Η εκπαιδευτική κουλτούρα του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού

Η εκπαιδευτική κουλτούρα του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού

του Β. Δ. Μακρυπούλια, Δρ φιλοσοφίας

Η Ελληνική κουλτούρα του Πατροκοσμά, η Ελληνορθόδοξη σκέψη του και αξιολογία, τον προέτρεψε να ιδεί κάτι που οι μεγάλοι φιλόσοφοι από τον Πλάτωνα έως τον Πλήθωνα συνειδητοποίησαν και υποστήριξαν: τη δύναμη της παιδείας. Της παιδείας ως ευβουλίας, ως Πίστης ανακάλυψης όλων εκείνων των εσωτερικών δυνάμεων που ωθούν το άτομο σε ανώτερη πράξη και στάση βουλητικής ζωής.

Ποιο όμως είναι το οντολογικό υπόβαθρο του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού; Η παρακάτω φράση του απαντά ικανοποιητικά σε αυτό το ερώτημα: «Αγαπητοί μου αδελφοί και τέκνα μου αγαπητά. Ψυχή και Χριστός σας χρειάζονται. Αυτά τα δύο όλος ο κόσμος να πέσει επάνω σας δεν μπορεί να σας τα πάρει εκτός και τα δώσετε με το θέλημά σας». Πρωταρχικά λοιπόν ο Εθνομάρτυρας σμιλεύει το πρόσωπο ως εσωτερικότητα και δύναμη χαρακτήρα. Χαράσσει τη δυναμική του προσώπου, του Υποκειμένου το οποίο ως συνειδητοποιημένο Εγώ συνεχίζει μέσα στο χρόνο τη Γνώση ότι η Εσωτερικότητα, η Αυτοσυνειδησία είναι η πραγματική δύναμη του Ανθρώπου. Πράγματι ο άνθρωπος των ιδεών, της κρυφής πορείας προς το ανώτερο είναι αυτός που από τον Ηράκλειτο έως τον Αριστοτέλη και το Σωκράτη ανακαλύπτει την αλήθεια και με βάση αυτή πορεύεται. Ανακαλύπτει ότι η αλήθεια είναι μέσα στην ύπαρξη η οποία καλείται να την μετουσιώσει σε κελεύσματα ανώτερων πράξεων. Η εσωτερική πορεία του ανθρώπου συλλέγει ιδέες, αναμνήσεις και πράξεις που όλες μαζί δημιουργούν οδό προς το ον. Ο Εθνομάρυρας σκηνοθετεί το ανεξάρτητο πρόσωπο το οποίο είναι έτοιμο για ένα νέο Γολγοθά και για μία νέα Ανάσταση.

Διαφαίνεται λοιπόν το Γνωσιολογικό υπόβαθρο του ΠατροΚοσμά. Το τρίπτυχο του Αιτωλού μάρτυρος ήταν η Ορθοδοξία, η Ελλάς και η Αιωνιότης. Το εσωτερικό κίνητρό του ήταν το Παύλειο «επίστευσα διό ελάλησα». Υπήρξε λοιπόν η γνώση η οποία στηρίζεται στο εσωτερικό φρόνημα και στην εσωτερική πειθώ. Η Γνώση λοιπόν του Εθνομάρτυρα ξεκινούσε από την ανώτερη θέαση της πρώτης ιδέας του Αγαθού, η οποία μέσα από την Ελληνοορθόδοξη παράδοση έδωσε τον ένδοξο Βυζαντινό πολιτισμό. Συνέχιζε στην ανάμνηση του Φιλοσοφικού Ανθρωπισμού ο οποίος γεννήθηκε μέσα από τη σύμμιξη(Αριστοτελικός Χριστιανισμός –Κορυδαλλεύς)του ανθρώπου και εκείνου του εαυτού ο οποίος εμφανίζεται μέσα από την ενδελέχεια και την ανακάλυψη της οδού προς τον ανώτερο εαυτό του. Η γνώση στον ΠατροΚοσμά δεν είναι ανεξάρτητη από το Είναι. Είναι πορεία που τέμνει το ανθρώπινο Είναι και αναπτύσσεται μαζί του. Άρα η γνώση στον Κοσμά τον Αιτωλό έχει να κάνει με όλα τα χρόνια που η Ελληνική Ορθοδοξία προωθούσε τα ανώτερα κελεύσματα που έδωσαν υπαρξιακό κατάλυμα στον Θεάνθρωπο Ιησού. Έχει να κάνει με τη δυνατότητα του ανθρώπου να ανακαλύψει τον ανώτερο εαυτό του που επικοινωνεί με την ιδέα του Καλού. Συνδέεται με την ενόραση των δυνάμεων που διαμορφώνουν την ανθρώπινη φύση ως σύνολο απείρων δυνατοτήτων και ικανοτήτων επιστροφής στο ήδη υπάρχον. Αυτή η γνώση είναι η ενθύμιση της Οδού προς ό,τι το ανώτερο υπάρχει και οντολογικά φωτίζει τον άνθρωπο.

Η Αξιολογία του Κοσμά του Αιτωλού έρχεται ως απλή συνέπεια όλων των παραπάνω. Ο Εθνομάρτυρας αναμφίβολα πίστευε στην ανάσταση και αναγέννηση του Ελληνικού Έθνους το οποίο μέσα από την σύνθεση με τον Χριστιανισμό επιβίωσε μέσα από νέες νοητές και αξιολογικές κατηγορίες. Η ανάδειξη του πεπαιδευμένου ανθρώπου είναι το πρώτο και μέγιστο μέτρο ηθικής σύγκρισης. Ο άνθρωπος θυμάται το Ον, ανακαλύπτει στη Φύση την πρώτη Αιτία, ανακαλύπτει ότι όλα έγιναν μέσα από την ελεύθερη σκέψη και πράξη του Όντος Θεού σε τέτοιο βαθμό ώστε και ο ίδιος θέλει πλέον την Ελευθερία για να συνεχίσει την ένδοξη πορεία του Ελληνικού Έθνους. Αυτή η πορεία είναι η υπέρτατη παιδεία και θεμελιώνει την ηθική της Ελευθερίας η οποία είναι ακρογωνιαίος λίθος στην Ηθική διδασκαλία του ηρωϊκού μοναχού. Η Ελευθερία στη φιλοσοφία αλλά και στο Βίο του Εθνομάρτυρα θα πρέπει να εννοηθεί όχι πρωταρχικά ως φιλοσοφικό μέγεθος απλής σκέψης(Χόμπς)ότι δηλαδή από δύο παραμέτρους έχω τη δυνατότητα επιλογής της μιάς. Η Ελευθερία στον Πατέρα Κοσμά νοείται καθαρά υπαρξιακά και εσωτερικά. Ο Έλληνας θέλει να προχωρήσει στον κοινό από τα αρχαία χρόνια έως σήμερα και αύριο δρόμο πολιτισμού και δημιουργίας. Στην Οδό προς το Θεό που σώζει και επιφυλάσσει την ανώτερη οντική συνέχεια. Ο Πατήρ Κοσμάς αντιλαμβάνεται τον άνθρωπο έναντι του πρώτου όντος και γι αυτό είναι συγκεκριμένος ότι ο Έλληνας είναι το σύνολο των ιδεών και των πράξεων των μεγάλων προπατόρων. Αυτός ο Έλληνας πρέπει όμως να εύρει το ζωτικό χώρο να συνεχίσει την ανακάλυψη εκείνων των ιδεών που θα δώσουν νέες και μεγάλες πράξεις για μία καλύτερη ανθρωπότητα.

Η πορεία είναι η παιδεία .Επειδή ο Κοσμάς ο Αιτωλός πίστευε στο περιεχόμενο των ιδεών που διεμήνυε επιθυμούσε το όχημα μεταφοράς αυτών των ιδεών που δεν είναι άλλο παρά η παιδεία. Η παιδεία στον Εθνομάρτυρα είναι καθαρά δυναμικό μέγεθος διαλεκτικής αλλά και μονοσήμαντης διάδοσης υπαρξιακών και θείων αληθειών. Ο άνθρωπος έχει αποστολή αυτοπροσδιορισμού απέναντι στο υπέρτατο όν. Πρέπει το Έθνος εις το οποίο ανήκει να το δυναμώσει ώστε η Αλήθεια, η γνώση του κόσμου και του προσώπου να δημιουργήσουν έναν άνθρωπο γνώσης και ανώτερης πράξης.

Επειδή ο Κοσμάς ο Αιτωλός πίστευε στη δύναμη της θείας παιδείας πίστευε και στην ίδρυση σχολείων ει δυνατόν σε κάθε άκρο της Ελλάδος. Ή όλη φιλοσοφία του Ιερομονάχου όπως την είδαμε εν εγρηγόρσει, δικαιολογεί την προσπάθειά του να ιδρύσει σχολεία σε κάθε Ελληνική Εστία. Ο άνθρωπος είναι πάνω από όλα ως δυνητικά φωτιζόμενο μέγεθος. Ο Ιησούς ήταν δυνατό να επισκεφθεί το πιο απίθανο μέρος προκειμένου να σώσει το απολωλός. Η παιδεία εδώ νοείται ως απαραίτητη και αυθύπαρκτη μεταφορά δυνάμεων. Πέρα από χώρο και χρόνο ο άνθρωπος πρέπει να φωτισθεί. Ο άνθρωπος που αντιμετωπίζεται ως εικόνα θεού ως δυνητική ομοίωσις αυτού. Όταν θεωρούμε ότι η πλάση και ο κόσμος φτιάχθηκε για τον άνθρωπο, τον ελεύθερο άνθρωπο. Σε μία δυναμική προσπέλαση του όρου παιδεία θεωρούμε ότι θα πρέπει να υπάρξει σχολείο και στην υψηλότερη κορυφή του Ολύμπου διότι εκεί θα φωτισθεί μία ψυχή έναντι του Θεού. Η παιδεία νοείται ως ανώτερη εσωτερική πορεία του ανθρώπου προς το φώς. Γι΄ αυτό εξάλλου και ο ΠατροΚοσμάς εγκατέστησε πανταχού σχολεία διά μέσου της Θείας διδασκαλίας του.

Σήμερα όμως στην εποχή του ευρώ και της υλικής μαζοποίησης του παντός, σήμερα που η παιδεία είναι προέκταση του μαζανθρώπου μία διαδικασία δηλαδή τελείως εξωτερική, τελείως εξωτερική μετάδοση πληροφοριών μέσα από σύγχρονα πληροφοριακά συστήματα, τα οποία είναι πολυέξοδα και δαπανηρά, σήμερα συζητάμε για συγχωνεύσεις και καταργήσεις σχολείων. Είναι φυσικό να ισχύει αυτό. Ο άνθρωπος δεν είναι το πρώτο ζητούμενο στη σημερινή παιδεία. Η σημερινή παιδεία δεν συμβαδίζει με την ανάπτυξη του ανθρωπίνου Είναι, μάλλον αδιαφορεί γι αυτό. Ενδιαφέρεται μόνο για την παραγωγή συστημικών ανθρωπίνων εξαρτημάτων άρα τα σχολεία θα πρέπει να είναι εργοστάσια παραγωγής βιδών και μηχανών. Ως γνωστόν τα εργοστάσια είναι μαζεμένα σε συγκεκριμένες αστικές περιοχές άρα και τα σχολεία θα πρέπει να γίνουν βιομηχανίες πληροφοριακών συστημάτων που στεγάζονται σε συγκεκριμένες βιομηχανικές περιοχές. Βιομηχανίες που θα παράγουν τον ηλεκτράνθρωπο της κατευθυνόμενης πληροφορίας.

Ο παιδαγωγός ερευνά για τον άνθρωπο, όπως ο κυνηγός χρυσού ερευνά για ψήγματα στα πιο απίθανα μέρη. Η παιδεία είναι μία φυσική διαδικασία που εκτείνεται σε όλο το χώρο που φωτίζει ο ήλιος, ο Νούς του Αγαθού. Αυτό ισχύει σε ένα κόσμο όπου οι εσωτερικές δυνάμεις του Θεού που δημιούργησαν τον άνθρωπο συνεχίζουν να τον φωτίζουν και να τον καθοδηγούν. Σε ένα όμως παρένθετο κόσμο όπου ο άνθρωπος είναι εργοστασιακό μέγεθος, πειραματόζωο ελέγχου και καθοδήγησης, η λογική του σχολείου εργοστασίου φαντάζει απολύτως φυσιολογική επένδυση. Έως τη στιγμή της αυτοαναίρεσής της.

Ζωηφόρος