Αποξηλώνουν εκκλησάκια για να στήσουν αρχαίο ναό

Πόσο θεμιτό είναι να απογυμνώνεις βυζαντινά εκκλησάκια από τις αρχαίες πέτρες τους για να αναστηλώσεις ένα λαμπρό αρχαίο μνημείο, που σήμερα σώζει μόνο το ίχνος του; Μνημεία είναι και τα δύο και απαιτούν ισότιμη προστασία. Διανοηθήκατε ποτέ τη διάλυση του παρεκκλησίου της Μητρόπολης, τον Αγιο Ελευθέριο ή τη Γοργοεπήκοο, για να γυρίσουν οι λίθοι στην Ακρόπολη; Και από την άλλη πλευρά, θα αφήνατε γλυπτά του Φειδία στο τείχος της Ακρόπολης;

Η συζήτηση μεταξύ των βυζαντινολόγων και αρχαιολόγων φούντωσε προχθές στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και άνοιξε πολλές φορές ο αρχαιολογικός Νόμος, ο οποίος του δίνει τη δυνατότητα να αποφασίζει για την απόσπαση ή μη τμημάτων από ένα μνημείο, εάν κάτι τέτοιο κρίνεται απαραίτητο για τη διάσωση ενός άλλου. Πολύ περισσότερο, αν αυτό το άλλο είναι ένα σημαντικό αρχαίο, όπως το Ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνα έξω από τη Σπάρτη. Ενα αινιγματικό τριώροφο οικοδόμημα του 6ου αιώνα π.Χ., με έναν κολοσσιαίο θρόνο στο κέντρο, όπου καθόταν ο τιμώμενος θεός. Το λατρευτικό άγαλμα του Απόλλωνα λέγεται πως υπερέβαινε σε ύψος το κτήριο, φθάνοντας τα 14,5 μέτρα, ενώ ολόκληρος ο ναός ήταν μαρμάρινος και περίτεχνα διακοσμημένος από τον φημισμένο γλύπτη και αρχιτέκτονα Βαθυκλή από τη Μαγνησία της Μικράς Ασίας.

Εδώ και σαράντα χρόνια οι αρχαιολόγοι, με πρώτο τον Αγγελο Δεληβορριά, που υπηρέτησε το 1966-68 στη Σπάρτη, άρχισαν να μαζεύουν τα σπαράγματα του Ιερού, που είναι σπαρμένα στην ευρύτερη περιοχή. Εχουν εντοπισθεί αρκετά αρχιτεκτονικά μέλη, κυρίως από το θρόνο, ανάμεσα στα οποία τα γιγαντιαία λεοντοπόδαρα, μήκους 90 εκατοστών το καθένα, όπως έλεγε ο αρχιτέκτων Μανόλης Κορρές. Εχει επίσης εκπονηθεί από το 2005, όταν επανήλθε ο Αγγελος Δεληβορριάς ως ερευνητής σε αυτό το Ιερό, ένα ανασκαφικό και αναστηλωτικό πρόγραμμα, για να αναδειχθεί το μνημείο, το οποίο σήμερα είναι δυσδιάκριτο, πάνω σ' έναν λόφο με την εκκλησία της Αγίας Κυριακής.

Η ερευνητική ομάδα του κ. Δεληβορριά έχει αρχίσει τις αποτυπώσεις των ταυτισμένων λίθων με το Ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνα, είτε αυτοί βρίσκονται ελεύθεροι είτε ενσωματωμένοι στα βυζαντινά εκκλησάκια. Οπως είπε στο ΚΑΣ ο αρχιτέκτονας Θεμιστοκλής Μπιλής, είναι αναγκαίες οι αποσπάσεις των κομματιών που βρίσκονται στην τοιχοποιία ή στο εσωτερικό ναών, για να ελεγχθούν και οι άλλες πλευρές τους. Η αφαίρεσή τους δεν θα επιρεάσει τη στατικότητα των ναών, επεσήμανε και ο επικεφαλής του προγράμματος, αρχαιολόγος Σταύρος Βλίζος, ούτε θα αλλοιώσει την αισθητική τους, γιατί θα αντικατασταθούν με τα ακριβή τους αντίγραφα.

Από αρχαίο υλικό είναι χτισμένος σε μεγάλο βαθμό ο νεότερος ναός της Αγίας Κυριακής (χτίστηκε το 1907-1920 από μάρμαρα της παλιάς ανασκαφής). Προ διετίας διαλύθηκε ο κτιστός πάγκος του προστώου του ναού και βρέθηκαν 20 αρχιτεκτονικά μέλη του θρόνου και του βωμού. Επίσης έχει εντοπισθεί στον Προφήτη Ηλία, στο Σκλαβοχώρι, εντοιχισμένο ένα μνημειακών διαστάσεων αρχαίο κατώφλι κι άλλα 15 αρχιτεκτονικά μέλη, γλυπτά και κιονόκρανα. Κομμάτια από τον θρόνο υπάρχουν ενσωματωμένα στην τοιχοποιία του Αγίου Νικολάου και ένα κιονόκρανο στους Αγίους Θεοδώρους. Περισσότερα αρχιτεκτονικά μέλη είναι αποθηκευμένα στο Μουσείο Σπάρτης, όπως δόμοι, ορθοστάτες, πλάκες δαπέδου, σπόνδυλοι κιόνων, κιονόκρανα τριών διαφορετικών τύπων (συνδυασμός ιωνικού με δωρικό ρυθμό), παραστάδες θυρών, τμήματα επιστυλίου και σίμης, μέχρι και πλάκες της οροφής.

Συνεπώς υπάρχει πλούσιο υλικό. Ετσι, παρά την γκρίνια των βυζαντινολόγων, που έλεγαν ότι δεν μπορούν οι αρχαιολόγοι να αποφασίζουν ερήμην των αρμόδιων Βυζαντινών Εφορειών, η άδεια για την απόσπαση των αρχαίων από τους ναούς δόθηκε. *

Eλευθεροτυπίa (24-6-2010) Ν. Κοντράρου-Ρασσιά

ΑΝΤΙ ΑΛΛΟΥ ΣΧΟΛΙΟΥ ΤΟ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ .

Στο φως θρησκεία πριν το Δωδεκάθεο

Πριν ο Δίας ρίξει... τον πρώτο του κεραυνό από τον Όλυμπο, οι αρχαίοι κάτοικοι της περιοχής φαίνεται πως λάτρευαν και πραγματοποιούσαν θυσίες στους δικούς τους θεούς και θεότητες, η ταυτότητα και η φύση των οποίων παραμένει άγνωστη ακόμη στους επιστήμονες.

Ομάδα αρχαιολόγων βρήκε τις στάχτες, τα κόκκαλα και άλλα αποδεικτικά στοιχεία θυσιών ζώων σε κάποια θεότητα πριν τον Δία, στην κορυφή του όρους Λύκαιου στην Αρκαδία. Τα ευρήματα εντοπίστηκαν το περασμένο καλοκαίρι σε ένα βωμό που μετέπειτα λειτούργησε ως τόπος λατρείας του Δία.

Κομμάτια άχρωμων και χωρίς διακοσμήσεις κεραμικών αντικειμένων μαρτυρούν ότι αυτά προέρχονται από την εποχή πριν το 3.000 π.Χ., 900 δηλαδή χρόνια πριν την άφιξη των πρώτων ελληνόφωνων κατοίκων που ήλθαν από τα Βαλκάνια, φέρνοντας κατά πάσα πιθανότητα μαζί και τη θρησκεία τους.

Όπως μαρτυρούν τα ευρήματα στην περιοχή του Λύκαιου, η συνήθεια λατρείας κάποιας θεότητας στην περιοχή είναι πολύ παλιά και κατά πάσα πιθανότητα προηγείται χρονολογικά της εισαγωγής του Δία στην ελληνική πραγματικότητα. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Δρ. Ντέιβιντ Ρομάνο του πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια, «στην ουσία έχουμε, εκτός από την προ Χριστό εποχή, την προ Δία εποχή».

Τα ευρήματα στο όρος Λύκαιο παρουσιάστηκαν και συζητηθήκαν την περασμένη εβδομάδα από τον Δρ. Ρομάνο, την αρχαιολόγο του πανεπιστημίου της Αριζόνα, Δρ. Μαίρη Βογιατζή και τον Μιχάλη Πετρόπουλο, της Ελληνικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.

Αρχαιολόγοι που γνωρίζουν για την ανακάλυψη συμφωνούν με την εκδοχή του Δρ. Ρομάνο, αν και τόνισαν ότι οι ανασκαφές θα πρέπει να συνεχιστούν το καλοκαίρι ώστε να υπάρξει σαφέστερη κατανόηση της προ-Δία χρήσης του συγκεκριμένου βωμού στο Λύκαιο. «Τα στοιχεία που ήρθαν στο φως φανερώνουν σαφώς τη δραστηριότητα του βωμού στους προϊστορικούς χρόνους», ανέφερε ο Τζακ Ντέιβις, διευθυντής της αμερικανικής σχολής κλασσικών σπουδών της Αθήνας, που επισκέφθηκε την τοποθεσία αρκετές φορές. «Γνωρίζουμε ότι ο Δίας και μια θηλυκή εκδοχή του Δία λατρευόταν στα προϊστορικά χρόνια. Το δύσκολο ζήτημα είναι ο προσδιορισμός της ακριβούς φύσης του βωμού πριν από εκείνη την εποχή».

Ο Κεν Ντόουντεν, διευθυντής του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας και Αρχαιοτήτων στο πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ, δήλωσε ότι δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός υιοθέτησης ενός υπάρχοντος βωμού για λατρεία από τους Έλληνες, κάτι που συνιστούσε εξάλλου συνήθη πρακτική που συναντάμε ακόμη και στους χριστιανικούς χρόνους.

Η συγκεκριμένη τοποθεσία λατρείας του Δία αναφέρεται και στα γραπτά του Παυσανία, ο οποίος έδωσε περιγραφές της τοποθεσίας. «Στο ψηλότερο σημείο του βουνού βρίσκεται ο βωμός του Λύκαιου Δία, από όπου φαίνεται ολόκληρη η Πελοπόννησος» αναφέρει ο Παυσανίας.

Οι επιστήμονες αρχαιολόγοι έδωσαν στη δημοσιότητα μερικά ακόμη στοιχεία για τη χρήση του βωμού πριν την εποχή του Δία. Σύμφωνα με τις προβλέψεις τους, είναι μάλλον απίθανο τα ευρήματα να μην προέρχονται από θρησκευτικές λατρείες και να αποτελούν οικιακά είδη κάποιου οικισμού, αφού το περιβάλλον είναι ιδιαίτερα αφιλόξενο και οι καιρικές συνθήκες που επικρατούν δυσμενείς. Σε ότι αφορά τους κατοίκους που ζούσαν εκεί πριν την έλευση των Ελλήνων δεν υπάρχουν ιδιαίτερα στοιχεία, αν και κάποιοι ακαδημαϊκοί πιστεύουν ότι προέρχονται από τη σημερινή δυτική Τουρκία. Τέλος, δεν έχει ακόμη προσδιοριστεί ο ακριβής τρόπος χρήσης του βωμού, αν δηλαδή χρησιμοποιούνταν σε συνδυασμό με τα έντονα καιρικά φαινόμενα για τη λατρεία κάποιας θεότητας ή την προσωποποίηση των δυνάμεων της φύσης.

«Καθημερινή»05/02/2008 με πληροφορίες New York Times

Δείτε και:

-Έντονη διαμαρτυρία του Μητροπολίτη Σπάρτης Ευστάθιου προς το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο για το «ξεγύμνωμα» ορθοδόξων ναών