Κυριακή Τελώνου και Φαρισαίου- Ταπείνωσις

Ταπείνωσις

«Ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ»(Λουκ. 18,13)

(Ομιλία του μακαριστού Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αυγουστίνου Καντιώτου)

Σήμερα, ἀγαπητοί μου, ὅπως λέει ὁ λαός,ἀνοίγει τὸ Τριῴδιο.Τί εἶνε τὸ Τριῴδιο;Εἶνε μία ἐκκλησιαστικὴ περίοδος ποὺ διαρκεῖ 70 μέρες. Ἀρχίζει σήμερα καὶ τελειώνει τὸπρωὶ τοῦ Μεγάλου Σαββάτου. Τότε ὁ ἱερεύς,κρατώντας κάνιστρο μὲ φύλλα δάφνης ( σύμβολο τῆς νίκης τοῦ Χριστοῦ), σκορπίζει τὰ φύλλα παντοῦ στὸ ναὸ καὶ ψάλλει·Ἀνάστα, ὁ Θεός,κρῖνον τὴν γῆν, ὅτι σὺ κατακληρονομήσεις ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν»(Ψαλμ. 81,8). Ὅλα δὲ τὰ ὡραῖα τρο πάρια ποὺ ἔχουν γραφῆ καὶ ψάλλονται τὴν περίοδο αὐτὴ εἶνε συγκεντρωμένα σ᾿ ἕνα βιβλίο ποὺ λέγεται Τριῴδιον. Ἀνοίγει λοιπὸν σήμερα τὸ Τριῴδιο, καὶ ἡ περίοδος καὶ τὸ βιβλίο.Αὐτὰ λέει ἡ Ἐκκλησία. Ἀλλὰ ὁ κόσμος τι ἐννοεῖ ὅταν λέει Τριῴδιο; γλέντι, διασκέδασι, μεθύσια, ἀσωτίες, πορνεῖες, μοιχεῖ ες, καρναβάλια. Τὰ δὲ καρναβάλια, ὅπως ἀποδείξαμε μὲ πολλὰ κείμενα ―φθάσαμε μέχρι καὶ τὴν Πάτρα διαμαρτυρόμενοι γιὰ τὰ ὄργια ποὺ γίνονται―, εἶνε ἐπιστημονικῶς βεβαιωμένο ὅτι δὲν εἶνε χριστιανικὰ ἔθιμα· εἶνε εἰδωλολατρικά, προέρχονται ἀπὸ τὴν ἀρχαία Ἑλλάδα ποὺ λάτρευε τὰ εἴδωλα. Τὶς μέρες δηλαδὴ αὐτὲς δὲν εἴμαστε Χριστιανοί· γινόμαστε εἰδωλολάτρες ἔτσι ποὺ ἑορτάζει ὁ κόσμος.Γιὰ τὴν Ἐκκλησία τὸ Τριῴδιο εἶνε μία προπαρασκευὴ γιὰ τὴ μεγάλη ἑορτὴ τῆς ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Καὶγιὰ νὰ μιλήσω μὲ μιὰ εἰκόνα παρμένη ἀπὸ τὴν ἁγία Γραφή, τὸ Τριῴδιο μοιάζει μὲ μιὰ σκάλα,μὲ ἕνα εἶδος ἀσανσέρ. Ὁ Ἰακὼβ στὴν παλαιὰ διαθήκη, ἐκεῖ ποὺ κοιμόταν, εἶδε ὅραμα· εἶδεμιὰ σκάλα, ποὺ ἄρχιζε ἀπὸ τὴ γῆ καὶ ἔφθανεμέχρι τὸν οὐρανό, μὲ ἀναρίθμητα σκαλιά, καὶ πάνω στὰ σκαλιὰ ἀνέβαιναν καὶ κατέβαινανἄγγελοι (βλ. Γέν. 28,10-22). Ἔτσι εἶνε καὶ τὸ Τριῴδιο,μιὰ σκάλα μὲ 70 βαθμῖδες, 70 σκαλοπάτια.Ὅλα ἐν σοφίᾳ τὰ ἔχει ἡ Ἐκκλησία. Ἐμπρὸςλοιπόν, ἀνεβαίνουμε στὰ σκαλιά!Σήμερα εἶνε τὸ πρῶτο σκαλοπάτι στὴν κλίμακα τῶν ἀρετῶν. Ποιό εἶνε αὐτό; Τὸ πρῶτο σκαλί, ποὺ πρέπει νὰ τὸ πατήσουμε ὅλοι, μικροὶ - μεγάλοι, ἄντρες - γυναῖκες, ἔχει ἐπιγραφὴ μία λέξι ταπείνωσις. Μᾶς προτρέπει νὰ εἴμαστε ταπεινοί· αὐτὸ μποροῦμε νὰ ποῦμεὅτι εἶνε σχετικὸ μὲ τὸ γνωστό«γνῶθι σαυτόν», τὸ ῥητὸ τῶν ἀρχαίων προγόνων μας ποὺ ἦταν γραμμένο στὸ μαντεῖο τῶν Δελφῶν.Οἱ ἄνθρωποι σήμερα ἀγνοοῦμε τὸν ἑαυτόμας. Ἔχουμε γνῶσι πολλῶν ἄλλων πραγμάτων, μικρῶν καὶ μεγάλων, ἀλλ᾽ ὡς πρὸς τὸν ἑαυτό μας ἔχουμε …μεσάνυχτα, τελεία ἄγνοια.

Ὁ ἑαυτός μας εἶνε ὁ μεγάλος ἄγνωστος. Ὁ ἰατροφιλόσοφος Ἀλέξιος Καρρὲλ ἔγραψε βιβλίομὲ τίτλο «Ὁ ἄνθρωπος, αὐτὸς ὁ ἄγνωστος ».

Δὲν ξέρουμε τὸν ἑαυτό μας, τὰ βάθη τῆς καρδιᾶς μας. Ἀκριβῶς λοιπὸν αὐτό, τὰ βάθη τῆςκαρδιᾶς, ἔρχεται νὰ φωτίσῃ τὸ σημερινὸ εὐαγγέλιο. Καὶ λυπᾶμαι ―τὸ εἶπα καὶ ἄλλοτε―διότι πολλοὶ ἔρχονται ἀργὰ στὴν ἐκκλησία,μετὰ τὸ εὐαγγέλιο, κ᾽ ἔτσι δὲν τὸ ἀκοῦνε. Αὐτὸ εἶνε ἁμαρτία. Μία ὥρα διαρκεῖ ἡ θεία λειτουργία μὲ τὸ κήρυγμα· δὲν εἶνε τόσο μεγάλος κόπος νὰ ἔρχωνται ἐγκαίρως στὸ ναό.

Τί λέει τὸ εὐαγγέλιο; Εἶνε μιὰ γνωστὴ παραβολή, ἡ παραβολὴ τοῦ τελώνου καὶ τοῦ φαρισαίου. Βλέπουμε δυὸ ἀνθρώπους, ποὺ μοιάζουν μὲν σωματικῶς ἀλλὰ ψυχικῶς διαφέρουν τεράστια. Ὁ Χριστὸς τοὺς παρουσιάζει στὴν πιὸ αὐθεντικὴ ἐκδήλωσί τους, στὴν πιὸ γνήσια ἔκφρασί τους, στὴν ὥρα ποὺ δείχνουν τὸν πραγματικὸ ἑαυτό τους. Ποιά εἶνε ἡ ὥρα αὐτή; Εἶνε ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀπευθύνεται στὸ Θεό, ἡ ὥρα τῆς προσευχῆς . Πόσο σημαντικὸ πρᾶγμα εἶνε ἡ προσευχὴ βλέπει κανεὶς σ᾽ ἕνα ῥωσικὸ βιβλίο μὲ καταπληκτικὴ κίνησι, ποὺ μεταφράστηκε σὲ πολλὲς γλῶσσες καὶ στὰ ἑλληνικὰ μὲ τὸν τίτλο «Οἱ περιπέτειες ἑνὸς προσκυνητοῦ». Ἄνθρωπος ποὺ δὲνπροσεύχεται δὲν εἶνε Χριστιανός.Οἱ δύο λοιπὸν αὐτοὶ ἀνέβηκαν στὸ ναὸ νὰ προσευχηθοῦν. Ἁγία πρᾶξι αὐτή. Ἀλλὰ πῶςπροσευχήθηκαν; Ὁ φαρισαῖος, ἐγωιστής, νόμισε ὅτι ὑπερέχει ἀπὸ τοὺς ἄλλους, ὅτι εἶνε κάποιος σπουδαῖος, ὅτι τὰ ψίχουλα τῆς ἐλεημοσύνης καὶ τῆς νηστείας του ἔχουν μεγάλη ἀξία.

Ὑπερηφανεύθηκε· ἔβλεπε τοὺς ἄλλους σὰν μυρμήγκια, σὰν κουνούπια, σὰν σκουλήκια.Θεωροῦσε τὸν ἑαυτό του ὡς τὸν μόνο ἅγιο.Ἀκούσατε τὴν προσευχή του; Ἄρχισε μὲτὴ λέξι «Εὐχαριστῶ» (Λουκ. 18,11) . Καλὰ ἄρχισε. Καὶ ὅλοι πρέπει νὰ λέμε εὐχαριστῶ. Ἀλλὰ σήμερα ὁ κόσμος, ὅπως εἶπα καὶ ἄλλοτε, δύο ῥήματα δὲν ξέρει, τὸ «ζητῶ συγγνώμη» καὶ τὸ «εὐχαριστῶ». Χίλια καλὰ νὰ κάνῃς σὲ κάποιον, δὲ θὰ πῇ «εὐχαριστῶ». Ἀγνώμων κοινωνία.Καὶ στοὺς γονεῖς ἀκόμη μερικὰ ἀναιδέστατα παιδιὰ λένε· Καὶ ποιός σᾶς εἶπε νὰ μᾶς γεννήσετε;… Λείπει τὸ «εὐχαριστῶ», λείπει καὶτὸ «συγγνώμη». Δὲν ζητοῦν συγγνώμη. Ἔσβησαν τὶς ὡραῖες αὐτὲς λέξεις. Καλὰ ἄρχισε λοιπὸν μὲ τὸ «Εὐχαριστῶ». Διότι πρέπει νὰ εὐχαριστοῦμε τὸ Θεὸ γιὰ τὰ τόσα ἀγαθά, ὑλικὰ καὶ πνευματικά, ποὺ μᾶς χαρίζει. Ἀπὸ τὰ ὑλικὰ ἀγαθὰ τρία εἶνε τὰ σπουδαιότερα καὶἀναγκαιότερα, καὶ τὰ προσφέρει ὁ Θεὸς δωρεάν· τὸ ἕνα εἶνε τὸ φῶς, τὸ ἄλλο εἶνε τὸ νερό, καὶ τὸ τρίτο καὶ ἀναγκαιότερο ὁ ἀέρας.Εὐχαρίστησε λοιπὸν τὸ Θεὸ γι᾽ αὐτὰ τὰ ὑλικὰἀγαθά· εὐχαρίστησε γιὰ ὅλη τὴν ὕπαρξί σου, γιὰ τὴν ὑγεία, γιὰ τὴ γυναῖκα καὶ τὰ παιδιά σου, γιὰ τὴν ἐλεύθερη πατρίδα, γιὰ ὅλα.

Καλὰ λοιπὸν ἄρχισε ὁ φαρισαῖος μὲ τὸ «Εὐχαριστῶ». Ἀλλὰ δὲν συνέχισε καλά. Γιατὶ δὲν εὐχαρίστησε τὸ Θεὸ γιὰ τὰ δῶρα του·ἔκανε σύγκρισι μὲ τοὺς ἄλλους. Ἐγὼ δὲν εἶ μαι, λέει,σὰν τὸν τελώνη, κλέφτης, ἄδικος, ἀπατεώνας, μοιχὸς καὶ πόρνος· ἐγὼ εἶμαι καλὸς ἄνθρωπος… Τ᾿ ἀκοῦμε αὐτὸ συχνὰ κ᾽ εἶνε μεγάλη ἁμαρτία· «Καλός», «καλός». Θὰ γεμίσῃ ἡ κόλασις ἀπὸ τέτοιους «καλούς». Ποιός αἰσθάνεται τὴν ἁμαρτωλότητά του;…Δὲν εἶμαι ἐγώ, εἶπε ὁ φαρισαῖος, σὰν τὸντελώνη. Μπῆκε στὸ ναὸ καὶ στάθηκε ἐπιδεικτικά, μιλοῦσε μὲ στόμφο. Τελείως διαφορετικὴ ἦταν ἡ στάσι τοῦ τελώνη. Μπῆκε μὲ συναίσθησι τῶν ἁμαρτιῶν του καὶ δὲν τολμοῦσεοὔτε τὰ μάτια νὰ ὑψώσῃ στὸν οὐρανό. Χτυποῦσε μετανοημένος τὸ στῆθος του καὶ ἔλεγε μὲ στεναγμοὺς τέσσερις λέξεις, ποὺ ἔχουν ἀξία μεγαλύτερη ἀπὸ μυριάδες ἄλλων προσευχῶν·«Ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ»(ἔ.ἀ.18,13). Λέξεις, ποὺ τὶς ἀκοῦμε καὶ στὴθεία λειτουργία, ἡ ὁποία εἶνε διαποτισμένηἀπὸ τὸ πνεῦμα τῆς ταπεινοφροσύνης τοῦ σημερινοῦ τελώνου· προτοῦ νὰ βγοῦν τὰ ἅγιακαὶ πρὶν τὴ θεία κοινωνία ὁ ἱερεὺς λέει «Ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ» .Ὁ ἕνας μπῆκε μὲ ὑπερηφάνεια, ὁ ἄλλος μὲ ταπείνωσι. Τὸ ἀποτέλεσμα;Δικαιώθηκε ὁ τελώνης, ἀποδοκιμάστηκε ὁ φαρισαῖος. Καὶ κλείνει ἡ παραβολή· «ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται»(ἔ.ἀ. 18,14)

Ἐμεῖς, ἀγαπητοί μου, πῶς εἴμαστε; σὰν φαρισαῖοι ἢ σὰν τελῶνες; Ἀλλοίμονο ἂν ἔχουμε φαρισαϊκὸ πνεῦμα, ὅπως ἀκούγεται συχνά, «Ἐγὼ νηστεύω, ἐκκλησιάζομαι, ἐξομολογοῦμαι, κοινωνῶ…», καὶ περιφρονοῦμε τοὺς ἄλλους.Στὰ παλιὰ βιβλία ὑπῆρχε ἕνα ἀνέκδοτο, τὸὁποῖο καὶ ἄλλοτε ἔχω πεῖ. Ἕνας ἀσκητὴς μὲτὸ διορατικὸ χάρισμα στάθηκε ἔξω ἀπὸ μιὰἐκκλησία καὶ κοίταζε τοὺς Χριστιανοὺς πῶςμπαίνουν. Ὅλοι ἦταν μαῦροι ψυχικῶς. Ὅταντελείωσε ἡ λειτουργία καὶ ἔβγαιναν, τοὺς κοίταζε πάλι. Τοὺς εἶδε πάλι μαύρους.

Μαῦροι μπῆκαν, μαῦροι βγῆκαν. Μόνο ἕνας βγῆκε ἄσπρος. Τὸν πλησίασε καὶ τί ἔμαθε· ἦταν πολὺ ἁμαρτωλὸς καὶ εἶχε χρόνια νὰ ἐκκλησιαστῇ.Ἀλλ᾽ ὅταν ἄκουσε τὴν καμπάνα, θυμήθηκε τὴ γιαγιά του, ποὺ τοῦ ᾿λεγε νὰ πηγαίνῃ στὴν ἐκκλησία, καὶ μπῆκε. Στάθηκε, ἄκουσε τὸ εὐαγγέλιο, συναισθάνθηκε τὰ ἁμαρτήματά του καὶ ἔκλαψε πολύ. Ἔτσι βγῆκε ἄσπρος.Φοβᾶμαι μήπως ἡ ἱστορία αὐτὴ ἐπαναλαμβάνεται καὶ σ᾽ ἐμᾶς. Μαῦροι μπαίνουμε, μαῦροι βγαίνουμε. Ἡ Ἐκκλησία ὅμως, ἂν προσέξατε, δὲν προσεύχεται γιὰ ὅλους· προσεύχεται γιὰ ᾽κείνους ποὺ μπαίνουν στὸ ναὸ μὲ πίστι, εὐλάβεια καὶ φόβο Θεοῦ· Ὑπὲρ τοῦ ἁγίου οἴκου τούτου καὶ τῶν μετὰ πίστεως, εὐλαβείας καὶ φόβου Θεοῦ εἰσιόντων ἐν αὐτῷ» (θ. Λειτ.).

Τὰ ἔχεις αὐτά; Τότε ἔχει ἀξία ἡ προσευχή σου.Γι᾽ αὐτὸ ἂς προσπαθήσουμε ν᾽ ἀποκτήσουμετὸ ταπεινὸ φρόνημα τοῦ τελώνου. Ταπεινωθῆτε, ταπεινωθῆτε«ὑπὸ τὴν κραταιὰν χεῖρα τοῦ Θεοῦ»(Α΄Πέτρ. 5,6). Μπήκαμε στὸστάδιο τοῦ Τριῳδίου. Πρώτη μέρα αὐτή. Εὔχομαι, μ᾽ αὐτὸ τὸ συναίσθημα, τῆς βαθειᾶς ταπεινώσεως τοῦ τελώνου, νὰ περάσουμε τὶς70 ἡμέρες, νὰ φθάσουμε στὴν Ἀνάστασι καὶ νὰ ποῦμε κ᾽ ἐμεῖς· «Τὴν ἀνάστασίν σου, Χριστὲ Σωτήρ, ἄγγελοι ὑμνοῦσιν ἐν οὐ ρανοῖς· καὶ ἡμᾶς τοὺς ἐπὶ γῆς καταξίωσον ἐν καθαρᾷ καρδίᾳ σὲ δοξάζειν»(Κυρ. Πάσχα).

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία, ἡ ὁποία ἔγινε στὸν ἱ. ναὸ Ἁγ. Παντελεήμονος Φλωρίνης τὴν 4-2-1990 μὲ ἄλλο τίτλο.«Κυριακή»2011.