Η ΣΧΕΣΙΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΑΣ ΤΩΝ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
Τῆς κ. Μαρίας Μαντουβάλου, Ἀν. Καθηγητρίας Φιλοσοφικῆς Σχολῆς Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
(1ον)
Τὸ θέμα, ποὺ θὰ προσπαθήσω νὰ ἀναπτύξω μοῦ δόθηκε ἀπὸ τὸ Δ.Σ τῆς Πανελλήνιας Ἕνωσης Θεολόγων καὶ τὸ ἀποδέχτηκα ἀμέσως, γιατί ἀποτελεῖ, νομίζω, ἡ ἔρευνά του καινοτομία, τόσο γιὰ τὴν ἐπιστήμη τῆς Θεολογίας, στὶς Θεολογικὲς Σχολὲς τῶν Πανεπιστημίων Ἀθηνῶν καὶ Θεσσαλονίκης ὅσο καὶ γιὰ τὸν ἄλλο φυσικὸ χῶρο αὐτοῦ τοῦ θέματος, ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ εἶναι οἱ Φιλοσοφικές, λεγόμενες καὶ ἀνθρωπιστικὲς κατ΄ εὐφημισμόν, Σχολὲς ὅλων ἀνεξαιρέτως τῶν Πανεπιστημίων τῆς χώρας.
Τὸ θέμα αὐτὸ ἀναφέρεται, στὴν ἐκπαίδευση καὶ συγκεκριμένα στὰ γνωστικὰ ἀντικείμενα τῶν φιλολογικῶν καὶ θεολογικῶν μαθημάτων καθὼς καὶ στὶς μεταξύ τους σχέσεις, ὥστε νὰ ἀποτελοῦν πιθανὴ συμβολὴ στὴν παιδαγωγία τῶν ἐκπαιδευομένων.
Ἂν συνδυασθεῖ μάλιστα αὐτὸ τὸ θέμα μὲ τὸ γενικότερο τῆς διημερίδας, ποὺ εἶναι «Ἡ Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας – Ἀπάντηση στὴ σύγχρονη ἀποστασία τοῦ ἀνθρώπου»,καταλαβαίνουμε ὅτι ἡ μελέτη καὶ ἔρευνα τῶν σχέσεων Φιλολογίας καὶ Θεολογίας δὲν θὰ περιοριστοῦν ἁπλὰ σὲ ἐπιστημονικὲς θεωρίες καὶ εἰκασίες, ἀλλὰ στὴν πιθανὴ δυνατότητα ἐφαρμογῆς στὴν ἐκπαιδευτικὴ πράξη αὐτῶν τῶν σχέσεων, προκειμένου νὰ ἐνισχυθεῖ ὁ σημερινὸς μαθητευόμενος νὰ περάσει κατὰ τὸ δυνατὸν ἀλώβητος τὴν σημερινὴ ἐποχὴ τῆς ἀποστασίας, τῆς ὑποκρισίας καὶ τῆς ὕπουλης ὑπονόμευσης ὅλων τῶν διαχρονικῶν, παραδοσιακῶν ἀξιῶν, μὲ πρωταγωνιστές, δυστυχῶς, αὐτῆς τῆς ἄνομης δραστηριότητας, μερικοὺς ἀπὸ τοὺς ἐκπροσώπους τῆς λεγόμενης πολιτικῆς, θρησκευτικῆς καὶ πνευματικῆς «ἡγεσίας».
Σ΄ αὐτὴ λοιπὸν τὴν τραγικὴ συγκυρία τῆς καταρράκωσης ὅλων τῶν θεσμῶν καὶ σὲ μεγάλο ποσοστὸ τῶν πανεπιστημιακῶν, ἐπιβάλλεται νὰ ἀναζητήσουμε τὰ στηρίγματα, ποὺ ἄλλωστε ποτὲ δὲν ἔλειψαν ἀπὸ τὸν ἀληθινὰ πνευματικὸ κόσμο τῆς Ἑλλάδας καὶ εἶναι στηρίγματα, ποὺ προέρχονται ἀπὸ τὸν χῶρο τῆς φιλολογίας καὶ ἔχουν σχέση μὲ τὴν Ἐπιστήμη τῆς Θεολογίας καὶ εἰδικότερα μὲ τὴν Ὀρθόδοξη Πίστη. Στο σημεῖο αὐτό, μπαίνοντας στὸ θέμα μου, θὰ προσδιορίσω χρονικά τά ὅρια αὐτῶν τῶν σχέσεων, Φιλολογικῶν καὶ Ὀρθόδοξων γνωστικῶν ἀντικειμένων καὶ μαθημάτων, λέγοντας ὅτι ἀνάγονται στὴν περίοδο τὴν ὀνομαζόμενη τῆς Μεσαιωνικῆς καὶ Νεοελληνικῆς Φιλολογίας, μὲ ἀρχὴ ἀπὸ τὸν 10ο αἰώνα καὶ διαχρονικὴ παρουσία μέχρι σήμερα.
Εἶναι γνωστὸ ὅτι ἡ Ὀρθοδοξία, στὸ Βυζάντιο, τὴ Νέα Ρώμη, μὲ τὰ Μοναστήρια καὶ τὰ «Ἐκκλησιαστικῶν παρεμβάσεων» Σχολεῖα, λέω ἐπίτηδες «Ἐκκλησιαστικῶν παρεμβάσεων», γιατί ἡ σημερινὴ Ὑπουργὸς Παιδείας ἀναφέρθηκε μὲ ἀποστροφὴ καὶ βδελυγμία σὲ τέτοιου εἴδους παρεμβάσεις, σὲ πρόσφατη ὁμιλία της στὸ ἐξωτερικό, σχετικὰ μὲ τὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, στὸ Βυζάντιο λοιπόν, λέω, διασώθηκε ἡ κλασικὴ καὶ Ἑλληνιστικὴ Γραμματεία καὶ σὲ ὅλη τὴν Τουρκοκρατία ἱερωμένοι δάσκαλοι διαπαιδαγωγοῦσαν τοὺς μαθητές τους καὶ μὲ τὰ κλασικὰ κείμενα, ἐκτὸς ἀπὸ τὶς Ἱερὲς Γραφές.
Ἀλλὰ καὶ στὸν Νεότερο Ἑλληνισμό, ἡ Φιλολογία, καὶ εἰδικότερα στὸν κλάδο τῆς Νεοελληνικῆς Λογοτεχνίας, ἔχει τὴν Βίβλο ὡς μόνιμη πηγὴ τροφοδότησής της καὶ τὸ Βυζάντιο ἀποτελεῖ γιὰ τὴν Νεοελληνικὴ Λογοτεχνία σημεῖο μόνιμης ἀναφορᾶς καὶ ἀναβάπτισης τῶν μεγαλύτερων ποιητῶν καὶ πεζογράφων ἀπὸ τὸν 10ο αἰώνα μέχρι σήμερα.
Θὰ φέρω ἐλάχιστα ἀπὸ τὰ ἄπειρα παραδείγματα, ποὺ ὑπάρχουν καὶ παράλληλα θὰ ἐπισημάνω τὴν ἀνάγκη νὰ δημιουργηθεῖ στὶς Θεολογικὲς Σχολὲς Ἀθήνας καὶ Θεσσαλονίκης, εἰδικὸς Τομέας, ποὺ νὰ ἀναφέρεται στὸ ἐπιστημονικὸ πεδίο ἔρευνας τῆς Νεοελληνικῆς Λογοτεχνίας, ἀπὸ τὸν 10ο αἰ. μέχρι σήμερα. Ἐννοῶ: Τὸ γνωστικὸ ἀντικείμενο τῆς θρησκευτικῆς Λογοτεχνίας καὶ Γραμματείας νὰ ἐνταχθεῖ στὰ τμήματα τῶν Θεολογικῶν Σχολῶν, ὥστε νὰ ἐμπλουτίσει τὴ διδασκαλία τῶν Θρησκευτικῶν στὴν ἐκπαίδευση.
Ἡ πρότασή μου δὲν ἀφορᾶ στὶς Φιλοσοφικὲς Σχολές, τῶν ὁποίων θὰ ἔπρεπε νὰ εἶναι ἀντικείμενο ἔρευνας καὶ διδασκαλίας, γιατί αὐτὲς οἱ Σχολὲς λοιδοροῦν καὶ ἐξοστρακίζουν, κυρίως τὰ τμήματα Ἱστορίας καὶ Νεοελληνικῆς Φιλολογίας, χωρὶς νὰ ἐξαιροῦνται ὅλα τά ὑπόλοιπα, κάθε τι ποὺ ἀναφέρεται σὲ Ὀρθοδοξία καὶ Ἑλληνισμό, μὲ ἐλάχιστες ἐξαιρέσεις διδασκόντων, ποὺ ἀνατρέπουν τὸν κανόνα. Σ΄ αὐτὲς τὶς Σχολὲς πρυτανεύει ἡ Γαλλικὴ λεγόμενη Ἐπανάσταση, ὁ Δυτικὸς Διαφωτισμός, ἡ Θεωρία τῆς Λογοτεχνίας καὶ ὁ συγκρητισμός, ὡς Συγκριτικὴ Φιλολογία, ἐνῶ ταυτόχρονα χλευάζεται ὁ «Ὀρθόδοξος Φωτισμός», μολονότι, ὅπως θὰ δοῦ με, πλῆθος Λογοτεχνῶν διαθέτουν αὐτὸν τὸν Ὀρθόδοξο Φωτισμὸ καὶ μὲ αὐτὸν σφραγίζουν τὰ ἔργα τους.
Αὐτοὶ ὅμως οἱ λογοτέχνες ἔχουν περιπέσει στὴν ἀφάνεια ἀπὸ τοὺς λαγνοσιωνιστὲς τῶν τομέων Νεοελληνικῆς Φιλολογίας σὲ ὅλες τὶς Φιλοσοφικὲς Σχολὲς τῆς χώρας. Ὡστόσο οἱ φοιτητὲς μόλις ἀκούσουν λογοτεχνικὸ ἔργο, ποὺ ἀναφέρεται σὲ ὀρθόδοξα σύμβολα καὶ ἔχουν θρησκευτικὸ περιεχόμενο, ἐνθουσιάζονται σὲ τέτοιο βαθμό, ὥστε στὸ τέλος νὰ ζητοῦν καὶ αὐτόγραφα ἀπὸ τὸν διδάσκοντα.
Αὐτὸ συνέβη σὲ μένα, ὅταν μετὰ ἀπὸ πρόσκληση τῆς καθηγήτριας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν κ. Νόννας Παπαδημητρίου, δίδαξα στοὺς φοιτητὲς τῆς Θεολογικῆς Νεοέλληνες Λογοτέχνες μὲ ὀρθόδοξη θεματική. Ὁ ἐνθουσιασμὸς τῶν φοιτητῶν ἦταν ἀπίστευτος γιὰ μένα καὶ τότε σκέφθηκα ὅτι οἱ Θεολογικὲς Σχολές, ὅπως εἶπα, πρέπει νὰ δημιουργήσουν Τομέα σχετικοῦ γνωστικοῦ ἀντικειμένου, ἀπ΄ ὅπου εἶναι βέβαιο ὅτι θὰ προκύψουν πλῆθος διατριβῶν καὶ οἱ φοιτητὲς τῆς Θεολογίας καὶ μετέπειτα θεολόγοι ἐκπαιδευτικοὶ θὰ διανθίζουν τὸ ὀρθόδοξο χριστιανικὸ μάθημά τους καὶ μὲ κορυφαίους Ἕλληνες Λογοτέχνες ὀρθόδοξης συνείδησης καὶ ταυτότητας.
Ἔτσι, μὲ τὴν προσθήκη Λογοτεχνῶν στὰ θεολογικὰ μαθήματα,θὰ μπορεῖ νομίζω ὁ καθένας νὰ συ φωνήσει μὲ πρόσφατο δημοσίευμα τοῦ Καθηγητῆ τῆς Νομικῆς Σχολῆς τοῦ Δημοκριτείου Παν. Θράκης καὶ Ὁμότιμου Καθηγητῆ τοῦ Παν. τοῦ Στρασβούργου, κ. Νικήτα Ἀλιπράντη, δημοσιευμένο στὶς 25 Φεβρ. 2011 στὸν «Ὀρθόδοξο Τύπο», στὸ ὁποῖο ἀναφέρονται οἱ «Νομικὲς Προϋποθέσεις τῆς ὑποχρεωτικότητας τοῦ λεγομένου Μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν» καὶ προτείνεται ἡ ἀναμόρφωση τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν στὰ πλαίσια «μιᾶς μακραίωνης ἑνιαίας Ἑλληνικῆς ἰδιοπροσωπίας, τῆς ὁποίας οὐσιῶδες συστατικὸ εἶναι ἡ χριστιανικὴ ὀρθόδοξη κληρονομιά, ὡς ἀντικειμενικὸ δεδομένο, ποὺ ἔχει σφυρηλατηθεῖ ἐδῶ καὶ αἰῶνες». Καὶ συνεχίζει ὁ ἴδιος: «ἀνήκει στὴν παιδαγωγικὴ ἀποστολὴ τῆς Πολιτείας καὶ εἶναι ὑποχρέωσή της νὰ διδάσκονται τὰ παιδιὰ (ὅπως καὶ οἱ φοιτητὲς θὰ προσθέσω ἐγὼ) αὐ τὴ τὴν ἑλληνικὴ πνευματικὴ κληρονομιά, ὅπως διδάσκονται τὴν Ἑλληνικὴ μυθολογία καὶ ἱστορία». Καὶ τελειώνοντας τὸ ἄρθρο του γράφει: «Θὰ εἶναι μάθημα χριστιανικῆς ὀρθόδοξης κληρονομιᾶς μὲ περιεχόμενο διασκευασμένο ἀνάλογα».
Σ΄αὐτὸ λοιπὸν τὸ προτεινόμενο ἀπὸ τὸν κ. Ἀλιπράντη μάθημα Χριστιανικῆς Ὀρθόδοξης κληρονομιᾶς μὲ διασκευασμένο περιεχόμενο, θέλω καὶ ἐγὼ νὰ προσθέσω ἕνα μέρος τῆς ὕλης, ὅπως ἐνδεικτικὰ μόνο θα σᾶς παρουσιάσω στὴ συνέχεια, ἀφοῦ ὅμως προηγουμένως ἐνισχύσω τὴν πρότασή μου καὶ μὲ ἕνα ἄλλοσύγχρονο μὲ τὸ προηγούμενο, δημοσίευμα ἀπὸ τὴν ἴδια ἐφημερίδα, προερχόμενο ἀπὸ τὴν Κοσμητεία τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Παν. Θεσσαλονίκης καὶ ἀπευθυνόμενο στὴν Ὑπουργὸ Παιδείας, ὑπογραφόμενο ἀπὸ τοὺς καθηγητὲς Μιχαὴλ Τρίτο, Δημήτριο Καϊμάκη καὶ Χρῆστο Οἰκονόμου καὶ ὅπου, μεταξύ τῶν ἄλλων, γράφουν:
«Οἱ Θεολογικὲς Σχολὲς στὰ προγράμματα σπουδῶν τους περιλαμβάνουν καὶ κοινωνιολογικὰ φιλοσοφικὰ καὶ παιδαγωγικὰ μαθήματα καὶ ὅπως καὶ ὅλα τά ἄλλα μαθήματα ἀνθρωπιστικῆς κατεύθυνσης, προσφέρει τὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν γνώσεις, πληροφόρηση στὸ πλαίσιο τῆς γενικότερης παιδείας καὶ ὑπογραμμίζουν τέλος ὅτι «Γιὰ τὴν περαιτέρω βελτίωση τοῦ μαθήματος, ἀσφαλῶς μποροῦν νὰ ἀναζητηθοῦν διάφοροι τρόποι».
Ἐπιτρέψτε μου, λοιπόν, νὰ προσθέσω καὶ ἐγὼ κάτι σ΄ αὐτὴ τὴν ἀναζήτηση τῶν διαφορετικῶν τρόπων βελτίωσης τῶν Θρησκευτικῶν, στὰ πλαίσια τῶν Προγραμμάτων Σπουδῶν τῶν Θεολογικῶν Σπουδῶν καὶ ξεκινῶ ἀπὸ ἕνα δικό μου δημοσίευμα, ποὺ ἀναφέρεται στὰ «Μαρτυρολόγια καὶ τὴ Νεοελληνικὴ Φιλολογία»1 καὶ ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι οἱ Βίοι Ἁγίων-Νεομαρτύρων, ὁ Συναξαρι στὴς συγκεκριμένα, ἔχουν ἀξιοποιηθεῖ μὲ σπουδαῖο τρόπο καὶ ἀκρίβεια ἀπὸ κορυφαίους Νεοέλληνες πεζογράφους καὶ ποιητές, ὅπως π.χ ὁ Φώτης Κόντογλου, ποὺ ἀφιερώνει σαράντα περίπου σελίδες στὸν Νεομάρτυρα Ἅγιο Γεώργιο τὸν Χιοπολίτη, καὶ παραθέτει καὶ τὰ Μεγαλυνάρια καὶ τὰ κοντάκια πρὸς τιμὴν τοῦ Ἁγίου. Ὁ ἴδιος πεζογράφος γράφει καὶ ἄρθρο μὲ τίτλο: «Οἱ Νεομάρτυρες, ἡ δόξα τῆς Ἐκκλησίας μας». Ὁ σπουδαῖος ποιητὴς καὶ πεζογράφος Ἀλέξανδρος Μωραϊτίδης 2 ἔγραψε πολλὰ Ὑμνογραφικὰ μεταξύ τῶν ὁποίων «Κανὼν παρακλητικὸς εἰς τὸν Ἅγιον Φανούριον τὸν Νεομάρτυρα» καὶ Ἀκολουθίες σὲ πολλοὺς ἄλλους Μάρτυρες καὶ Νεομάρτυρες.
Ὑποσημειώσεις:
1. Μαρία Μαντουβάλου «Ἑρμηνευτικὲς προσεγγίσεις τοῦ φαινομένου τῶν Νεομαρτύρων», Νεομάρτυρες Πελοποννήσου. Πρακτικὰ Ἱστορικοῦ Συμποσίου στὴ Μνήμη τοῦ Νεομάρτυρα Δημητρίου. Τρίπολη, 19-21 Σεπτεμβρίου 2003. Ὑπ.Ἐθνικῆς Παιδείας καὶ Θρησκευμάτων. ΓΑΚ-Ἀρχεῖα Νομοῦ Ἀρκαδίας. Τρίπολη 2008, σσ 37-88 καὶ σὲ ἀνάτυπο. Τὸ κεφάλαιο. Μαρτυρολόγια καὶ Νεοελληνικὴ Φιλολογία στὶς σσ 73-88.
2. Βλ. Μ. Μαντουβάλου, ὅ.π., καὶ Β. Σκουβαρᾶ, Τὸ Ὑμνογραφικὸ ἔργο τοῦ Ἀλέξανδρου Παπαδιαμάντη καὶ τοῦ Ἀλέξανδρου Μωραϊτίδη, μὲ ἀνέκδοτα φιλολογικὰ καὶ μουσικὰ κείμενα.
«Ορθόδοξος Τύπος»2/06/2011
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου