ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ Γ.Σ. ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ - Θεσσαλονικη, 9-10-2008

Απόφαση της Γ.Σ .του Τμήματος Θεολογίας
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ - Θεσσαλονίκη, 9-10-2008
*********************************************************************
Το πρόβλημα που δημιουργήθηκε

Η πρόσφατη Εγκύκλιος (91109/Γ2/10-07-2008) του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων κάνει λόγο περί απαλλαγής «των μαθητών από το μάθημα των Θρησκευτικών…χωρίς να δηλώνεται ο λόγος της συγκεκριμένης επιλογής».

Με δεύτερη εγκύκλιό του (104071/­Γ2/­04.08.2008) το Υπουργείο διευκρίνισε ότι με την απόφασή του αυτή εναρμονίζεται «με τις αποφάσεις του ευρωπαϊκού Δικαστηρίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των ανεξάρτητων αρχών της χώρας μας».

Παρά τις διαβεβαιώσεις του Υπουργείου ότι το μάθημα παραμένει υποχρεωτικό για τους Ορθόδοξους μαθητές (νεώτερη εγκύκλιος Φ12/977/109744/Γ1,26.8.2008), είναι προφανές ότι η απόφαση αυτή ενέχει μια δυναμική ώστε το μάθημα των Θρησκευτικών σταδιακά να καταστεί προαιρετικό.

Για αυτό και εμφανίστηκαν απόψεις που συζητούν ακόμη και την κατάργησή του.

Με αφορμή τις παραπάνω εξελίξεις είδαν το φως της δημοσιότητας ποικίλες απόψεις και αντιδράσεις, με τις οποίες – παρά τη νηφάλια και προσεκτική στάση της επίσημης Εκκλησίας μέχρι σήμερα – αναβίωσε το πολεμικό κλίμα μιας παρωχημένης αντίληψης περί πλήρους απαξίωσης του θρησκευτικού φαινομένου στο δημόσιο βίο, και επομένως και του μαθήματος των θρησκευτικών στη δημόσια εκπαίδευση.

Με ελάχιστα έως και καθόλου πειστικά επιχειρήματα, και σε ατμόσφαιρα συναισθηματικά ή ιδεολογικά φορτισμένη, άνοιξε ένας διάλογος σε καθαρά συγκρουσιακό κλίμα.

Από ορισμένους για να προωθήσουν στην ελληνική κοινωνία με μελλοντικές θεσμικές παρεμβάσεις όσο γίνεται περισσότερο έναν επιφανειακό εκσυγχρονισμό, και από άλλους για να διατηρήσουν για όσο γίνεται περισσότερο χρόνο το παραδοσιακό θεσμικό πλαίσιο.

Ως υπεύθυνοι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι οφείλουμε να υπογραμμίσουμε, ότι και οι δύο αυτές τακτικές δεν οδηγούν σε λύση του προβλήματος και βλάπτουν μακροπρόθεσμα την πορεία της ελληνικής κοινωνίας.

Οι πρωτοβουλίες του Τμήματος Θεολογίας

Το Διοικητικό Συμβούλιο του Τμήματος Θεολογίας το Α.Π.Θ. λίγο πριν από την έναρξη του νέου σχολικού έτους (ανακοίνωση προς τα ΜΜΕ της 4.9.2008), έκρινε ότι «είναι η κατάλληλη στιγμή για να πραγματοποιηθούν ορισμένες παρεμβάσεις που μακροπρόθεσμα θα αντιμετωπίσουν τα σχετικά με το μάθημα των θρησκευτικών προβλήματα».

Στην ανακοίνωση αυτή έθετε συγκεκριμένα κριτήρια και ορισμένες βασικές αρχές, προκειμένου να αντιμετωπιστεί σε νέα βάση ένα χρονίζον ζήτημα που απασχολεί από την μεταπολίτευση και πέρα την ευρύτερη εκπαιδευτική κοινότητα, την Εκκλησία, τις άλλες θρησκευτικές κοινότητες και την ελληνική κοινωνία στο σύνολό της.

Με την ανακοίνωσή του το Διοικητικό Συμβούλιο του Τμήματος Θεολογίας, αναγνωρίζοντας ότι δεν εξαντλούσε «το θέμα στην ολότητά του», υποσχέθηκε να επανέλθει και να αναπτύξει λεπτομερέστερα τις θέσεις του με σκοπό να πληροφορήσει την ελληνική κοινωνία.

Συνολική θεώρηση του θέματος

Πρώτα-πρώτα θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η πανεπιστημιακή θεολογία στην εποχή μας, χωρίς να παύει να αναδεικνύει την εκκλησιαστική παράδοση και να λειτουργεί ως προφητική και κριτική συνείδηση της Εκκλησίας, οφείλει παράλληλα να υπηρετεί και την ευρύτερη κοινωνία.

Μέχρι πρόσφατα σε παγκόσμιο επίπεδο η θρησκευτική και θεολογική εκπαίδευση είχε είτε καθαρά ιστορικό είτε καθαρά ομολογιακό χαρακτήρα.

Στον ελληνικό χώρο, ευτυχώς, και οι δύο αυτές ακραίες πρακτικές αποφεύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό τόσο στην τριτοβάθμια όσο και στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Από τη δεκαετία του ’80 με αλλεπάλληλα συνέδρια και εξειδικευμένες ημερίδες και διαδικασίες, με πρωτοβουλία τόσο μελών του Τμήματός μας, όσο και του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, το μάθημα των θρησκευτικών βελτιώθηκε σημαντικά, με αποτέλεσμα να μην είναι πλέον αυστηρά ομολογιακό, μονοφωνικό ή ακόμη και κατηχητικό, αλλά ένα μάθημα με γνωσιακό και παιδαγωγικό χαρακτήρα, ανοικτό και ανεκτικό προς τις άλλες χριστιανικές παραδόσεις και τις άλλες θρησκείες.

Στη σημερινή του μορφή το μάθημα των θρησκευτικών στοχεύει στη γνωριμία με τα μορφωτικά αγαθά, τις αξίες και τον πολιτισμό που διαμόρφωσε ο Χριστιανισμός και η Ορθόδοξη παράδοση, ενώ παράλληλα διδάσκεται το θρησκευτικό φαινόμενο γενικά και οι άλλες μεγάλες θρησκευτικές παραδόσεις των λαών.

Το μάθημα των θρησκευτικών στη σημερινή πραγματικότητα

Δεν αγνοούμε, ότι οι αλλαγές που έχουν επέλθει τα τελευταία χρόνια στην χώρα μας, η διαμόρφωση μιας κατάστασης πολιτιστικού πλουραλισμού στην κοινωνία και το μαθητικό πληθυσμό, οι μεταναστεύσεις, αλλά και η αυξανόμενη ευαισθησία για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα προσωπικά δεδομένα, απαιτούν περαιτέρω ρυθμίσεις, οι οποίες όμως ούτε την πνευματική παράδοση της χώρας μας θα πρέπει να αγνοούν, ούτε την ανάγκη της ευρωπαϊκής – αλλά και της παγκόσμιας και οικουμενικής – προοπτικής να υποσκάπτουν.

Για το λόγο αυτό πιστεύουμε, ότι η Σύσταση 1720/2005, την οποία απηύθυνε προς τις χώρες-μέλη του το Συμβούλιο της Ευρώπης, μπορεί να αποτελέσει τη βάση για την επιλογή των όποιων απαραίτητων ρυθμίσεων. Είναι λυπηρό ότι η σύσταση αυτή συστηματικά αγνοείται από όσους εκπροσωπούν ακραίες ως επί το πλείστον επί του θέματος θέσεις.

Στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη σε θέματα κατάχρησης της θρησκευτικότητας των πολιτών, είναι παράλογο οι μαθητές του σύγχρονου σχολείου να μη παρακολουθούν υποχρεωτικά ένα μάθημα που να σχετίζεται με τη θρησκεία.

Το μάθημα αυτό συνταγματικά ανήκει στην αρμοδιότητα του κράτους, που φυσικά εκφράζεται μέσω των υπεύθυνων εκπαιδευτικών φορέων του, και οφείλει να ρυθμίζεται με βάση καθαρά εκπαιδευτικά και όχι εκκλησιαστικά κριτήρια. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι μπορεί να αγνοείται η θρησκευτική και πολιτιστική παράδοση του τόπου, όπως σαφέστατα υποδεικνύει και η σύσταση του Συμβουλίου της Ευρώπης. Άλλωστε θεολογικά η Ορθοδοξία είναι αντίθετη και ιστορικά στο παρελθόν ήρθε σε σύγκρουση με τον ομολογιακό χαρακτήρα της Εκκλησίας.

Ο υποχρεωτικός χαρακτήρας του μαθήματος και τα ζητήματα συνείδησης.

Το μάθημα θα πρέπει να είναι υποχρεωτικό για όλους τους μαθητές και να διδάσκεται από τους υπηρετούντες στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση θεολόγους, αφού κατά τεκμήριο είναι οι μόνοι ειδικοί για να διδάξουν οτιδήποτε σχετίζεται με τη θρησκεία.

Άλλωστε, τα Θεολογικά Τμήματα διαθέτουν την απαραίτητη υποδομή για να ανταποκριθούν στην ανάγκη αυτή, αφού στο πρόγραμμά τους περιλαμβάνονται θρησκειολογικά, κοινωνιολογικά, φιλοσοφικά, πολιτιστικά και παιδαγωγικά μαθήματα.

Το μάθημα μπορεί να αλλάξει όνομα ή και να επαναπροσδιοριστεί, δεν μπορεί όμως να προσλάβει εντελώς ουδέτερο χαρακτήρα παρέχοντας απλώς πολιτιστικές, κοινωνικές κλπ γνώσεις. Για την βελτίωσή του, βέβαια, μπορούν να αναζητηθούν διάφοροι τρόποι, ούτως ώστε να μη τίθενται ζητήματα συνείδησης, που θα καθιστούν δυνατή την απαλλαγή των μαθητών.

Το ζήτημα βέβαια της συνείδησης, στο βαθμό που δεν περιορίζεται μόνο στη θρησκευτική, θα μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλα μαθήματα (ιστορία, βιολογία κλπ) οδηγώντας τελικά το εκπαιδευτικό μας σύστημα σε παράλυση.

Η δυνατότητα επιλογής

Παρόλα αυτά, για την αντιμετώπιση και αυτού του προβλήματος, το Τμήμα Θεολογίας ειδικά για το μάθημα των θρησκευτικών έχει καταθέσει και μια πρόταση που προβλέπει τη δυνατότητα επιλογής. Σύμφωνα με την πρόταση αυτή, το υπάρχον μάθημα θα μπορούσε να βελτιωθεί προσλαμβάνοντας έναν ακόμη πιο οικουμενικό και πολιτιστικό χαρακτήρα, προκειμένου να μπορούν απρόσκοπτα να το παρακολουθούν καταρχήν οι χριστιανοί.

Ταυτόχρονα θα μπορούσε να προστεθεί ως εναλλακτική δυνατότητα, για όσους θα συνέχιζαν να επικαλούνται λόγους συνείδησης, ένα δεύτερο μάθημα γνωριμίας με τις θρησκείες του κόσμου.

Το δεύτερο αυτό μάθημα θα στοχεύει στην ειρηνική συνύπαρξη των θρησκειών, στην καλλιέργεια της ανεκτικότητας, στην προώθηση της αλληλογνωριμίας των πολιτισμών, και στην ανάπτυξη της πνευματικής και κοινωνικής συνείδησης των μαθητών.

Με την υιοθέτηση της πρότασης αυτής οι μαθητές θα μπορούν να επιλέγουν ένα από τα δύο μαθήματα, χωρίς να είναι απαραίτητο να ζητήσουν εξαίρεση για λόγους συνείδησης.

Ο Πρόεδρος

Πέτρος Βασιλειάδης

Καθηγητής