Η Ανάληψη του Κυρίου - Υπομνηματισμός της Ευαγγελικής περικοπής από τον άγιο Κύριλλο Αλεξανδρείας

Η ΑΝΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ[:Λουκ. 24,36-53]

ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΠΕΡΙΚΟΠΗΣ

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΚΥΡΙΛΛΟ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

     «Ταῦτα δὲ αὐτῶν λαλούντων αὐτὸς ὁ ᾿Ιησοῦς ἔστη ἐν μέσῳ αὐτῶν καὶ λέγει αὐτοῖς· εἰρήνη ὑμῖν (:Και ενώ μιλούσαν γι’ αυτά, ξαφνικά ο ίδιος ο Ιησούς στάθηκε ανάμεσά τους και τους λέει: ‘’Να είναι μαζί σας ειρήνη’’)»[Λουκά 24,36].

     Συνεχίζοντας εδώ λέμε ότι επειδή ο λόγος για την Ανάσταση του Κυρίου έφθανε από πολλά μέρη στους αποστόλους και διεγειρόταν ο πόθος τους να δουν τον Αναστημένο Κύριο, επειδή Τον ποθούσαν, ερχόταν, και επειδή ζητούσαν να Τον δουν και Τον περίμεναν, εμφανιζόταν και αποκαλυπτόταν σε αυτούς. Αλλά όμως δεν εμφανιζόταν πλέον σε αυτούς έχοντας τα μάτια τους κρατημένα, ούτε και μιλούσε σαν για κάποιον άλλο, αλλά παρουσίαζε τον εαυτό Του φανερά, και τους παρακινούσε να έχουν θάρρος. Εκείνοι όμως και έτσι είχαν αμφιβολία και φοβούνταν. Γιατί νόμιζαν ότι δεν έβλεπαν αυτόν, αλλά κάποιο φάντασμα και σκιά. Έπειτα καθησυχάζει και την ανησυχία τους από τις σκέψεις αυτές, λέγοντας τη γνωστή και όχι ασυνήθιστη σε αυτούς φράση. Γιατί τους είπε: «Ειρήνη σε σας».

   «Πτοηθέντες δὲ καὶ ἔμφοβοι γενόμενοι ἐδόκουν πνεῦμα θεωρεῖν. καὶ εἶπεν αὐτοῖς· τί τεταραγμένοι ἐστέ, καὶ διατί διαλογισμοὶ ἀναβαίνουσιν ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν; (:Η αιφνιδιαστική όμως εμφάνιση του Κυρίου τούς κατατρόμαξε. Και επειδή κυριεύθηκαν από φόβο, νόμιζαν ότι έβλεπαν φάντασμα, δηλαδή ψυχή πεθαμένου που ήλθε από τον Άδη χωρίς να έχει σώμα. Ο Κύριος όμως τους είπε: ‘’Γιατί είστε ταραγμένοι; Και γιατί γεννιούνται στις σκέψεις σας λογισμοί αμφιβολίας για το αν πράγματι είμαι ο αναστημένος Διδάσκαλός σας;’’)»[Λουκά 24,37-38].

     Για να πιστέψουν σταθερά και χωρίς αμφιβολία ότι αυτός ο Ίδιος είναι εκείνος που είχε υποστεί τα Πάθη, δείχνει καθαρά αμέσως ότι επειδή είναι Θεός κατά φύση, γνωρίζει αυτό που είναι κρυμμένο μέσα τους και δεν αγνόησε τον θόρυβο που τους προκαλούν αυτού του είδους οι λογισμοί τους. Γιατί είπε: «Τί τεταραγμένοι ἐστέ;(:Γιατί είστε ταραγμένοι;)». Απόδειξη και αυτή, και πολύ σαφής μάλιστα, ότι Αυτός που βλεπόταν δεν ήταν κάποιος άλλος, αλλά Εκείνος ο Ίδιος, τον οποίο είχαν δει να υπομένει τον θάνατο επάνω στον Σταυρό και να τοποθετείται σε μνήμα, Αυτός που βλέπει και τους νεφρούς και την καρδιά, και δεν μπορεί να του διαφύγει τίποτε από αυτά που έχουμε μέσα μας. Άρα λοιπόν επιστρατεύει ως απόδειξη το πράγμα, ότι δηλαδή γνωρίζει τη σύγχυση των σκέψεών τους.

       Βεβαιώνοντας μάλιστα και με άλλο τρόπο ότι νικήθηκε ο θάνατος και η ανθρώπινη φύση απέβαλε τη φθορά, και ως πρώτο σε Αυτόν, δείχνει τα χέρια και τα πόδια Του και τις τρύπες των καρφιών[πρβ. Ιω.20,27: «Εἶτα λέγει τῷ Θωμᾷ· φέρε τὸν δάκτυλόν σου ὧδε καὶ ἴδε τὰς χεῖράς μου, καὶ φέρε τὴν χεῖρά σου καὶ βάλε εἰς τὴν πλευράν μου, καὶ μὴ γίνου ἄπιστος, ἀλλὰ πιστός(:Έπειτα λέει στον Θωμά: ‘’Φέρε το δάχτυλό σου εδώ. Ψηλάφισε και εξέτασε τα σημάδια των πληγών μου, και δες συγχρόνως με τα μάτια σου τα χέρια μου. Φέρε το χέρι σου κάτω από τα ενδύματά μου και βάλ’ το στην πλευρά μου που χτυπήθηκε από τη λόγχη. Και μην αφήνεις τον εαυτό σου να κυριευτεί από την απιστία, ώστε να γίνεις μόνιμα και ανεπανόρθωτα άπιστος, αλλά για να προοδεύεις και να στηρίζεσαι στην πίστη, ώστε να γίνεις αμετακίνητος και αδιάσειστος σε αυτή’’)»], και τους επιτρέπει να Τον ψηλαφήσουν και να βεβαιωθούν με κάθε τρόπο, ότι το σώμα που είχε πεθάνει, όπως είπα, αναστήθηκε.

     Ας μη συκοφαντεί λοιπόν κανένας την ανάσταση. Και όταν ακούσεις την αγία Γραφή να λέγει για το ανθρώπινο σώμα: «Σπείρεται σῶμα ψυχικόν, ἐγείρεται σῶμα πνευματικόν. ἔστι σῶμα ψυχικόν, καὶ ἔστι σῶμα πνευματικόν(:Σπέρνεται και ενταφιάζεται σώμα που ζωοποιούνταν και διευθυνόταν από τις κατώτερες φυσικές δυνάμεις της ψυχής˙ εγείρεται σώμα που θα ζωοποιείται και θα διευθύνεται από τις πνευματικές δυνάμεις της ψυχής που θα ενισχύονται από το Άγιο Πνεύμα. Υπάρχει σώμα φυσικό και υπάρχει σώμα πνευματικό)» [Α΄Κορ. 15,44], να μην αρνείσαι την επιστροφή των ανθρώπινων σωμάτων στην αθανασία. Γιατί όπως είναι ψυχικό το σώμα που ακολουθεί και είναι ζευγμένο στις ψυχικές, δηλαδή σαρκικές επιθυμίες, έτσι και πνευματικό είναι αυτό που υπακούει στα θελήματα του Αγίου Πνεύματος. Γιατί μετά την ανάσταση από τους νεκρούς δεν υπάρχει καιρός για αγάπη της σάρκας, αλλά μένει εντελώς άπρακτο το κεντρί της αμαρτίας και αυτό το φθαρτό που κατέπεσε στη γη, θα φορέσει την αφθαρσία.

      Για να διαπιστώσουν λοιπόν οι μαθητές καθαρά ότι Αυτός ο Ίδιος είναι εκείνος που πέθανε και θάφτηκε και αναστήθηκε, δείχνει, όπως είπα, τα πόδια και τα χέρια Του. Και για να μη νομίσουν ότι είναι μάλλον πνεύμα(φάντασμα) όπως πίστευαν, αλλά σώμα αληθινό, τους προστάζει να το βεβαιωθούν λέγοντας: «Ἲδετε τὰς χεῖράς μου καὶ τοὺς πόδας μου, ὅτι αὐτὸς ἐγώ εἰμι· ψηλαφήσατέ με καὶ ἴδετε, ὅτι πνεῦμα σάρκα καὶ ὀστέα οὐκ ἔχει καθὼς ἐμὲ θεωρεῖτε ἔχοντα. καὶ τοῦτο εἰπὼν ἐπέδειξεν αὐτοῖς τὰς χεῖρας καὶ τοὺς πόδας (:Δείτε τα χέρια μου και τα πόδια μου ότι έχουν τα σημάδια των καρφιών, και βεβαιωθείτε ότι είμαι εγώ ο ίδιος ο Διδάσκαλός σας που σταυρώθηκε. Ψηλαφήστε με με τα χέρια σας και βεβαιωθείτε ότι δεν είμαι άσαρκο πνεύμα· διότι η ψυχή και το φάντασμα ενός νεκρού δεν έχει σώμα και οστά, όπως βλέπετε και πείθεστε ότι έχω Εγώ’’. Και αφού είπε αυτό, τους έδειξε τα χέρια Του και τα πόδια Του)» [Λουκά 24,39-40]. Γιατί η σκιά και το πνεύμα και το φάντασμα δεν μπορεί να δεχθεί την αφή χεριού. Αλλά όπως λέγαμε, δείχνοντας τα χέρια και τα πόδια Του ο Κύριος στους μαθητές, τους διαβεβαίωσε ότι το σώμα που πέθανε, αναστήθηκε.

      «Ἒτι δὲ ἀπιστούντων αὐτῶν ἀπὸ τῆς χαρᾶς καὶ θαυμαζόντων εἶπεν αὐτοῖς· ἔχετέ τι βρώσιμον ἐνθάδε; οἱ δὲ ἐπέδωκαν αὐτῷ ἰχθύος ὀπτοῦ μέρος καὶ ἀπὸ μελισσίου κηρίου, καὶ λαβὼν ἐνώπιον αὐτῶν ἔφαγεν (:Επειδή όμως αυτοί από τη χαρά τους δεν πίστευαν στα μάτια τους και νόμιζαν ακόμη ότι έβλεπαν όνειρο, και θαύμαζαν για τα πρωτοφανή αυτά και ανέλπιστα γεγονότα, τους είπε ο Κύριος: ‘’ Έχετε εδώ τίποτε φαγώσιμο για να φάω και έτσι να πειστείτε ακόμη περισσότερο ότι δεν είμαι φάντασμα;’’.  Και αυτοί του έδωσαν ένα κομμάτι ψάρι ψημένο και λίγη κηρήθρα. Τότε τα πήρε και έφαγε μπροστά τους. Και το έκανε αυτό όχι γιατί το σώμα Του είχε ανάγκη τροφής, αλλά για να τους βεβαιώσει ότι πραγματικά αναστήθηκε)»[Λουκά 24,41-44].

      Και για να κάνει λοιπόν μαζί με αυτά πιο στερεωμένη σε αυτούς την πίστη τους σε αυτό, ζήτησε κάτι από τα φαγώσιμα, που ήταν ένα κομμάτι ψητού ψαριού, και όταν το πήρε, το έφαγε, ενώ τον έβλεπαν εκείνοι. Αυτό βέβαια δεν το έκανε για τίποτε άλλο, παρά μόνο για να δείξει καθαρά ότι αυτός είναι Εκείνος που αναστήθηκε από τους νεκρούς, αυτός ο οποίος και πριν από αυτό και όλον τον καιρό της ενανθρώπησής Του έτρωγε και έπινε με αυτούς και τους συναναστρεφόταν με τρόπο ανθρώπινο, σύμφωνα με τα λόγια του προφήτη[Βαρούχ 3,38: «Μετὰ τοῦτο ἐπὶ γῆς ὤφθη καὶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη(: Μετά λοιπόν από αυτό φανερώθηκε στη γη και συναναστράφηκε με τους ανθρώπους)»]. Το έκανε λοιπόν αυτό για να γνωρίσουν ότι το ανθρώπινο σώμα έχει ανάγκη της τροφής αυτής, ενώ το πνεύμα όχι.

     Ποιος λοιπόν που αξιώνει ότι είναι πιστός και δέχεται τη μαρτυρία των αγίων ευαγγελιστών χωρίς αμφιβολία, θα μπορούσε να ακούσει ακόμα τις αιρετικές φαντασίες, θα μπορούσε να ανεχθεί ακόμα αυτούς που νομίζουν ότι είναι σοφοί; Γιατί η δύναμη του Χριστού νικά την ανθρώπινη εξέταση και το νόημα των συνηθισμένων πραγμάτων. Έφαγε ένα μέρος ψαριού, λόγω της αναστάσεως. Και αυτό που ακολουθεί το φαγητό, δεν ακολούθησε ποτέ στην περίπτωση του Χριστού, πράγμα που θα μπορούσε να επιζητήσει κάποιος άπιστος, γνωρίζοντας ότι αυτά που μπαίνουν στο στόμα, οπωσδήποτε εξέρχονται και ρίπτονται στο αφοδευτήριο[Ματθ.15,17: «Οὔπω νοεῖτε ὅτι πᾶν τὸ εἰσπορευόμενον εἰς τὸ στόμα εἰς τὴν κοιλίαν χωρεῖ καὶ εἰς ἀφεδρῶνα ἐκβάλλεται;(:Ακόμη δεν καταλαβαίνετε ότι εκείνο που εισάγεται στο στόμα με τις τροφές προχωρεί προς την κοιλιά και αποβάλλεται στο αποχωρητήριο;)»]. Αλλά ο πιστός δεν θα βάλει ποτέ στον νου του κάτι τέτοιο, αλλά θα αφήσει το πράγμα στη δύναμη του Θεού.

      «Τότε διήνοιξεν αὐτῶν τὸν νοῦν τοῦ συνιέναι τὰς γραφάς, καὶ εἶπεν αὐτοῖς ὅτι οὕτω γέγραπται καὶ οὕτως ἔδει παθεῖν τὸν Χριστὸν καὶ ἀναστῆναι ἐκ νεκρῶν τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ, καὶ κηρυχθῆναι ἐπὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ μετάνοιαν καὶ ἄφεσιν ἁμαρτιῶν εἰς πάντα τὰ ἔθνη, ἀρξάμενον ἀπὸ ῾Ιερουσαλήμ. ὑμεῖς δέ ἐστε μάρτυρες τούτων. καὶ ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ πατρός μου ἐφ᾿ ὑμᾶς· ὑμεῖς δὲ καθίσατε ἐν τῇ πόλει ῾Ιερουσαλὴμ ἕως οὗ ἐνδύσησθε δύναμιν ἐξ ὕψους. ᾿Εξήγαγε δὲ αὐτοὺς ἔξω ἕως εἰς Βηθανίαν, καὶ ἐπάρας τὰς χεῖρας αὐτοῦ εὐλόγησεν αὐτούς.  καὶ ἐγένετο ἐν τῷ εὐλογεῖν αὐτὸν αὐτοὺς διέστη ἀπ᾿ αὐτῶν καὶ ἀνεφέρετο εἰς τὸν οὐρανόν. καὶ αὐτοὶ προσκυνήσαντες αὐτὸν ὑπέστρεψαν εἰς ῾Ιερουσαλὴμ μετὰ χαρᾶς μεγάλης, καὶ ἦσαν διὰ παντὸς ἐν τῷ ἱερῷ αἰνοῦντες καὶ εὐλογοῦντες τὸν Θεόν. ᾿Αμήν(:Τότε τους μετέδωσε θείο φωτισμό και τους άνοιξε τον νου για να κατανοούν τις Γραφές. Και αφού τους ανέπτυξε τις κυριότερες προφητείες, τους είπε ότι έτσι έχει γραφεί προφητικά στις Γραφές, κι έτσι έπρεπε σύμφωνα με τις προφητείες αυτές να πάθει ο Χριστός και την τρίτη ημέρα από τον θάνατό Του να αναστηθεί από τους νεκρούς, καθώς και ότι πρέπει να κηρυχθεί σε όλα τα έθνη μετάνοια και άφεση αμαρτιών στο όνομά Του. Και το κήρυγμα αυτό πρέπει να αρχίσει από την Ιερουσαλήμ. ‘’Εσείς είστε μάρτυρες όλων αυτών, δηλαδή του κηρύγματός μου, της ζωής μου, του Πάθους μου και της Αναστάσεώς μου. Και με τη μαρτυρία που θα δώσετε για μένα θα συντελεστεί το μεγάλο αυτό έργο του κηρύγματος της μετανοίας και της αφέσεως των αμαρτιών σε όλα τα έθνη. Και εγώ σας υπόσχομαι να σας βοηθήσω αποτελεσματικά στο έργο αυτό. Ιδού Εγώ, που από τώρα είμαι και ως άνθρωπος ο Βασιλεύς του κόσμου και η κεφαλή της Εκκλησίας, θα σας στείλω σε λίγο από τον ουρανό επάνω σας Αυτό που σας υποσχέθηκε ο Πατέρας μου, δηλαδή το Πνεύμα το Άγιο. Αυτό το Πνεύμα προανήγγειλαν οι προφήτες ότι θα δοθεί σε κάθε άνθρωπο. Εσείς λοιπόν καθίστε στην πόλη Ιερουσαλήμ και μην απομακρυνθείτε απ’ αυτήν, μέχρι να φορέσετε ως πνευματικό ένδυμα τη δύναμη και την ενίσχυση που θα σας έλθει από τον ουρανό με την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος’’. Όταν ο Κύριος τελείωσε τις διδασκαλίες αυτές, τους οδήγησε έξω από τα Ιεροσόλυμα, μέχρι που πλησίασαν στη Βηθανία. Και εκεί ύψωσε τα χέρια Του και τους ευλόγησε. Και καθώς τους ευλογούσε, άρχισε να απομακρύνεται απ’ αυτούς και να ανεβαίνει επάνω, προς τον ουρανό. Και αυτοί, αφού Τον προσκύνησαν, επέστρεψαν στην Ιερουσαλήμ με μεγάλη χαρά για την ένδοξη Ανάληψη του Διδασκάλου τους και για την επαγγελία του Αγίου Πνεύματος, για την οποία τους βεβαίωσε. Και ήταν πάντοτε στο ιερό τις ώρες της προσευχής και της λατρείας, υμνώντας  και δοξολογώντας τον Θεό. Αμήν)»[Λουκά 24, 45-53].

       Αφού ειρήνευσε τη σκέψη τους με αυτά που είπε, με το ότι Τον άγγιξαν τα χέρια τους, με αυτά που έφαγε, τότε άνοιξε τον νου τους για να καταλάβουν ότι έτσι έπρεπε να πάθει Αυτός, δηλαδή με το ξύλο του σταυρού. Οδηγεί λοιπόν τους μαθητές ο Κύριος στην ανάμνηση εκείνων που τους είπε. Γιατί είχε προαναγγείλει σε αυτούς τα πάθη του Σταυρού σύμφωνα με εκείνα που είπαν προηγουμένως οι προφήτες. Άνοιξε και τα μάτια της καρδιάς τους, ώστε να κατανοήσουν εκείνα που είχαν ειπωθεί από παλαιά.

      Ο Σωτήρας επίσης τους υπόσχεται την κάθοδο του αγίου Πνεύματος, πράγμα που προανήγγειλε ο Θεός μέσω του προφήτη Ιωήλ[Ιωήλ 3,1: «Καὶ ἔσται μετὰ ταῦτα καὶ ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ πνεύματός μου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα, καὶ προφητεύσουσιν οἱ υἱοὶ ὑμῶν καὶ αἱ θυγατέρες ὑμῶν, καὶ οἱ πρεσβύτεροι ὑμῶν ἐνύπνια ἐνυπνιασθήσονται, καὶ οἱ νεανίσκοι ὑμῶν ὁράσεις ὄψονται(:Και θα συμβούν μετά από αυτά τα εξής: Θα εκχύσω πλούσια από το Πνεύμα μου χαρίσματα σε κάθε άνθρωπο και θα προφητεύουν οι υιοί σας και οι θυγατέρες σας και οι γεροντότεροι από εσάς θα ενυπνιάζονται ενύπνια αποκαλυπτικά, και οι νεότεροι από σας θα βλέπουν οράματα θεία)»], και τη δύναμη από τον ουρανό, για να είναι σθεναροί και ακαταγώνιστοι και να κηρύξουν χωρίς κανένα φόβο το θείο μυστήριο σε όλα τα μέρη της γης.

     Σε αυτούς που έλαβαν το Πνεύμα λέγει μετά την Ανάσταση: «Λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον»[Ιω.20,22] και λέγει: «Καὶ ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ πατρός μου ἐφ᾿ ὑμᾶς· ὑμεῖς δὲ καθίσατε ἐν τῇ πόλει ῾Ιερουσαλὴμ ἕως οὗ ἐνδύσησθε δύναμιν ἐξ ὕψους(:Και Εγώ σας υπόσχομαι να σας βοηθήσω αποτελεσματικά στο έργο αυτό. Ιδού εγώ, που από τώρα είμαι και ως άνθρωπος ο Βασιλεύς του κόσμου και η κεφαλή της Εκκλησίας, θα σας στείλω σε λίγο από τον ουρανό επάνω σας Αυτό που σας υποσχέθηκε ο Πατέρας μου, δηλαδή το Πνεύμα το Άγιο. Αυτό το Πνεύμα προανήγγειλαν οι προφήτες ότι θα δοθεί σε κάθε άνθρωπο. Εσείς λοιπόν καθίστε στην πόλη Ιερουσαλήμ και μην απομακρυνθείτε απ’ αυτήν, μέχρι να φορέσετε ως πνευματικό ένδυμα τη δύναμη και την ενίσχυση που θα σας έλθει από τον ουρανό με την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος)»[Λουκά 24,49· πρβ. και Πράξ.1,4-5:«Καὶ συναλιζόμενος παρήγγειλεν αὐτοῖς ἀπὸ Ἱεροσολύμων μὴ χωρίζεσθαι, ἀλλὰ περιμένειν τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ πατρὸς ἣν ἠκούσατέ μου· ὅτι Ἰωάννης μὲν ἐβάπτισεν ὕδατι, ὑμεῖς δὲ βαπτισθήσεσθε ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ οὐ μετὰ πολλὰς ταύτας ἡμέρας(:Και ενώ έτρωγε μαζί τους την ίδια τροφή που έτρωγαν κι εκείνοι, τους έδωσε την εξής εντολή: ‘’Μην απομακρυνθείτε από τα Ιεροσόλυμα, αλλά να περιμένετε την πραγματοποίηση της υποσχέσεως που ακούσατε από το στόμα μου, ότι δηλαδή ο Πατήρ θα σας στείλει το Άγιο Πνεύμα’’. Είναι ανάγκη να περιμένετε να λάβετε το Άγιο Πνεύμα, διότι ο Ιωάννης βάπτισε με απλό νερό, και το βάπτισμά του συνεπώς δεν είχε τη δύναμη να αναγεννήσει εκείνους που βαπτίζονταν με αυτό. Εσείς όμως θα βαπτιστείτε με το Άγιο Πνεύμα όχι πολλές μέρες μετά από αυτές που διερχόμαστε)»].Όχι πια με νερό, γιατί το έλαβαν, αλλά με Πνεύμα άγιο. Δεν προσθέτει νερό στο νερό, αλλά αναπληρώνει εκείνο που λείπει σε αυτό από το οποίο λείπει.

    Αφού τους ευλόγησε και προχώρησε λίγο, ανέβηκε στον ουρανό, για να καθίσει μαζί με τον Πατέρα στον θρόνο και μαζί με τη σάρκα που ενώθηκε με Αυτόν. Και αυτήν την οδό την εγκαινίασε για εμάς αφού ήρθε ο Λόγος με ανθρώπινη μορφή. Και θα έρθει πάλι στον κατάλληλο καιρό με τη δόξα του Πατέρα Του, μαζί με τους αγγέλους, και θα μας πάρει μαζί Του. Ας δοξάσουμε λοιπόν Αυτόν τον Θεό Λόγο που έγινε άνθρωπος για χάρη μας. Αυτόν που πέθανε με τη θέλησή Του για εμάς σαρκικά και αναστήθηκε από τους νεκρούς και κατήργησε τον θάνατο, Αυτόν που αναλήφθηκε και ύστερα από αυτό θα έρθει με μεγάλη δόξα για να κρίνει ζωντανούς και νεκρούς, και να αποδώσει στον καθένα ανάλογα με τα έργα του, μέσω του Οποίου και μαζί με το Πνεύμα, στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.

               ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,

             επιμέλεια: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος     

ΠΗΓΕΣ:

       ·          Αγίου Κυρίλλου, αρχιεπισκόπου Αλεξανδρείας, Εξήγησις υπομνηματική εις το κατά Λουκάν ευαγγέλιον, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, ερευνητικό έργο «Οι δρόμοι της πίστης: Ψηφιακή Πατρολογία».

(https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/09/commentarii-in-lucam_.pdf)

• Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας Άπαντα τα έργα, πατερικές εκδόσεις «Γρηγόριος  Παλαμάς», εκδ. οίκος «Το Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 2005, «Υπόμνημα εις το κατά Λουκάν Β΄», κεφάλαιο 24^ο, σελ. 279-283.
• Παν. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη μετά συντόμου ερμηνείας, εκδ. Ο Σωτήρ, Αθήνα 1997
• Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία (απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2014.
• Η Καινή Διαθήκη, Κείμενον και ερμηνευτική απόδοσις υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τριακοστή τρίτη, Αθήνα 2009.
• Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους εβδομήκοντα, Κείμενον και σύντομος απόδοσις του νοήματος υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2005.
• Π.Τρεμπέλα, Το Ψαλτήριον με σύντομη ερμηνεία(απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τρίτη, Αθήνα 2016.
• http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html
• http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm
• http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm