Ο υμνολογικός πλούτος της εορτής των Χριστουγέννων

Ο ΥΜΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ ΤΗΣ ΕΟΡΤΗΣ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

               ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ,  Θεολόγου - Καθηγητού                                                                                                                                         

       Ο υμνολογικός θησαυρός  της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας μας είναι, κατά γενική ομολογία ανεπανάληπτος. Μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας μας αναδείχθηκαν ταυτόχρονα και σπουδαίοι ποιητές. Περισσότερα από πενήντα χιλιάδες υμνογραφικά αριστουργήματα  κοσμούν την πολυποίκιλη λατρεία μας . Αυτά είναι αναμφίβολα προϊόντα βαθιάς πίστεως και υγιούς θρησκευτικότητας, γνήσια αναθήματα της ψυχής στην Εκκλησία.

     Ιδιαίτερα οι ιεροί υμνογράφοι επιστράτευσαν όλη την ποιητική τους έμπνευση για να κοσμήσουν με ύμνους άφθαστης τελειότητας τις μεγάλες εορτές του ενιαυτού. Πλήθος επώνυμοι και ανώνυμοι υμνογράφοι απέδωσαν με τους ύμνους τους τέλεια τα σωτήρια νοήματα των εορτών αυτών. Το γεγονός αυτό, τον τελευταίο καιρό, έγινε αντικείμενο μελέτης ακόμα και από ετεροδόξους μελετητές.     

Η μεγάλη εορτή των Χριστουγέννων, την οποία θα εορτάσει για μια ακόμα φορά η Χριστιανοσύνη με λαμπρότητα , έχει εμπλουτισθεί με θαυμάσιους ύμνους από επώνυμους και ανώνυμους υμνογράφους, οι οποίοι μέσω αυτών προσπάθησαν και απέδωσαν με επιτυχία το μεγάλο και απερινόητο γεγονός της Θείας Ενανθρωπήσεως. Στο μικρό αυτό πόνημα θα κάνουμε μια σύντομη μνεία  αυτής της  υμνογραφίας των ιερών ακολουθιών των Χριστουγέννων, ως εισαγωγή των πιστών στη μεγάλη και σωτήρια αυτή εορτή.

     Αρχίζοντας από την ακολουθία των Μεγάλων Ωρών, η οποία τελείται την παραμονή της εορτής ξεχωρίζουμε τα περίφημα ιδιόμελα τροπάρια της Α΄ ΄Ωρας «Βηθλεέμ, ετοιμάζου, ευτρεπιζέσθω η φάτνη…», «Νυν η προφητική πρόρρησις πληρωθήναι επείγεται…» και το θαυμάσιο δοξαστικό «Τάδε λέγει Ιωσήφ προς την παρθένον…»,  τα οποία εισάγουν τους πιστούς στο «ξένον» μυστήριο  της Θείας Ενανθρωπήσεως. Καταπληκτικό είναι και το δοξαστικό των τροπαρίων της ΣΤ΄ Ώρας «Δεύτε, χριστοφόροι λαοί, κατίδωμεν θαύμα πάσαν έννοιαν εκπλήττον και συνέχον…», το οποίο καλεί τους πιστούς να ενσκύψουν και να δουν το μεγάλο θαύμα της ενσαρκώσεως του Θεού. Υπέροχο είναι επίσης και το δοξαστικό των τροπαρίων της  Θ΄ Ώρας «Σήμερον γεννάται εκ παρθένου ο δρακί την πάσαν έχων κτίσιν…», το οποίο ομοιάζει και ψάλλεται σαν το γνωστό δοξαστικό της ακολουθίας της Μ. Παρασκευής  «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου…» (ιε’ αντίφωνο). 

     Στον Εσπερινό της εορτής επισημαίνουμε τη σπουδαιότητα των τροπαρίων των στιχηρών με αποκορύφωμα το καταπληκτικό δοξαστικό, ποίημα της μεγάλης βυζαντινής ποιήτριας Κασσιανής, «Αυγούστου μοναρχήσαντος επί της γης…», στο οποίο γίνεται σύγκριση της εγκόσμιας βασιλείας με την βασιλεία του Ενανθρωπήσαντος Θεού. Υπέροχα  είναι και τα απόστιχα  και ιδιαίτερα το δοξαστικό «Ευφράνθητι Ιερουσαλήμ, και πανηγυρίσατε, πάντες …», ένα υπέροχο ποίημα, ενθουσιώδης ύμνος στη μεγάλη δωρεά και τα αποτελέσματα της ενσαρκώσεως του Θεού Λόγου.

     Στην ακολουθία του όρθρου αξιοσημείωτα είναι τα γνωστά καθίσματα,  «Δεύτε ίδωμεν πιστοί που εγεννήθη ο Χριστός…» , «Τι θαυμάζεις Μαριάμ…», «Ο αχώρητος παντί πως εχωρήθη εν γαστρί…», τροπάρια υψηλής θεολογικής και ποιητικής αξίας, τα οποία έχουν σκοπό να εισάγουν τους πιστούς στο νόημα της μεγάλης εορτής. Πάνω απ όλα οι δύο κανόνες της εορτής «Χριστός γεννάται δοξάσατε…», ποίημα του αγίου Κοσμά του Μελωδού και «΄Εσωσε λαόν θαυματουργών δεσπότης…», ποίημα του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, αποτελούν τα τελειότερα δείγματα της εκκλησιαστικής μας ποιήσεως. Και οι δύο κορυφαίοι υμνογράφοι και μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας μας, προκειμένου να υμνήσουν και να αποδώσουν  το κοσμοσωτήριο γεγονός  της ενανθρωπήσεως του Θεού εξήντλησαν πάνω σε αυτά τα δύο θαυμαστά ποιήματα όλο το ποιητικό τους χάρισμα. Το ιερό δόγμα αποδίδεται στους δύο αυτούς θεσπέσιους κανόνες, κατά τρόπο τέλειο. Το Κοντάκιο «Η Παρθένος σήμερον…» ποίημα του κορυφαίου ποιητή των κοντακίων Ρωμανού του Μελωδού, είναι ιδιαίτερα δημοφιλές. Καταπληκτικός είναι επίσης ο ειρμός της Θ΄ Ωδής «Μεγάλυνον  ψυχή μου …Μυστήριον  ξένον ορώ και παράδοξον…», εκφράζοντας το δέος των πιστών μπροστά στο μεγάλο μυστήριο της Γεννήσεως του Θεανθρώπου, και τη συνεργασία ολοκλήρου της εμψύχου και αψύχου δημιουργίας για να πραγματοποιηθεί το σωτήριο αυτό γεγονός. Από τα τροπάρια των αίνων ξεχωρίζουμε το «Ευφραίνεσθε, δίκαιοι, ουρανοί αγαλλιάσθε…», το οποίο καλεί τους πιστούς να γευθούν τη χαρά που προκαλεί η ανατολή της εν τω σαρκωμένω Λόγω σωτηρίας. Καταπληκτικό είναι επίσης το δοξαστικό των αίνων «΄Οτε ο καιρός της επί γης παρουσίας σου…», το οποίο κάνει λόγω για τις συνθήκες της γεννήσεως του Θείου Βρέφους. Η βασιλεία του Ρωμαίου Καίσαρα και το δόγμα απογραφής είναι κακέκτυπες εικόνες του γεννηθέντος Βασιλέως των Βασιλέων Χριστού και της νέας πολιτογραφήσεως των ανθρώπων στη βασιλεία του Θεού. Τέλος το θεοτοκίο «Σήμερον ο Χριστός εν Βηθλεέμ γεννάται εκ παρθένου…» καλεί τις ουράνιες αγγελικές δυνάμεις να συνεορτάσουν με τους ανθρώπους το κοσμοσωτήριο γεγονός.

       Από την ακολουθία της επομένης ημέρας, κατά την οποία τιμάται η Θεοτόκος Μητέρα του Ενανθρωπήσαντος Θεού Λόγου, ξεχωρίζουμε τα απόστιχα τροπάρια του Εσπερινού «Παράδοξον μυστήριον οικονομείται σήμερον…», « Πως εξείπω το μέγα μυστήριον…». Αυτά εκφράζουν την απορία και το θαυμασμό του ποιητή για το μεγάλο μυστήριο της θείας οικονομίας. Στο δοξαστικό των αποστίχων «Εν Βηθλεέμ συνέδραμον ποιμένες…» εξυμνείται η συμβολή των απλοϊκών εκείνων ανθρώπων οι οποίοι αξιώθηκαν πρώτοι εκείνοι να υποδεχθούν τον νηπιάσαντα Θεό. Τέλος το δοξαστικό των αίνων του όρθρου « Αίμα και πυρ και ατμίδα καπνού…» υμνεί την σχετική προφητεία του Ιωήλ, λέγοντας ότι το αίμα προεικόνισε την σάρκα του Σωτήρος το πυρ την θεότητά Του και η ατμίδα του καπνού το άγιο Πνεύμα , «το επελθόν τη Παρθένω και κόσμω ευωδιάσαν».

        Η υμνολογία λοιπόν των Χριστουγέννων είναι το απαύγασμα της ποιητικής εκχυλίσεως των ιερών ποιητών της Εκκλησίας μας. Οι εμπνευσμένοι από το άγιο Πνεύμα ποιητές ύμνησαν το μεγάλο γεγονός της Θείας Ενανθρωπήσεως  και έδωσαν στην μεν Εκκλησία ανεπανάληπτα  ποιήματα λατρείας στους αιώνες και στον παγκόσμιο πολιτισμό κορυφαία δείγματα υψήστης ποιητικής τέχνης. Οι πιστοί καλούνται αυτές τις άγιες ημέρες , πέρα από τις υλικές απολαύσεις των ημερών, που και αυτές είναι συνοδευτικές ως ένα σημείο της μεγάλης χαράς, να πλησιάσουν νοερά την φάτνη της Βηθλεέμ και να γονατίσουν μπροστά στο Θείο Νήπιο και να του εναποθέσουν τη ζωή τους και τη σωτηρία τους. Η θεσπέσια ιερή υμνολογία  της μεγάλης εορτής θα τους βοηθήσει να πουν τον ποιμενικό λόγο «διέλθωμεν δη έως βηθλεέμ και ίδωμεν … το γεγονός , ό ο Κύριος εγνώρισεν ημίν» (Λουκ.β΄15).