Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; ΙΔ΄

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ

Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; ΙΔ΄

Ή έννοια της δικαιοσύνης Δ΄

Τό βασικό έρώτημα πού πραγματευό­μαστε στά τελευταία άρθρα μας είναι τό άν ή έννοια τής δικαιοσύνης έχει θέση στό ζήτημα τής σωτηρίας του ανθρώπου. Το­νίσαμε ήδη ότι αύτή είναι βασικότατη γιά τήν 'Ορθόδοξη θεολογία, έχει δέ άναλυθεί εκτενώς άπό τούς Πατέρες τής 'Εκκλη­σίας. Ήδη έκθέσαμε τή θεολογική σκέψη του άγίου Γρηγορίου του Παλαμά.

Χίλια όμως περίπου χρόνια πριν ένας άλλος Πατέρας, Γρηγόριος καί αύτός, ό άδελφός τοϋ Μεγάλου Βασιλείου άγιος Γρηγόριος ό Νύσσης, άναπτύσσει τήν 'ίδια έννοια μέ παρόμοιο τρόπο. Τί λέει;

Ό Θεός, τονίζει ό άγιος, προκειμένου νά έλευθερώσει τόν άνθρωπο άπό τή δου­λεία του διαβόλου, ένεργεΐ κατά τρόπο άνάλογο πρός έκείνον μέ τόν όποιο ύποδουλώθηκε ό άνθρωπος. Τότε ό άνθρω­πος ύποδουλώθηκε άφού έξαπατήθηκε άπό τόν διάβολο, ό όποιος έκρυψε τήν κακία στήν ήδονή τής άπάτης ότι δήθεν θά γίνει θεός- «δελέατος δίκην τω τής κα­κίας άγκίστρω τής του καλού φαντασί­ας περιπλασθείσης»· έξαπατήθηκε, όταν τό καλό του παρουσιάστηκε φαντασμα­γορικό, περιτυλιγμένο σάν δόλωμα στό άγκίστρι τής κακίας.

Τί έπρεπε λοιπόν νά κάνει ό Θεός προ­κειμένου νά σώσει τόν άνθρωπο; «Τά ταίς θείαις ύπολήψεσι πρέποντα»· αύτά πού είναι ταιριαστά μέ τή θεότητά Του, τά όποια είναι «τό άγαθόν, τό σοφόν, τό δί­καιον, τό δυνατόν, τό άφθαρτον». "Ετσι λοιπόν ώς άγαθός σπλαχνίζεται τόν πεπτωκότα άνθρωπο. Ώς σοφός γνωρίζει «τόν τρόπον τής άναπλάσεως», γνώρι­σμα δέ τής σοφίας Του άποτελεΐ και τό νά είναι «δίκαιος» ό τρόπος τής σωτηρίας. Ποιός όμως είναι ό δίκαιος τρόπος; «Τό μή τυραννική τινι χρήσασθαι κατά του κα­τέχοντος ήμάς αύθεντία»· τό νά μή χρησιμοποιήσει ό Θεός δυναστική έξουσία έναντίον του διαβόλου πού μάς κατείχε αιχμαλώτους, ώστε νά μήν άφήσει καμία «δικαιολογίας άφορμήν» σ' έκείνον πού δι' ήδονής ύποδούλωσε τόν άνθρωπο.

Άν κάποιος, συνεχίζει ό άγιος, έπειδή δέν έχει χρήματα νά πληρώσει τό χρέος του, πουληθεί ώς δούλος, αύτός γίνεται κτήμα έκείνου ό όποιος τόν άγόρασε- καί δέν έχει κανένας δικαίωμα νά τόν έλευθε­ρώσει, άν δέν πληρώσει τό άντίτιμο τής άξίας του. Κι άν ένας χρησιμοποιήσει βία κατά τοΰ κατόχου του καί έλευθερώσει τυ­ραννικά τόν άποκτηθέντα νομίμως, αύτός θά θεωρηθεί βάσει τοΰ νόμου άδικος. Άν όμως άγοράσει τόν δοϋλο, κανένας νόμος δέν θά τόν έμποδίσει.

Έπειδή λοιπόν καί έμείς είχαμε πουλη­θεί δούλοι στόν διάβολο, ό Θεός, πού άπό άγάπη ήθελε νά μάς έλευθερώσει, έπρε­πε νά έπινοήσει «μή τόν τυραννικόν, άλλά τόν δίκαιον τρόπον τής άνακλήσεως». Κι αύτός δέν είναι άλλος άπό τό νά δώσει στόν κάτοχο μας (τόν διάβολο) όποιο λύτρο έκείνος ζητήσει σέ άντάλλαγμα αύτού τόν όποιο κατέχει (τόν άνθρωπο).

Καί ποιό άντάλλαγμα θά δεχόταν ό διά­βολος; 'Επειδή είναι φίλαρχος, θά ήταν πρόθυμος νά δεχθεί κάτι άνώτερο άπό αύτό πού κατείχε. Όταν λοιπόν είδε τόν Κύριο νά είναι τέλειος, νά κάνει τόσα θαύ­ματα, μοναδικά καί πρωτοφανή, διαπι­στώνοντας τή μεγάλη δύναμή Του (του Χρίστου) «ό εχθρός έν έκείνω πλείον τού κατεχομένου τό προκείμενον είδεν έν τω συναλλάγματι»· τόν Χριστό θεώρησε ώς μεγαλύτερης αξίας στή συναλλαγή άπό αύτό πού κατείχε. Γι' αύτό λοιπόν τόν Χριστό διαλέγει ώς λύτρο γιά τήν άπελευθέρωση αύτών πού ήταν φυλακισμένοι στό φρούριο τοϋ θανάτου.

 Μέ αύτόν τόν τρόπο ό Θεός συνέδεσε «τό αγαθόν τφ δικαίω». Διότι τό νά θελήσει νά μάς σώ­σει είναι άπόδειξη τής άγαθότητάς Του. «Τό δέ συναλλαγματικήν ποιήσασθαι τήν τοϋ κρατουμένου λύτρωσιν τό δίκαιον δείκνυσι»· τό νά κάνει όμως άντικείμενο συν­αλλαγής τή λύτρωση τοϋ σκλαβωμένου ανθρώπου, αύτό φανερώνει τό δίκαιο των ένεργειών Του. Γι' αύτό γίνεται άνθρω­πος και προσφέρει τόν 'Εαυτό Του άντάλλαγμα γιά μάς. "Ολα δέ ό Θεός τά κάνει ταιριαστά πρός τόν έαυτό Του, άντίστοιχα «τής θεοπρεπούς αξίας» Του. Έτσι ή μέν άγαθότητά Του φανερώνεται μέ τό νά θελήσει νά μάς έλευθερώσει, ή δέ σοφία και ή δικαιοσύνη φανερώνονται «έν τω τρόπω τής σωτηρίας ήμών» καϊ ή δύναμη Του έγινε φανερή μέ τό νά γίνει όμοιος μέ μάς άνθρωπος καί έτσι νά έλπίσει ό διά­βολος ότι παρόμοια μέ μάς θά μπορέσει νά τόν σκλαβώσει διά τοϋ θανάτου.

Τελικά όμως όλη αύτή ή μέθοδος δέν είναι μία άπάτη πού γιά χάρη μας έπινόησε ό Θεός; Νά νομίσει δηλαδή ό διάβολος ότι λαμβάνει ώς άντάλλαγμα των αιχμα­λώτων του άνθρωπο, ένώ είχε νά κάνει μέ Θεό;

"Οχι, άπαντάει ό άγιος. Ή μέθοδος αύτή δέν είναι άπάτη, είναι έκδήλωση δικαιο­σύνης και σοφίας. Τού δικαίου έκδήλωση είναι τό νά άποδίδει στό καθετί τήν άξία του. Τού σοφού δέ ούτε τό δίκαιο νά πα­ραβιάζει ούτε νά χωρίζει άπό τήν άπόδοση τοϋ δικαίου τή φιλανθρωπία, «τόν άγαθόν τής φιλανθρωπίας σκοπόν», άλλά νά τά ένώνει «εύμηχάνως»· άποδίδοντας μέν στή δικαιοσύνη «τό κατ' άξίαν», χωρίς όμως νά άφίσταται άπό τόν άγαθό σκοπό τής φιλανθρωπίας.

Έτσι ή ισάξια πληρωμή, «δι' ής ό άπατεών άνταπατάται» φανερώνει τό δίκαιο, ό δέ σκοπός αύτής τής ένέργειας γίνεται άπόδειξη «τής τού ένεργούντος άγαθότητος». Μέ τό νά προβάλλεται μπροστά του ό Θεός ώς άνθρωπος άπατάται δικαίως ό διάβολος, ό όποιος είχε προαπατήσει τόν άνθρωπο «τώ τής ήδονής δελεάσματι». Ό δολοφόνος βάζει δηλητηριώδες φάρμακο στήν τροφή γιά νά σκοτώσει. Ό γιατρός βάζει ιαματικό φάρμακο μέσα στήν τροφή γιά νά θεραπεύσει. Ό διάβολος «έπί δι­αφθορά τής φύσεως τήν άπάτην ένήργησεν». Ό Θεός όμως «δίκαιος άμα καί άγαθός καί σοφός έπί σωτηρία τού καταφθαρέντος» χρησιμοποίησε τή φαινομε­νική άπάτη.

Αύτή είναι ή σειρά των συλλογισμών τοϋ άγίου Γρηγορίου Νύσσης, στό κέντρο των οποίων, όπως είδαμε, βρίσκεται ή έννοια τής δικαιοσύνης, γιά τήν άπόδοση (θά μπορούσαμε νά πούμε καί τή λέξη «ικανοποίηση») τής όποιας ό Κύριος προσφέρει ώς λύτρο τόν Έαυτό Του, τόν θάνατο Του, τό Αΐμα Του 1.

Αύτό πού άφήνει ένα έρωτηματικό στή σκέψη τοϋ άγίου Γρηγορίου εΐναι τό ότι φαίνεται νά λαμβάνει τό άπειρου αξίας αύτό λύτρο ό διάβολος. Τό καίριο αύτό ζήτημα άπασχόλησε πολύ τούς Πατέρες 2. Τό πραγματεύθηκε όμως μέ άνυπέρβλητη θεολογική δύναμη ό κορυφαίος των θε­ολόγων Πατέρων τής 'Εκκλησίας, Γρηγόριος καί αύτός, ό άγιος Γρηγόριος ό Θεολόγος. Θά παρακολουθήσουμε τή βαθύ­τατη τομή πού έπιχειρεί στό δυσκολότατο αύτό θέμα ό μέγας θεολόγος στό έπόμενο άρθρο μας.

………………………………………………….

1.         Λόγος Κατηχητικός ό Μέγας 21-26, PG 45, 60 και έξης.

2.   Τό θέμα έχει μελετήσει έπισταμένως ό καθηγητής Δημήτριος Τσάμης στήν εμπεριστατωμένη μελέτη του Ή περί άποδέκτου του λύτρου διδασκαλία των Πατέ­ρων τής 'Εκκλησίας. Ή ίδια μελέτη και στό Δ. Τσάμη, Εισαγωγή στή σκέψη των Πατέρων τής 'Ορθόδοξης Εκκλησίας, έκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2005, σελ. 317-336.

Περιοδικό “Ο ΣΩΤΗΡ”

Δείτε σχετικά και:

-Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; (ΙΓ΄)

-Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; (ΙΒ΄)

-Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; ΙΑ΄

-Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; Ι΄

-Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; Θ΄

-Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; Η΄

-Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; Z΄

-Ικανοποίηση θείας δικαιοσύνης; (ΣΤ΄)

-Ικανοποίηση θείας δικαιοσύνης; (Ε΄)

-Ικανοποίηση θείας δικαιοσύνης; (Δ΄)

-Iκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; ( Γ )

-Iκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; ( Β )

-Προσέγγιση στο μυστήριο του Σταυρού (Α΄)