Η Ευθύνη

Είναι αλήθεια ότι στην εποχή μας το αίσθημα της προσωπικής ευθύνης έχει υποστή καθίζησι. Βλέπει κανείς, με λύπη του, σε μικρούς και μεγάλους, επισήμους και ανεπισήμους, στα λόγια και στα έργα τους, να επικρατή η ανευθυνότητα και ο αμοραλισμός. Είναι κρίμα!

1. Η ευθύνη είναι μία βασική λειτουργία της ανθρωπίνης προσωπικότητος, συνδέεται δε άμεσα με την ελευθερία του ανθρώπου. Δεν νοείται άνθρωπος χωρίς ευθύνη για τις πράξεις του, διότι δεν νοείται άνθρωπος χωρίς ελευθερία. Και τανάπαλιν. Ήδη από την αρχή της δημιουργίας ο Θεός προσφέρει την δωρεά της ελευθέρας επιλογής στον άνθρωπο λέγοντας: «Ιδού δέδωκα προ προσώπου σου την ζωήν και τον θάνατον, το αγαθόν και το κακόν, έκλεξαι συ την ζωήν, ίνα ζήσης» (Δευτερ. 30, 15-19).

Εάν όμως ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να επιλέγη τις πράξεις του, κατά λογική συνέπεια είναι και υπόλογος γι΄ αυτές. Ευθύνη λοιπόν σημαίνει και υποχρέωσι προς λογοδοσίαν. Γι΄ αυτό άλλωστε και κρινόμεθα. Γι΄ αυτό και η επαινούμεθα η τιμωρούμεθα... Αν αφαιρέσουμε την ελευθερία, αφαιρούμε και την ευθύνη... Το ζώον στερείται της ελευθερίας, καθοδηγούμενο μόνο από το τυφλό ένστικτο. Γι΄ αυτό και δεν υπάρχει καταλογισμός στις πράξεις του. Ούτε μετανοεί, ούτε τιμωρείται, ούτε φυσικά... επαινείται!

2. Παρά ταύτα ο άνθρωπος πολλές φορές, διαπράττων τα μη πρέποντα, προσποιείται τον ανεύθυνο, φοβούμενος να αναλάβη τις συνέπειες των πράξεών του! Επαναλαμβάνει έτσι αυτό που έκαναν οι Πρωτόπλαστοι (Αδάμ και Εύα), μετά την παράβασι της εντολής του Θεού, αποσείοντας ο καθένας την προσωπική του ευθύνη και φορτώνοντάς την στον άλλο. «Και είπεν ο Αδάμ· η γυνή ην έδωκας μετ΄ εμού, αύτη μοι έδωκεν από του ξύλου και έφαγον... και είπεν η γυνή· ο όφις ηπάτησέ με και έφαγον...» (Γεν. 3, 12 - 13).

Εάν η υπευθυνότητα αποτελεί κριτήριο μιας ελεύθερης και ευαίσθητης προσωπικότητος, η ανευθυνότητα χαρακτηρίζει τους μικρούς, τους επιπόλαιους και δειλούς ανθρώπους, θυμίζει Πιλάτον. Το να αναλαμβάνης τις ευθύνες σου, δείχνει γενναιότητα και θάρρος και σε μεγάλο βαθμό ευαισθησία. Δείχνει φιλότιμο και λεβεντιά!

3. Η πτώσις του ανθρώπου αποτελεί την πανανθρώπινη ευθύνη έναντι του Θεού, η οποία και διοχετεύεται σε κάθε άνθρωπο, εφ΄ όσον «τω του ενός παραπτώματι αμαρτωλοί κατεστάθησαν οι πολλοί» (όλοι), όπως διδάσκει ο Παύλος (Ρωμ. 5,19). Όμως η αγάπη του Θεού, δια της σταυρικής θυσίας του Χριστού, βρήκε τον τρόπο να απαλλάξη τον κάθε άνθρωπο, που θα πιστεύη σ΄ Αυτόν, από την ευθύνη της προπατορικής πτώσεως, προσφέροντάς του την λύτρωσι. Έτσι, τώρα, η ευθύνη του ανθρώπου μεταβιβάζεται στο αν θα δεχθή τον Σωτήρα του η όχι. Ο Παύλος, επισημαίνοντας αυτήν την τρομακτική ευθύνη του καθενός, διερωτάται: «πόσω δοκείτε χείρονος αξιωθήσεται τιμωρίας, ο τον υιόν του Θεού καταπατήσας και το αίμα της διαθήκης κοινόν ηγησάμενος, εν ω ηγιάσθη;...» (Εβρ. 10,29).

4. Υπάρχει λοιπόν κατ΄ αρχήν, η συλλογική, η κοινή ευθύνη. Όλοι είμεθα από κοινού υπεύθυνοι κατά ένα ποσοστό για το κακό που κυριαρχεί στον κόσμο!

Μέσα στο λόγο του Θεού βλέπουμε ότι τιμωρούνται αντιπροσωπευτικά ολόκληρες χώρες και πόλεις, διότι «πάντες εξέκλιναν άμα ηχρειώθησαν» (π.χ. Σόδομα και Γόμορρα, Νινευή, κ.α.). Εις δε τον κατακλυσμό του Νώε, η απόφασις του Θεού είναι αμετάκλητος: «ου μη καταμείνη το Πνεύμά μου εις τους ανθρώπους τούτους εις τον αιώνα, δια το είναι αυτούς σάρκας» (Γεν. 6,3).

Εντύπωσι προκαλεί η συνήθεια των κατοίκων μιας παλαιάς πόλεως, μετά από κάποιο έγκλημα, να βάζουν υποχρεωτικά όλοι τα χέρια τους επάνω στο θύμα, δείχνοντας ότι, κατά κάποιον τρόπο, όλοι τους ήσαν ένοχοι! Υψηλό αίσθημα συλλογικής ευθύνης!

Και σκέπτομαι: στις ημέρες μας παρατηρούμε να έχει κατακλύσει τον κόσμο και την χώρα μας ένα φοβερό «τσουνάμι» εγκληματικότητος, παρανομίας, αναρχίας και σκανδάλων πάσης φύσεως. Και αναζητούμε τους ενόχους, για να τους ρίξουμε τον «λίθο του αναθέματος». Και δεν σκεπτόμεθα ότι όλοι είμεθα ένοχοι αναλογικά, γι΄ αυτό μας το κατάντημα! Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος διαμαρτύρεται γι΄ αυτήν μας την στάσι και λέγει: «πολλοί πολλάκις και υπεύθυνοι όντες εγκλήμασι, πολλή τη αναισχυντία κεχρημένοι, τα εαυτών πλημμελήματα ετέροις περιάπτειν επιχειρούσι» (Ομιλ. εις Γένεσιν).

Δυστυχώς υπάρχουν παντού και πάντοτε «υπευθυνοανεύθυνοι» οι οποίοι σπεύδουν να «νίψουν τας χείρας των ενώπιων πάντων...» (πρβλ. Ματθ. 27,27), προσποιούμενοι τους «ανευθυνοϋπεύθυνους»!

5. Ίσως όμως ένα ερώτημα να αιωρείται: «και τι μπορώ να κάνω εγώ για την εξάλειψι του κακού στον κόσμο;». Απαντούμε:

Ο κάθε άνθρωπος ανακεφαλαιώνει στην ύπαρξί του όλη την ανθρώπινη οικογένεια, όπως το κάθε κύτταρο του οργανισμού μας αντιπροσωπεύει όλο τον οργανισμό. Ένας άγιος επί παραδείγματι, εκφράζει την υγεία όλης της ανθρώπινης φύσεως· αντίθετα ένας αμαρτωλός φανερώνει την αρρώστεια της. Έτσι, η ζωή του κάθε ανθρώπου, έχει μια τρομακτική δυναμική, θετική η αρνητική, ικανή να επηρεάσει την μοίρα όλης της ανθρωπότητος. «Μικρά ζύμη όλον το φύραμα ζυμοί», είπεν ο Παύλος (Α΄ Κορ. 5,6). Ο καθένας μας οφείλει να γίνη αυτό για το οποίον προώρισται να γίνη. Αυτό, για το οποίον του εδόθη εντολή να πραγματοποιήση φιλότιμα, δηλ. το: «γίνεσθε άγιοι, ότι εγώ άγιός ειμι». Έτσι βλέπουμε τον Κύριο, στην παραβολή των ταλάντων, να εξαίρη την φιλοτιμία των δύο δούλων να αυξήσουν τα τάλαντά τους, να καταδικάζη δε την ανευθυνότητα και η ατομική ευθύνη μαζί με τη συλλογική.

6. Η ευθύνη όμως αυτή επηρεάζεται στον κάθε άνθρωπο, αναλόγως και της θέσεως που κατέχει μέσα στην ζωή. Πράγματι! Άλλη είναι (και μεγαλύτερη θα έλεγα) η ευθύνη των γονέων, για την ανατροφή των παιδιών τους, και άλλη των διδασκάλων, που μορφώνουν και διαπλάθουν τα παιδιά. Άλλη η ευθύνη των αρχόντων, που κυβερνούν τους λαούς, και άλλη (ανωτέρα πολύ) των κληρικών, που σώζουν τις ψυχές τους. Ευθύνη έχει επίσης και ο επαγγελματίας, ο εργάτης, ο γεωργός και ο επιστήμων, ο πλούσιος αλλά και ο φτωχός, για το κοινό καλό. Και όταν το καλό δεν προωθείται στις κοινωνίες, αλλά υπερισχύει το κακό, όλες αυτές οι ανωτέρω κατηγορίες ανθρώπων δεν είναι άμοιρες ευθύνης.

Όλοι είμεθα υπεύθυνοι απέναντι πάντων. Και βάσει αυτής της ευθύνης θα κριθούμε!

7. Το συμπέρασμα είναι ότι στην εποχή μας ζητούνται άνθρωποι σε όλα τα επίπεδα, με υψηλό αίσθημα της ευθύνης. Ο καθένας μας οφείλει να πάρη την ζωή στα σοβαρά, αγωνιζόμενος να ανταποκριθή, κατά τον πληρέστερο τρόπο στις προσωπικές, οικογενειακές, κοινωνικές και παγκόσμιες ευθύνες του. Η ευθύνη τον άνθρωπο από απλό άτομο τον κάνει πρόσωπο και από απλό πολίτη μιας χώρας τον κάνει οικουμενικό άνθρωπο του δημιουργεί ευαισθησία, ακρίβεια και συνέπεια στη ζωή. Ο,τι γίνεται με ευθύνη αποβαίνει τέλειο. Γι΄ αυτό και επαινείται.

Ένας γέροντας, θέλοντας να δοκιμάση στην άσκησι τον υποτακτικό του, του έδωσε εντολή να κατεβή στην πόλι, κρατώντας στα χέρια του ένα δοχείο γεμάτο πολύτιμο μύρο, χωρίς να χύση στο δρόμο ούτε μια σταγόνα. Ο μοναχός, πράγματι, κατέβηκε στην πόλι και επέστρεψε, προσέχοντας να εκπληρώση την εντολή. Όταν τον είδε ο Γέροντάς του, τον ρώτησε: τι καλό είδε στην πόλι και ποιόν συνάντησε. Ο υποτακτικός του απάντησε: «Γέροντα, ούτε είδα κανένα, ούτε σήκωσα προς στιγμήν τα μάτια μου να δω τι γίνεται γύρω μου, προσέχοντας να εκτελέσω την εντολή σου». Και ο Γέροντας τον επήνεσε για το αίσθημα ευθύνης, το οποίον επέδειξε! Λαμπρό υπόδειγμα για όλους μας!

(Αρχιμ. ΑΘΗΝ. ΚΑΡΑΜΑΝΤΖΑΝΗΣ Περιοδικό” Μεταμόρφωσις” Ιεράς Μητροπόλεως Σάμου & Κορσέων Νοέμβριος 2009)