Ἱστορικὴ ἀναδίφησις τῶν ἐν Ἁγίῳ Ὄρει ἀναφυεισῶν ἐρίδων, πάλαι τε καὶ ἐπ’ ἐσχάτων

 

ΑΘΩΝΙΚΑ ΣΥΜΜΕΙΚΤΑ

Ἱστορικὴ ἀναδίφησις τῶν ἐν Ἁγίῳ Ὄρει ἀναφυεισῶν ἐρίδων, πάλαι τε καὶ ἐπ’ ἐσχάτων

Ὑπό τοῦ Γέροντος Μαξίμου Ἰβηρίτου

«Ἄθως τό Ὄρος τό κλεινόν, συνάπτει γῆν καί οὐρανόν»

Ὁ Ἱερός ἡμῶν Τόπος, τό Ἅγιον Ὄρος, ὁ πρῴην Ἄθως, τό ἐπί γῆς περιώνυμον Περιβόλιον τῆς Κυρίας Θεοτόκου, ἐγνώρισεν ἀνά τούς αἰῶνας ἡμέρας δόξης καί τιμῆς, αἵτινες ἐσφράγισαν τήν πορείαν του εἰς τόν Χριστιανικόν κόσμον καί κατέλιπον μνήμην ἀγαθήν εἰς τάς συνειδήσεις τῶν πιστῶν. Ὅμως, κατά καιρούς, δέν ἔλειψαν καί αἱ ἐσωτερικαί ἔριδες, αἵτινες ἐταλάνισαν εἰς τό ἔπακρον ἤ καί συνεχίζουν ἐν μέρει νά ταλανίζουν τήν Ἁγιώνυμον Μοναχικήν Πολιτείαν, ὅπως:

1. Αἱ ἡσυχαστικαί ἔριδες:

Ὁ 14ος αἰών ἦτο λίαν καθοριστικῆς σημασίας διά τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν, καθότι δέν ἀπεκαλύφθησαν τότε μόνον νέαι διαστάσεις τοῦ δόγματος εἰς ὅ,τι ἀφορᾷ τήν οὐσίαν καί τάς ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ, ἀλλ’ ἠνοίχθησαν νέοι καί προσπελάσιμοι ὁδοί πρός τήν πνευματικότητα τῆς Ὀρθοδοξίας. Κατ’ αὐτόν τόν αἰῶνα ἐξεδηλώθησαν ἐν Ἁγίῳ Ὄρει καί αἱ γνωσταί ἡσυχαστικαί ἔριδες. Αὗται ἤρχισαν τό 1330 μέ τήν ἐμφάνισιν εἰς τήν ΚΠολιν τοῦ ἐκ Καλαβρίας παπικοῦ Βαρλαάμ, τοῦ ὁποίου ἡ διαλεκτική καί ἡ ὅλη ἐπιχειρηματολογία ἐναντίον τῆς μεθόδου καί τοῦ περιεχομένου τῆς ἡσυχαστικῆς προσ­ευχῆς ἦτο παπικῆς προελεύσεως καί σχολαστικῆς δομῆς. Ἡ ἡσυχαστική προσευχή διά τούς ὀρθοφρονοῦντας δέν ἦτο πρᾶξις μυστικιστική καί συν­ωμοτική, ἀφοῦ ὑπάρχει κατακεχωρημένη μέχρι τάς τελευταίας λεπτομερείας εἰς διάφορα πατερικά συγγράμματα. Εἰς τήν σύγκρουσιν ταύτην, ἥτις ἡπλώθη εἰς τόν Βυζαντινόν χῶρον μέχρι τοῦ αὐτοκρατορικοῦ παλατίου καί ἔλαβον μέρος ὅλοι οἱ λόγιοι τῆς ἐποχῆς, ἔληξε μέ τήν νίκην τῆς Ὀρθοδοξίας κατά τοῦ Καθολικισμοῦ, μέ πρωταγωνιστήν τόν Ἅγιον Γρηγόριον τόν Παλαμᾶν.

2. Ἡ περί Προσκομιδῆς ἔρις:

Ὁ ἱστορικός Μητροπολίτης Διδυμοτείχου Φιλάρετος Βαφείδης γράφει ἐν σελ. 84 εἰς τήν Ἐκκλησιαστικήν ἱστορίαν του, ὅτι ἡ συζήτησις «περί τοῦ ποῖα τά δεξιά τοῦ προσκομιζομένου ἁγίου ἄρτου ἐν τῇ προθέσει, ἐν οἷς δέον τίθεσθαι τήν θεσπεσίαν μερίδα τῆς Θεοτόκου, αὕτη μή ἔχουσα οὐσιώδη σημασίαν, προὐκάλεσεν ἔριδας καί φιλονικείας μεταξύ τῶν μοναχῶν τοῦ Ἄθωνος, ἄλλων μέν διατεινομένων ὅτι δεξιά εἶναι τά πρός τό ἀριστερόν μέρος τοῦ ἱερέως, ἄλλων δέ κατά τήν ὑστερογενῆ τοῦ Εὐχολογίου ὑποτύπωσιν, ὡς δεξιά θεωρούντων τό πρός τό ἅγιον ποτήριον μέρος». Ἡ ἔρις αὕτη, ἀρχομένη εἰς τά μέσα τοῦ 17ου αἰῶνος, ἔληξε συντόμως, μετά καί τάς παρεμβάσεις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Πρός τήν κατεύθυνσιν ταύτην συνέβαλε καί τό γεγονός ὅτι ἐνωρίς συνετάχθη εἰς τό ἔντυπον Εὐχολόγιον «Σύντομος Ἑρμηνεία περί τοῦ τίνα τά δεξιά τοῦ ἁγίου ἄρτου».

3. Ἡ ἔρις τῶν κολλύβων καί τῆς συνεχοῦς μεταλήψεως:

Ἡ ἀφορμή τῆς πολυχρονίου ἔριδος τῶν κολλύβων, ἥτις συνεβάδιζε μέ ἐκείνην τῆς συνεχοῦς μεταλήψεως, ἐδόθη τό 1754 εἰς τήν Λαυριωτικήν Σκήτην τῆς Ἁγίας Ἄννης καί εἶχεν ὡς αἰτίαν τήν μετάθεσιν τῶν κολλύβων τῶν κεκοιμημένων καί τῶν ὀνομάτων αὐτῶν ἀπό τοῦ Σαββάτου εἰς τήν Κυριακήν. Ἐκ τῆς ἔριδος ταύτης ἐδημιουργήθη ἕν ἐνδοαγιορειτικόν φιλοπαραδοσιακόν κίνημα, τό λεγόμενον «Κολλυβαδικόν», μέ εὐεργετικά ἀποτελέσματα, οὐχί μόνον διά τόν Ἑλλαδικόν χῶρον, ἀλλά καί διά τόν Βαλκανικόν, καθώς καί διά τήν περιοχήν τῆς Κάτω Ῥωσίας. Τό ζήτημα τοῦτο ἐφαίνετο ὅτι ἔβαινε πρός ἀδιέξοδον λύσιν, ἀφοῦ περιεπλάκει ἐν αὐτῷ καί τό θέμα τῆς συνεχοῦς μεταλήψεως· ὅμως ὁ Ἀθωνίτης Πατριάρχης τοῦ Γένους Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ε΄, γνώστης τῶν Ἁγιορειτικῶν πραγμάτων, ἐξέδωκε κατά τήν περίοδον τῆς δευτέρας καί τρίτης Πατριαρχίας του (1806-1808 καί 1819-1821) Συνοδικά Γράμματα, τά ὁποῖα συνετέλεσαν εἰς μίαν ἐπιτυχῆ εἰρήνευσιν τῶν διεστώτων, ἄν καί ὁ ἴδιος δέν ἠσπάζετο ἐντελῶς τάς θέσεις τῶν Κολλυβάδων, καθότι διέβλεπεν εἰς τό βάθος καί μίαν ἀνταγωνιστικήν μεταξύ λογίων σύγκρουσιν. Ὁμολογουμένως, ἔντονος παραμένει ἡ σφραγίς τοῦ Ἐθνοϊερομάρτυρος Πατριάρχου εἰς τήν Ἁγιώνυμον Μοναχικήν Πολιτείαν τοῦ Ἄθω, ἥτις τόν εὐγνωμονεῖ. Διά τῆς εὐστροφίας, τῆς διακρίσεως καί πρό πάντων τῆς ἐντίμου βιοτῆς του ἔλυσεν ὁριστικῶς σχεδόν καί τά μεταξύ τῶν παλαιφάτων Ἱ. Μονῶν χρονίζοντα ὁριακά ζητήματα. Ὁ ἀοίδιμος ἦτο αὐστηρός ὡς πρός τό θέμα τῆς εἰσαγωγῆς ἀγενείων καί ἀνηλίκων παίδων ἐν Ἁγίῳ Ὄρει· ὅμως, παρά τάς γενομένας ἀπαγορεύσεις καί τά ἐκδοθέντα Πατριαρχικά ἐπιτίμια, ὁ θεσμός οὗτος οὐδέποτε ἐτηρήθη. Παλαιότερον οἱ ἀσκηταί διετήρουν συνήθως τούς θέλοντας νά μονάσουν ἀγενείους μέχρι γενειάσεως εἰς τό «Κελλίον τῶν σπανῶν» (τοῦ Ἁγίου Νείλου) ἤ τήν Κερασιάν· ἤτοι, εἰς μέρη τελείως ἀπομεμονωμένα.

4. Τό Πατριαρχικόν ζήτημα:

Οἱ Ἁγιορεῖται οὐδέποτε ἔπαυσαν νά τρέφουν εἰλικρινῆ ἀγάπην καί ἀφοσίωσιν πρός τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον καί νά τό θεωροῦν ὡς Ἀνωτέραν Πνευματικήν αὐτῶν Ἀρχήν. Πάντοτε δέ μετά στοργῆς καί εὐλαβείας ἀτενίζουν πρός τήν Μεγάλην τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίαν καί καυχῶνται δι’ αὐτήν· πλήν ὅμως διαχρονικῶς συνέβησαν διάφορα γεγονότα μεταξύ τῶν σχέσεων Ἁγίου Ὄρους καί Μητρός Ἐκκλησίας, τά ὁποῖα δέν ἔμειναν ἀπαρατήρητα.

Τόν Ὀκτώβριον τοῦ 1860 ἀπεστάλη εἰς τόν Ἄθωνα ὁ βαλὴς τῆς Θεσσαλονίκης Χουσνὴ πασᾶς, μέ σκοπόν τήν σύνταξιν Καταστατικοῦ Χάρτου, ὅστις καί ἐξεδόθη τήν 11 Φεβρουαρίου 1861 μέ τήν συνδρομήν τοῦ Πατριάρχου Ἰωακείμ τοῦ Β΄, πατριαρχεύοντος τό πρῶτον ἀπό τοῦ 1860 μέχρι τοῦ 1863 καί δεύτερον ἀπό τοῦ 1873 μέχρι τοῦ 1878· πλήν ὅμως οἱ Ἁγιορεῖται ἀντέδρασαν σθεναρῶς καί δέν ἐφηρμόσθη, διότι ἐπενέβαινε σκανδαλωδῶς εἰς τά ἐσωτερικά τῆς Ἀθωνικῆς Πολιτείας. Ὁ σκοπός ὅν ἐπεδίωκε τότε τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἦτο ἡ συγχώνευσις τῶν Μοναστηρίων τοῦ Ἁγίου Ὄρους μετά τῶν Ῥουμελικῶν. Πρός ἀπόκρουσιν τοῦ κινδύνου οἱ Ἁγιορεῖται ἀπεφάσισαν νά χρησιμοποιήσουν τά ἐπίσημα ἀρχαῖα ἔγγραφά των, δυνάμει τῶν ὁποίων ἀπό τοσούτων αἰώνων εἶχον τήν αὐτονομίαν. Ἐπί τούτῳ συνετάχθη καί ἕν «Ἀλληλενδετικόν Γράμμα», ὅπερ ὑπεγράφη τήν 13 Φεβρουαρίου 1861 ἐκ 15 μόνον Ἱ. Μονῶν, ἀποσπασθεισῶν τῶν ὑπολοίπων πέντε ἀρχικῶς λόγῳ διαφωνίας. Εἶτα προσετέθη εἰς τούς ὀρθοφρονοῦντας καί ἑτέρα Ἱ. Μονή, καί οὕτω συνετάχθη καί ὑπεγράφη τήν 4 Μαΐου τοῦ ἰδίου ἔτους δεκαεξασφράγιστος πρᾶξις. Καί ἐνῷ τά ἀντίπαλα στρατόπεδα τοῦ φοβεροῦ Διβανίου καί τοῦ ἐπιβλητικοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου εἶχον ὅλα τά πλεονεκτήματα τῆς ὑπεροχῆς, οἱ Ἁγιορεῖται κατώρθωσαν διά τῶν ἐν ΚΠόλει πληρεξουσίων αὐτῶν νά ἐπιτύχουν τό ἀκατόρθωτον καί νά διασώσουν τήν Ἁγιορειτικήν αὐτονομίαν, παρά τήν σοβαράν ἐσωτερικήν διάσπασίν των. Ἡ Ἁγιορειτική Σύναξις ἑώρτασε τότε τά ἐπινίκια αὐτῆς καί ἡ μεταξύ τῶν εἴκοσιν Ἱ. Μονῶν εἰρήνευσις ἀποκατέστη.

5. Ἡ μεταξύ Ἑλλήνων καί Ῥώσων πατέρων διένεξις, περί τῆς Ἑλληνικῆς Ἱ. Μονῆς τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονος:

Μετ’ ὀλίγα ἔτη διετρανώθη καί ἡ ἀναφυεῖσα διαφορά μεταξύ Ἑλλήνων καί Ῥώσων πατέρων περί τῆς ἐν Ἁγίῳ Ὄρει Ἑλληνικῆς Ἱ. Μονῆς τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονος, ἐπιδικασθείσης τῆς ὑποθέσεως τό 1875 ὑπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, πατριαρχεύοντος καί πάλιν τοῦ Πατριάρχου Ἰωακείμ τοῦ Β΄. Ἡ Ἁγιορειτική Σύναξις ἐπάλαισε τότε οὐ μόνον μετά τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου, ἀλλά καί μεθ’ ὁλοκλήρου τῆς συνησπισμένης τριπλῆς Συνεννοήσεως· ἤτοι, Πατριαρχείου~Τούρκων καί Ῥωσικῆς Πρεσβείας ἐν ΚΠόλει. Δυσ­τυχῶς, ἡ ὑπόθεσις αὕτη ἔληξε μέ τόν ἐκρωσισμόν τῆς Ἱ. Μονῆς τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονος καί τήν βιαίαν ἀπομάκρυνσιν τῶν ἀγωνιζομένων Ἑλλήνων πατέρων αὐτῆς, μεταξύ τῶν ὁποίων συγκαταλέγεται καί ὁ ἐσχάτως ἁγιοκαταταχθείς Ὅσιος Δανιήλ ὁ Κατουνακιώτης, ὅστις συνέγραψε καί ἐξέδωκεν ἐν Πάτραις τό 1927 ἐνδιαφέρουσαν μελέτην, ὑπό τίτλον: «Ἱστορική μελέτη περί τῆς ἀναφυείσης διαφορᾶς ἐν τῇ κατ’ Ἄθῳ Ἱερᾷ Μονῇ τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονος τῆς ἐπιλεγομένης Ρωσσικοῦ μεταξύ Ἑλλήνων καί Ρώσσων πατέρων καί περί τῆς ἐξελίξεως αὐτῆς ἐπιδικασθείσης κατά τό χιλιοστόν ὀκτακοσιοστόν ἑβδομηκοστόν πέμπτον ἔτος ὑπό τῶν Πατριαρχείων Κων/πόλεως πατριαρχεύοντος τοῦ Πατριάρχου Ἰωακείμ τοῦ Βου».

6. Τό Κελλιωτικόν ζήτημα:

Τό θέμα τῆς φορολογίας τῶν Ἐξαρτηματικῶν Μοναχῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους κατά τήν περίοδον τῆς Ὀθωμανικῆς κυριαρχίας, διετάραξεν εἰς μέγαν βαθμόν τάς σχέσεις Μοναστηριακῶν καί Ἐξαρτηματικῶν, μέ ἀποτέλεσμα νά δημιουργηθῇ τό λεγόμενον «Κελλιωτικόν ζήτημα». Τοῦτο ἐξηλίχθη εἰς τρεῖς φάσεις καί διήρκεσεν ἀπό τοῦ 1762 (βλ. σιγίλλιον Πατριάρχου Ἰωαννικίου τοῦ Γ΄) μέχρι τοῦ 1907 (βλ. σιγίλλιον Πατριάρχου Ἰωακείμ τοῦ Γ΄). Ἀφορμή ὑπῆρξεν ἡ ἀπόφασις τῶν Ἱ. Μονῶν καί τῆς Ἱερᾶς Συνάξεως, διά τῆς ἐπιβολῆς τοῦ «κτηματικοῦ φόρου» καί εἰς τούς Ἐξαρτηματικούς Μοναχούς, ἐπί πλέον τοῦ «κεφαλικοῦ φόρου», τόν ὁποῖον κατέβαλλον εἰς τήν Τουρκικήν διοίκησιν, πρός ἀνακούφισιν τῶν Ἀθωνικῶν Μοναστηρίων καί τοῦ Κοινοῦ τοῦ Ἱεροῦ Τόπου (=τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος) ἀπό τήν δυσβάστακτον φορολογίαν.

7. Τό Γεωργιανικόν ζήτημα:

Μεταξύ τῶν ἐτῶν 1869-1918, οἱ διαμένοντες Γεωργιανοί Μοναχοί εἰς τό Ἰβηριτικόν Κελλίον τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου ἐπεχείρησαν νά ἱδρύσουν νέαν κοινοβιακήν Μονήν ἤ Σκήτην. Βασικῶς, οἱ Γεωργιανοί, ἡ χώρα τῶν ὁποίων ὑπήγετο τότε εἰς τήν μέχρι τοῦ Καυκάσου Ῥωσικήν ἐπικράτειαν, ἐπεδίωκον τόν ἐκρωσισμόν τῆς Ἱ. Μονῆς Ἰβήρων, πρᾶγμα τό ὁποῖον ὑπηγορεύετο καί παρά τοῦ ἐν Ἄθῳ ἐκρωσισθέντος Ἑλληνικοῦ Μοναστηρίου τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονος. Ἡ ἀπελευθέρωσις ὅμως τοῦ Ἁγίου Ὄρους ὑπό τῶν Ἑλληνικῶν στρατευμάτων τό 1912, ἡ ἔναρξις τοῦ Α΄Παγκοσμίου πολέμου τό 1914 καί ἰδίως ἡ ἐπανάστασις εἰς τήν Ῥωσίαν τό 1917, εἶχον ἀποφασιστικόν ἀντίκτυπον εἰς τό μείζονος σημασίας ἐθνικόν τοῦτο θέμα καί ἔθεσεν ὁριστικόν τέρμα εἰς τήν ἐξέλιξιν αὐτοῦ τό 1918 μέ ἀπόφασιν τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος. Τό ἀνωτέρω ζήτημα ἀνεκινήθη καί κατά τά τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ 1980, τό ὁποῖον ἀντιμετωπίσαμεν δεόντως διά τοῦ ἐν Θεσσαλονίκῃ ἐκδοθέντος πονήματός μας τό 1989, ὑπό τίτλον: «Τά περί τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Κλήμεντος (τῶν Ἰβήρων). Ἀμέριστον συμπαράστασιν εἴχομεν τότε ἀπό τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον, τήν Ἑλληνικήν Κυβέρνησιν καί τήν ἀγωνιστικήν ἐφημερίδα «Ὀρθόδοξος Τύπος».

8. Οἱ Πατριαρχικοί καί οἱ Ἐξαρχικοί:

Τό 1870 συνεστήθη ἐν ΚΠόλει Βουλγαρική Ἐξαρχία, ἀποτέλεσμα τῆς ὁποίας ἦτο νά διαιρεθοῦν ἐν Ἁγίῳ Ὄρει οἱ Μοναχοί εἰς Πατριαρχικούς καί Ἐξαρχικούς, ὅπως ὅλοι οἱ κάτοικοι τῆς Μακεδονίας. Ἡ ἐν ΚΠόλει Βουλγαρική Ἐξαρχία ἀπό τοῦ 1870 καί ἐντεῦθεν ἐφρόντισε νά ἀποσπάσῃ εἰς τούς κόλπους αὐτῆς τάς Ἱ. Μονάς Χιλανδαρίου καί Ζωγράφου καί τήν Βουλγαρικήν Σκήτην τῆς Βογοροδίτσης, ἀλλά δέν τό κατώρθωσεν. Ὅμως σιωπηρῶς οἱ Μοναχοί τῶν ἀνωτέρω Ἱερῶν Σκηνωμάτων δέν ἔπαυσαν νά τιμοῦν τό πρόσωπον τοῦ Βουλγάρου Ἐξάρχου, μνημονεύοντες τό ὄνομα αὐτοῦ εἰς τήν προσκομιδήν καί ἔχοντες φωτογραφίαν του εἰς τάς αἰθούσας, καθώς μᾶς πληροφορεῖ ὁ ἱστορικός Γεράσιμος Σμυρνάκης ἐν σελ. 211 τοῦ βιβλίου του διά τό Ἅγιον Ὄρος. Οἱ Ἕλληνες Ἁγιορεῖται καί ἰδίᾳ οἱ Κελλιῶ­ται καί οἱ ἐν τοῖς Μετοχίοις τοῦ Ἁγίου Ὄρους εὑρισκόμενοι, ἐφαρμόζοντες τάς ἐντολάς τῆς πνευματικῆς αὐτῶν ἀρχῆς, τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, εἰργάσθησαν δεξιοτέχνως διά τήν ματαίωσιν τῆς ἐπεκτατικῆς πολιτικῆς τοῦ Πανσλαβισμοῦ, καί βεβαίως διά τήν ὑπόθεσιν τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνος, ὑποστηρίζοντες παντοιοτρόπως τούς Μακεδονομάχους μέ τήν ἠθικήν καί ἐνεργόν συμπαράστασιν τοῦ μεγάλου ἐκείνου Ἁγιορείτου Πατριάρχου Ἰωακείμ τοῦ Γ΄. Σημειωτέον, ὅτι τό Ἅγιον Ὄρος Ἄθω ἀνέκαθεν διακρίνεται διά τήν πνευματικήν ἐμμονήν του εἰς τά πάτρια καί τήν Ὀρθοδοξίαν, διό καί δικαίως ἔχει χαρακτηρισθῆ ὡς «κιβωτός τῶν ἐθνικῶν καί θρησκευτικῶν μας παραδόσεων».

9. Ἡ περί τό θεῖον Ὄνομα ἔρις:

Πρόκειται διά μίαν ἑτεροδιδασκαλίαν, χαρακτηριζομένην καί ὡς αἵρεσιν, ἐμφανισθεῖσαν κατά τάς ἀρχάς τοῦ 20οῦ αἰῶνος μεταξύ τῶν ἐν Ἁγίῳ Ὄρει Ῥώσων Μοναχῶν. Οἱ ὀπαδοί τοῦ κινήματος τούτου, ἦσαν οἱ γνωστοί «ὀνοματολάτραι», οἱ αὐτοαποκαλούμενοι καί ὡς «ὀνοματόδοξοι». Τό ἀνωτέρω κίνημα ἤρχισε τήν ἐμφάνισιν αὐτοῦ τό 1907 μέ τήν ἔκδοσιν τοῦ βιβλίου τοῦ Ῥώσου Μοναχοῦ Ἱλαρίωνος, ὑπό τίτλον: «Ἐπί τῶν ὀρέων τοῦ Καυκάσου». Ἐν αὐτῷ ἐδίδασκεν ὅτι «τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Θεός». Κατ’ οὐσίαν, οἱ «ὀνοματολάτραι» ἐταύτιζον τό ὄνομα Θεός μέ τήν οὐσίαν Του. Ἡ ἔρις, ἥτις ἐθύμιζεν ἀνάλογον διάλογον τοῦ Σωκράτους μέ τόν Ἑρμογένην, ὅπου ὁ πρῶτος ἐθεώρει τήν «οὐσίαν τοῦ πράγματος δηλουμένην ἐν τῷ ὀνόματι», ἐνῷ ὁ δεύτερος ἁπλῆν «συνθήκην», ἔληξε μέ ἧτταν τῶν «ὀνοματολατρῶν» καί τήν μεταγωγήν των εἰς τήν Ῥωσίαν τό 1913· ἄν καί διάφοροι Ῥῶσοι τῆς διασπορᾶς, θεολόγοι καί φιλόσοφοι, μεταξύ τούτων καί ὁ π. Γεώργιος Φλωρόφσκι, θεωροῦν ὅτι τό πρόβλημα τῆς διαμάχης περί τό θεῖον Ὄνομα δέν εὗρεν ἀκόμη τήν λύσιν του.

10. Τό Ζηλωτικόν ζήτημα:

Τήν 16 Φεβρουάριον τοῦ 1923 προωθήθη τό ἡμερολόγιον κατά 13 ἡμέρας καί ἐγένετο 29 Φεβρουαρίου. Εἰς τό Ἅγιον Ὄρος ἡ καινοτομία αὕτη ἐγένετο δεκτή μόνον ἀπό τήν Ἱ. Μονήν Βατοπαιδίου, ἥτις καί αὕτη τήν ἀπέῤῥιψε κατά τά τελευταῖα ἔτη, συμφώνως μέ ὅλας τάς Ἱ. Μονάς. Πολλοί μεμονωμένοι Ἁγιορεῖται ἤρχισαν μίαν ἐκστρατείαν ἐντός τοῦ Ἁγίου Ὄρους διά τήν ἐπαναφοράν τοῦ ἰουλιανοῦ ἤ παλαιοῦ, ὅπως ὀνομάζεται ἡμερολογίου. Εἰς ἐπανειλημμένας Συνάξεις αἱ Ἁγιορειτικαί ἀρχαί ἀπεφάσισαν  τελικῶς  νά  μή  δε­­χθοῦν τήν καινοτομίαν ταύτην, ἀλλά ταυτοχρόνως νά μή διακόψουν καί τούς δεσμούς μέ τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον, πατριαρχεύοντος τότε τοῦ Μελετίου Μεταξάκη (1922-1923). Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ εἰς τόν Ἄθωνα ἐπῆλθε διχασμός οὐχί μόνον μεταξύ τῶν Μοναστηριακῶν καί τῶν Ἐξαρτηματικῶν, ἀλλά καί μεταξύ τῶν ἀρχῶν τοῦ Ἱ. ἡμῶν Τόπου καί τῶν ἐκπροσώπων τῆς Πολιτείας, ὅστις ἐκορυφώθη κατά τήν ἑορτήν τῆς 25 Μαρτίου κατά τά πρῶτα ἔτη μετά τήν ἡμερολογιακήν μεταῤῥύθμισιν. Τά πράγματα σύν τῷ χρόνῳ ὡμαλύνθησαν, μέ τήν ἀμοιβαίαν ἀνοχήν καί ἀγάπην ὅλων τῶν πλευρῶν. Ἐπί τό γενικώτερον, οἱ χαρακτηριζόμενοι ὡς ἀκραίων τάσεων Ἁγιορεῖται Μοναχοί, οἱ ἀρνούμενοι νά μνημονεύουν τοῦ ὀνόματος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου, δέν κοινωνοῦν μέ τήν μεγάλην πλειονότητα τῶν Ἁγιορειτῶν, εἶναι συντηρητικοί καί φιλοπαραδοσιακοί, παρ’ ὅτι εἶναι διεσπαρμένοι εἰς ποικίλας παρατάξεις ἐν Κελλίοις καί Καλύβαις. Οὗτοι ἀποτελοῦν μίαν μικράν μειοψηφίαν, ἐν συγκρίσει μέ τό πορευόμενον τήν μέσην ὁδόν Ἁγιορειτικόν σύνολον.

11. Τό Ἐσφιγμενιτικόν ζήτημα:

Τό ἄχρι τῆς σήμερον ἐρίζον τοῦτο θέμα ἤρχισε σχεδόν ὡς Παναγιορειτικόν ζήτημα, καί κατέληξεν εἰς Ἐσφιγμενιτικόν. Ἀφορμή αὐτοῦ ὑπῆρξεν ἡ στάσις τοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρου εἰς τόν διεκκλησιαστικόν καί διαχριστιανικόν γενικώτερον χῶρον. Ἡ ἄρσις τῶν ἀναθεμάτων τοῦ 1054 τήν 7 Δεκεμβρίου 1965, ἡ ἀπόφασις διά τήν προετοιμασίαν τοῦ Θεολογικοῦ διαλόγου μέ τήν Ῥωμαιοκαθολικήν Ἐκκλησίαν τό 1975, ἡ ἀνταλλαγή ἐπισήμων ἐπισκέψεων μέ ἡγέτας ἄλλων ὁμολογιῶν καί ἡ ἐπίσκεψις τοῦ πάπα Ἰωάννου Β΄εἰς τό Φανάριον τήν 30 Νοεμβρίου 1979 ἐπί Πατριάρχου Δημητρίου, ἐδημιούργησαν εἰς τόν Ἄθωνα μίαν ταραχήν καί διακοπήν τοῦ μνημοσύνου ὑπό πολλῶν Ἱ. Μονῶν καί Ἐξαρτημάτων. Αἱ διαβεβαιώσεις ὅμως τῆς Μητρός Ἐκκλησίας, ὅτι διά τῶν κινήσεων τούτων δέν εἶχεν ὡς στόχον τήν «Ἕνωσιν», ἀλλά «τόν διάλογον τῆς ἀγάπης», ἐμετρίασε τήν ὄξυνσιν τῶν πραγμάτων, καί ἅπαντες οἱ Μοναστηριακοί ἐπανῆλθον εἰς τάς μητρικάς αὐτῶν ἀγκάλας μέ μόνην ἐξαίρεσιν τήν Ἱ. Μονήν Ἐσφιγμένου, ὁ Ἀντιπρόσωπος τῆς ὁποίας ἀπεπέμφθη ἐν τέλει ἐκ τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος. Τό 2002 ἐπελέγη νέα Ἐσφιγμενιτική Ἀδελφότης μέ ἕδραν τάς Καρυάς. Καθήκοντα ἡγουμενικά ἀνέλαβεν ἐπισήμως τό 2005 ὁ Ἀρχιμανδρίτης Χρυσόστομος Κατσουλιέρης ἐκ τοῦ παρά τάς Καρυάς κειμένου Σιμωνοπετριτικοῦ Κελλίου Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου. Ὁμολογουμένως, ἡ δημιουργία μιᾶς νέας Ἀδελφότητος καί μάλιστα ἐν καιρῷ ἑνός γενικωτέρου διχασμοῦ τοῦ Ἱεροῦ Σώματος εἰς «ἕξ καί δεκατρεῖς» κατ’ ἐκείνην τήν χρονικήν περίοδον, ἦτο πρᾶξις πρωτότυπος. Καθώς ἐφάνη ἐκ τῶν ὑστέρων, ἡ ἀνύψωσις μιᾶς νέας Μονῆς ἐν μέσῳ Συμπληγάδων λίθων εἰς τό κέντρον σχεδόν τῶν Καρυῶν ὑπεβάθμισε τόν ἱστορικόν καί μεγαλοπρεπῆ Ἱ. Ναόν τοῦ Πρωτάτου καί ἔθεσεν εἰς περιπετείας μίαν μικράν καί πρωτόπειρον Κελλιωτικήν Ἀδελφότητα. Βεβαίως, οἱαδήποτε ὑποκειμενική γνώμη ἐπί τῶν πρακτέων τούτων θά ἦτο ἄστοχον νά διατυπωθῇ ἐνταῦθα, καθότι ἐκ πάντων τῶν πλευρῶν διαφαίνεται ὅτι ἔχουν γίνει λάθη.

Ἐνθυμοῦμαι ὅτι εἰς μίαν συνάντησιν ἥν εἶχον ὡς Πρωτεπιστάτης τό 2012 ἐν Καρυαῖς μετά τοῦ κοιμηθέντος Γέροντος καί Καθηγουμένου τῆς νέας Ἐσφιγμενιτικῆς Ἀδελφότητος Ἀρχιμανδρίτου Χρυσοστόμου, τοῦ εἶπον, ὅτι «καλόν θά ἦτο νά φέρεσθε μέ ἀγάπην πρός τήν παλαιάν Ἐσφιγμενιτικήν Ἀδελφότητα, καί ἐν καιρῷ ἐνδέχεται νά σᾶς ἀποδεχθοῦν καί νά συνεργασθῆτε ἀπό κοινοῦ, ἀφοῦ οὕτως ἦλθον τά πράγματα». Καί ἐκεῖ­­νος, δίχως περιστροφήν, μοί ἀπήντησεν, ὅτι «τό ἴδιο λέγω καί ἐγώ εἰς τά καλογέρια μου, ἀλλά δέν μέ ἀκούουν». Εἰς πραγματοποιηθεῖσαν ἐπίσης συνάντησιν μετά τοῦ Καθηγουμένου τῆς παλαιᾶς Ἐσφιγμενιτικῆς Ἀδελφότητος Ἀρχιμανδρίτου Μεθοδίου, εἰς μίαν στροφήν τοῦ λόγου του μοί εἶπε συγκεκινημένος, ὅτι «ἐάν ὅλοι μᾶς ὡμίλουν ὅπως ἐσύ, θά εἶχε λυθῆ ἀπό καιροῦ τό ζήτημα τῆς Ἱ. Μονῆς Ἐσφιγμένου. Ἀλλ’ ἔρχονται κατά καιρούς διάφοροι ἀντιπρόσωποι καί συν­εχῶς μᾶς ἀπειλοῦν, μέ ἀποτέλεσμα νά σκληρύνωνται περισσότερον οἱ Πατέρες τῆς Μονῆς». Ἀλλά καί ἡ Φαναριωτική πολιτική ἔχει ἰδικήν της συντεταγμένην, διάφορον ἡμῶν τῶν Ἁγιορειτῶν. Ὁ λόγιος Μητροπολίτης Σταυρουπόλεως Μάξιμος, ἀποσταλείς πρό χρόνων ὡς Πατριαρχικός Ἔξαρχος ἐν Ἁγίῳ Ὄρει μοί εἶπεν, ὅτι: «καλόν μᾶς κάμνουν ἐάν δέν μᾶς μνημονεύουν καί μερικοί, διότι τό χρησιμοποιοῦμεν ὡς ὅπλον ἔναντι τῶν Δυτικῶν, ὅταν μᾶς πιέζουν διά τήν Ἕνωσιν». Ἐπί τοῦ προκειμένου, ἡ βία, ἡ σκληρότης καί οἱ ἄπρεποι λόγοι ἀπάδουν εἰς τούς πεπολιτισμένους ἀνθρώπους καί δή εἰς τούς ὀρθοδόξους χριστιανούς· πόσον δέ μᾶλλον εἰς τούς Ἀθωνίτας Μοναχούς, πολλοί ἐκ τῶν ὁποίων ἐγνώρισαν κατά τάς τελευταίας δεκαετίας καί μίαν ὡς μή ὤφειλεν ἀνάδελφον συμπεριφοράν ἐκ διαφόρων νεοταξικῶν ὀργανοσιακῶν κύκλων, οἵτινες εἶχον ὡς σκοπόν τήν πλήρη κατάληψιν τῆς ἐξουσίας ἐν Ἁγίῳ Ὄρει. Πάντως ἡ Ἁγιορειτική ἱστορία ἀπέδειξεν ὅτι πολλά ζητήματα τά ἐπέλυσεν ὁ χρόνος, διά τῆς ἄνωθεν θείας βοηθείας καί τῆς συμβολῆς ἐμπείρων καί ἐναρέτων ἀνθρώπων.

12. Ὁ ἐν Ἄθῳ νεοφανής προσκυνηματικός τουρισμός:

Ὁ ῥηθείς προσκυνηματικός τουρισμός, λαβών τελευταίως μεγάλας διαστάσεις, εἶναι ἕν φαινόμενον, τό ὁποῖ­ον τείνει νά ἐπιφέρῃ ταχεῖαν τήν ἐκκοσμίκευσιν ἐν Ἁγίῳ Ὄρει καί νά ὁδηγήσῃ πολλούς Μοναχούς ἐκτός Μοναστηρίων, κατευθυνομένους τούτους μέσῳ ἀτρα­πῶν εἰς δύσβατα μέρη πρός διαμονήν καί ἄσκησιν. Πρός τό παρόν, διά τά πτωχά ἐν πολλοῖς Ἀθωνικά Ἱερά Σκηνώματα καί τό Κοινόν τοῦ Ἁγίου Ὄρους φαίνεται ὠφέλιμος μόνον ἀπό οἰκονομικῆς πλευρᾶς· ὅμως ἀπό πνευματικῆς πλευρᾶς οὐδεμίαν ὠφέλειαν παρέχει εἰς τούς ἐνασκουμένους πατέρας. Ἄλλως τε ὁ Μοναχισμός ἐν γένει καί ἰδίᾳ ὁ Ἁγιορειτικός ἔχει ἀσκητικόν χαρακτῆρα καί ἀπαιτεῖ ἡσύχιον βίον. Ἡ δέ δύναμις τῆς προσευχῆς ὑπερβαίνει τήν ταχύτητα τοῦ φωτός καί ἐνισχύει τούς διάγοντας τόν κοσμικόν βίον, ὅπου καί ἐάν εὑρίσκωνται. Ἡ θεωρία καί μόνον προσ­ερχομένων καραβανίων ἐπισκεπτῶν δημιουργεῖ ὄντως προβληματισμόν καί εἰς τούς θέλοντας νά μονάσουν νέους. Προφανῶς, τό θέμα τοῦτο θά γίνῃ προσεχῶς ἀντικείμενον πολλῶν Ἱεροκοινοτικῶν συζητήσεων ἐν Ἁγίῳ Ὄρει καί θά ληφθοῦν ἀποφάσεις διά τήν ἀντιμετώπισιν αὐτοῦ, πρός διάσωσιν τῶν ὅσων ἔχουν ἀπομείνει ἐνταῦθα, διαφορετικῶς θά συμβῇ ὅ,τι καί μέ τά Μετέωρα καί ἄλλα περιώνυμα Μοναστικά Κέντρα.

Γενικῶς, ζῶμεν εἰς μίαν ἐποχήν κατά τήν ὁποίαν «Βασιλεύει τό ἀγκάθι» ὑπό ποικίλας μορφάς. Ἡ Ἑλλάς, τό ἱστορικόν καί ἔξοχον τοῦτο Ἔθνος χάνει ὀλίγον κατ’ ὀλίγον τήν ταυτότητά του καί γίνεται δυσειδές, τερατῶδες καί ἀγνώριστον, ὡς γράφει προλογικῶς εἰς τό ἐν ἔτει 1978 ἐκδοθέν προφητικόν βιβλίον του ὁ ἀοίδιμος Μητροπολίτης Αὐγουστῖνος Καντιώτης, ὑπό τὸν αὐτον τίτλον: «Βασιλεύει τό ἀγκάθι». Δυστυχῶς, ἐλπιδοκτόνα καί οὐχί ἐλπιδοφόρα εἶναι καί τά μηνύματα τῆς διοικούσης Ἐκκλησίας. Μέγα ἀντίβαρον ἀποτελεῖ ἀσφαλῶς ὁ περιώνυμος Ἄθως, ἡ ἀξία τοῦ ὁποίου κατά τόν ποιητήν «δέν μετριέται μέ τός στρέμμα, ἀλλά μέ τῆς καρδιᾶς τό πύρωμα καί μέ τό αἷμα», μέ τόν φλογερόν δηλαδή ψυχικόν κόσμον καί μέ τάς θυσίας. Ἀλλά καί ὁ Μοναχισμός, ὅστις τροφοδοτεῖται μέ ἔμψυχον ὑλικόν ἐκ τοῦ κόσμου, ἔστω καί μέ ἀργήν ταχύτητα ἀκολουθεῖ κατά πόδας τάς ἐξελίξεις τῶν καιρῶν. Εἰς τήν προκειμένην περίπτωσιν, δέν πρέπει νά ἐπαναπαυώμεθα, δρέποντες δάφναις, ἀλλ’ οὔτε καί ῥάμνους (= μαυραγκάθια~πικραγκάθια)· καθότι ἡ ἐν Κριταῖς μωροφιλόδοξος ῥάμνος εἶπε πρός ὅλα τά δένδρα, προκειμένου νά βασιλεύσῃ: «δεῦτε ὑπόστητε ἐν τῇ σκιᾷ μου· καί εἰ μή, ἐξέλθοι πῦρ ἀπ’ ἐμοῦ καί καταφάγοι τάς κέδρους τοῦ Λιβάνου» (Κριτ. 9, 15).

Οἱ παλαιοί Ἁγιορεῖται, τούς ὁποίους ἐγνώρισα καλῶς, ἔλεγον προφητικῶς μεταξύ τῶν ἄλλων, ὅτι «ἀπό τόν Ἄθωνα θά διέλθῃ ἐν καιρῷ  μία  φάλαγγα~ἕνα  τά­γμα», μή διευκρινίζοντες ἐάν τοῦτο θά ἦτο ἕν στρατιωτικόν σῶμα ἤ ἕν νεοταξικόν μοναχικόν ῥεῦμα. Ἐτόνιζον ὅμως, ὅτι δέν θά μείνῃ διά πολύ, ἀλλά θά διέλθῃ συντόμως… καί «ὁ νοῶν νοείτω»!

13. Τό ἐμβολιαστικόν κορωνοϊόν ζήτημα:

Εἰς ὅ,τι ἀφορᾷ τό θέμα τοῦ ἐπελθόντος δολοφόνου κορωνοϊοῦ (covid 19) καί τῶν ἐπιβαλλομένων ἐμβολίων πρός ἀντιμετώπισιν αὐτοῦ, διά τά ὁποῖα Ἅγιοι Πατέρες προητοίμασαν πρό πολλῶν χρόνων τήν ἀνθρωπότητα, ὁ Ἄθως ἀπό θεσμικῆς πλευρᾶς διετήρησε καί συνεχίζει νά διατηρῇ σχετικήν τινα ἰσοῤῥοπίαν. Κατά τήν δύσκολον ταύτην χρονικήν περίδον τό Ἅγιον Ὄρος ἀντιμετώπισε τό ὅλον ζήτημα διά προσευχῆς καί δέν ὑπέπεσεν εἰς τήν παγίδα τοῦ δημιουργηθέντος ἐθνοκτόνου διχασμοῦ, ὅστις δυστυχῶς ἐκαλλιεργήθη ὑπό τῆς πολιτείας, κατόπιν ἐντολῆς τῶν γνωστῶν παγκοσμίων κέντρων ἐξουσίας. Ἐπί μέρους ὅμως ὑπῆρξαν καί ὡρισμέναι ἐσωτερικαί ἀπειλαί δι’ εἰσαγγελικάς παρεμβάσεις, πρός ἐκφοβισμόν τῶν ἐνισταμένων Μοναχῶν, αἵτινες ἔσβησαν ὡς πομφόλυγες. Βεβαίως, τά κυρίαρχα Μοναστήρια εἰς τήν Ἀθωνικήν χερσόνησον ἀνέκαθεν ἐμφανίζονται ὡς συστημικά εἰς τήν πλειοψηφίαν των, ἐν ἀντιθέσει μέ τά ἀρχέτυπα Ἐξαρτήματα αὐτῶν (= Σκήτας, Κελλία καί Ἡσυχαστήρια), τά ὁποῖα ἐμφανίζονται ὡς ἀντισυστημικά καί συμβάλλουν κατά βασιλικώτερον τρόπον εἰς τήν διατήρησιν τοῦ ἀρχαίου Ἀθωνικοῦ Καθεστῶτος καί τήν διαφύλαξιν τῆς μεγάλης Ἁγιορειτικῆς Κληρονομίας. Ἀπ’ ὅ,τι τυγχάνει γνωστόν, ἐκ τοῦ συνολικοῦ πληθυσμοῦ τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ἀνερχομένου κατά τήν πρόσφατον ἀπογραφήν εἰς 1779 οἰκήτορας, μόνον τό 1/6 περίπου ἐξ αὐτῶν προέβη εἰς τήν χρῆσιν τῶν φιλονικουμένων ἐμβολίων.

[Αὔγουστος 2022]

Ορθόδοξος Τύπος