Τα «Στενά» και πάλι στο προσκήνιο

 

ΤΑ  «ΣΤΕΝΑ»  ΚΑΙ   ΠΑΛΙ  ΣΤΟ  ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ

Νίκος Παπανικολόπουλος, Υποναύαρχος Λ.Σ (ε.α)  

Η  γεωγραφία  των Στενών  

   Όταν αναφερόμαστε στα «Στενά» και ειδικά στο νομικό καθεστώς τους, εννοούμε τα Στενά των Δαρδανελίων (Ελλήσποντος), τα Στενά του Βοσπόρου και τη Θάλασσα του Μαρμαρά (Προποντίδα).

   Το συνολικό τους μήκος είναι περίπου 330 χιλιόμετρα και, λόγω της γεωπολιτικής και γεωστρατηγικής τους θέσης, είναι μια από τις νευραλγικότερες περιοχές της ευρύτερης Βαλκανικής Χερσονήσου.

   Πάντοτε δε, αποτελούσαν και αποτελούν σημείο τριβής καθώς δίνουν την δυνατότητα διέλευσης πλοίων από τη Μαύρη Θάλασσα στη Μεσόγειο και αντίστροφα.      

   Η Θάλασσα του Μαρμαρά είναι μια κλειστή  θάλασσα που χωρίζει την Ευρώπη από την Ασία. Καλύπτει όλη τη θαλάσσια περιοχή από την Καλλίπολη  μέχρι τη Νικομήδεια σε έκταση 11.350 χλμ² . Το συνολικό ανάπτυγμα της ευρωπαϊκής ακτής της είναι περίπου 130 μίλια, ενώ της ασιατικής ακτής περίπου τα 300 μίλια.

   Τα Στενά των Δαρδανελίων  έχουν μήκος 70  χιλιόμετρα και πλάτος 1300 – 2000 μέτρα.

   Τα Στενά του Βοσπόρου έχουν μήκος 31 χιλιόμετρα και πλάτος 770 – 1500 μέτρα. Διέρχονται, κάθε χρόνο από αυτά, περισσότερα από 50.000 πλοία τα οποία αναγκάζονται να αλλάζουν 12 φορές πορεία με στροφές που φθάνουν τις 80 μοίρες και ταχύτητες που πέφτουν και στα 7 μίλια. Τα στοιχεία αυτά τα κατατάσσουν σε ένα από τα πιο επικίνδυνα ναυτικά περάσματα του κόσμου.

Τα  «Στενά»  το  παρελθόν  στο  προσκήνιο

   Τον Ιανουάριο 1994, η Τουρκία υιοθέτησε ένα νέο Κανονισμό για τη ναυσιπλοΐα στα Στενά, τον οποίο έθεσε σε ισχύ από 1^ης Ιουλίου 1994. Ο Κανονισμός αυτός της έδινε το δικαίωμα, να αρνείται τη διέλευση πλοίων ή να τα κλείνει με πρόφαση την αποφυγή ναυτικού ατυχήματος. Η ενέργειά της αυτή ήταν που γέννησε και την ιδέα κατασκευής του πετρελαιαγωγού Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη.

   Μετά από διεθνείς αντιδράσεις και το γεγονός ότι ο κανονισμός αυτός δεν είχε υιοθετηθεί από τον ΙΜΟ, η Επιτροπή Ναυτικής Ασφάλειας του ΙΜΟ, από το Νοέμβριο του 1994 υιοθέτησε ομόφωνα (συμπεριλαμβανομένης και της Τουρκίας) νέους Κανόνες και Συστάσεις για τα Στενά (Resolution A.827 - Rules and Recommendation on Navigation through the Strait of Istanbul, Strait of Cannakale and the Marmara Sea). Ωστόσο, η Τουρκία δεν κατάργησε τον Κανονισμό της 1^ης Ιουλίου 1994. Το Μάιο του 1999 η Επιτροπή έκλεισε προσωρινά το θέμα, αναλαμβάνοντας η Τουρκία την υποχρέωση να ενημερώνει την Επιτροπή για τις οποιεσδήποτε εξελίξεις.

   Τον Απρίλιο 2011, όλα τα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία μετέδιδαν την δήλωση, του Τούρκου πρωθυπουργού, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, σύμφωνα με την οποία η Τουρκία θα κατασκευάσει τη διώρυγα της Κωνσταντινούπολης (Canal Istanbul), η οποία θα συνδέει τη Μαύρη Θάλασσα με τη Θάλασσα του Μαρμαρά, παράλληλα με τον Βόσπορο για να αποσυμφορηθούν τα «Στενά». Η πρόθεση της Τουρκίας για την κατασκευή της διώρυγας επαναλαμβάνεται κατά τακτά χρονικά διαστήματα.

   Οι όροι της «Συνθήκης του Μοντρέ» εδώ και χρόνια, αποτελούν πηγή διαμάχης, κυρίως όσον αφορά τη διέλευση πολεμικών πλοίων της Ρωσίας. Υπήρξαν αντεγκλήσεις σχετικά με τη νομιμότητα διέλευσης ορισμένων τύπων πολεμικών πλοίων και η Τουρκία επανειλημμένα παραβίασε τη Συνθήκη κατά το δοκούν όπως το πρώτο εξάμηνο του 2014 με την  κρίση στην Ουκρανία. 

   Το Νοέμβριο του 2015 και το Φεβρουάριο του 2017, με αφορμή την κατάρριψη ρωσικών μαχητικών από την Τουρκία, επήλθε ένταση στις σχέσεις Ρωσίας και Τουρκίας και έφερε τα Στενά και πάλι στο προσκήνιο ανοίγοντας συζήτηση αναθεώρησης της Συνθήκης του Μοντρέ και της ελεύθερης διέλευσης όλων των πλοίων. Θυμίζουμε ότι τότε, ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ν. Πεσκόφ, όταν κυκλοφόρησαν φήμες για πιθανή πρόθεση της Τουρκίας να κλείσει τα Στενά για να εμποδίσει ή να καθυστερήσει την ροή ρωσικών εφοδίων στην Συρία, στις 26 Νοεμβρίου 2015, έκανε την ακόλουθη δήλωση :

«Καλούμε την Τουρκία να απέχει από οποιαδήποτε μονομερή πράξη παραβίασης των διεθνών κανόνων ελευθερίας της ναυσιπλοΐας μέσω των Στενών του Βοσπόρου».

Το  νομικό  καθεστώς

   Το νομικό καθεστώς που διέπει τη ναυσιπλοΐα στα Στενά, έχει αλλάξει πολλές φόρες στο διάβα του χρόνου.

   Ξεκίνησε με τη Συνθήκη του Κιουτσούκ –Καϊναρτζή (1774).

   Μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, έγινε προσπάθεια  να αλλάξει με τη Συνθήκη των Σεβρών (1920), η οποία όμως δεν εφαρμόστηκε ποτέ.

   Με τη Συνθήκη της Λοζάννης (Ιούλιος 1923) ορίστηκε, μεταξύ άλλων, πως η διέλευση των πλοίων θα ήταν ελεύθερη, ενώ μια Διεθνής Επιτροπή θα επιτηρούσε την τήρηση των συμφωνιών. 

   Με τη «Συνθήκη του Μοντρέ» ή «Συνθήκη για το καθεστώς των Στενών» (Montreux Convention Regarding the Regime of the Turkish Straits) που υπογράφτηκε στο Μοντρέ (Ελβετία) στις 20 Ιουλιου1936, μεταξύ όλων των συμβαλλομένων στη Συνθήκη της Λοζάννης (συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδος) πλην της Ιταλίας, οριστικοποιήθηκε το καθεστώς ναυσιπλοΐας στα «Στενά», το οποίο ισχύει μέχρι και σήμερα.

   Η Συνθήκη του Μοντρέ, περιέχει ιδιαίτερα πολύπλοκες ρυθμίσεις ως προς τη διέλευση των αλλοδαπών πλοίων, που δίνουν στην Τουρκία το δικαίωμα, ως παράκτιο κράτος, να κάνει το δικό της παιχνίδι.

   Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) που τέθηκε σε ισχύ το Νοέμβριο του 1994, για το θέμα των Στενών Διεθνούς Ναυσιπλοΐας αναφέρει (άρθρο 35 παρ. γ) ότι «δεν θίγεται το νομικό καθεστώς τους όπου η διέλευση ρυθμίζεται από ισχύουσες διεθνείς Συμβάσεις που ισχύουν από μακρού και που ειδικά αφορούν τέτοια στενά».

   Συνεπώς, η Συνθήκη του Μοντρέ παραμένει σε ισχύ χωρίς περαιτέρω τροποποιήσεις.

Τι  προβλέπει  η  Συνθήκη του Μοντρέ

Τα κυριότερα σημεία της είναι   :

·       Αναγνωρίζεται  η ελευθερία διέλευσης όλων των εμπορικών πλοίων σε καιρό ειρήνης

·       Αναγνωρίζεται  η ελευθερία διέλευσης όλων των πολεμικών πλοίων σε καιρό ειρήνης κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις όπως, η προειδοποίηση των Τουρκικών Αρχών αλλά με χρονικούς περιορισμούς και ανάλογα με τον τύπο του πλοίου και τις τεχνικές προδιαγραφές του

·       Σε περίοδο πολέμου, αν η Τουρκία είναι εμπόλεμη, η διέλευση πολεμικών πλοίων είναι στην κρίση της Τουρκίας. Εάν είναι ουδέτερη, αναγνωρίζεται το δικαίωμα διέλευσης μόνο των πολεμικών πλοίων των ουδετέρων.

·       Η διέλευση  των πολεμικών πλοίων των εμπολέμων γενικά απαγορεύεται αλλά επιτρέπεται κατ’ εξαίρεση, η διέλευση πλοίων που εκτελούν αποστολή κατ’ εντολή της Κοινωνίας των Εθνών (σήμερα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ)

                                                              ***
   Οι κατά καιρούς αντεγκλήσεις, σχετικά με τη νομιμότητα διέλευσης ορισμένων τύπων πλοίων και μάλιστα πολεμικών της Ρωσίας και των ΗΠΑ από τα «Στενά» όπου η Τουρκία επανειλημμένα παραβίασε κατά το δοκούν τη Συνθήκη, πέρασαν και ευτυχώς χωρίς επιπτώσεις.      

   Τώρα, με τις γνωστές εξελίξεις στην Ουκρανία, η οποία δια του πρέσβη της στην Άγκυρα ζήτησε επίσημα από την Τουρκία να κλείσει τα Στενά στο ρωσικό στόλο, είναι άγνωστο το τι θα γίνει και που θα οδηγηθούμε.

                                       Αλεξανδρούπολη  Φεβρουάριος  2022

                                        ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ  ΝΙΚΟΛΑΟΣ

                                                Υποναύαρχος Λ.Σ (ε.α)