Γιώργος Ν. Παπαθανασόπουλος, H Ηθική στην εκπαίδευση

H Ηθική στην εκπαίδευση

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

            Νομίζω πως όλοι συμφωνούμε με τον Πλάτωνα, που γράφει στην "Πολιτεία" του πως η Παιδεία αποτελεί τη βάση της πνευματικής, κοινωνικής, πολιτικής και πνευματικής ανάπτυξης μιας χώρας, ή, αντίθετα, την αιτία καταρράκωσης της. Συμφωνούμε ακόμη μαζί του ότι για να είναι δίκαιη και ενάρετη η Πολιτεία πρέπει οι αρχές της Αρετής και της Δικαιοσύνης να έχουν εντυπωθεί σε όλα τα παιδιά της και μάλιστα από την πιο τρυφερή ηλικία και αυτά να έχουν προ οφθαλμών πρότυπα μεγαλείου, ανδρείας, τιμής και αρετής. ( Βλ. σχ. Al. Koyre " Φιλοσοφία και Πολιτεία - Εισαγωγή στην ανάγνωση του Πλάτωνα, Εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1990, σελ. 117-118). Νομίζω πως επίσης θα συμφωνήσουμε με αυτά που γράφει ο Αριστοτέλης στα "Πολιτικά" του, ότι η Παιδεία πρέπει να σκοπεύει σε τρεις διαστάσεις: " το τε μέσον, και το δυνατόν και το πρέπον". ( Βλ.σχ. Χ.Σ. Ιεροδιακόνου "Η διαμόρφωση του ανθρώπινου χαρακτήρα κατά τον Αριστοτέλη", Εκδ. ΒΗΤΑ, Αθήνα, 2008, σελ. 120). 

            Τους αρχαίους συγγραφείς έρχονται να συμπληρώσουν οι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας, προσθέτοντας τη διάσταση του Θεού και της αιωνιότητας. Ο Μέγας Βασίλειος στην περίφημη ομιλία του προς τους νέους "Όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων" σημειώνει πως ο, εκ των επτά σοφών,  Βίας ο Πριηνεύς, όταν ο υιός του αναχωρούσε για την Αίγυπτο και τον ρωτούσε τι θα μπορούσε να κάνει για να τον ευχαριστήσει  του αποκρίθηκε: " Να μαζέψεις παιδί μου προμήθειες για τα γηρατειά σου!". Και συμπληρώνει ο Μέγας Πατήρ της Εκκλησίας: "Εγώ θεωρώ τη διάρκεια του ανθρωπίνου βίου ένα παιχνιδάκι για γέλια,, έστω κι αν λογαριάσει κανείς τα γερατειά του Τιθωνού ( σ.σ. μυθολογικό πρόσωπο, τον αγάπησε η Ηώ και αυτός λησμόνησε να ζητήσει από τον Δία να του χαρίσει την αιώνια νεότητα κι έτσι ζούσε σε αιώνιο γήρας), ή του Αργανθωνίου (σ.σ. Βασιλιάς των Ταρτισσίων, ο οποίος θρυλείται ότι έζησε 150 χρόνια),  ή και του βιβλικού Μαθουσάλα (σ.σ. Η Παλαιά Διαθήκη αναφέρει ότι γέννησε τον Λάμεχ σε ηλικία 167 ετών και έζησε 800 χρόνια), μπρος στην ατελείωτη αιωνιότητα, που το τέλος της δεν μπορεί να συλλάβει ο νους του ανθρώπου…Γι' αυτή λοιπόν την αιωνιότητα πρέπει να αποκτούμε εφόδια". ( σ.σ. Μιχ. Στασινόπουλου "Μορφές από τον τέταρτο αιώνα μ.Χ.", Βιβλιοθήκη Σχολής Μωραϊτη, Ψυχικό, 1972, σελ. 271).

            Από την πλευρά του ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος τονίζει ότι ο καρπός της αληθινής Παιδείας είναι ο καθαρός βίος και πως ο άριστος σκοπός της εκπαίδευσης είναι οι δάσκαλοι να οδηγούν τους μαθητές, με όσα πράττουν και με όσα λένε, στον μακάριο βίο, όπως τον όρισε ο Χριστός. (σ.σ. Βασ. Χαρώνη - Ουρ. Λανάρα " Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Ιω. Χρυσοστόμου, Αθήνα, 1995, σελ. 601).

            Μετά από τις  αρχές που αναφέρθηκαν και που διαχρονικά αποτελούν σήματα πορείας για τον Ελληνισμό, ερχόμαστε στο σήμερα, μια και αυτό μας ενδιαφέρει. Να αναφερθεί από την αρχή ότι οφείλουμε να δημιουργήσουμε μια δική μας Παιδαγωγική, μια ουσιαστικά διαχρονική δική μας Εκπαίδευση, με την μέθοδο που  οι Έλληνες χρησιμοποίησαν. Ποια είναι αυτή; Να συγκεντρώνονται οι υπάρχουσες ανά την Οικουμένη γνώσεις και πληροφορίες και να δημιουργείται κάτι νέο, πρωτότυπο, πολύ υψηλού επιπέδου και σύμφωνο με την Παράδοση που έχουμε αφομοιώσει και βιώνουμε. Για να συμβεί αυτό στις ημέρες μας πρέπει να μην έχουμε συμπλέγματα κατωτερότητας ή επαρχιωτισμού έναντι της Δύσης και να έχουμε επίγνωση του πολιτισμικού θησαυρού που διαθέτουμε. Στο σημείο αυτό να αναφερθεί η σκέψη του σημαντικού ποιητή και στοχαστή της δεκαετίας του 1930 Γιώργου Σαραντάρη: " Η Ενσάρκωση, ο Θάνατος και η Ανάσταση του Χριστού είναι το αιώνιο και μοναδικό παράδειγμα που μας οδηγεί στην πίστη στον Άνθρωπο. Μονάχα από τον καιρό που υπάρχει ο Χριστός ανάμεσα στα άτομα, έχει ακέρια τη σημασία της η ιστορία, έχει νόημα, λόγο και σάρκα η πορεία των ατόμων από τη μια γενιά στην άλλη, έχει συνέχεια και παρουσία και ο άνθρωπος…Όποιος ατενίζει την Αρχαία Ελλάδα και παραμερίζει τον Χριστό, είναι σα να μην υποπτεύεται πως είμαστε προορισμένοι στην αιωνιότητα και σαν να θέλει να επαναλάβει το έργο πολιτισμού των Αρχαίων Ελλήνων, που ήταν η προετοιμασία μιας άρτιας θνητής υπόστασης, για να τη δεχτεί ο Χριστός και να την κάμει αθάνατη. Για τούτο σ' εμάς τους τωρινούς Έλληνες δεν μαθαίνουν υποστασιακά τίποτε οι διάφορες Αναγεννήσεις της Δύσης και μάλλον μας προσφέρουν μια περιττή και συχνά βλαβερή τροφή, γιατί για την επαφή με μια θνητή υπόσταση, μας αρκεί η Αρχαία Ελλάδα. Μονάχα εμείς, απ' όλους τους Λαούς της γης, μπορούμε χωρίς ν' αφήσουμε τον τόπο μας, να διατρέξουμε υποστασιακά την απόσταση που χωρίζει τη φύση από τον άνθρωπο. Λέμε τούτο, γιατί και στον Χριστιανισμό πλησιάζουμε αβίαστα με την ελληνική μας παιδεία και την ελληνική μας γλώσσα. Διαβάζουμε τα γνήσια Ευαγγέλια, που μας μιλούν ενδόμυχα κι έτσι μπορούμε να κρίνουμε πιο εύκολα και σχεδόν πιο υπεύθυνα από κάθε άλλο λαό, ποιος είναι ο αληθινός Χριστιανισμός" ( σ.σ. Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου "Γιώργος Σαραντάρης: Ο άνθρωπος, ο ποιητής, ο διανοούμενος", Εκδ. "Εκπληξη", Αθήνα, 2011, σελ. 119-120).

            Πώς διαμορφώνεται σήμερα η κατάσταση; Είναι γνωστό ότι η Εκπαίδευση γενικά και ειδικά ως προς την Ηθική της έχει επηρεαστεί από την κρατούσα ιδεολογία και κοσμοθεωρία που μας περιβάλλει και ασκεί ιδιαίτερη επιρροή σε όλους μας. Παγκοσμιοποίηση, συγκρητισμός, σχετικισμός και ηδονισμός σε όλες τις μορφές του είναι τα σύγχρονα ρεύματα που παγκοσμίως ενεργούν ως "τσουνάμι", ή " ως λίβας που καίει τα σπαρτά". Η τεράστια ανάπτυξη στην τεχνολογία της πληροφορίας και της επικοινωνίας δεν συμβαδίζει με την ανάπτυξη της ηθικής ευθύνης και της ψυχικής ωριμότητας κι επομένως επηρεάζει αρνητικά την κοινωνική συμπεριφορά. Οι Αρχές και οι Αξίες υποχωρούν μπρος στον ηδονισμό, στον εγωισμό και στο συμφέρον και οι μεταφυσικές σκέψεις μπρος στη λογική, όπως την βλέπει ο Δυτικός άνθρωπος, που είναι η λογική του ισχυροτέρου. Είχε γράψει στο Ημερολόγιο του ο Ντοστογιέφσκι πως ο Έλληνας ή ο Ρώσος Ορθόδοξος Χριστιανός όταν είναι απατεώνας και αχρείος δείχνει, προφάσει ή αληθεία, μετάνοια, συντριβή. Ο Δυτικός απατεώνας ή αχρείος προκαλεί διαστροφή στη συνείδηση του, ώστε όχι μόνο να νιώθει υπερηφάνεια για την αχρειότητά του, αλλά και με την ισχύ του να την επιβάλλει ως γενικότερο τρόπο ζωής… Παραδείγματα αποτελούν ο "γάμος" των ομοφυλοφίλων, η ενεργητική ή παθητική ευθανασία και η γενοκτονία εκατομμυρίων εμβρύων για ωφελιμιστικούς και κερδοσκοπικούς σκοπούς. Η χωρίς Θεό Ηθική είναι μια ηθική - ακορντεόν, οι ισχυροί της ημέρας την διαμορφώνουν όπου τους συμφέρει σε βάρος των αδυνάτων. Και τέτοια αδύναμα όντα είναι τα έμβρυα, οι γέροντες και οι ασθενείς. Με τον ορθολογισμό που διαχέεται σε βάρος των Αρχών και των Αξιών της ζωής και αντίθετα προς το φυσικό δίκαιο  καθόλου δεν αποκλείεται να κατακλυσθούμε κάποτε από μοντέρνους Καιάδες, που θα έχουν ωραία ονόματα, όπως Ξενοδοχεία πολυτελείας για αξιοπρεπή τέλη, όπου συστηματικά θα προσέρχονται γέροντες και ασθενείς που θα "διευκολύνονται" στον θάνατο ή Σουίτες έρευνας για την ωφέλεια των ζωντανών, όπου θα παράγονται διάφοροι ανθρώπινοι ιστοί από βλαστοκύτταρα εμβρύων. Επίσης δεν αποκλείεται να επιτραπεί η ετερόλογη αναπαραγωγή, που ο ένας ή και οι δύο "γονείς" να κάνουν παιδί ή παιδιά με ξένα, με τρίτων, ωάρια και σπερματοζωάρια, κάτι που όπου, σπανίως ακόμη, εφαρμόζεται έχει προκαλέσει πολλά και σοβαρά ηθικά και κοινωνικά ζητήματα. Ίσως φαίνονται ακραία αυτά και εξωπραγματικά, επειδή έως σήμερα η διεθνής κοινότητα αντιστέκεται σχεδόν στο σύνολο της. Αλλά έως πότε; Τα αθεϊστικά και οικονομικά πανίσχυρα λόμπι που προωθούν την ιδέα αντιμετώπισης  του ανθρώπου ως έμβιας μηχανής δεν σταματούν τον πόλεμο τους και έχουν την βεβαιότητα ότι με τη μέθοδο του σαλαμιού θα πετύχουν στα σχέδια τους.     

            Και λοιπόν πώς αντιμετωπίζεται η κατάσταση; Να πω από την αρχή ότι δεν είναι καθόλου εύκολο σήμερα που ως Ηθική θεωρείται η Ανηθικότητα. Όμως γεννηθήκαμε για να αγωνιζόμαστε, αυτό διδάσκει η Ιστορία εμάς οι Έλληνες. Ο καθηγητής σήμερα έρχεται να αντιμετωπίσει καταστάσεις, που του έρχονται από την οικογένεια ή από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση και να μετατρέψει σε παραγωγική ενέργεια τον δυναμισμό, την εκρηκτικότητα, την απολυτότητα και την αμφισβήτηση, ακόμη και την παραβατικότητα, όπως τη "διδάσκεται" ο έφηβος μέσα από την τηλεόραση και τον κομπιούτερ… Επαναλαμβάνω πως δεν είναι καθόλου εύκολο αυτό. Και δεν μιλάμε μόνο για το μάθημα, ως προσφορά γνώσεων, πληροφοριών. Μιλάμε για την προσφορά Ηθικής και Αγωγής ανεξάρτητα από το διδασκόμενο μάθημα. Αυτό είναι το πολύ, μα πάρα πολύ δύσκολο. Μπορεί να έχει ένας Καθηγητής μιαν άριστη τάξη, αλλά κι ένας να είναι ο άτακτος, ο απείθαρχος χαλάει όλη την ατμόσφαιρα. Είναι η παραβολή με το ένα σάπιο μήλο που χάλασε όλο το καφάσι των γερών μήλων. Στην προσφορά του μαθήματος και προ πάντων της Αγωγής και της Ηθικής μετράει πολύ η προσωπικότητα του διδάσκοντος, το παράδειγμα του, η συγκρότηση του.

            Ερχομαι τώρα στο ζήτημα ποια είναι η Ηθική που πρέπει να διδάσκεται ή να υποδεικνύεται στο σχολείο, έστω σ' αυτές τις πολύ δύσκολες συνθήκες, όπου η πειθαρχία είναι ζητούμενη αρετή. Πολλοί σημειώνουν πως η κοινωνία μας έχει γίνει πολυπολιτισμική κι επομένως η Ηθική πρέπει να μην είναι πλέον η Χριστιανική, αλλά κάποιο μίγμα ιδεολογιών και φιλοσοφικών τάσεων. Διαφωνούμε απόλυτα με την άποψη αυτή, με την έννοια πως η κοινωνία μας δεν είναι τωρινή, έχει ρίζες, έχει πολιτισμό εδώ και 4000 χρόνια. Δεν είμαστε ένας νέος λαός, που συνεστήθη από διάφορους λαούς και πολιτισμούς. Σεβόμαστε απολύτως όλους τους πολιτισμούς και όλους τους λαούς και ο κάθε πολίτης αυτής της χώρας είναι ελεύθερος να πιστεύει αυτό που νομίζει και να διατηρεί την εθνική του ταυτότητα. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η φιλοξενία του ή η παρουσία του σ' αυτόν τον τόπο θα μας στερήσει από τη δική μας ταυτότητα, από τη δική μας ελληνορθόδοξη Παράδοση, από τις δικές μας ρίζες.

Η πρόταση για την εισαγωγή της πολυπολιτισμικότητας στην εκπαίδευση κρύβει τον κοσμοπολιτισμό ως ιδεολογία και μιαν αθεϊστική, αντιεκκλησιαστική και αντεθνική τάση σε ορισμένους κύκλους. Εμείς ακολουθούμε τον Κολοκοτρώνη, τον Μακρυγιάννη και τον Παπαδιαμάντη και διδάσκουμε το ήθος που μας παρέδωσαν οι Πατέρες μας, που είναι το ήθος που ξεπερνάει τη λογική των ισχυρών και τις κυριαρχούσες υλιστικές και ηδονιστικές ιδεολογίες. Εμείς πιστεύουμε ότι η Χριστιανική βίωση της Ηθικής βοηθά στην ενάρετη ζωή, συμβάλλει στην ψυχική ισορροπία του ανθρώπου κι έχει μια σωστή αντιμετώπιση του θανάτου, που αγνοούν οι άθεοι της Δύσης.

            Οι εκπαιδευτικοί που έχουν αγάπη κι ενδιαφέρον για το έργο τους, που είναι ίσως το πιο σημαντικό στην κοινωνία γιατί αφορά την ποιότητα της αυριανής κοινωνίας, συναίσθηση της τεράστιας ευθύνης τους για το μέλλον των παιδιών, εμπειρία και ταλέντο στη διδασκαλία και εξυπνάδα και εφευρετικότητα στην διαπαιδαγώγηση μπορούν κοντά στις γνώσεις που προσφέρουν, να διδάξουν τη Γνώση της Αρετής και της Αγιότητας. Μόνον έτσι θα γίνει καλύτερη η αυριανή κοινωνία και θα έχει μπροστά της μέλλον λαμπρό. Η σημερινή κοινωνία έφτασε στη σημερινή κατάντια, κυρίως λόγω της κακής ποιότητας της Παιδείας που διδάχθηκε και των επί δεκαετίες πολλών μειονεκτημάτων στην εκπαίδευση που έλαβε.-