκα προέρχεται ἐτυμολογικά ἀπό τήν ἰνδοευρωπαϊκή ρίζα yug, στά Γερμανικά Joch, στά Ἑλληνικά ζεύγ καί σημαίνει ζεύξη. Ἐννοεῖται ἡ ἕνωση τοῦ ἀτομικοῦ ἐγώ μέ τό θεῖο στοιχεῖο. Ἀνάλογα μέ τό πῶς γίνεται ἀντιληπτό τό θεῖο στοιχεῖο, εἴτε ὡς μία ἀπό τίς πάμπολλες θεότητες τοῦ Ἰνδουϊσμοῦ ὁ ἀριθμός τῶν ὁποίων κατά κάποιες ἐκτιμήσεις φτάνει μέχρι καί 300 ἑκατομμύρια(!), εἴτε σέ ἀπρόσωπη μορφή, δέν ὑπάρχει μόνο ἕνα εἶδος γιόγκα ἀλλά πάρα πολλά. Σ’ αὐτά προστίθενται ἀκόμα ἐκεῖνες οἱ μορφές γιόγκα, στίς ὁποῖες τονίζονται κυρίως οἱ πράξεις τῶν ἀνθρώπων. Ἡ τελική ἐπιδίωξη πάντως σέ ὅλες αὐτές τίς μορφές εἶναι ἡ ἴδια, ἡ ἀπαλλαγή τοῦ ἀτομικοῦ ἐγώ ἀπό τόν ἀτελείωτο κύκλο τῶν μετενσαρκώσεων, οὐσιαστικά ἡ παύση τῆς ὕπαρξης.Ἡ γιόγκα ἔχει, δηλαδή, ἕνα καθαρά θρησκευτικό περι­εχόμενο, ἤ καλύτερα εἰδωλολατρικό, ἐπειδή τό ἰνδουϊστικό πάν­θεο ὅπως καί ἡ ἀπρόσωπη ἐκδοχή τοῦ Θείου στοιχείου στηρίζονται ὁλοφάνερα στήν ἀνθρώπινη φαντασίωση καί ἀντιβαίνουν ἀπόλυτα στόν κοινό ἀνθρώπινο νοῦ καί στήν κοσμική πραγματικότητα, στήν ὁποία ζοῦμε.

Γιά τό πάνθεο τοῦ Ἰνδουϊσμοῦ ἀναφέρουμε τά ἑξῆς ἐλάχιστα χα­ρα­κτηριστικά: Ὁ τεράστιος ἀριθμός τῶν θεῶν-εἰδώλων (ἄλλοι σέ ἀνθρώπινη μορφή μέ τέσσερα χέρια καί πόδια, ἄλλοι μισοί ἄνθρωποι καί μισοί ζῶα, ἄλλοι σέ μορφή ζώων) δίνει στόν καθένα μία ἀπεριόριστη δυνατότητα ἐπιλογῆς ἐκείνου τοῦ θεοῦ πού ταιριάζει καλύτερα στά πάθη του.

Στήν ἰνδουιστική βασική τριάδα θεῶν Μπράχμα, Βισνού καί Σίβα παρουσιάζεται ὁ πρῶτος ὡς δημιουργός, ὁ δεύτερος ὡς συντηρητής καί ὁ τελευταῖος ὡς καταστροφέας ἐκείνου πού δημιουργεῖ ὁ πρῶτος καί συντηρεῖ ὁ δεύτερος. Ἄλλες φορές μόνος του ὁ Σίβα, πού ταυτίζεται κατ’ ἐξοχήν μέ τό ἰδανικό τῆς γιόγκα, παρουσιάζεται καί μέ τίς τρεῖς ἰδιότητες.

Στή Μπαγκαβάτ-Γκιτά (ἕνα “θεόπνευστο” κείμενο, ἕνα εἶδος “εὐαγ­γελίου” τοῦ σημερινοῦ Ἰνδουϊσμοῦ) βλέπουμε τόν θεό Κρίσνα νά διδάσκει στούς ἀνθρώπουςτις διάφορες μορφές γιόγκα, δηλαδή τίς μορφές ἄσκησης πού ὁδηγοῦν στήν ἕνωση μέ τό θεό. Παράλληλα ἀναφέρεται στήν ἰνδουϊστική παράδοση, ὅτι ὁ Κρίσνα παραπλάνησε 16.000 παντρεμένες γυναῖκες βοσκο­ποῦλες καί ἀπέκτησε ἀπό αὐτές 180.000 γιούς!

Ὁ ποταμός Γάγγης ἀποτελεῖ θεότητα στόν Ἰνδουϊσμό καί γι’ αὐτό τό μπάνιο μέσα στό ποτάμι κυρίως στήν πόλη Μπενάρες, στήν ἱερή πόλη τοῦ Σίβα, θεωρεῖται ὅτι καθαρίζει τόν λουόμενο ἀπό ὅλες τίς ἁμαρτίες του. Νά σημειώσουμε ἰδιαίτερα, ὅτι στήν πόλη αὐτή τά νερά τοῦ ποταμοῦ ἔχουν ἕναν ἀπίστευτα ὑψηλό βαθμό μόλυνσης ἀπό τά ἀστικά καί βιομηχανικά λύματα καί τά ἀπομεινάρια ἀπό τήν καύση τῶν νεκρῶν (τό ποσοστό βακτηριδίων στό συγκεκριμένο σημεῖο τοῦ Γάγγη ξεπερνάει 10.000 φορές τό ἐπιτρεπτό ὅριο)!

Ἡ βασική ἐπιδίωξη τῆς γιόγκα, στήν ὁποία ἀναφερθήκαμε παραπάνω, γίνεται ἴσως μέ τόν καλύτερο τρόπο κατανοητή στήν πιό παλαιά συστημα­τοποιημένη ἀποτύπωσή της, σ’ ἕνα ἱερό κείμενο τοῦ Ἰνδουϊσμοῦ πού ὀνομά­ζεται Οὐπανισάδες (800-500 π.Χ.). Στό κείμενο αὐτό ἐπικρατεῖ ἡ πεποίθηση ὅτι ὁ κόσμος στόν ὁποῖο ζοῦμε καί ἡ ἴδια ἡ ζωή μας εἶναι κάτι τό ἀρνητικό. Τό μόνο καλό πού ὑπάρχει εἶναι ἕνα ἀπόλυτο θεῖο στοιχεῖο, ἄμορφο καί ἀδύ­νατο νά προσδιοριστεῖ, πού βρίσκεται στό βάθος, στό θεμέλιο τῆς κοσμι­κῆς πραγματικότητας καί ὀνομάζεται Μπράχμαν. Ἕνα μέρος αὐτοῦ τοῦ Μπράχ­μαν ὑπάρχει καί στό βάθος τῆς κάθε ὕπαρξης καί ἐκεῖ ὀνομάζεται Ἄτμαν. Συγκρίνεται μέ τόν ἀέρα πού περικλείεται σέ ἕνα μπουκάλι. Δέν τόν βλέπει κανείς, δέν ἔχει μορφή. Ἐνῶ τό μπουκάλι, πού γίνεται βέβαια ἀντιληπτό καί ἔχει μορφή, συγκρίνεται μέ τό ὑλικό σῶμα, τήν ἐξωτερική μορφή τοῦ ἀνθρώπου. Ἀνάμεσα στό ὑλικό σῶμα καί τό θεῖο στοιχεῖο τῆς κάθε ἀνθρώπινης ὕπαρξης τοποθετεῖται –σύμφωνα μέ τή θεώρηση αὐτή– ὁ νοῦς, ὁ ὁποῖος ἔχει τήν ἰδιότητα ὁπωσδήποτε νά προσκολλᾶται κάπου καί μέ τήν προσκόλληση αὐτή νά διαμορφώνει τήν ταυτότητα τοῦ ἀνθρώπου. Ἔτσι ὁ νοῦς ἀπό τή θέση πού κατέχει μπορεῖ εἴτε νά στραφεῖ πρός τό θεῖο στοιχεῖο εἴτε νά στραφεῖ πρός τό ποικιλόμορφο ὑλικό στοιχεῖο. Ὅσο ὁ νοῦς μένει προσκολλημένος στά ὑλικά πράγματα, ἡ ἀτομική ὕπαρξη λόγῳ τῆς ἀπόλυτης ἰσχύος τοῦ νόμου τοῦ κάρμα παραμένει αἰχμαλωτισμένη μέσα στόν κύκλο τῶν μετενσαρκώσεων. Ὅταν ὅμως στραφεῖ καί ἑνωθεῖ μέ τό θεῖο στοιχεῖο ἀπελευθερώνεται ἀπό τόν κύκλο αὐτό.

Γιά τόν Ἰνδουϊσμό, ἡ ἴδια ἡ ζωή –λόγῳ τοῦ ἀτελείωτου κύκλου μετεν­σαρκώσεων– εἶναι ἄκρως ἐπώδυνη, χωρίς καμμία προοπτική, εἶναι κάτι πού πρέπει νά τό ἀποστρέφεται κανείς. Ὁ ἄνθρωπος ὡς ἄνθρωπος δέν ἔχει ἀξία, δέν ἔχει μοναδικότητα, ἀφοῦ ἡ κάθε ἀτομική ὕπαρξη βρί­σκεται συνεχῶς σέ μία κατάσταση ρευστή, σέ μία κατάσταση μετα­βάσεων σέ ἄλλες μορφές ὕπαρ­­ξης. Καί μάλιστα οἱ πιθανότητες νά ξαναγεννηθεῖ κανείς στήν ἑπόμενη μετενσάρκωση ὡς ἄνθρωπος,  ἐάν δέν ἔχει κάνει οὐσιαστική πρόοδο στή γιόγ­κα, εἶναι ἀπειροελάχιστες.

Ποιό ὅμως εἶναι τό στοιχεῖο ἐκεῖνο τῆς ὕπαρξης πού περνάει ἀπό τίς ἑκατοντάδες χιλιάδες μορφές τοῦ κύκλου τῶν μετενσαρκώσεων; Ἐδῶ παρα­­τη­ρεῖται ὁλοφάνερα μία ἀδυναμία λογικῆς ἐξήγησης. Τό ὀνομάζουν «λεπτεπίλεπτη οὐσία», «αἰθέριο σῶμα», χωρίς προφανῶς νά γνω­ρί­ζουν περί τίνος μιλᾶνε. Μέ ποιά λογική τώρα αὐτό τό ἀπροσδιόριστο στοιχεῖο, ἀφοῦ οὔτε κἄν ἔχει συνείδηση τῆς ὕπαρξής του, μπορεῖ μέσα στά πλαίσια τοῦ νόμου τοῦ κάρμα νά ὁδηγήσει σέ μία «τελειοποίηση» τῆς ὕπαρξης; 

Πάντως, ὅπως καί νά ἔχει τό πρᾶγμα, γιά τόν Ἰνδουϊστή εἶναι ἀδιανόητη ἡ ἔννοια τῆς σωτηρίας, τῆς ὁλοκλήρωσης, τῆς τελειοποίησης τοῦ ἀνθρώπου μέσῳ τῆς σχέσης του μέ τόν Θεό καί τούς συνανθρώπους. Ὁ Ἰνδουϊσμός γνωρίζει μόνο τήν ἔννοια τῆς λύτρωσης. Λύτρωση ἀπό τόν ἀτελείωτο κύκλο μετενσαρκώσεων, λύτρωση ἀπό τήν ἴδια τή ζωή. Τό ἰδανικό τοῦ Ἰνδουϊσμοῦ εἶναι ἡ παύση τῆς ἀτομικῆς ὕπαρξης καί αὐτή κατορθώνεται μέσα ἀπό τή γιόγκα.Συνεπῶς ἡ γιόγκα εἶναι ἡ μέθοδος πού ὁδηγεῖ στόν τελεσίδικο θάνατο, ἤ, γιά νά τό ἐκφράσουμε μέ τά λόγια τῶν ἱερῶν γραφῶν τοῦ Ἰνδουϊσμοῦ, στή διάλυση τῆς ἀτομικῆς ὕπαρξης μέσα στό ἀπόλυτο θεῖο στοιχεῖο, τό Μπράχμαν, ὅπως μία σταγόνα πού χάνεται μέσα στόν ὠκεανό. Αὐτή ἡ κατάσταση περιγράφεται μέ τό ἰδανικό τῶν Μπραχμανίστα Γιόγκι, πού στό τελευταῖο στάδιο τῆς γιόγκα φτάνουν στό σημεῖο νά μήν τρῶνε πιά, νά μήν ἐπικοινωνοῦν πιά μέ τό περιβάλλον τους, νά μήν ἀντιλαμβάνονται πιά τό σῶμα τους καί τελικά μέσα σ’ αὐτή τήν κατάσταση τῆς ἀπόλυτης ἀπομόνωσης νά πεθάνουν. Πρίν περάσουν στήν κατάσταση αὐτή τῆς ἀπόλυτης ἀπομόνωσης ἔχουν καί ἐκδηλώνουν φυσικά τήν ἐπίγνωση τῆς λύτρωσής τους, ὅτι σταματάει τό βάσανο τῆς ζωῆς, ὅτι δέν πρόκειται πλέον νά μετενσαρκωθοῦν.

Οἱ ἀνθρώπινες σχέσεις, ἑπομένως, δέν περικλείονται μέσα στό ἰδα­νικό τῆς γιόγκα. Μόνο στά ἀρχικά στάδια τῆς γιόγκα βρίσκουν κάποια ἐφαρμογή, ἀλλά καί ἐκεῖ ὄχι μέ τήν ἔννοια τῆς πραγματικῆς ἐπικοινωνίας, τοῦ πραγματικοῦ ἐνδιαφέροντος γιά τόν ἄλλο, ἀλλά μόνο μέ τήν ἔννοια τῆς ἀνταμοιβῆς. Κάνοντας καλές πράξεις, πετυχαίνει κανείς μία καλύτερη μετενσάρκωση. Στό ἐπίκεντρο βρίσκεται πάντα τό ἀτομικό ἐγώ. Κορυφαία ἐκδήλωση αὐτῆς τῆς ἀπουσίας ἐπικοινωνίας εἶναι οἱ γνήσιοι ἐκφραστές τῆς γιόγκα, οἱ γκουρού.

Ἡ λέξη γκουρού σημαίνει «αὐτός πού διαλύει τό σκοτάδι». Γκουρού εἶναι οἱ πολύ προχωρημένοι στή γιόγκα, οἱ πνευματικοί ὁδηγοί τῶν ἄλλων, ἄνευ τῶν ὁποίων δέν μπορεῖ κανείς μέ ἀποτελεσματικότητα νά ἀσκεῖ τή γιόγκα. Οἱ ὀπαδοί τους –ἐπιλέγω πολύ ἐνσυνείδητα τή λέξη ὀπαδός, ὅπως θά φανεῖ στή συνέχεια– θεωροῦν, ὅτι μέσῳ τοῦ ὑλικοῦ σώματος τοῦ γκουρού ἐκδηλώνονται θεϊκές ἐνέργειες, ὅτι αὐτοί τούς μεταδίδουν θεῖο σπινθήρα. Οἱ ἴδιοι οἱ γκουρού ἀποδέχονται γιά τόν ἑαυτό τους ὅτι ἀποτελοῦν σπάνιες φωτισμένες ψυχές τῆς παγκόσμιας ἱστορίας, ἐπιδιώκουν καί ἀποδέχονται μέ εὐχαρίστηση καί φυσικότητα ἐκδηλώσεις λατρείας τοῦ προσώπου τους ὡς θεϊκῶν ὑπάρξεων. Χρόνια ὁλόκληρα ἄσκησης μέ τόν διαλογισμό, πού λειτουργεῖ ὡς αὐθυποβολή, τούς ἔχουν δημιουργήσει αὐτή τήν ἀκλόνητη πεποίθηση καί βεβαιότητα. Τέτοιες μορφές λατρείας εἶναι π.χ. ἐπευφημίες τοῦ πλήθους τῶν ὀπαδῶν πρός τό πρόσωπό τους, ἡ προσκύνησή τους ἀπό τούς ὀπαδούς, μέ τό νά ξαπλώνουν μπροστά τους καί νά τούς προσφέρουν δῶρα, ὅπως καί ἡ πολύ ἐντυπωσιακή πρακτική (στήν κίνηση τοῦ Μαχαράτσι ἤ στούς «Χάρε Κρίσνα») στήν ἐνθρόνιση ἑνός γκουρού, κατά τήν ὁποία τά πόδια του νά πλένονται μέ γιαούρτι καί στή συνέχεια αὐτό τό γιαούρτι νά πίνεται ἀπό τούς παρευρισκόμενους ὀπαδούς. Μέσα ἀπό αὐτή τήν θεώρηση τοῦ κόσμου καί τοῦ ἑαυτοῦ τους, μέσα στή ζάλη τῆς αὐτοθεοποίησής τους, τούς φαίνεται ἀπόλυτα φυσική ἡ πάσης φύσεως ἐκμετάλλευση τῶν κατώτερων ὄντων, ὅπως τῶν μελῶν τῶν κινήσεών τους.

Γιά τούς ὀπαδούς ἡ ἀπόλυτη ἀφοσίωση στόν γκουρού θεμελιώνεται στήν πεποίθηση, ὅτι ἐκεῖνος εἶναι τό ἀπόλυτο κέντρο τῆς ζωῆς τους καί ἄρα ζοῦν καί ἐργάζονται πλέον μόνο γιά τόν γκουρού. Δέχονται ἀπό ἐκεῖνον νά τούς κάνει τή λεγόμενη «ἐγωεκτομή», ὥστε νά γίνουν ἀπόλυτοι ἐκτελεστές τῆς δικῆς του θέλησης, δηλαδή πιστοί δοῦλοι του, μέ τήν ἐλπίδα, προφανῶς, κάποια στιγμή νά καταλήξουν πιστά ἀντίγραφα τῆς ἐπαρμένης, σέ ἰλιγγιώδη βαθμό, «προσωπικότητας» τοῦ γκουρού.

Τό 1995, στήν Ἰαπωνία, ἐκτελῶντας τυφλά τίς διαταγές τοῦ γκουρού Ἀσαχάρα, οἱ ὀπαδοί του ἔκαναν μία τρομοκρατική ἐπίθεση στό μετρό τοῦ Τόκιο μέ τό δηλητηριῶδες ἀέριο Σαρίν. Τό ἀποτέλεσμα ἦταν 12 νεκροί καί 5500 τραυματίες, ἀπό τούς ὁποίους οἱ περισσότεροι μείνανε ἀνάπηροι γιά ὅλη τους τή ζωή. Ἀναφαίρετo στοιχεῖο τῶν ὀπαδῶν ἀποτελεῖ καί ἡ λεγομένη «ἱερή προσφορά», δηλαδή ἡ κατάθεση ὅλων τῶν περιουσιακῶν στοιχείων τους στά πόδια τοῦ γκουρού. Μάλιστα, μέ τήν πράξη αὐτή ὀφείλουν εὐγνωμοσύνη στόν γκουρού, ἐπειδή δέν τά ἀρνεῖται ἀλλά τά δέχεται καί ἔτσι τούς ἀπαλλάσσει ἀπό τό βάρος αὐτό, πού εἶναι τροχοπέδη καί βάσανο γιά τούς ἴδιους τούς ὀπαδούς.

Ἡ κορύφωση τῆς δουλείας τους στόν γκουρού φαίνεται στό ἑξῆς ἐντελῶς ἀσύλληπτο στοιχεῖο: Στήν περίπτωση πού θά ἀποδειχτεῖ ὅτι οἱ ὀπαδοί ἔχουν πέσει θύμα ἑνός ἀπατεῶνα γκουρού, ὀφείλουν νά παραμείνουν πιστοί σ’ αὐτόν καί νά συνεχίσουν νά τόν ὑπηρετοῦν, ἐπειδή αὐτός τούς ἄξιζε. Αὐτός ὁ ἀπατεώνας γκουρού ἀνταποκρίνεται στό κάρμα τους, στίς πράξεις τῆς προηγούμενης ζωῆς τους. Μένοντας πιστοί σ’ αὐτόν, σέ μία μελλοντική ἐνσάρκωση ἀσφαλῶς θά τούς τύχει ἕνας πιό «ἐξε­λιγμένος» γκουρού.

Πολλοί σύγχρονοί μας Ἕλληνες πού ἀσκοῦνται στή γιόγκα σίγουρα θά ὑποστηρίξουν, ὅτι ἡ γιόγκα πού κάνουν οἱ ἴδιοι δέν ἔχει τίποτε τό κοινό μ’ αὐτήν τήν θρησκευτική μορφή γιόγκα τοῦ Ἰνδουϊσμοῦ. Καλό ὅμως εἶναι νά συνειδητοποιήσουν, ὅτι πολλοί δάσκαλοι τῆς γιόγκα «εὐρωπαϊκῶν» προδιαγραφῶν ἔχουν φοιτήσει καί ἔχουν ἐκπαιδευτεῖ π.χ. στό Σατυαναντασράμ πού διαθέτει παγκοσμίως ἕνα καλά ἀνεπτυγμένο δίκτυο κέντρων γιόγκα–ἀσράμ (καί ἐδῶ στήν Ἑλλάδα) καί πού ἔχει ἀκριβῶς τά πιστεύω πού περιγράψαμε παραπάνω.

Λίγο–πολύ τά ἴδια ἰσχύουν καί γιά τό SilvaMindControl πού, ναί μέν δέν ἐμφανίζεται κάτω ἀπό τό πέπλο τῆς γιόγκα, χρησιμοποιεῖ, ὅμως, ἀνατολίτικες τεχνικές, καθώς καί γιά τό «Κέντρο ΟΜ» τοῦ γκουρού SriChinmoy καί ἄλλες παρόμοιες κινήσεις μέ παγκόσμια δικτύωση. Κοινό τους χαρακτηριστικό εἶναι ἡ ἐμφάνισή τους μέ τό προσωπεῖο τῆς ἐπιστήμης. Τίποτε, ὅμως, τό ψευδέστερο ἀπό αὐτό. Τί τό κοινό ἔχει ἡ ἐπιστήμη μέ τόν «νόμο» τοῦ κάρμα, μέ τήν πίστη στίς μετενσαρκώσεις, σέ ἕνα ἀπρόσωπο φανταστικό θεῖο στοιχεῖο ἤ στίς θεότητες τοῦ ἰνδουϊσμοῦ; Ἀκόμα καί ἐκεῖ πού ἡ γιόγκα ἐμφανίζεται ὡς ἁπλή γυμναστική δέν ἔχει νά προσφέρει τίποτα. Ὅπως ὑποστηρίζουν οἱ εἰδικοί, τό βασικό πρόβλημα τοῦ σημερινοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ ἀκινησία, τόσο στόν χῶρο τῆς ἐργασίας ὅσο καί στόν ἐλεύθερο χρόνο. Καί ἡ γιόγκα, ἀντί νά αὐξήσει τήν κινητικότητα, τήν περιορίζει ἀκόμα περισσότερο μέ τίς καθιστικές ἀσκήσεις της.

Δεδομένο εἶναι, ὅτι ἡ γιόγκα στίς Δυτικές χῶρες ὡς ἐξαιρετικά ἔξυπνα στημένη πλεκτάνη παρασύρει τούς Εὐρωπαίους καί Ἀμερικανούς στόν πολιτισμό τοῦ Ἰνδουϊσμοῦ. Ἡ ἐπιρροή ἀσκεῖται μέσῳ τῆς θρησκευ­τικῆς μουσικῆς, μέσῳ τῆς ἰνδικῆς κουζίνας, μέσῳ συζητήσεων γιά τήν μετενσάρκωση, τό κάρμα, τίς κρυμμένες δυνάμεις τοῦ ἀνθρώπου κ.ἄ. Μέ τά «μάντρας» –σύντομες προτάσεις πού χρησιμοποιοῦνται τήν ὥρα τοῦ διαλογισμοῦ καί ἐκφράζουν συνήθως τή λατρεία σέ μία ἀπό τίς θεότητες τοῦ Ἰνδουϊσμοῦ– οἱ ἀφελεῖς Δυτικοί, πού ἐνθουσιάζονται ἀπό τόν κόσμο αὐτό, εἰσάγονται στήν εἰδωλολατρία τοῦ Ἰνδουϊσμοῦ. Καί γιά τούς ἀκόμα πιό ἀφελεῖς ἐμπλέκεται καί τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, πού παρουσιάζεται μαζί μέ τούς Βούδα, Κρίσνα, Ραμακρίσνα κ.ἄ. ὡς προσωπικότητα σέ ξεχωριστό πνευματικό ἐπίπεδο, ὡς ἕνας ἀπό τούς σωτῆρες τοῦ κόσμου!...

 «ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» Ἀρ. Τεύχους 127 Μάρτιος 2013