Η Κιβωτός της Διαθήκης καταστράφηκε ή αποκρύφθηκε; Ιχνηλατώντας την πορεία της ιστορίας και των θρύλων της από την εποχή του Σολομώντα έως και σήμερα (2ο μέρος)

Η ΚΙΒΩΤΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΗΚΕ Ή ΑΠΟΚΡΥΦΘΗΚΕ;

ΙΧΝΗΛΑΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ  ΚΑΙ ΤΩΝ ΘΡΥΛΩΝ ΤΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΣΟΛΟΜΩΝΤΑ ΕΩΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ

Βασίλειος Γ. Βοξάκης Θεολόγος καθηγητής

2ο μέρος

Θεωρίες περί της απώλειας της Κιβωτού προ της αλώσεως των Ιεροσολύμων το 587 π.Χ.

            Οι εγκυρότερες και οι πλέον θεμελιωμένες απόψεις περί της εξαφανίσεως ή της καταστροφής της Κιβωτού της Διαθήκης συγκλίνουν στο 587 π.Χ., έτος καταστροφής του Ναού του Σολομώντος και των Ιεροσολύμων από τους Βαβυλώνιους. Υπάρχουν όμως και θεωρίες που αναφέρονται στην απώλεια της Κιβωτού από τα Άγια των Αγίων του Ναού σε προγενέστερη εποχή.

Η θεωρία της αρπαγής της Κιβωτού από τον βασιλιά της Αιγύπτου Σισάκ (921 π. Χ.).

            Η πρώτη από αυτές τις θεωρίες τοποθετεί την απώλεια της Κιβωτού στα χρόνια της βασιλείας του Ροβοάμ (926 - 915 π.Χ.), του γιου του Σολομώντα. Μετά τη διάσπαση του ενιαίου Ισραηλιτικού βασιλείου ο Ροβοάμ βασίλευσε στο Νότιο βασίλειο, στις δύο φυλές που του έμειναν πιστές, αυτές του Ιούδα και του Βενιαμίν. Όπως και στο Βόρειο βασίλειο, ο λαός του Νοτίου βασιλείου νόθευσε την αληθινή πίστη με την ανάμειξή της με την ειδωλολατρία και απομακρύνθηκε από τις εντολές του Θεού. Το 921 π.Χ. ο βασιλιάς της Αιγύπτου Σισάκ (Σουσακίμ + 945 - 917 π.Χ.)¹⁰⁸ νίκησε τους Ιουδαίους και κατέλαβε τα Ιεροσόλυμα ¹⁰⁹. Σύμφωνα με το Γ΄ Βασιλειών ο Αιγύπτιος Φαραώ άρπαξε όλους τους θησαυρούς του Ναού και του παλατιού «και έλαβεν πάντας τους θησαυρούς οίκου Κυρίου και τους θησαυρούς οίκου του βασιλέως και τα δόρατα τα χρυσά».¹¹⁰  Κάποιοι αναρωτήθηκαν αν μεταξύ των θησαυρών του Ναού που αρπάχθηκαν ήταν και η Κιβωτός. Το κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης απλώς αναφέρει «τους θησαυρούς οίκου του βασιλέως και τα δόρατα τα χρυσά», που επρόκειτο για καθαρά υλικούς θησαυρούς, μαζί με «τους θησαυρούς οίκου Κυρίου», δηλαδή αντικείμενα που είχαν υλική μεν αξία, αλλά ήταν αφιερωμένα στον Κύριο, χωρίς να προσφέρει άλλες διευκρινήσεις. Κατά τη γνώμη μας όμως είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι συμπεριλαμβάνεται η Κιβωτός, στη φράση οι θησαυροί του Ναού. Η Κιβωτός της Διαθήκης, η περιέχουσα τις Δέκα Εντολές, κατείχε απροσμέτρητη πνευματική σημασία, και αποκλείεται  να συνυπολογιζόταν μαζί με οποιοδήποτε άλλο υλικό θησαυρό, έστω και αν αυτός είχε ιερή χρήση, όπως τα πολύτιμα σκεύη που χρησιμοποιούνταν στη λατρεία του Ναού. Εξάλλου μια τόσο σημαντική απώλεια, όπως αυτή της Κιβωτού, οπωσδήποτε θα κατονομαζόταν ρητά, αν είχε συμβεί. Και το Β΄ Βασιλειών και το Γ΄ Βασιλειών ενδιαφέρθηκαν να καταγράψουν την αφαίρεση των δοράτων, παλαιών λαφύρων του βασιλιά Δαβίδ, καθώς και των χρυσών όπλων, που είχε κατασκευάσει ο Σολομώντας ¹¹¹ και τώρα άρπαξε ο Σισάκ, και θα έκριναν ήσσονος σημασίας την αναφορά στην απώλεια της Κιβωτού του Θεού;

            Ο Michael  Sinclair Sanders, ένας Βρετανός ερασιτέχνης αρχαιολόγος και μελετητής των Γραφών, υποστήριξε το 1998 ότι ιστορικά έγγραφα, που εντόπισε στο Βρετανικό Μουσείο, ανέφεραν ότι ο Φαραώ Σισάκ άρπαξε την Κιβωτό της Διαθήκης και την έθαψε στη Δυτική όχθη του Ιορδάνη, στους λόφους της Ιουδαίας. Και συγκεκριμένα στο πεδίο της νικηφόρας γι' αυτόν μάχης, όπου σήμερα βρίσκεται το χωριό Djaharya. Πάνω δε από τον χώρο, όπου απέκρυψε την Κιβωτό, ανέγειρε αιγυπτιακό ειδωλολατρικό ναό.¹¹²

            Το παράδοξο στους ισχυρισμούς του Sanders είναι ότι παραβλέπει τη ρητή αναφορά της Παλαιάς Διαθήκης ότι τα πολύτιμα λάφυρα που άρπαξε ο Σουσακίμ «απήνεγκεν εις Αίγυπτον». ¹¹³ Όμως ακόμα μία πληροφορία της Παλαιάς Διαθήκης, καταρρίπτει τη θεωρία αυτή. Σύμφωνα με το Β΄ Παραλειπομένων ο βασιλιάς Ιωσίας (640 - 609 π.Χ.), τρεις αιώνες μεταγενέστερος του Ροβοάμ, βασιλιάς του Νότιου βασιλείου, διατάσει την επαναφορά της Κιβωτού στο Ναό μετά την προσωρινή απομάκρυνσή της από τον ειδωλολάτρη βασιλιά Μανασσή (689 - 642 π.Χ.). Συνεπώς η Κιβωτός υπήρχε ακόμα στα Ιεροσόλυμα σώα και αβλαβής. ¹¹⁴ Με βάση κείμενα του Φαραώ Σουσακίμ, που βρέθηκαν στην Αίγυπτο, γνωρίζουμε ότι η επιδρομή του στο Νότιο Βασίλειο ήταν κατά βάση ληστρική και προξένησε σοβαρές καταστροφές στο μικρό αυτό κράτος ¹¹⁵. Πουθενά όμως δεν γίνεται μνεία για αρπαγή της Κιβωτού. Αξίζει εδώ να αναφερθούμε στην ύπαρξη αναγλύφου στο Καρνάκ της Αιγύπτου, σε τοίχο μεγαλοπρεπούς ναού στα ανάκτορα, που απεικονίζει τη νίκη του Σουσακίμ επί των Εβραίων. Σ΄ αυτό ο αιγύπτιος θεός Άμμων κρατάει δεμένους τους αιχμαλώτους και τους οδηγεί στον Φαραώ. Ο Σουσακίμ παριστάνεται όρθιος και γιγαντιαίος σε σχέση με τους αιχμαλώτους, να  τους κρατάει από τα μαλλιά και να τους κτυπάει με ρόπαλο.¹¹⁶ Σ΄ αυτό είναι πρόδηλη η επιθυμία του Φαραώ, ο οποίος διέταξε την κατασκευή του, να παρουσιασθεί ως βοηθούμενος, αλλά και συνεργαζόμενος στη νίκη αυτή με τον θεό Άμμωνα. Αν είχε λοιπόν πλήξει τόσο καίρια τη θρησκευτική πίστη των Ιουδαίων, αρπάζοντάς τους το πολυτιμότερο και ιερότερο γι' αυτούς αντικείμενο, δεν θα παρέλειπε να απαιτήσει την απαθανάτιση της πράξεως αυτής στο εν λόγω ανάγλυφο. Έτσι θα τόνιζε εντονότερα τη δική του θεία ανωτερότητα έναντι σε κάθε ξένη θεότητα. Ας μην λησμονούμε ότι ο εκάστοτε Φαραώ, σύμφωνα με την αρχαία αιγυπτιακή θρησκεία, ήταν γιος του θεού Ρα και ένας επίγειος θεός για τους Αιγυπτίους.

            Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι η θεωρία Sanders αποτελεί απλά ακόμα μία ευφάνταστη εκδοχή, στην οποία αναμείχθηκαν ιστορικά στοιχεία με υπέρ του δέοντος υποθετικές σκέψεις, που όμως έρχονται σε προφανή αντίθεση με το ίδιο το κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης.

             Μία ακόμη πτυχή της θεωρίας περί αρπαγής της Κιβωτού από Αιγυπτίους και απόκρυψής της αυτή τη φορά στην Αίγυπτο, είναι και η ακόλουθη. Το 1922 - 23, όταν ανοίχθηκε η πυραμίδα του Φαραώ Τουταγχαμών (+1342 - 1325 π. Χ.), στην Κοιλάδα των Βασιλέων πλησίον των Αιγυπτιακών Θηβών, μεταξύ των αξιοθαύμαστων ευρημάτων, υπήρξε και ένα ορθογώνιο ξύλινο κιβώτιο καλυμμένο με φύλλα χρυσού και με δυο ράβδους, τοποθετημένες ανά μία σε κάθε μακρά πλευρά του, προκειμένου να μεταφέρεται. Μόλις δημοσιεύθηκαν οι φωτογραφίες του το 1927, κάποιοι απερίσκεπτα ενθουσιώδεις υποστήριξαν ότι πρέπει να ήταν η χαμένη Κιβωτός, η οποία είχε περιέλθει στα χέρια των Αιγυπτίων. Φυσικά ούτε οι διαστάσεις του κιβωτίου, ούτε το άσχετο περιεχόμενό του, ούτε η παρουσία στο καπάκι του αγάλματος του θεού των νεκρών Ανούβιδος , αλλά ούτε και η χρονολόγησή του, που το τοποθετούσε δεκαετίες προτού οι Εβραίοι με τον Μωυσή ξεκινήσουν την Έξοδό τους από την Αίγυπτο, συνηγορούσαν σ΄ αυτή την ταύτιση. ¹¹⁷ Δεν πρέπει να μας παραξενεύει πως μπόρεσαν να ταυτίσουν  ένα αιγυπτιακό θρησκευτικό αντικείμενο με την Κιβωτό. Παρόμοιες θεωρίες εμφανίζονται έως σήμερα, όπως αυτή του καθηγητή του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον Scott B. Noegel, ο οποίος  υποστηρίζει ότι η Κιβωτός κατασκευάσθηκε δεχόμενη επιδράσεις από τα προϋπάρχοντά της ιερά λατρευτικά πλοία της Αιγύπτου. ¹¹⁸ Προφανώς στη θεωρία αυτή, η Κιβωτός αντιμετωπίζεται ως απλό έργο του ανθρώπινου πολιτισμού και παραθεωρούνται η παρουσία και οι ενέργειες της Αγίας Τριάδος για την προετοιμασία του κόσμου να οδηγηθεί στη σωτηρία. 

Η θεωρία της εξαφανίσεως της Κιβωτού από τη βασίλισσα Γοθολία (842 -836 π. Χ.).

            Ο Δρ. Theodore D. Ehrlich υποστηρίζει μία διαφορετική θεωρία. ¹¹⁹  Σύμφωνα μ΄ αυτή η Κιβωτός απομακρύνθηκε από το Ναό και εξαφανίσθηκε ύστερα από διαταγή της αιμοσταγούς και φανατικής ειδωλολάτρισσας βασίλισσας του Ιούδα (Νότιο Βασίλειο), Γοθολίας ή Αθαλίας (842 -836 π. Χ.) ¹²⁰   

            Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι η  Γοθολία επεδείκνυε ιδιαίτερο ζήλο στη διάδοση της βδελυρής λατρείας του Βάαλ, καθώς και άλλων χαναανιτικών ειδωλολατρικών θεοτήτων. Επικεφαλής της λατρείας αυτής είχε τοποθετήσει τον Ματτάν τον Χαναναίο. Πλήθος από οπτές πινακίδες, που έχουν βρεθεί σε ανασκαφές, με τα κείμενά τους  επιβεβαιώνουν αυτές τις πληροφορίες. ¹²¹ Πέραν όμως του ότι η ίδια ήταν αφοσιωμένη στον Βάαλ, επιζητούσε κατά τον T. Ehrlich εκδίκηση εναντίον του Ιού, ο οποίος έγινε βασιλιάς του Ισραήλ (Βόρειο Βασίλειο), αφού σκότωσε τον αδελφό της Ιωράμ και τον υιό της Οχοζία. Αυτό της έδινε ένα πρόσθετο λόγο να μισεί ό,τι ο Ιού αγαπούσε και πίστευε.  Γιατί ο Ιού, σε αντίθεση με την Γοθολία, υποστήριζε την πίστη στον αληθινό Θεό και καταδίωκε συστηματικά τη λατρεία του Βάαλ, μέχρι που την εξαφάνισε από τον Ισραηλιτικό λαό,  έστω και προσωρινά. «Καὶ ἠφάνισεν Ἰοὺ τὸν Βάαλ ἐξ Ἰσραήλ». ¹²² Υποθέτει λοιπόν ο Δρ. Ehrlich  ότι με ορμητήριο το παλάτι, που ήταν δίπλα στο Ναό, η Γοθολία και με τη βοήθεια των οπαδών του Βάαλ, κάποια νύκτα επέδραμε στο Ιερό και απομάκρυνε από εκεί κάθε ιερό αντικείμενο, αφιερωμένο στη λατρεία του Θεού, μηδέ της Κιβωτού εξαιρουμένης. Μετά δε το θάνατό της, σύμφωνα πάντα με τον ίδιο αρθρογράφο, αποφασίσθηκε το συμβάν να αποκρυφθεί από τον λαό, προκειμένου να μην κλονισθεί η πίστη του στον Θεό και να μην ζητηθούν ευθύνες από το Ιερατείο για τη μη υπεράσπιση της Κιβωτού. Όλο το Τυπικό του Ναού συνεχίσθηκε το ίδιο σαν τίποτε να μην είχε συμβεί και ο εκάστοτε Αρχιερεύς σιωπούσε για το γεγονός ότι στα Άγια των Αγίων δεν υπήρχε πλέον η Κιβωτός.

            Η εκδοχή του T. Ehrlich,  αν και πρωτότυπη, δεν μπορεί να ευσταθεί, γιατί εκτός του ότι δεν επικαλείται καμία πηγή ούτε κάποιο αποδεικτικό στοιχείο, απλώς βασίζεται μόνο σε συλλογισμούς και υποθέσεις. Επιπλέον αφήνει καίρια ερωτήματα αναπάντητα, όπως : Αν όντως η Γοθολία είχε τολμήσει να μετακινήσει ή και να καταστρέψει την Κιβωτό, γιατί θα δίσταζε να το αποκαλύψει; Θα φοβόταν τον λαό; Σίγουρα δεν τον φοβήθηκε, όταν επιχείρησε να εξαλείψει τη Δαβιδική γενιά. ¹²³ Επίσης δεν τον υπολόγισε, όταν επέφερε μεγάλες καταστροφές στο Ναό και όταν χρησιμοποίησε τον άγιο χώρο του στη λατρεία του Βάαλ. Γεγονότα μάλιστα που είναι βεβαιωμένο ότι δεν κρατήθηκαν κρυφά, αφού αναφέρονται από την Αγία Γραφή : «ὅτι Γοθολία ἦν ἡ ἄνομος, καὶ οἱ υἱοὶ αὐτῆς κατέσπασαν τὸν οἶκον τοῦ Θεοῦ· καὶ γὰρ τὰ ἅγια οἴκου Κυρίου ἐποίησαν ταῖς Βααλίμ».¹²⁴ Γιατί να μην προσπαθήσει να συγκαλύψει και τις άλλες βεβηλώσεις, αλλά να ενδιαφερθεί να κρατήσει κρυφή μόνο αυτή; Αν δεν αποσιωπήθηκε, τότε γιατί δεν καταγράφηκε και αυτή στην Παλαιά Διαθήκη ; Πόσο ασεβείς θα ήταν όλοι οι Αρχιερείς για να συμμετέχουν σ΄ αυτή την απάτη; Γιατί η απουσία της Κιβωτού δεν συγκαλύφθηκε με τον ίδιο τρόπο και στο δεύτερο Ναό, δηλαδή αυτόν που αντικατέστησε τον καταστραφέντα Ναό του Σολομώντα;

            Οι θυρωροί του Ναού, στους οποίους ήδη έχουμε αναφερθεί παραπάνω, σίγουρα  είχαν διαβρωθεί από το κλίμα της ειδωλολατρίας που επικρατούσε, και αρκετοί από αυτούς θα είχαν γίνει χλιαροί ως προς την πίστη, αφού ανέχονταν τη βεβήλωση του ιερού χώρου με την παρουσία και λατρεία ειδώλων. Είναι δύσκολο όμως να πιστέψουμε ότι δεν θα βρίσκονταν κάποιοι από αυτούς και από τους ιερείς που δεν θα αντιδρούσαν, ακόμα και βίαια, αλλά θα έμεναν άπραγοι βλέποντας τη Γοθολία και τους οπαδούς της να αρπάζουν την Κιβωτό και να την καταστρέφουν. Το γεγονός ότι αρκετοί από αυτούς παρέμεναν πιστοί στον αληθινό Θεό και σε πρώτη ευκαιρία στράφηκαν εναντίον της ειδωλολάτριδας  βασίλισσας, μαρτυρείται από την ίδια την Παλαιά Διαθήκη. Με πρώτο τον αρχιερέα Ιωδαέ πολλοί ιερείς όχι μόνο υπερασπίσθηκαν τον νόμιμο βασιλιά Ιωάς(836 - 797 π. Χ.)  βοηθώντας τον να ανέλθει στον θρόνο, αλλά και υπάκουσαν στη διαταγή για εκτέλεση της Γοθολίας¹²⁵.

            Το πιο καίριο όμως στοιχείο, που καταρρίπτει την εν λόγω θεωρία, είναι η σαφέστατη αναφορά της Αγίας Γραφής στην επιστροφή της Κιβωτού στο Ναό - μετά από διάστημα απουσίας κάποιων ετών - επί του βασιλέως Ιωσία (640 - 609 π.Χ.) - όπως ήδη αναφέραμε στην παραπάνω ενότητα - διακόσια έτη και πλέον μετά από την εποχή της  Γοθολίας . Για να υπερβεί τον σκόπελο αυτό ο  Ehrlich υποστηρίζει ότι ο Ιωσίας φαινομενικά διέταξε την επιστροφή της Κιβωτού, αν και γνώριζε ότι αυτή έχει χαθεί προ πολλού. Αυτό το έπραξε μόνο και μόνο για να παραπλανήσει τον λαό. ¹²⁶  Όμως και αυτός ο ισχυρισμός, πέραν του ότι αποτελεί απλά υποθετική σκέψη, δεν ευσταθεί, αν αναλογισθούμε  τα προαναφερθέντα επιχειρήματα. Αλλά επιπλέον προσκρούει  αφενός στην ευσέβεια του Ιωσία, του οποίου η θρησκευτική μεταρρύθμιση «προεκάλεσε  με επιτυχίαν εις όλην την χώραν μίαν γενικήν αφύπνισιν πίστεως και ευσεβείας»^125α . Και αφετέρου στο ότι το υποτιθέμενο σχέδιο παραπλανήσεως του βασιλιά θα προέβλεπε μια δήθεν μυστική μεταφορά και επανατοποθέτηση της Κιβωτού στο Ναό, με απουσία του λαού και εντελώς διαφορετική από τις αντίστοιχες πανηγυρικές  επί Δαβίδ και Σολομώντα. Μία τέτοια ''κρυφή'' μεταφορά θα επέτεινε τις υποψίες του λαού για εξαφάνιση της  Κιβωτού παρά θα τον καθησύχαζε.   

            Η θεωρία της καταστροφής της Κιβωτού από τον βασιλιά του Ιούδα Μανασσή 

(689 - 642 π. Χ.).

            Ο παραδεδομένος στην ειδωλολατρία Ιουδαίος βασιλιάς Μανασσής (689 - 642 π. Χ.) δεν αρκέσθηκε στο κτίσιμο θυσιαστηρίων των ειδώλων στις δύο αυλές του Ναού, αλλά βεβήλωσε και το εσωτερικό του τοποθετώντας το άγαλμα της Αστάρτης και το άρμα του ήλιου.¹²⁷ Ο ερμηνευτής του 5ου αιώνα Θεοδώρητος, επίσκοπος Κύρου, αναφέρει στο έργο του «Εις τα άπορα της θείας Γραφής κατ΄ εκλογήν εις ερωτήσεις και αποκρίσεις »: «Ταύτης δε (της Αστάρτης) και το ξόανον ένδον έστησαν εν τω θείω ναώ¹²⁸   … τω της ακολάστου δαίμονος άγαλμα» ¹²⁹. Αυτό το άγαλμα της Αστάρτης, όπως εξηγεί ο Προκόπιος Γαζαίος, δεν ήταν άλλο από το «της δε Αφροδίτης το ξόανον» ¹³⁰.  «Καὶ ἐπλάνησεν αὐτοὺς Μανασσῆς τοῦ ποιῆσαι τὸ πονηρὸν ἐν ὀφθαλμοῖς Κυρίου ὑπὲρ τὰ ἔθνη…»¹³¹,  δηλαδή με τις προτροπές του Μανασσή οι Ισραηλίτες επιδόθηκαν στην ειδωλολατρία και σε καθετί που αποστρέφεται και θεωρεί πονηρό ο Κύριος, ξεπερνώντας σ΄ αυτά ακόμα και τους ειδωλολατρικούς λαούς. Ο Δρ. Γεώργιος Κωνσταντίνου γράφει σχετικά: «δια δε τούτο (η Κιβωτός) απεσύρθη προς καιρόν από του ναού υπό των ευσεβών ιερέων» ¹³². Ευρέθησαν λοιπόν πρόσωπα που με κίνδυνο της ζωής τους ανέλαβαν να την προστατευόσουν. Διότι, όπως σχολιάζει ο σπουδαίος λόγιος κληρικός του 19ου αιώνα Κωνσταντίνος Οικονόμου ο εξ Οικονόμων: «και κατ' εκείνην την επί του Μανασσή και του Αμών ειδωλομανίαν… ου διέλιπον ιερείς και άλλοι του αληθινού Θεού λάτρεις, και θείοι προφήται» ¹³³.

            Ο Menahem Haran, επίτιμος καθηγητής της Βίβλου στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, στο άρθρο του "The disappearance of the Ark" υποστηρίζει  ότι η Κιβωτός του Μαρτυρίου χάθηκε κατά την εποχή της βασιλείας του Μανασσή, ο οποίος διέταξε την απομάκρυνσή της από το Ναό. Σύμφωνα με τον Haran ο Μανασσής εγκατέστησε το άγαλμα της Αστάρτης στη θέση που ήταν τοποθετημένη μέχρι τότε η Κιβωτός, δηλαδή στα Άγια των Αγίων. Όταν λοιπόν ο ευλαβής Ιουδαίος βασιλέας Ιωσίας (640 - 609 π.Χ.) έκαψε το είδωλο της Αστάρτης στην κοιλάδα των Κέδρων, η Κιβωτός είχε ήδη απολεσθεί και συνεπώς ο χώρος της στα Άγια των Αγίων παρέμεινε από τότε κενός ήδη υπάρχοντος ακόμη του Ναού του Σολομώντος¹³⁴. Η θεωρία όμως του M. Haran διαψεύδεται από το Β΄ Παραλειπομένων, που αναφέρει ότι η Κιβωτός της Διαθήκης επέστρεψε και πάλι στα Άγια των Αγίων με διαταγή του Ιωσία, μετά την αποκάθαρση του Ναού από τα ειδωλολατρικά βδελύγματα. «καὶ εἶπε (Ιωσίας) τοῖς Λευίταις τοῖς δυνατοῖς ἐν παντὶ Ἰσραὴλ τοῦ ἁγιασθῆναι αὐτοὺς τῷ Κυρίῳ, καὶ ἔθηκαν τὴν κιβωτὸν τὴν ἁγίαν εἰς τὸν οἶκον, ὃν ᾠκοδόμησε Σαλωμὼν υἱὸς Δαυὶδ τοῦ βασιλέως Ἰσραήλ» ¹³⁵.     

            Άγνωστο αποτελεί το που παρέμεινε κρυμμένη για αρκετά χρόνια η Κιβωτός. Ίσως στην οικία κάποιου ιερέα ή άλλου ευσεβούς ανθρώπου. Ας μην λησμονούμε ότι και άλλοτε η Κιβωτός παρέμεινε επί είκοσι έτη σε ένα σπίτι, αυτό του Αμιναδάβ στην Καριαθιαρίμ, απ΄ όπου ο βασιλιάς Δαβίδ τη μετέφερε στα Ιεροσόλυμα, όπως αναφέρεται στο Α' Βασιλειών.  Το βέβαιο είναι ότι διαφυλάχθηκε σώα και αβλαβής με τη φροντίδα ολίγων πιστών. Ένα παράλληλο γεγονός προς την επανατοποθέτηση της Κιβωτού στο Ναό είναι και η εύρεση ενός κρυμμένου χειρογράφου του Δευτερονομίου ή κατά άλλη εκδοχή ολόκληρης της Πεντατεύχου, κατά τη διάρκεια επισκευής του Ναού, που διέταξε ο Ιωσίας την εποχή της θρησκευτικής μεταρρυθμίσεώς του . «Καθ' ας ημέρας εκαθαρίζετο και επεσκευάζετο ο ναός, εύρεν εν αυτώ Χελκίας ο αρχιερεύς βιβλίον νόμου Κυρίου δια χειρός Μωυσή» ¹³⁶. Προφανώς «εις τους χρόνους του ασεβούς Μανασσή και Αμών να εκρύβη το ιερόν κείμενον εις ασφαλή τόπον υπό τινός ευσεβούς» ¹³⁷, όπως συνέβη και με την Κιβωτό.

            Μία παραπλήσια εκδοχή περί της απομακρύνσεως της Κιβωτού από το Ναό, παραδίδει ο Προκόπιος Γαζαίος ο Σοφιστής (465 - 527 μ. Χ.) «Του δούναι την Κιβωτόν την αγίαν εν τω οίκω Κυρίου. Και μην εκ πλείονος εκεί προαπέκειτο. Εοίκεν ουν ή ο Ασσύριος, την πόλιν ελών επί Μανασσή, την κιβωτόν εξαγαγείν ένδοθεν, ή τις των δυσσεβών βασιλέων» ¹³⁸. Δηλαδή: ο βασιλιάς Ιωσίας έδωσε διαταγή να επιστρέψουν την αγία Κιβωτό στο Ναό, διότι προ πολλού απουσίαζε απ΄ αυτόν. Υποθέτει λοιπόν ο Προκόπιος ότι αυτή η απομάκρυνση έγινε επί Μανασσή, όταν οι Ασσύριοι κατέλαβαν την Ιερουσαλήμ ή από κάποιον άλλο ασεβή βασιλέα. Πράγματι ο βασιλιάς Μανασσής, ο οποίος διατελούσε φόρου υποτελής των Ασσυρίων, ήλθε σε σύγκρουση μαζί τους, νικήθηκε και αιχμαλωτίσθηκε από αυτούς. Ζώντας υπό άθλιες συνθήκες κατά τη διάρκεια της φυλακίσεώς του στη Βαβυλώνα, σύμφωνα με το Β΄ Παραλειπομένων, μετανόησε¹³⁹ . Η Κιβωτός  όμως παραμένοντας κρυμμένη, έως την εποχή του εγγονού του Μανασσή, Ιωσία, ήδη δεν βρισκόταν στο Ναό τότε, συνεπώς και δεν μπορούσαν οι Ασσύριοι να δώσουν διαταγή για την απομάκρυνσή της. Συνεπώς ο Προκόπιος Γαζαίος απλά παραθέτει ένα δικό του υποθετικό συλλογισμό, χωρίς να έχει κάποιο συγκεκριμένο στοιχείο. Το ότι μιλάει υποθετικά, φαίνεται και από το ότι παραθέτει δυο πιθανότητες: είτε απομακρύνθηκε επί Μανασσή, είτε αυτό το έπραξε κάποιος άλλος από τους ασεβείς Ιουδαίους βασιλιάδες, χωρίς όμως να κατονομάζει ποιος από αυτούς. Και μάλλον υπαινίσσεται τους διαδόχους του Μανασσή, δηλαδή τον γιό του Αμών, και τους μετά τον Ιωσία βασιλεύσαντες, δηλαδή τον Ιωάχαζ, τον Ιωακείμ, τον Ιεχονία, και τον Σεδεκία. Παρενθετικά εδώ να σημειώσουμε ότι ο  Προκόπιος υπήρξε αξιόλογος ερμηνευτής και ένας από τους πρώτους εισηγητές του ερμηνευτικού συστήματος των Σειρών. Μάλιστα η προσπάθειά του περιοριζόταν στη σύνταξη ερμηνειών σε βιβλία μόνο της Παλαιάς Διαθήκης¹⁴⁰. Όπως είχε επισημάνει και ο κορυφαίος Πατρολόγος Παναγιώτης Χρήστου : «Ο Φώτιος εγνώριζε τα υπομνήματα (του Προκοπίου) και ομιλεί περί αυτών επαινετικώς» ¹⁴¹. Φυσικά και ο  Προκόπιος δεν υπήρξε αλάθητος, αλλά το ότι ένας ικανός ερμηνευτής σαν και αυτόν, με ιδιαίτερη ενασχόληση στην Παλαιά Διαθήκη, δεν μπόρεσε να προσκομίσει κάτι βέβαιο περί της τύχης της Κιβωτού, βεβαιώνει τον γνόφο, ο οποίος κάλυπτε - και συνεχίζει να καλύπτει - το εν λόγω θέμα. 

            Η θεωρία της αποκρύψεως της Κιβωτού από τον βασιλιά του Ιούδα Ιωσία

(640 - 609 π.Χ.).

            Σύμφωνα με την Τοσεφτά, μια συλλογή ραββινικών κειμένων του 2ου αιώνα μ.Χ., που τελικώς ενσωματώθηκαν στη Μισνά, η Κιβωτός κρύφθηκε με διαταγή του βασιλιά Ιωσία (640 - 609 π.Χ.). To ίδιο επαναλαμβάνει και η επίσης ραββινική, αλλά μεταγενέστερη συλλογή, το Βαβυλωνιακό Ταλμούδ (5ος μ. Χ. αιώνας), δηλαδή ότι αυτή «θάφθηκε στο οικείο της μέρος» ¹⁴², δηλαδή σε κάποιο σημείο κάτω από τον λόφο Μωρία, όπου ήταν χτισμένος ο Ναός. Ο ραββίνος Μωσέ Μπεν Μαϊμόν (1135 - 1204), γνωστότερος και ως Μαϊμονίδης¹⁴³ , αποδεχόταν την εκδοχή της αποκρύψεως της Κιβωτού από τον βασιλιά Ιωσία. Μάλιστα υποστήριζε ότι ο Ιωσίας χρησιμοποίησε έναν μυστικό υπόγειο χώρο ευρισκόμενο σε αρκετό βάθος, σκαμμένο μέσα στο πέτρωμα του λόφου. Η κρύπτη αυτή είχε κατασκευασθεί ειδικά γι' αυτό τον σκοπό από τον βασιλέα Σολομώντα την ίδια εποχή που έκτισε το Ναό. Προβλέποντας την καταστροφή του, θέλησε να υπάρχει τρόπος διασώσεως της Κιβωτού. Οι ραββίνοι Yehudah Getz και Shlomo Goren, υπεύθυνοι για την περιοχή του Δυτικού τείχους της Ιερουσαλήμ ή τείχους των δακρύων, στηριζόμενοι στα προαναφερθέντα ραββινικά έργα, υποστηρίζουν ότι η κρύπτη της βρίσκεται σε υπόγειο χώρο ακριβώς  κάτω από το σημείο που κάποτε ήταν κτισμένα τα Άγια των Αγίων. Άποψη που στην εποχή μας συμμερίζονται οι περισσότεροι από τους ραββίνους του λεγόμενου "ορθόδοξου'' Ιουδαϊσμού.

            Ο Michael Rood, συμφωνώντας με τις παραπάνω εκδοχές, υποστήριξε ότι ο Σολομών, αφού έκτισε τον Ναό, τοποθέτησε την Κιβωτό της Διαθήκης πάνω σε ένα βάθρο που μπορούσε με την βοήθεια μηχανισμού να κατέλθει σε ένα υπόγειο χώρο, που κατασκευάσθηκε για να τη διαφυλάξει σε περίπτωση εχθρικής επιδρομής και λεηλασίας του Ναού. Αυτή την τεχνογνωσία της υδραυλικής άμμου την έμαθε από τους Αιγυπτίους, όταν νυμφεύθηκε μέλος της αιγυπτιακής βασιλικής οικογένειας. Μεταθέτει όμως τον χρόνο της αποκρύψεως στην εποχή που οι Βαβυλώνιοι λεηλάτησαν τον Ναό. Τότε, κατά την άποψή του, δεν μπόρεσαν να βρουν την Κιβωτό, γιατί τέθηκε σε λειτουργία ο μηχανισμός αυτός. Η εντύπωση που προκαλεί ο παραπάνω ισχυρισμός είναι ότι ταιριάζει περισσότερο σε σενάριο κινηματογραφικής ταινίας. Ένας τέτοιος μηχανισμός θα είχε φανερά ίχνη - αρμούς στο δάπεδο στα Άγια των Αγίων, στα σημεία όπου το βάθρο της Κιβωτού θα μετακινούνταν προς τα κάτω και στα σημεία όπου το ίδιο το δάπεδο θα επανερχόταν στη θέση του βάθρου, για να καλύψει τον κενό χώρο που αυτό θα άφηνε. Ο καθένας που θα παρατηρούσε τους αρμούς στο δάπεδο, εύκολα θα αντιλαμβανόταν ότι αυτό είναι κούφιο από κάτω, γιατί κρύβει άλλο δωμάτιο. 

            Ιστορικά είναι αποδεκτό ότι το 609 π.Χ. ο βασιλέας Ιωσίας φοβόταν νέα κατοχή από τις Αιγυπτιακές δυνάμεις του Φαραώ Νεχώ Β΄, ο οποίος εκστράτευσε διεκδικώντας τις παλιές κτήσεις του στον χώρο της Συρίας και της Παλαιστίνης, μετά την πτώση της Ασσυριακής αυτοκρατορίας. Συγκρούσθηκε στρατιωτικά μαζί του κοντά στη Μεγιδδώ, αλλά ηττήθηκε και ο ίδιος έπεσε νεκρός στη μάχη¹⁴⁴. Αν όμως η πληροφορία  του Ταλμούδ και της Μισνά ήταν αξιόπιστη και όχι ένα μεταγενέστερο δημιούργημα των πρώτων αιώνων μετά Χριστόν, πώς εξηγείται ότι στους κατοπινούς αιώνες, δηλαδή από το 536 π.Χ. που ξεκίνησαν τη θεμελίωση του νέου Ναού έως και το 70 μ. Χ. την καταστροφή των Ιεροσολύμων από τους Ρωμαίους,  δεν καταβλήθηκε καμία προσπάθεια από τους Ιουδαίους για ανεύρεση της Κιβωτού; Εγχείρημα που θα ήταν σχετικά εύκολο, αφού και το μέρος, όπου αυτή κρύφθηκε, ορίζεται και ο λόφος Μωρία δεν είναι καμία τεράστια έκταση. Μάλιστα πριν την ανοικοδόμηση του δευτέρου και του τρίτου Ναού θα μπορούσε να ελεχθεί ακόμη και ο χώρος των θεμελίων του. Μετά το 70 μ.Χ. ο χώρος ελεγχόταν αρχικά από τους ειδωλολάτρες, μετά από τους Χριστιανούς και έως και σήμερα από τους Μουσουλμάνους. Καλυπτόμενη τότε πίσω από τη δικαιολογία της αδυναμίας έρευνας του τόπου αυτού, μπορούσε να "οικοδομηθεί" άνετα η παράδοση της Τοσεφτά και του Ταλμούδ για απόκρυψη της Κιβωτού κάτω από την τοποθεσία όπου κάποτε ορθωνόταν ο Ναός των Ιεροσολύμων, αφού τώρα δεν υπήρχαν περιθώρια ελέγχου της. Ο ευσεβής βασιλέας Ιωσίας πιστεύουμε ότι δεν θα απομάκρυνε την Κιβωτό της Διαθήκης από τα Άγια των Αγίων, στα οποία ο ίδιος είχε μεριμνήσει να επανατοποθετηθεί. Η απομάκρυνσή της και στη δική του συνείδηση, αλλά και σε όλου του Ισραηλιτικού λαού είχε συνδεθεί με την αποστασία από τον αληθινό Θεό. Σ΄ αυτή τη δύσκολη ώρα που απειλούνταν από τον πανίσχυρο Αιγυπτιακό στρατό, που μόνο αν ήταν θέλημα Θεού μπορούσαν να σωθούν, θα έβγαζε την Κιβωτό από το Ναό; Μας φαίνεται απίθανο ότι θα έκανε μια τέτοια πράξη ολιγοπιστίας και προσβολής προς τον Θεό, έστω και αν το κίνητρό του ήταν να τη διαφυλάξει ασφαλή.

Η εκδοχή της απώλειας της Κιβωτού κατά την άλωση των Ιεροσολύμων το 586 π.Χ.

α) Τα συμβάντα κατά την πρώτη άλωση  των Ιεροσολύμων το 597 π. Χ. καθώς και στην δεύτερη άλωση των Ιεροσολύμων το 586 π. Χ.

            Η πλέον αναφερόμενη από ιστορικούς και θεολόγους ως η επικρατέστερη εκδοχή περί της τύχης της Κιβωτού της Διαθήκης είναι αυτή της καταστροφής της ή της αρπαγής της από τους Βαβυλώνιους το 586 π.Χ¹⁴⁵. Οι Ιουδαίοι του Νοτίου Βασιλείου ή Βασιλείου του Ιούδα - που παρέμενε ακόμα ελεύθερο μετά την κατάλυση του Βορείου Βασιλείου ή Βασιλείου του Ισραήλ - είχαν πλήρως αποστατήσει από το θέλημα του Θεού. Στην ιουδαϊκή κοινωνία των αρχών του 6ου π.Χ. αιώνα κυριαρχούσε ο θρησκευτικός συγκρητισμός, η τυπολατρία και η πάσης φύσεως αμαρτία. Πάμπολλες υπήρξαν οι προειδοποιήσεις των παλαιότερων και των νεώτερων προφητών για άρση της θεϊκής προστασίας, αν δεν επεδείκνυαν μετάνοια. Αλλά ο Ισραήλ με αποξηραμένη την ψυχή από την ασέβεια και απολιθωμένη από την αμαρτία, εκραύγαζε υποκριτικά «ἀθῷός εἰμι, …οὐχ ἥμαρτον » ¹⁴⁶. Μάταια όμως ο Ιερεμίας, ο προφήτης που αγωνιζόταν να αφυπνίσει εκείνη την εποχή τον λαό του Θεού, εκραύγαζε ότι ο Θεός τον παρότρυνε να ερευνήσει όλο τον «αμπελώνα Του», προκειμένου να ανεύρει έστω και μια υγιή ρόγα σταφυλιού. Δυστυχώς η διαπίστωσή του γι' αυτούς ήταν ότι «πάντες ἀνήκοοι, πορευόμενοι σκολιῶς, … πάντες διεφθαρμένοι εἰσίν» ¹⁴⁷.  

            Η μακροθυμία του Θεού πλέον δεν ωφελούσε, έπρεπε να επέλθει η παιδαγωγική "τιμωρία ", προκειμένου από τον συγκλονισμό, μήπως και αφυπνισθούν και σωθούν μερικοί. Το 597 π.Χ. ο ασεβής βασιλιάς Ιωακείμ (ή Ιωαχίμ ή Ελιακίμ) αρνήθηκε να καταβάλλει τον φόρο υποτέλειας που απαιτούσε ο πανίσχυρος βασιλιάς της Βαβυλώνας Ναβουχοδονόσορ Β΄ (605 - 562 π.Χ.). Ο τελευταίος δεν έχασε αυτή την ευκαιρία που του παρείχε μία εύσχημη δικαιολογία επιθέσεως και εκστράτευσε κατά του αδύναμου Βασιλείου του Ιούδα. Διαρκούσης της πολιορκίας της Ιερουσαλήμ ο Ιωακείμ πέθανε και τον διαδέχθηκε ο δεκαοκτώ ετών υιός του Ιεχονίας ή Ιωαχίν. «Καὶ ἐποίησε τὸ πονηρὸν ἐν ὀφθαλμοῖς Κυρίου κατὰ πάντα, ὅσα ἐποίησεν ὁ πατὴρ αὐτοῦ» ¹⁴⁸. Γι' αυτό και ο  Θεός «εξέσπασε» τον Ιεχονία ως ανάξιο από το βασιλικό αξίωμα και χαρακτηρίσθηκε από τον προφήτη Ιερεμία ως «ἀποσφράγισμα ἐπὶ τῆς χειρὸς τῆς δεξιᾶς» ¹⁴⁹ του Κυρίου. Αφού ο Θεός τον εγκατέλειψε και αυτόν, μετά από τρείς μήνες ο Ιεχονίας παραδόθηκε. Τότε οι Βαβυλώνιοι εισέβαλαν στην πόλη, την οποία λαφυραγώγησαν. Ο Ιεχονίας καθαιρέθηκε και εξορίσθηκε ισοβίως στην άγνωστη σ΄αυτόν Βαβυλώνα. Όπως δε είχε προφητεύσει ο Ιερεμίας έτσι και έγινε : «ἠτιμώθη Ἰεχονίας ὡς σκεῦος, οὗ οὐκ ἔστι χρεία αὐτοῦ, ὅτι ἐξεῤῥίφη καὶ ἐξεβλήθη εἰς γῆν, ἣν οὐκ ᾔδει.» ¹⁵⁰

            Της διαρπαγής δεν εξαιρέθηκε ούτε και ο Ναός. Σύμφωνα με το Δ΄ Βασιλειών ο Ναβουχοδονόσορ άρπαξε «καὶ ἐξήνεγκεν ἐκεῖθεν πάντας τοὺς θησαυροὺς οἴκου Κυρίου … καὶ συνέκοψε πάντα τὰ σκεύη τὰ χρυσᾶ, ἃ ἐποίησε Σαλωμὼν ὁ βασιλεὺς Ἰσραὴλ ἐν τῷ ναῷ Κυρίου κατὰ τὸ ῥῆμα Κυρίου» ¹⁵¹. Ο ίδιος ο Ναός ως κτίσμα παρέμεινε σχετικά σώος, αφού υπέστη μόνο μικρές ζημιές. Όμως και από τα ιερά σκεύη φαίνεται ότι μερικά από αυτά, ίσως τα βασικότερα για τη λατρεία και όσα δεν είχαν μεγάλη αξία και ιδίως τα χάλκινα δεν λεηλατήθηκαν. Αυτά θα ήταν λίγα σε αριθμό σε σύγκριση με τη μεγάλη πλειοψηφία τους που λαφυραγωγήθηκε, γι' αυτό και η Παλαιά Διαθήκη γράφει «πάντας τοὺς θησαυροὺς οἴκου Κυρίου … καὶ συνέκοψε πάντα τὰ σκεύη τὰ χρυσᾶ ἃ ἐποίησε Σαλωμὼν ὁ βασιλεὺς Ἰσραὴλ» ¹⁵². Η Κιβωτός της Διαθήκης, αν και φέρουσα χρυσή επένδυση, δεν μπορεί να συγκαταλέγεται στα προαναφερθέντα, γιατί ως γνωστόν ήταν έργο της εποχής του Μωυσέως και όχι του Σολομώντος. Εκτός αυτού ως το ιερότερο σέβασμα του Ισραήλ, αν είχε συληθεί, θα αναφερόταν ονομαστικά και δεν θα συγκαταλεγόταν απλώς μεταξύ των χρυσών σκευών.

             Έμμεση μαρτυρία γι' αυτό έχουμε στα γεγονότα του 594 ή 593 π.Χ. . Εκπρόσωποι των Τυρίων, των Σιδωνιτών, των Ιδουμαίων και των Αμμωνιτών προσήλθαν στον βασιλέα Σεδεκία και προσπάθησαν να τον πείσουν να προσχωρήσει στη συμμαχία που είχαν συνάψει ενάντια στη Βαβυλώνα. Τότε ο ψευδοπροφήτης Ανανίας, ο υιός Αζώρ, δήθεν φωτισμένος εκ του Θεού, απευθύνθηκε προς τους ιερείς και τον λαό, που ήταν συγκεντρωμένοι στην αυλή του Ναού, λέγοντας ότι : «οὕτως εἶπε Κύριος· συνέτριψα τὸν ζυγὸν τοῦ βασιλέως Βαβυλῶνος· ἔτι δύο ἔτη ἡμερῶν καὶ ἐγὼ ἀποστρέψω εἰς τὸν τόπον τοῦτον τὰ σκεύη οἴκου Κυρίου καὶ Ἰεχονίαν καὶ τὴν ἀποικίαν Ἰούδα, ὅτι συντρίψω τὸν ζυγὸν βασιλέως Βαβυλῶνος» ¹⁵³. Δηλαδή τους διαβεβαίωνε για την αίσια έκβαση του πολέμου, που θα είχε ως αποτέλεσμα εκτός των άλλων και την επιστροφή των ιερών σκευών, που είχαν λεηλατηθεί από τους Βαβυλωνίους¹⁵⁴. Αν λοιπόν μεταξύ αυτών ήταν και η Κιβωτός, σίγουρα θα ανέφερε πρωτίστως αυτή και μάλιστα ως το βασικότερο όφελος από αυτή τη συμμαχία. Ο δε Προφήτης Ιερεμίας φωτιζόμενος από το Άγιο Πνεύμα τους προειδοποίησε: « ὅτι οὕτως εἶπε Κύριος· καὶ τῶν ἐπιλοίπων σκευῶν, ὧν οὐκ ἔλαβε βασιλεὺς Βαβυλῶνος, ὅτε ἀπῴκισε τὸν Ἰεχονίαν ἐξ Ἱερουσαλήμ, εἰς Βαβυλῶνα εἰσελεύσεται, λέγει Κύριος» ¹⁵⁵. Όχι μόνο τα σκεύη του Ναού, που είχαν λεηλατηθεί, όταν ο Ναβουχοδονόσορ από την Ιερουσαλήμ έστειλε στην εξορία τον βασιλιά Ιεχονία δεν επρόκειτο να επιστραφούν, αλλά και τα εναπομείναντα σκεύη που δεν άρπαξε τότε ο Βαβυλώνιος βασιλιάς θα έχουν την ίδια τύχη και θα συγκεντρωθούν στη Βαβυλώνα, λέγει ο Κύριος. Το πόσο αληθινοί και θεόπνευστοι ήταν αυτοί οι λόγοι φανερώθηκε σε λίγα έτη.

            Αλλά ας επιστρέψουμε και πάλι στο 597 π.Χ., όπου ο Ναβουχοδονόσορ, για να ελέγχει περισσότερο το υποτελές Ιουδαϊκό Βασίλειο όρισε τον προαναφερθέντα Σεδεκία ως Βασιλιά, «τὸν Ματθανίαν υἱὸν αὐτοῦ ἀντ᾿ αὐτοῦ καὶ ἐπέθηκε τὸ ὄνομα αὐτοῦ Σεδεκία» ¹⁵⁶. Ο νέος Βασιλιάς ήταν ο νεότερος υιός του Βασιλιά Ιωσία και θείος του εκθρονισθέντος και τον μετονόμασε από Ματθανία σε Σεδεκία, για να δείξει την κυριαρχία που ασκούσε πάνω του. Κατά τραγική ειρωνεία το όνομα Σεδεκίας σημαίνει δικαιοσύνη του Γιαχβέ, αλλά αυτός «ἐποίησε τὸ πονηρὸν ἐνώπιον Κυρίου Θεοῦ αυτού» ¹⁵⁷, δυστυχώς όπως και οι προκάτοχοί του. Ο Σεδεκίας (597 - 586 π. Χ.), αν και επί έτη στάθηκε πιστός στους Βαβυλωνίους, αποστάτησε απ΄ αυτούς το 589 π.Χ. προκαλώντας την οργή του Ναβουχοδονόσορος. Ύστερα από εισβολή και λεηλασία της υπαίθρου το 588 π.Χ. και μετά από διετή πολιορκία της Ιερουσαλήμ, ο Ναβουζαρδάν, ο αρχισωματοφύλακας του Βαβυλωνίου μονάρχη¹⁵⁸, κατέλαβε την πόλη στις 5 Αυγούστου του 586 π.Χ¹⁵⁹. Ο Σεδεκίας λίγο πριν, δραπέτευσε με λίγους στρατιώτες και μέσα στο σκοτάδι κατευθύνθηκε προς την κοιλάδα της Ιεριχούς, όπου σύντομα  αιχμαλωτίσθηκε. Ο Ναβουχοδονόσορ διέταξε, αφού δει να σφάζονται ενώπιόν του οι γιοί του, να τυφλωθεί και να εξορισθεί¹⁶⁰.  Εφαρμόσθηκε και εδώ ο λόγος του Προφήτη Ησαΐα: «ἡ γὰρ θλῖψις ὑμῖν πόῤῥωθεν ἥξει· καὶ πρὸς τίνα καταφεύξεσθε τοῦ βοηθηθῆναι; καὶ ποῦ καταλείψετε τὴν δόξαν ὑμῶν τοῦ μὴ ἐμπεσεῖν εἰς ἐπαγωγήν;….οἱ ὑψηλοὶ τῇ ὕβρει συντριβήσονται, καὶ οἱ ὑψηλοὶ ταπεινωθήσονται, καὶ πεσοῦνται οἱ ὑψηλοὶ μαχαίρᾳ,» ¹⁶¹.

            Περίπου ένα μήνα μετά την κατάληψη της Ιουδαϊκής πρωτεύουσας οι Βαβυλώνιοι την κατέκαψαν ολόκληρη. Αυτήν που οι κάτοικοί της κατά τον προφήτη Ιερεμία «και κατ᾿ ἀριθμὸν διόδων τῆς Ἱερουσαλὴμ ἔθυον τῇ Βάαλ» ¹⁶² παραδομένοι ολόψυχα στην ειδωλολατρεία, όπου «οὐκ ἔστιν ἄνθρωπος μετανοῶν ἀπὸ τῆς κακίας αὐτοῦ» ¹⁶³. Ούτε ο Ναός του Σολομώντος δεν είχε μείνει αμόλυντος από το βδέλυγμα αυτό, αφού ακόμη και αυτόν οι Ιουδαίοι τον είχαν καταστήσει χώρο λατρείας ειδώλων. «Σπήλαιον λῃστῶν ὁ οἶκός μου» ¹⁶⁴, βροντοφώναζε το Άγιο Πνεύμα δια του στόματος του προφήτου Ιερεμίου. Αυτό λοιπόν το άντρο της πνευματικής ληστείας οι στρατιώτες της Βαβυλώνας το πυρπόλησαν¹⁶⁵. Πρόθεσή τους ήταν να αφανισθεί εξολοκλήρου ο Ιουδαϊκός Ναός, γι΄ αυτό ακόμα και τα ερείπια, που άφησαν οι εμπρησμοί τους, τα κατακρήμνισαν και τα μετέτρεψαν σε σωρούς λίθων. Όμως και πάλι δεν ικανοποιήθηκαν. Ήταν λοιπόν τέτοιο το μένος τους, ώστε δεν παρέλειψαν να σκάψουν και να καταστρέψουν ακόμα και τα θεμέλιά του. Αλλά από την καταστροφική τους μανία δεν γλίτωσε και κανένα από τα κτίσματα που υπήρχαν γύρω από το Ναό. Ούτε οι ξύλινες θύρες του Ναού αποτέλεσαν εξαίρεση, ούτε το κτιστό θυσιαστήριο, που βρισκόταν στην αυλή του. Πολύ παραστατικά τα περιγράφει όλα αυτά το Ιερό Ψαλτήριο: «ὡς ἐν δρυμῷ ξύλων ἀξίναις ἐξέκοψαν τὰς θύρας αὐτῆς (της εξόδου του Ναού) ἐπὶ τὸ αὐτὸ ἐν πελέκει καὶ λαξευτηρίῳ κατέῤῥαξαν αὐτήν. ἐνεπύρισαν ἐν πυρὶ τὸ ἁγιαστήριόν σου, εἰς τὴν γῆν ἐβεβήλωσαν τὸ σκήνωμα τοῦ ὀνόματός σου» ¹⁶⁶.

            Πριν όμως παραδώσουν τα πάντα στην αχόρταγη μανία του πυρός, συγκέντρωσαν όλα τα εναπομείναντα σ΄ αυτόν, από την προηγούμενη λεηλασία του 597 π.Χ. ιερά σκεύη. Αυτά βρίσκονταν μέσα στον ίδιο το Ναό, την αυλή του Ιερού, αλλά και «Εν δε γε τοις οικίσκοις  εκείνοις, της εν κύκλω του ναού δεδομημένοις », όπου «τα της θείας λειτουργίας απετίθεντο σκεύη» ¹⁶⁷, όπως αναφέρει ο Θεοδώρητος, επίσκοπος Κύρου. Όλα αυτά τα μετέφεραν στη Βαβυλώνα, όπως και τα αρπαγέντα παλαιότερα. Το Δ΄ Βασιλειών παραθέτει αναλυτικό κατάλογο, στον οποίο απαριθμούνται ονομαστικά άπαντα τα λάφυρα εκ του Ναού : «καὶ τοὺς στύλους τοὺς χαλκοῦς τοὺς ἐν οἴκῳ Κυρίου καὶ τὰς μεχωνὼθ (τους κινητούς λουτήρες) καὶ τὴν θάλασσαν τὴν χαλκῆν τὴν ἐν οἴκῳ Κυρίου συνέτριψαν οἱ Χαλδαῖοι. καὶ ᾖραν τὸν χαλκὸν αὐτῶν εἰς Βαβυλῶνα. καὶ τοὺς λέβητας καὶ τὰ ἰαμὶν (τα πτύα) καὶ τὰς φιάλας καὶ τὰς θυΐσκας (τα θυμιατήρια) καὶ πάντα τὰ σκεύη τὰ χαλκᾶ, ἐν οἷς λειτουργοῦσιν ἐν αὐτοῖς, ἔλαβε·καὶ τὰ πυρεῖα (τα πυροδοχεία) καὶ τὰς φιάλας τὰς χρυσᾶς καὶ τὰς ἀργυρᾶς ἔλαβεν ὁ ἀρχιμάγειρος (ο Ναβουζαρδάν), στύλους δύο καὶ τὴν θάλασσαν μίαν καὶ τὰς μεχωνώθ, ἃς ἐποίησε Σαλωμὼν τῷ οἴκῳ Κυρίου» ¹⁶⁸. Κατάλογο αυτών παραθέτει και ο Προφήτης Ιερεμίας, ο οποίος συμφωνεί με τον κατάλογο του Δ΄ Βασιλειών, αλλά είναι πιο εκτεταμένος και συμπληρώνει και όσα παραλείφθηκαν από τον πρώτο : «καὶ τοὺς στύλους τοὺς χαλκοῦς τοὺς ἐν οἴκῳ Κυρίου καὶ τὰς βάσεις καὶ τὴν θάλασσαν τὴν χαλκῆν τὴν ἐν οἴκῳ Κυρίου συνέτριψαν οἱ Χαλδαῖοι καὶ ἔλαβον τὸν χαλκὸν αὐτῶν καὶ ἀπήνεγκαν εἰς Βαβυλῶνα. καὶ τὴν στεφάνην καὶ τὰς φιάλας καὶ τὰς κρεάγρας καὶ πάντα τὰ σκεύη τὰ χαλκᾶ, ἐν οἷς ἐλειτούργουν ἐν αὐτοῖς, καὶ τὰ σαφφὼθ (τους λέβητες) ¹⁶⁹ καὶ τὰ μασμαρὼθ (τους κρατήρες) ¹⁷⁰ καὶ τοὺς ὑποχυτῆρας καὶ τὰς λυχνίας καὶ τὰς θυΐσκας (τα θυμιατήρια) καὶ τοὺς κυάθους, ἃ ἦν χρυσᾶ χρυσᾶ καὶ ἃ ἦν ἀργυρᾶ ἀργυρᾶ, ἔλαβεν ὁ ἀρχιμάγειρος. καὶ οἱ στῦλοι δύο καὶ ἡ θάλασσα μία καὶ οἱ μόσχοι δώδεκα χαλκοῖ ὑποκάτω τῆς θαλάσσης, ἃ ἐποίησεν ὁ βασιλεὺς Σαλωμὼν εἰς οἶκον Κυρίου· οὐκ ἦν σταθμὸς τοῦ χαλκοῦ αὐτῶν. καὶ οἱ στῦλοι, τριακονταπέντε πηχῶν· ὕψος τοῦ στύλου τοῦ ἑνός, καὶ σπαρτίον (κιονόκρανο) δώδεκα πήχεων περιεκύκλου αὐτόν, καὶ τὸ πάχος αὐτοῦ δακτύλων τεσσάρων κύκλῳ, καὶ γεῖσος ἐπ᾿ αὐτοῖς χαλκοῦν, καὶ πέντε πήχεων τὸ μῆκος ὑπεροχὴ τοῦ γείσους τοῦ ἑνός, καὶ δίκτυον καὶ ῥόαι (ομοιώματα ροδιών) ἐπὶ τοῦ γείσους κύκλῳ, τὰ πάντα χαλκᾶ· καὶ κατὰ ταῦτα τῷ στύλῳ τῷ δευτέρῳ, ὀκτὼ ῥόαι τῷ πήχει τοῖς δώδεκα πήχεσι.καὶ ἦσαν αἱ ῥόαι ἐνενηκονταὲξ τὸ ἓν μέρος, καὶ ἦσαν αἱ πᾶσαι ῥόαι ἑκατὸν ἐπὶ τοῦ δικτύου κύκλῳ» ¹⁷¹. Παρά την πρώτη λεηλασία, που, όπως ήδη προαναφέραμε, ήταν μεγαλύτερη από τη δεύτερη, είχαν απομείνει, όπως φαίνεται και από τους παραπάνω καταλόγους, αρκετά και ιδίως χάλκινα αντικείμενα. Ακόμα και οι Βαβυλώνιοι δυσκολεύονταν να προσδιορίσουν το ακριβές βάρος τους και «οὐκ ἦν σταθμὸς τοῦ χαλκοῦ πάντων τῶν σκευῶν» ¹⁷². 

β ) Τι συνέβη στην Κιβωτό μετά από την άλωση των Ιεροσολύμων το 586 π.Χ.

      Παράθεση απόψεων και κριτική τους

            Η καταστροφή της Κιβωτού μαζί με το Ναό αποτελεί ένα ενδεχόμενο, που δεν μπορούμε να αποκλείσουμε. Ίσως η επιθυμία των Βαβυλωνίων να ταπεινώσουν και να εξουθενώσουν στον μέγιστο βαθμό το Ιουδαϊκό έθνος να τους παρακίνησε στο να κομματιάσουν την Κιβωτό, και τα απομεινάρια της να τα αφήσουν να καούν μαζί με το Ναό. Ίσως πρωτύτερα να αφαίρεσαν και να έλιωσαν τα χρυσά μέρη της. Η πλειονότητα των ειδικών σε θέματα Παλαιάς Διαθήκης αποδέχονται την εκδοχή της καταστροφής της Κιβωτού. Η πλευρά αυτή περιλαμβάνει ονόματα αξιοσέβαστων προσώπων, των οποίων η προσφορά στην Ορθόδοξη θεολογία υπήρξε σπουδαιότατη και των οποίων οι διαπιστώσεις  έχουν το ανάλογο κύρος.  Ο Κωνσταντίνος Κοντογόνης  (1812 - 1878), ένας από τους πρώτους καθηγητές της Θεολογικής Σχολής Αθηνών, στο έργο του "Εγχειρίδιον Εβραϊκής Αρχαιολογίας" ανεπιφύλακτα τάσσεται υπέρ της καταστροφής της Κιβωτού από τους Βαβυλώνιους. Γράφει λοιπόν ότι «έλειπε και η κιβωτός της διαθήκης, (από το δεύτερο ναό, αυτόν του Ζοροβάβελ) πυρποληθείσα κατά την καταστροφήν» ¹⁷³. Επίσης την εκδοχή της καταστροφής φαίνεται να προτιμάει χωρίς κάποια περεταίρω διευκρίνηση ο λογιώτατος κληρικός Κωνσταντίνος Οικονόμου: «Εκείνη (η Κιβωτός) δε φασίν ουκ ην επί του Έσδρα εν τω β΄ ναώ, προαφανισθείσα» ¹⁷⁴. Ξεκάθαρα υπέρ της ίδιας εκδοχής τάχθηκε και ο εμβριθής περί την Παλαιά Διαθήκη, παλαιός καθηγητής των Αθηνών, Βασίλειος Βέλλας : «Κατά την άλωσιν της Ιερουσαλήμ υπό των Βαβυλωνίων τω 587- 6 π. Χ., καταστραφέντος του ναού αυτής, κατεστράφη και η Κιβωτός της Διαθήκης» ¹⁷⁵. Ο τέταρτος, ο οποίος διατύπωνε την ίδια άποψη ήταν ο διαπρεπής Δρ. Θεολογίας Ιωάννης Κολιτσάρας, ο οποίος γράφοντας σχετικά αναφέρει: «δεν υπήρχε πλέον εις αυτά (τα Άγια των Αγίων του δευτέρου Ναού) η Κιβωτός του Μαρτυρίου, διότι την είχον συλήσει και καταστρέψει οι Βαβυλώνιοι» ¹⁷⁶.

             Όμως εδώ χωρίς να θέλουμε να φανούμε προπετείς, θα θέλαμε να εκφράσουμε κάποιες  αμφιβολίες. Μας φαίνεται δυσπαράδεκτο να επέλεξαν οι Βαβυλώνιοι να κομματιάσουν και να αφήσουν να γίνει στάκτη εντός του Ναού η Κιβωτός της Διαθήκης. Αφ΄ ενός διότι και υλική αξία είχε, αφού ήταν καλυμμένη έσωθεν και έξωθεν από χρυσό, φέρουσα επιπλέον και επάνω της τη χρυσή πλάκα του Ιλαστηρίου με τα δύο χρυσά αγάλματα των Χερουβίμ. Ως γνωστόν οι Βαβυλώνιοι δεν κατέστρεψαν, αλλά μετέφεραν ακέραια άλλα ιερά αντικείμενα, όπως τις δέκα επτάφωτες χρυσές λυχνίες ¹⁷⁷ και τη χρυσή τράπεζα της προθέσεως. Αφετέρου οι Βαβυλώνιοι δεν παρέβλεψαν, ακόμα και αντικείμενα που δεν ήταν χρυσά και ασημένια. Έτσι σ' αυτά που σύλησαν συμπεριέλαβαν και τους δύο χάλκινους κίονες, που βρίσκονταν εκατέρωθεν της εισόδου του Ναού, αλλά και τη χάλκινη θάλασσα¹⁷⁸,   τα οποία, επειδή ήταν ογκώδη και θα ήταν δύσκολη η μεταφορά τους, τα διέλυσαν και μετέφεραν τα κομμάτια τους στη Βαβυλώνα ως λεία πολέμου¹⁷⁹. Ούτε καν τα χάλκινα πτύα, που χρησιμοποιούσαν για να καθαρίζουν το θυσιαστήριο των ολοκαυτωμάτων, δεν άφησαν πίσω. Πώς ήταν λοιπόν δυνατόν να περιφρονήσουν την ολόχρυση Κιβωτό; Όπως τόνιζε εμφαντικά ο καθηγητής του Μετσοβείου Πολυτεχνείου Δημήτριος Κωνσταντινίδης : «Η διαρπαγή είναι πλήρης. Ο ναός συλείται, απογυμνωθείς τελείως πριν ή παραδοθή εις τας φλόγας και την σκαπάνην του πορθητού » ¹⁸⁰. Ακόμα και αν ξαναεπικαλεσθούμε την πιθανότητα να αφαίρεσαν και να έλιωσαν τα χρυσά μέρη της, δεν θα ήταν αρκούντως  παράδοξο να θελήσουν να την καταστρέψουν τη στιγμή που γνώριζαν ότι αυτή ήταν το ιερότερο αντικείμενο στη λατρεία του Ισραήλ και να μην τη διαφυλάξουν στη Βαβυλώνα μαζί με όλα τα άλλα που λαφυραγώγησαν;  

            Ένα άλλο στοιχείο, που συνηγορεί υπέρ της μη αρπαγής της Κιβωτού από τους Βαβυλώνιους και της μη καταστροφής της, είναι η απουσία σχετικής μαρτυρίας από τον προφήτη Ιερεμία. Ο Ιερεμίας έζησε εκ του σύνεγγυς όλα τα σχετικά γεγονότα από την πολιορκία έως την άλωση και την πυρπόληση των Ιεροσολύμων. Θα ήταν λοιπόν αναμενόμενο να είχε αφήσει κάποια σχετική μαρτυρία - γραπτή ή προφορική - περί της τύχης της Κιβωτού. Σαφέστατα πάντως δεν συγκαταλέγει την Κιβωτό μεταξύ των ιερών αντικειμένων που αφαίρεσαν οι Βαβυλώνιοι από το Ναό, όπως ήδη είδαμε στον κατάλογό του. Βεβαίως δεν παραβλέπουμε ότι το επιχείρημα αυτό μπορεί να αντιστραφεί. Δεν την αναφέρει, γιατί είχε καταστραφεί. Τότε όμως γιατί δεν το καταγράφει αυτό μέσα στο κείμενό του;

            Αλλά και πουθενά αλλού στην Παλαιά Διαθήκη, δεν αναφέρεται ρητώς ότι η Κιβωτός της Διαθήκης καταστράφηκε.  Επίσης πολύ σωστά επισημαίνει και ο Ρωμαιοκαθολικός Παλαιοδιαθηκολόγος Giovanni Rinaldi: «η Κιβωτός δεν συγκαταλέγεται εις τα ιερά σκεύη τα συλληθέντα υπό των Βαβυλωνίων» ¹⁸¹. Ο Δρ. Γεώργιος Κωνσταντίνου αναφέρει την πιθανότητα η Κιβωτός να μεταφέρθηκε μεν στη Βαβυλώνα, αλλά να καταστράφηκε εκεί διαρκούσης της Βαβυλωνίου αιχμαλωσίας. Αλλά ο ίδιος πάλι προσθέτει : «η εγκατάλειψις και επομένως η καταστροφή τοιούτου εθνικού κειμηλίου, φαίνεται πάντη απίθανος» ¹⁸². Ο δε Δρ. Θεολογίας Κολιτσάρας σε άλλο σημείο του έργου του προσθέτει και αυτή την εκδοχή : «Τι έκτοτε απέγινεν η Κιβωτός δεν είναι γνωστόν. Μερικοί ισχυρίζονται ότι κατεστράφη μετά του ναού ή μετεφέρθη ως λάφυρον εις την Βαβυλώνα» ¹⁸³.  Πιθανότατα ο Γ. Κωνσταντίνου και ο Ι. Κολιτσάρας να στηρίχθηκαν στην αναφορά του Α΄ Έσδρα, δευτεροκανονικού βιβλίου της Π. Δ., όπου γράφει ότι οι Βαβυλώνιοι : «πάντα τὰ ἱερὰ σκεύη τοῦ Κυρίου τὰ μεγάλα καὶ τὰ μικρὰ καὶ τὰς κιβωτοὺς τοῦ Κυρίου καὶ τὰς βασιλικὰς ἀποθήκας ἀναλαβόντες ἀπήνεγκαν εἰς Βαβυλῶνα» ¹⁸⁴. Είναι ερμηνευτικά ένα δυσχερές σημείο. Εννοεί την Κιβωτό; Εννοεί την Κιβωτό και το κιβώτιο του χειρογράφου της Πεντατεύχου και γι' αυτό χρησιμοποιεί πληθυντικό αριθμό ; Μήπως το σωστό κείμενο διασώζουν μερικά χειρόγραφα που παραλείπουν τη λέξη «τὰς κιβωτοὺς» και απομένει η φράση «πάντα τὰ ἱερὰ σκεύη τοῦ Κυρίου τὰ μεγάλα καὶ τὰ μικρὰ καὶ τοῦ Κυρίου καὶ τὰς βασιλικὰς ἀποθήκας ἀναλαβόντες ἀπήνεγκαν εἰς Βαβυλῶνα»; Είναι ορθότερη η γραφή που διασώζει ο Αλεξανδρινός κώδικας: «τὰ σκεύη κιβωτοὺ» ¹⁸⁵ ; Το Β΄ Έσδρας, του οποίου σε κάποια κεφάλαια αποτελεί παραλλαγή το μεταγενέστερο κατά τρεις αιώνες Α΄ Έσδρας, δεν περιέχει αυτή την αναφορά στην Κιβωτό. Επίσης πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι και το ίδιο το Α΄ Έσδρας σε κάποιες περιπτώσεις αντιφάσκει με το ίδιο του το κείμενο. Στο 2ο κεφάλαιο, που καταγράφει την επιστροφή των λεηλατηθέντων από το Ναό, δεν κάνει καμία μνεία της Κιβωτού¹⁸⁶, την οποία όμως είχε αναφέρει (;) στο 1ο κεφάλαιο ως τμήμα αυτής της λείας.

            Υπάρχει και η πλευρά αυτών που δεν αποδέχονται την καταστροφή της Κιβωτού, παραδεχόμενοι όμως ότι αυτή έχει χαθεί κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες. Σ΄ αυτούς συγκαταλέγεται ο προαναφερθείς Giovanni Rinaldi : «Κατά την καταστροφήν της Ιερουσαλήμ, εχάθη δια πάντοτε» ¹⁸⁷. Καθώς και ο καθηγητής Ερμηνείας της Παλαιάς Διαθήκης Νικόλαος Παπαδόπουλος: «Το 587 π.Χ. με την καταστροφή της Ιερουσαλήμ και του Ναού, εξαφανίστηκε και χάθηκαν τα ίχνη της» ¹⁸⁸. Ο επίσης καθηγητής Ερμηνείας της Παλαιάς Διαθήκης Χρήστος Καραγιάννης γράφει σχετικά: « Η εξαφάνιση της Κιβωτού παραμένει άλυτο μυστήριο. Ίσως αποτελεί μέρος του προαιώνιου σχεδίου του Θεού για τον άνθρωπο, ίσως δεν έχει ολοκληρώσει ακόμα την ιστορική της πορεία και κάποια στιγμή στο μέλλον η αρχαιολογική σκαπά­νη τη φέρει στο φως, επιβεβαιώνοντας έτσι την καθο­λική παρουσία του Θεού, ανά τους αιώνες, στο πλάι του ανθρώπου» ^188α.

             Εκ διαμέτρου αντίθετη προς τις παραπάνω θέσεις είναι άποψη του  Δρ. Γεωργίου Κωνσταντίνου. Ο Κωνσταντίνου, αν και δεν αποκλείει να μεταφέρθηκε η Κιβωτός στη Βαβυλώνα - όπως ήδη προαναφέραμε - υποστηρίζει ότι «η Κιβωτός κατά τας επωδύνους εκείνας στιγμάς της σφαγής και της καθολικής του Ισραήλ αιχμαλωσίας βεβαιότατα εκρύβη ή κατεχώσθη που υπό ευσεβών τινων ιερέων και έμεινεν εν τοις ύστερον χρόνοις άγνωστος, ως και τόσα άλλα κειμήλια, είτε βία αποθανόντων των κρυψάντων ταύτα, είτε για το αδύνατον της επανόδου αυτών, λίαν πολύ αφισταμένων» ¹⁸⁹.  Προφανώς αποδέχεται την απόκρυψη ή ενταφιασμό της Κιβωτού, όχι όμως από τον προφήτη Ιερεμία, αλλά από κάποιους ευσεβείς ιερείς. Παρόλα αυτά, αν και δεν το αναφέρει ρητώς, έχει επηρεαστεί στον σχηματισμό της παραπάνω απόψεως από τη διήγηση του Β΄ Μακκαβαίων 2,4-8. ( Γι' αυτήν βλέπε αναλυτικότερα στην ακολουθούσα ενότητα "Η αναφορά της Παλαιάς Διαθήκης για απόκρυψη της Κιβωτού στο όρος Νεβώ το 586 π.Χ.").

γ ) Οι εξωβιβλικές πηγές για το τι συνέβη στην Κιβωτό μετά από την άλωση των Ιεροσολύμων  το 586 π.Χ.

            Στην Τοσεφτά¹⁹⁰,  μια συλλογή ραββινικών κειμένων του 2ου αιώνα μ.Χ., που τελικώς ενσωματώθηκαν στη Μισνά, περιέχεται η γνώμη δύο ραββίνων, του Ελιέζερ και του Σίμωνα, σύμφωνα με την οποία η Κιβωτός μεταφέρθηκε στη Βαβυλώνα. Την ίδια εκδοχή περιέχει και το μεταγενέστερο της Τοσεφτά, Ταλμούδ, όπου αναφέρονται οι λόγοι του Ραββίνου Simeon ben Yohai: «Η Κιβωτός πήγε στην εξορία, στη Βαβυλώνα, όπως είχε λεχθεί: ''τίποτε δεν θα μείνει, λέγει ο Κύριος''» ¹⁹¹.  Η άποψη αυτή είναι καθαρά υποθετική, αφού δεν επικαλείται κανένα αποδεικτικό στοιχείο. Παράλληλα έρχεται και σε ολοφάνερη αντίφαση με μια άλλη εκδοχή περί αποκρύψεως της Κιβωτού από τον βασιλιά Ιωσία σε κρύπτη κάτω από το Ναό, που εμπεριέχεται επίσης στην Τοσεφτά, όπως και στο Ταλμούδ, όπως ήδη αναφέραμε. Δείγμα της αναξιοπιστίας αυτών των ιουδαϊκής προελεύσεως κειμένων και των εξόφθαλμων αντιφάσεών τους είναι η παρουσία και τρίτης ''πληροφορίας'' που παραθέτει το Ταλμούδ. Σύμφωνα μ΄ αυτή ο Ραββίνος Eliezer ben Jose στα μέσα του 2ου μ. Χ. αιώνα, είδε στη Ρώμη το Ιλαστήριο της Κιβωτού¹⁹².  Η Μισνά, η Τοσεφτά και το Ταλμούδ είναι ολοφάνερο ότι και στο θέμα της Κιβωτού αντιφάσκουν και μεταξύ τους, αλλά και με τα ίδια τους τα κείμενα. Αυτό αποτελεί γεγονός αναντίρρητο, που ούτε η ίδια η Ιουδαϊκή πλευρά δεν αρνείται. Χαρακτηριστικό παράδειγμα περιέχεται στο περιοδικό Jewish Bible Quarterly, όπου σε άρθρο του ο Theodore D. Ehrlich γράφει για τις δύο εκ διαμέτρου εκδοχές για απόκρυψη της Κιβωτού από τον Ιωσία και μεταφορά της στη Βαβυλώνα: «Το Ταλμούδ καταγράφει δύο πιθανότητες όσον αφορά την τύχη της (Κιβωτού), υποδηλώνοντας ότι δεν υπάρχει καμία αληθινή απόδειξη για καμία από τις δύο αξιώσεις» ¹⁹³.  

            Το Κοράνιο αναφέρει την Κιβωτό της Διαθήκης γράφοντας τα εξής : «Και ο προφήτης (εννοούν τον Μωάμεθ, τον από το Ισλάμ θεωρούμενο  προφήτη) είπε σ' αυτούς (τους οπαδούς του): "Μάλιστα ένα σημάδι της εξουσίας  (του Αλλάχ) είναι ότι η Κιβωτός θα επιστρέψει σε εσάς, και αυτό θα είναι η εγγύηση που θα σας παρέχει ο Κύριος, και απομεινάρι από την οικογένεια του Μωυσή και από την οικογένεια του Ααρών. Οι άγγελοι θα την μεταφέρουν. Μάλιστα αυτό θα αποτελεί σημάδι προς εσάς ότι είστε πιστοί." » ¹⁹⁴. Ο Μωάμεθ, είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι δημιούργησε το Ισλάμ παίρνοντας αρκετά στοιχεία από τον Ιουδαϊσμό και από τον Χριστιανισμό, αντλώντας και από  απόκρυφα κείμενα του δεύτερου. Ο ίδιος ήταν αναλφάβητος, συνεπώς ό,τι έμαθε βασίσθηκε στις αναμνήσεις που είχε από τις προφορικές διηγήσεις που άκουγε κυρίως στα ταξίδια του, και κατόπιν μετάπλασε κατά τη βούλησή του. Έτσι λοιπόν έμαθε και για την εξαφάνιση της Κιβωτού. Δεν πρέπει λοιπόν να μας παραξενεύει που αναφέρει το Κοράνιο την Κιβωτό της Διαθήκης. Χρησιμοποίησε την Κιβωτό θέλοντας να πείσει αυτούς που τον ακολούθησαν ότι εκείνοι ήταν οι εκλεκτοί του Θεού και μόνο αυτοί θα άξιζαν να την λάβουν πίσω. Η Κιβωτός διασώθηκε και φυλάγεται - κατά τον Μωάμεθ - στους ουρανούς, απ' όπου και θα την επιστρέψουν άγγελοι ως επιβράβευση της πίστης της Ισλαμικής κοινότητας. Το πότε θα γίνει αυτό, το αφήνει μάλλον ασαφές. Η επιστροφή της έχει συνδεθεί με το εσχατολογικό πρόσωπο του Μαχντί, ο οποίος θα εμφανισθεί πριν την έσχατη ημέρα, για να διαδώσει το Ισλάμ σε όλη τη γη και να την κυβερνήσει με βάση αυτό. Οι αντιλήψεις αυτές είναι ευρύτατα διαδεδομένες στη λαϊκή ευσέβεια τόσο του Σουννιτικού όσο και του Σηιτικού  Ισλάμ, με κάποιες διαφοροποιήσεις στο καθένα από τα δύο.

            Το παραπάνω απόσπασμα ανήκει στην τέταρτη περίοδο των κηρυγμάτων του Μωάμεθ, που είναι γνωστή ως η δεκαετία της Μεδίνας (622-632 μ.Χ.) ¹⁹⁵.  Λόγω των επιτυχιών, που γνώριζε στην εξάπλωση της διδασκαλίας του, τονώθηκε η αυτοπεποίθηση του Μωάμεθ και άρχισε να αυτοαποκαλείται ο κατεξοχήν "προφήτης".  Μετέβαλε ολοένα και σε εχθρικότερη τη στάση του έναντι του Ιουδαϊσμού και του Χριστιανισμού και άρχισε να μεταθέτει την ώρα της παγκοσμίου κρίσεως στο μακρινό μέλλον¹⁹⁶.

δ)  Η επιστροφή ιερών αντικειμένων που ανήκαν στο Ναό του Σολομώντα το 538 π.Χ.  .

     Ο δεύτερος και ο τρίτος Ναός.

            Τα συληθέντα από το Ναό του Σολομώντος μεταφέρθηκαν στη Βαβυλώνα το ίδιο έτος της καταστροφής του Ναού. Σύμφωνα με το βιβλίο της Π. Δ., το Β΄ Έσδρας : «τὰ σκεύη οἴκου Κυρίου, ἃ ἔλαβε Ναβουχοδονόσορ ἀπὸ Ἱερουσαλὴμ καὶ ἔδωκεν αὐτὰ ἐν οἴκῳ Θεοῦ αὐτοῦ·»¹⁹⁷. Ήταν λοιπόν φυλαγμένα σε κάποιον από τους ναούς των ειδώλων, το συγκρότημα των οποίων βρισκόταν σε ιδιαίτερη περιοχή, γειτονεύουσα με το κύριο ανάκτορο των βασιλέων της Βαβυλώνος, αυτό που βρισκόταν στην αριστερή όχθη του Ευφράτου. Στην κεντρική οδό, που ξεκινούσε από τη μεγάλη πύλη της θεάς Ιστάρ και στα δεξιά της βρισκόταν η περιοχή των ανακτόρων και πιο πέρα η περιοχή των ναών με μεγαλύτερο εξ αυτών το ναό του Μαρδούκ. Δεν αποκλείεται ο ναός αυτός να ήταν ο χώρος φύλαξής τους, καθώς ο Μαρδούκ, ήταν ο πλέον τιμώμενος θεός στο ειδωλολατρικό τους πάνθεο. Έμμεση απόδειξη γι' αυτό πιστεύουμε ότι αποτελεί η διήγηση της Παλαιάς Διαθήκης για το συμπόσιο του βασιλιά Βαλτάσαρ στ' ανάκτορα. Αυτά ήταν πράγματι ένα επιβλητικό και αχανές κτίσμα. Οι αρχαιολόγοι μάς πληροφορούν ότι οι διαστάσεις τους έφθαναν τα 400 μέτρα μήκος και τα 350 μέτρα πλάτος. Στο εσωτερικό τους, πέρα από τα αναρίθμητα δωμάτια, βρισκόταν η πολυτελής αίθουσα του θρόνου, όπου πιθανότατα έλαβε χώρα αυτό το συμπόσιο¹⁹⁸. Κατά τη διάρκειά του, μεθυσμένος ο υιός του Ναβουχοδονόσορα διέταξε να φέρουν τα χρυσά και αργυρά σκεύη, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν από τους καλεσμένους του για την πόση οίνου: «καὶ πίνων Βαλτάσαρ εἶπεν ἐν τῇ γεύσει τοῦ οἴνου τοῦ ἐνεγκεῖν τὰ σκεύη τὰ χρυσᾶ καὶ τὰ ἀργυρᾶ, ἃ ἐξήνεγκε Ναβουχοδονόσορ ὁ πατὴρ αὐτοῦ ἐκ τοῦ ναοῦ τοῦ ἐν Ἱερουσαλήμ, καὶ πιέτωσαν ἐν αὐτοῖς ὁ βασιλεὺς καὶ οἱ μεγιστᾶνες αὐτοῦ καὶ αἱ παλλακαὶ αὐτοῦ καὶ αἱ παράκοιτοι αὐτοῦ. καὶ ἠνέχθησαν τὰ σκεύη τὰ χρυσᾶ καὶ τὰ ἀργυρᾶ, ἃ ἐξήνεγκεν ἐκ τοῦ ναοῦ τοῦ Θεοῦ τοῦ ἐν Ἱερουσαλήμ, καὶ ἔπινον ἐν αὐτοῖς ὁ βασιλεὺς καὶ οἱ μεγιστᾶνες αὐτοῦ καὶ αἱ παλλακαὶ αὐτοῦ καὶ αἱ παράκοιτοι αὐτοῦ·»¹⁹⁹. Συνεπώς «τὰ σκεύη τὰ χρυσᾶ καὶ τὰ ἀργυρᾶ» βρίσκονταν εκεί κοντά, και όχι σε κάποιο άλλο μακρινό χώρο, που θα απαιτούσε αρκετό χρόνο για να τα μεταφέρουν εγκαίρως στον χώρο της διασκεδάσεως.

            Μετά την κατάλυση της Βαβυλωνιακής αυτοκρατορίας, ο Πέρσης βασιλιάς Κύρος (538 - 529 π.Χ.) εξέδωσε διάταγμα το 538 π.Χ. με το οποίο επέτρεπε την επιστροφή όσων εκ των Ιουδαίων αιχμαλώτων το επιθυμούσαν στην πατρίδα τους. Παράλληλα έδινε την άδεια της επανοικοδομήσεως του Ναού της Ιερουσαλήμ και συνάμα τους επέστρεφε τα ιερά σκεύη του πρώτου Ναού, αυτά που είχε αρπάξει ο Ναβουχοδονόσορας και φυλάσσονταν ακόμα έως τότε στη Βαβυλώνα. «καὶ ὁ βασιλεὺς Κῦρος ἐξήνεγκε τὰ σκεύη οἴκου Κυρίου, ἃ ἔλαβε Ναβουχοδονόσορ ἀπὸ Ἱερουσαλὴμ… καὶ ἐξήνεγκεν αὐτὰ Κῦρος ὁ βασιλεὺς Περσῶν ἐπὶ χεῖρα Μιθραδάτου Γασβαρηνοῦ» ²⁰⁰. Ο Κύρος με αυτή την ενέργειά του δεν πρέπει να νομίσουμε ότι εγκατέλειψε την ειδωλολατρεία και πίστεψε στον αληθινό Θεό της Παλαιάς Διαθήκης. Αντιθέτως, όπως παρατηρεί ο Νικόλαος Βασιλειάδης: «ακολούθησε έξυπνη πολιτική»  και με αυτήν «εξησφάλιζε την εύνοιαν και την αγάπην των υπηκόων του» ²⁰¹.

            Σύμφωνα με τα βιβλία του Α΄ ΄Εσδρα και του Β΄ ΄Εσδρα έγινε αριθμητική καταγραφή όλων των συληθέντων που θα επιστρέφονταν : «καὶ ἐξήνεγκεν αὐτὰ Κῦρος ὁ βασιλεὺς Περσῶν ἐπὶ χεῖρα Μιθραδάτου Γασβαρηνοῦ, (του θησαυροφύλακα) καὶ ἠρίθμησεν αὐτὰ τῷ Σασαβασὰρ τῷ ἄρχοντι τοῦ Ἰούδα.» ²⁰²  Στον συνοπτικό "κατάλογο" που περιέχουν δεν αναφέρεται, τουλάχιστον για τα περισσότερα εξ αυτών των ιερών αντικειμένων, η χρήση που είχαν στη λατρεία. Καταγράφεται μόνο ο αριθμός τους, το υλικό τους - χρυσός και ασήμι - και το ότι κάποια από τα σκεύη αυτά ήταν δοχεία, ποτήρια, φιάλες και θυμιατήρια²⁰³. Αναμενόμενο θα ήταν, αν μεταξύ τους υπήρχε η Κιβωτός, να αναφερόταν ονομαστικά, ως το σημαντικότερο ιερό αντικείμενο, άρα συμπεραίνουμε ότι δεν συμπεριλαμβανόταν μεταξύ αυτών. Επεστράφησαν όμως όλα τα αρπαχθέντα από το Ναό των Ιεροσολύμων;  Στο Ναό του Σολομώντα υπήρχαν δέκα χρυσές λυχνίες, τοποθετημένες πέντε στα δεξιά και πέντε στ' αριστερά στον χώρο των Αγίων. Και οι δέκα συλήθηκαν και μεταφέρθηκαν στη Βαβυλώνα²⁰⁴. Τα κατοπινά όμως χρόνια στο Ναό του Ζοροβάβελ και στο Ναό του Ηρώδη υπήρχε μία χρυσή επτάφωτη λυχνία. Τι απέγιναν οι άλλες εννέα; Επίσης έλλειπαν και τα Ουρίμ και τα Θουμμίμ²⁰⁵. Κρατήθηκαν στη Βαβυλώνα; Αναπάντητο λοιπόν παραμένει το ερώτημα: ο Κύρος παρέδωσε όλα τα σκεύη του Ναού ή τα περισσότερα από αυτά; Ή το πιθανότερο είναι ότι παρέδωσε όλα όσα διατηρήθηκαν μέχρι την εποχή του; Τουλάχιστον αυτό υποστηρίζει ο Φλάβιος Ιώσηπος (1ος αιώνας μ.Χ.) στην Ιουδαϊκή Αρχαιολογία του: «πάντα τὰ σκεύη τοῦ θεοῦ, ὅσα ἦν ἔτι ἐν Βαβυλῶνι» ²⁰⁶  Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι η περίοδος μετά την επιστροφή των Ιουδαίων από τη βαβυλώνια αιχμαλωσία ακόμη και σήμερα παραμένει σε αρκετά σημεία της ομιχλώδης ή και εντελώς άγνωστη.

            Με αρχηγό τον Ζοροβάβελ, τον εγγονό του βασιλιά Ιεχονία, 42.460 Ιουδαίοι από τη Βαβυλώνα επέστρεψαν στην πατρίδα τους. Μια από τις πρώτες τους φροντίδες ήταν να οικοδομήσουν το θυσιαστήριο των ολοκαυτωμάτων, εκεί που βρισκόταν και παλιά, δηλαδή στον χώρο των ερειπίων του Ναού του Σολομώντα. Το 536 π.Χ. ξεκίνησαν τη θεμελίωση του νέου Ναού. Όμως η άρνησή τους  να δεχθούν συμμετοχή Σαμαρειτών στο κτίσιμο οδήγησε τους Σαμαρείτες να διαβάλουν τους Ιουδαίους στον Πέρση βασιλιά ότι ανεγείρουν φρούριο και όχι λατρευτικό χώρο. Διατάχθηκαν λοιπόν να σταματήσουν. Η πνευματική οκνηρία όμως του λαού που ακολούθησε ήταν τέτοια που χρειάσθηκε το κήρυγμα του προφήτη Αγγαίου, για να αρχίσουν ξανά οι εργασίες το 520 π.Χ. και να περατωθούν το 516 π.Χ. Ο νέος Ναός, πολύ κατώτερος σε πολυτέλεια του πρώτου, πέρασε στην ιστορία ως ο Ναός του Ζοροβάβελ.

            Μετά την επάνοδο από την Βαβυλώνια αιχμαλωσία ο ιερεύς  Έσδρας, καλός γνώστης του Μωσαϊκού Νόμου, αναζήτησε αξιόπιστα χειρόγραφα, που περιείχαν βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, και είχαν διασωθεί των πολεμικών περιπετειών, και μερίμνησε για την συγκέντρωσή τους. Μας λέγει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος : «Ἐπῆλθε πόλεμος͵ ἀνεῖλον πάντας^. κατέκοψαν ^. ἐνεπρήσθησαν αἱ βίβλοι^. Ἑτέρῳ πάλιν ἀνδρὶ θαυμαστῷ ἐνέπνευσεν, ὥστε αὐτὰς ἐκθέσθαι, τῷ Ἔσδρᾳ λέγω, καὶ ἀπὸ λειψάνων συντεθῆναι ἐποίησε» ²⁰⁷. Αν λοιπόν υπήρχε κάποια σαφής πληροφορία για την τύχη της Κιβωτού, θα αδιαφορούσε ο Έσδρας για την ανεύρεσή της; Το αντίθετο, και μάλιστα θα είχε προτεραιότητα στην έρευνά του η ανακάλυψή της.

            Με την επιστροφή των ιερών σκευών και την οικοδόμηση του Ναού του Ζοροβάβελ θα πρέπει να συνειδητοποίησαν όλοι οι Ισραηλίτες, ακόμα και αυτοί που το αγνοούσαν, ότι η Κιβωτός δεν βρισκόταν μεταξύ των συληθέντων ιερών αντικειμένων που μεταφέρθηκαν στη Βαβυλώνα. Η Κιβωτός όμως δεν ήταν σαν τα άλλα ιερά σκεύη, δεν μπορούσε ν΄ αντικατασταθεί από μία νέα κατασκευή και γι' αυτό και δεν αναπληρώθηκε στο νέο Ναό. Στον δεύτερο και τον τρίτο Ναό ένα εσωτερικό καταπέτασμα εξακολουθούσε να καλύπτει την είσοδο στα Άγια των Αγίων, έστω κι αν αυτά ήταν πλέον κενά. Σ' αυτά δεν υπήρχε απολύτως τίποτε παρά μόνο ένας λίθος, ύψους τριών ποδών, που προεξείχε από το δάπεδο. Πάνω σ' αυτόν κατά την εορτή του Εξιλασμού ο Αρχιερέας τοποθετούσε την εσχάρα του θυμιάματος²⁰⁸.  Ο ιστορικός Ιώσηπος τον 1ο μ.Χ. αιώνα, αναφέρει ότι στα Άγια των Αγίων του Ναού «το δ' ενδοτάτω μέρος … έκειτο δε ουδέν όλως εν αυτώ^. άβατον δε, και άχραντον, και αθέατον ην πάσιν, αγίου δε άγιον εκαλείτο» ²⁰⁹. Αν είχε κάποια έγκυρη πληροφορία από την προφορική παράδοση ή από άλλη πηγή για την τύχη της Κιβωτού, βεβαίως θα την ανέφερε στα ιστορικά του έργα. Δεν παραβλέπουμε φυσικά ότι οι επτά αιώνες, που τον χωρίζουν από την απώλεια της Κιβωτού, είναι ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά είναι πολύ εγγύτερα από τους περισσότερους ιστορικούς και μελετητές της Βίβλου, τους ασχοληθέντες με το θέμα της Κιβωτού,  που είναι μεταγενέστεροί του.

            Εδώ αξίζει να αναφέρουμε ότι δεν ήταν λίγοι οι εθνικοί, δηλαδή οι ειδωλολάτρες, που δυσπιστούσαν στη διαβεβαίωση των Ισραηλιτών ότι δεν υπήρχε πλέον η Κιβωτός, και τα  Άγια των Αγίων στον δεύτερο και τον τρίτο Ναό ήταν άδεια²¹⁰. Έτσι εξηγείται και το γιατί το 63 π.Χ. ο Ρωμαίος στρατηγός Πομπήιος²¹¹, επειδή ήθελε να βεβαιωθεί προσωπικά για την ύπαρξη ή μη της Κιβωτού, όταν κατέλαβε τα Ιεροσόλυμα, δεν δίστασε να εισέλθει σε κάθε χώρο του Ιερού, όπως το θησαυροφυλάκιο, αλλά και στον ίδιο το Ναό και μάλιστα ακόμα και στα Άγια των Αγίων. Εξερχόμενος από το ιερό αυτό μέρος αναρωτήθηκε φωνακτά : ''Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί επιδεικνύετε τόση μέριμνα για αυτό τον άδυτο χώρο, ενώ είναι απλώς ένα άδειο δωμάτιο''. Την έρευνα αυτή του Πομπήιου και το μηδενικό της αποτέλεσμα καταγράφει ο Ιουδαίος ιστορικός Φλάβιος Ιώσηπος στο έργο του Ιουδαϊκή Αρχαιολογία²¹².

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

108. Ο Soshenq Ι ή Σισάκ ή Σουσακίμ υπήρξε Φαραώ της Αιγύπτου το + 945 - 917 π.Χ.. Ο Καθηγητής William Albright σε άρθρο του κατάφερε να ταυτίσει το Soshenq Ι με τον Σισάκ ή Σουσακίμ, όπως αυτός αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη, προσδιορίζοντας το χρόνο ανόδου του στην εξουσία μεταξύ του 945 - 940 π. Χ. Βλέπε Albright William, New light from Egypt on the chronology and history of Israel and Judah, Bulletin of the American Schools of Oriental research, University of Chicago Press 1953, p.4 -11.Έδωσε καταφύγιο στον Ιεροβοάμ, τον μετέπειτα βασιλέα του Ισραήλ, όταν αυτός καταδιωκόταν από τον Σολομώντα (Γ΄ Βασ.11,40. 12,24). Ο Σισάκ εισέβαλε στο Νότιο βασίλειο, γνωστό και ως βασίλειο του Ιούδα, με μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις (60.000 ιππείς και 1.200 άρματα). Κυρίεψε τις οχυρωμένες πόλεις και τελικά μπήκε νικητής στην Ιερουσαλήμ, την οποία λαφυραγώγησε. Άφησε στρατιωτική φρουρά να επιβλέπει τον Ιουδαίο βασιλιά Ροβοάμ και απεχώρησε.

109. Β΄ Βασ. 8,7 και Γ΄ Βασ. 14,25 - 27. 

110.  Γ΄ Βασ. 14,26.

111. Τα λάφυρα αυτά είχαν έλθει στην κατοχή του Δαβίδ όταν αυτός νίκησε τον βασιλιά της Σουβά (Σωβά) τον Αδρααζάρ (Β' Βασιλ. 8,7). Τα υπόλοιπα αρπαχθέντα από τον Σισάκ ήταν τα χρυσά όπλα, που είχε κατασκευάσει ο Σολομώντας.  ( Γ΄ Βασιλ. 14,26) .     

112. Δημοσίευμα της Βρετανικής εφημερίδας Sunday Times που αναδημοσιεύθηκε στον Ελεύθερο Τύπο στις 7 - 9 - 1998.

113. Γ΄ Βασ. 14,26. Στην κριτική έκδοση του A. Rahlfs  η φράση αυτή παραλείπεται από το κείμενο των Εβδομήκοντα, αλλά αναφέρεται στο υπόμνημα ως περιεχόμενη μόνο στο Βατικανό κώδικα ως προσθήκη κάποιου διορθωτή. Βλέπε: Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο΄ (Septuaginta) έκδ. Βιβλικής Εταιρείας, Stuttgart 1935, 1979. 

114.  Β΄ Παραλ. 35,3.

115.  Βασιλειάδη Νικολάου, Αρχαιολογία και Αγία Γραφή, Αθήναι 1999, σελ. 171.

116.  Βασιλειάδη Νικολάου, Αρχαιολογία και Αγία Γραφή, Αθήναι 1999, σελ. 171 και Κωνσταντίνου Γεωργίου, Λεξικόν των Αγίων Γραφών, Αθήναι 1888 επαν.1973, σελ. 911

117.  Στο καπάκι του κιβωτίου που βρέθηκε στην πυραμίδα του Φαραώ Τουταγχαμών, υπήρχε ξύλινο άγαλμα του θεού Ανούβιδος, με μορφή καθιστού τσακαλιού, βαμμένο μαύρο. Ο Άνουβις ήταν ο θεός των νεκρών, συνδεδεμένος άμεσα με τις ταφικές τελετουργίες. Παριστανόταν ως ο ταριχευτής της μούμιας, την οποία μετά υποδεχόταν στην πύλη του τάφου, προκειμένου  να παραδώσει στον νεκρό τα κτερίσματα, που θα τον συνόδευαν στη μεταθανάτια ζωή. Αποστολή του ήταν, κρατώντας από το χέρι τον νεκρό, να τον οδηγήσει στην αίθουσα της Κρίσεως, προκειμένου να ζυγισθεί η ψυχή του. Το κιβώτιο αυτό, που ήταν ταυτόχρονα και η βάση του αγάλματος του Ανούβιδος, ήταν ξύλινο και σχήματος ορθογωνίου. Ήταν καλυμμένο με φύλλα χρυσού και με δυο ράβδους, τοποθετημένες ανά μία σε κάθε μακρά πλευρά του, προκειμένου να μεταφέρεται. Στο εσωτερικό του περιείχε φυλακτά, κοσμήματα και είδη καθημερινής χρήσεως. Οι διαστάσεις του ήταν αρκετά μικρότερες από αυτές της Κιβωτού. Η κατασκευή του ανάγεται στα χρόνια της βασιλείας του Τουταγχαμών. 

118.  Noegel Scott B., The Egyptian origin of the Ark of the Covenant, Thomas E. Levy, Thomas Schneider  and William H.C. Propp (editors),  Israel’s Exodus in Transdisciplinary Perspective, Switzerland 2015, p.223 - 242 .

119. Ehrlich Theodore , The disappearance of the Arc of the Covenant , Jewish Bible Quarterly, Jerusalem 2012, No 3 July -September,  p. 174 - 178.

120. Η Γοθολία ή Αθαλία ήταν κόρη του βασιλιά του Ισραήλ Αχαάβ και της αφοσιωμένης στα είδωλα Ιεζάβελ. Παντρεύτηκε τον βασιλέα του Ιούδα Ιωράμ. Βασίλευσε μετά τη δολοφονία του υιού της Οχοζία (842 π. Χ.), του οποίου «ἦν σύμβουλος τοῦ ἁμαρτάνειν· » Β΄ Παραλ. 22,3. Κράτησε την εξουσία για έξι χρόνια (842 -836 π. Χ.). Η βασιλεία της υπήρξε μία σειρά από άδικες και εγκληματικές πράξεις. Εκτελέσθηκε με διαταγή του αρχιερέα Ιωδαέ, που ανακήρυξε βασιλιά τον νόμιμο διάδοχο του θρόνου, τον Ιωάς, γιό του Ιωράμ. Την ημέρα του θανάτου της ο λαός κατέστρεψε εντελώς το ναό του Βάαλ. (Δ΄ Βασ. 11, 4 - 20 και  Β΄ Παραλ. 23,1 - 21).

121. Albright William, Archaeology and the Religion of Israel, Baltimore 1955, p.127.

122. Δ΄ Βασ. 10,28. Για την δράση του Ιού εναντίον της λατρείας του Βαάλ βλέπε Δ΄ Βασ. 10,10 - 28.

123. «Καὶ Γοθολία ἡ μήτηρ Ὀχοζίου εἶδεν ὅτι τέθνηκεν ὁ υἱὸς αὐτῆς καὶ ἠγέρθη καὶ ἀπώλεσε πᾶν τὸ σπέρμα τῆς βασιλείας ἐν οἴκῳ Ἰούδα. » Β΄ Παραλ. 22,10  

124. Β΄ Παραλ. 24,7

125. Β΄ Παραλ. 23, 1 - 21.

125α. Stano G., Ιωσίας, άρθρο στην Θ.Η.Ε., Αθήναι 1966, τ. 7, στ. 136.

126. Ehrlich Theodore , The disappearance of the Arc of the Covenant , Jewish Bible Quarterly, Jerusalem 2012, No 3 July -September, p. 177 . 

127.  Β΄ Παραλ. 33,5 και 7. Περισσότερα για τον Μανασσή βλέπε : Σάκκου Στέργιου, Ερμηνεία στους Προφήτες Αγγαίο, Ιωνά και Σοφονία, Θεσσαλονίκη 1991 - 92, σελ. 184 - 185, καθώς και Μπρατσιώτου Παναγιώτου, Μανασσής, άρθρο στην Θ.Η.Ε., Αθήναι 1966, τ. 8, στ. 547. 

128. PG 80, 796 , Θεοδωρήτου Κύρου, Εις τα άπορα της Θείας Γραφής κατ΄ εκλογήν εις ερωτήσεις και αποκρίσεις, Ερωτ. NE΄.

129. PG 80, 793 , Θεοδωρήτου Κύρου, Εις τα άπορα της Θείας Γραφής κατ΄ εκλογήν εις ερωτήσεις και αποκρίσεις, Ερωτ. NΓ΄.

130. PG 87,1200, Προκοπίου του Γαζαίου, Χριστιανού σοφιστού και ερμηνευτού, τα ευρισκόμενα πάντα, Εις την δευτέραν των Παραλειπομένων, κεφ.ΚΒ΄.

131.  Δ΄ Βασ. 21,9.  

132. Κωνσταντίνου Γεωργίου, Λεξικόν των Αγίων Γραφών, Αθήναι 1888 επαν.1973, σελ. 528.

133. Οικονόμου Κωνσταντίνου του εξ Οικονόμων, Περί των Ο΄ ερμηνευτών της Παλαιάς θείας Γραφής, Αθήναι 1846, τ. Γ΄, σελ.17.

134. Karagiannis Christos, The Ark of the Covenant, Aberdeen, 1995, p. 676 και Καραγιάννη Χρήστου, Η εξαφάνιση της Κιβωτού της Διαθήκης, Περιοδικό Εφημέριος, Αθήνα Οκτώβριος - Νοέμβριος 2001. 

135. Β΄ Παραλ. 35,3.

136. Οικονόμου Κωνσταντίνου του εξ Οικονόμων, Περί των Ο΄ ερμηνευτών της Παλαιάς θείας Γραφής, Αθήναι 1846, τ. Γ΄, σελ.16.

137. Ανωνύμου, Ιωσίας, άρθρο στην Θ.Η.Ε., Αθήναι1965, τ. 7, στ. 137. 

138. Προκοπίου του Γαζαίου, Εις την δευτέραν των Παραλειπομένων, PG 87,1220. 

139. Β΄ Παραλ. 33, 1-16.

140. Κρικώνη Χρίστου, Περί Ερμηνευτικών Σειρών (Catenae), Θεσσαλονίκη 1989, σελ. 22. 

141. Χρήστου Παναγιώτου, Προκόπιος, ο Γαζαίος, ο Σοφιστής, άρθρο στη Θ.Η.Ε., Αθήναι 1967, τ. 10, στ. 617. 

142. Babylonian  Talmud (Hebrew - English edition ), New York 1974, p. 52 b - 53b. 

Τοσεφτά σημαίνει συμπλήρωμα - προσθήκη. Αποτελεί, όπως και η Μισνά, στην οποία τελικώς ενσωματώθηκε, μία συλλογή ραββινικών κειμένων, που αρχικά ήταν προφορικές διδασκαλίες των ραββίνων. Σε άλλα σημεία συμφωνεί κατά γράμμα με τη Μισνά, σε άλλα τη συμπληρώνει με πρόσθετο υλικό. Κάποιες φορές αντιφάσκει με τη Μισνά, η οποία θεωρείται από τους Ιουδαίους εγκυρότερη συλλογή. Ταλμούδ σημαίνει σπουδή. Αποτελεί συλλογή ραββινικών παραδόσεων που συγκροτήθηκαν από επέκταση της Μισνά. Υπάρχουν δύο καταγραφές του Ταλμούδ, το Παλαιστινό Ταλμούδ (425μ. Χ.) και το Βαβυλωνιακό Ταλμούδ (5ος μ. Χ. αιώνας). Όλες αυτές οι ραββινικές παραδόσεις και διδασκαλίες της Τοσεφτά, της Μισνά και του Ταλμούδ αποτελούν κατά κανόνα νόθευση και διαστρέβλωση της Παλαιάς Διαθήκης και έχουν συχνά αντιχριστιανικό περιεχόμενο. Για την Τοσεφτά, τη Μισνά και το Ταλμούδ βλέπε περισσότερα στα άρθρα του Zolli E. , Μισνά, Θ.Η.Ε., Αθήναι 1966, τ. 8, στ.1171 και Zolli E., Ταλμούδ, Θ.Η.Ε., Αθήναι 1967, τ.11, στ.662 - 663.    

143. Ο Μωσέ Μπεν Μαϊμόν (1135 - 1204), αποκαλείται συχνά και Μαϊμονίδης . Ο γνωστότερος Ιουδαίος ραββίνος του Μεσαίωνα. Επηρεάστηκε στη θεολογική του σκέψη από τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη. Υπήρξε σχολιαστής της Τορά. Έζησε στην Κόρδοβα της Ισπανίας.

144. Δ΄ Βασ. 22, 1 - 23, 30. Βλέπε και Δόικου Δαμιανού , Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη, Θεσσαλονίκη 1985, σελ. 104.

145. Με το 586 π.Χ ως έτος καταστροφής της Ιερουσαλήμ συμφωνούν οι : Β. Βέλλας, Δημ. Κωνσταντινίδης, Δαμ. Δόικος,  Σ. Σάκκος, Νικ. Βασιλειάδης, και η  ΘΗΕ. Ενώ με το 587 π.Χ ως έτος καταστροφής της Ιερουσαλήμ συμφωνούν οι : Δημ. Καϊμάκης, Νικ. Παπαδόπουλος, Ι. Κολιτσάρας. Ο Γ. Κωνσταντίνου δίνει ως έτος το588 π.Χ.  

146. Ιερ. 2, 35

147. Ιερ. 6,28

148. Δ΄ Βασ. 24, 9.  

149. Ιερ. 22, 24. Βλέπε και Σάκκου Στέργιου, Ερμηνεία στους Προφήτες Αγγαίο, Ιωνά και Σοφονία, Θεσσαλονίκη 1991 - 92, σελ. 88. 

150. Ιερ. 22,28

151. Δ΄ Βασ. 24,13.

152. Δ΄ Βασ. 24,13. 

153. Ιερ. 35,2 - 4.

154.  Ιερ. 35,2 - 4. Ο Προφήτης Ιερεμίας προσπάθησε να τους πείσει να μην προχωρήσουν σ΄ αυτή την ολέθρια συμμαχία, με ένα συμβολικό τρόπο. Έθεσε επί του τραχήλου του ένα ζυγό και δέθηκε με τις αλυσίδες του, προκειμένου να τους προειδοποιήσει για τον επερχόμενο ζυγό των Βαβυλωνίων. Ο ψευδοπροφήτης Ανανίας ο Γαβαωνίτης για να εντυπωσιάσει τον λαό έθραυσε τον ζυγό που είχε στους ώμους του ο Προφήτης. Ο Κύριος ζήτησε από τον Ιερεμία να αποκαλύψει προς τον Ανανία και όλο το λαό ότι: Εσύ συνέτριψες ζυγό ξύλινο, Εγώ όμως θα κατασκευάσω αντί αυτού σιδερένιο. Ιερ. 35,10 - 14.     

155. Ιερ. 34, 19 -21.

156.  Δ΄ Βασ. 24,17.

157. Β΄ Παραλ. 36, 12. 

158.   Τον Ναβουζαρδάν το κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης τον αναφέρει ως : «Ναβουζαρδὰν ὁ ἀρχιμάγειρος ἑστὼς ἐνώπιον βασιλέως Βαβυλῶνος» ( Δ΄ Βασ. 25,8).  

159. Η Ιερουσαλήμ κατελήφθη την 10η ή 7η του μήνα Αβ. Ο Αβ ήταν ο 5ος μήνας κατά το θρησκευτικό ημερολόγιο των Εβραίων και ο 7ος κατά το πολιτικό και διαρκούσε 30 ημέρες. Αντιστοιχούσε προς τους μήνες  Ιούλιο και Αύγουστο, ξεκινώντας από τη νέα σελήνη του Ιουλίου. Κατά άλλη εκδοχή η άλωση της Ιερουσαλήμ έγινε στις 2 Ιουλίου. 

160. Δ΄ Βασ. 25, 2 -7.

161.   Ησ. 10,3 - 4 . 10, 34. Ο Προφήτης Ησαΐας είχε πει προφητικά το πρώτο τμήμα αυτών των λόγων ως προειδοποίηση για την τιμωρία των Ισραηλιτών και το δεύτερο για την επικείμενη τιμωρία των Ασσυρίων. Κατ΄ επέκταση όμως είναι διδακτικοί για κάθε αλαζόνα που περιφρονεί τον Θεό και το θέλημά Του και δεν φοβάται τη δίκαιη κρίση Του.

162. Ιερ. 2,28    

163. Ιερ. 8,6.

164. Ιερ. 7,11 

165. Ψλμ.73,6 - 7

166. Δεν ήταν καθόλου δύσκολο να πυρποληθεί ο Ναός, καθώς εσωτερικά οι τοίχοι, το δάπεδο και η οροφή ήταν επενδεδυμένα με ξύλο κέδρου. 

167.  PG 80, 684 , Θεοδωρήτου Κύρου, Εις τα άπορα της Θείας Γραφής κατ΄ εκλογήν εις ερωτήσεις και αποκρίσεις, Ερωτ. ΚΓ΄.

168. Δ΄ Βασ. 25, 14 - 16.  

169. Σαφφὼθ ήταν οι λέβητες που χρησιμοποιούνταν για το βράσιμο των κρεάτων.

170. Μασμαρὼθ ήταν οι κρατήρες που χρησιμοποιούνταν για τον οίνο και το ύδωρ.

171. Ιερ. 52,17 - 23. 

172. Δ΄ Βασ. 25,16  πρβλ. και Ιερ. 52,20. 

173. Κοντογόνου Κωνσταντίνου, Εγχειρίδιον Εβραϊκής Αρχαιολογίας, Αθήναι 1844, σελ.97. 

174. Οικονόμου Κωνσταντίνου του εξ Οικονόμων, Περί των Ο΄ ερμηνευτών της Παλαιάς θείας Γραφής, Αθήναι 1846, τ. Γ΄, σελ.13. 

175. Βέλλα Βασιλείου, Εβραϊκή αρχαιολογία, Αθήναι 1980, σελ.112. 

176. Κολιτσάρα Ιωάννου, Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν της Αγίας Γραφής, Αθήναι 1998, 2η έκδ., σελ.186.     

177. Κωνσταντίνου Γεωργίου, Λεξικόν των Αγίων Γραφών, Αθήναι 1888 επαν.1973, σελ.584. 

178.  Τα δώδεκα χάλκινα βόδια, τα οποία αποτελούσαν τη βάση της χάλκινης θάλασσας, είχαν ήδη αφαιρεθεί από τον Ιουδαίο βασιλιά Άχαζ (Δ΄ Βασ. 16,8 - 18).    

179. Καϊμάκη Δημητρίου, Ο Ναός του Σολομώντα. Ιστορία - Θεολογία, Θεσσαλονίκη 1990, σελ. 76 - 77.

180.  Κωνσταντινίδου Δημητρίου, Ο Ναός του Σολομώντος, άρθρο στη Θεολογία, Αθήναι 1953, τ. ΚΔ΄, τευχ. Δ΄, σελ. 554.

181. Rinaldi Giovanni, Κιβωτός της Διαθήκης, άρθρο στη Θ.Η.Ε., Αθήναι 1965, τ. 7, στ. 553.

182. Κωνσταντίνου Γεωργίου, Λεξικόν των Αγίων Γραφών, Αθήναι 1888 επαν.1973, σελ. 528.

183. Κολιτσάρα Ιωάννου, Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν της Αγίας Γραφής, Αθήναι 1998, 2η έκδ., σελ.188.  

184. Α΄ Εσδ. 1,51 

185. Kριτική έκδοση του A. Rahlfs, Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο΄ (Septuaginta) έκδ. Βιβλικής Εταιρείας, Stuttgart 1935, 1979.  

186. Α΄ ΄Εσδ. 2,9 - 14 

187. Rinaldi Giovanni, Κιβωτός της Διαθήκης, άρθρο στη Θ.Η.Ε., Αθήναι 1965, τ. 7, στ. 553.     

188. Παπαδόπουλος Νικόλαος, Κιβωτός της Διαθήκης, άρθρο στην Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τ. 21- Οι θρησκείες, Αθήναι 1992, σελ.232.

188α. Καραγιάννη Χρήστου, Η εξαφάνιση της Κιβωτού της Διαθήκης, Περιοδικό Εφημέριος, Αθήνα Οκτώβριος - Νοέμβριος 2001. 

189.   Κωνσταντίνου Γεωργίου, Λεξικόν των Αγίων Γραφών, Αθήναι 1888 επαν.1973, σελ. 528 -529. 

190. Για την Τοσεφτά, την Μισνά και το Ταλμούδ, βλέπε στην υποσημείωση 142.

191. Βαβυλωνιακό Ταλμούδ, Yoma 53b.  

192. Βαβυλωνιακό Ταλμούδ, Sukkah 5a

193. Ehrlich Theodore , The disappearance of the Arc of the Covenant , Jewish Bible Quarterly, Jerusalem 2012, No 3 July -September, p. 178 .

194. Κοράνιο, Σούρα Al Baqarah ( "Η βούς" ή Η Αγελάδα) 2,248.

195.Αναστασίου Γιαννουλάτου, Επισκόπου Ανδρούσης (νυν Αρχιεπισκόπου Αλβανίας), Κοράνιον, άρθρο στην Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τ. 21- Οι θρησκείες, Αθήναι 1992, σελ.239.

196. Ζιάκα Γρηγορίου, Ιστορία των θρησκευμάτων Β΄ Το Ισλάμ, Θεσσαλονίκη 1988, σελ.129-140.

197.  Β΄ Εσδ. 1,7      

198. Βασιλειάδη Νικολάου, Αρχαιολογία και Αγία Γραφή, Αθήναι 1999, σελ.242.

199. Δαν. 5,2 - 3

200. Β΄ Εσδ. 1,7 -8    

201. Βασιλειάδη Νικολάου, Αρχαιολογία και Αγία Γραφή, Αθήναι 1999, σελ.251.

202.  Β΄ Εσδ. 1, 8 

203.  Α΄ ΄Εσδ. 2,9 - 13 και Β΄ Εσδ. 1,9 - 11 

204. Ιερ. 52,19.

205. Κωνσταντίνου Γεωργίου, Λεξικόν των Αγίων Γραφών, Αθήναι 1888 επαν.1973, σελ. 675 και 734 και Μακρή Σπυρίδωνος, Λύχνος, άρθρο στην Θ.Η.Ε., Αθήναι 1966 , τ.8, στ, 426. 

206. Φλάβιου Ιώσηπου,  Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΑ΄,31. 

207. Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις την προς Εβραίους επιστολή, Ομιλία η΄. 

208. Βέλλα Βασιλείου, Εβραϊκή αρχαιολογία, Αθήναι 1980, σελ.140, Κωνσταντινίδου Δημητρίου, Ο Ναός του Σολομώντος, άρθρο στη Θεολογία, Αθήναι 1954, τ. ΚΕ΄, τευχ. Γ΄, σελ.424 - 425,  και Φλάβιου Ιώσηπου, Ιουδαϊκός πόλεμος, βιβλίο Ε, 55.

209.Φλάβιου Ιώσηπου, Ιουδαϊκός πόλεμος, βιβλίο Ε,5. 

210. Riverain Jean, Οι Εβραίοι στους Ελληνιστικούς χρόνους, περιοδικό Χρονικά (Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος), τ.73 - 74, Ιανουάριος - Φεβρουάριος 1985, σελ. 18.

211. Ο Πομπήιος το 63 π. Χ. κατέστησε την Ιουδαία Ρωμαϊκή επαρχία, καταργώντας ουσιαστικά την εξουσία της Ιουδαϊκής Μακκαβαϊκής δυναστείας, παραχωρώντας τους μια τυπική εξουσία στα πλαίσια της αυτονομίας που χορηγήθηκε στην περιοχή. 

212. Φλάβιου Ιωσήπου, Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΔ΄, 71-72.

                                                                                                      Βασίλειος Γ. Βοξάκης

                                                                                                 Θεολόγος καθηγητής

Συνεχίζεται…

Δείτε και -Η Κιβωτός της Διαθήκης καταστράφηκε ή αποκρύφθηκε; Ιχνηλατώντας την πορεία της ιστορίας και των θρύλων της από την εποχή του Σολομώντα έως και σήμερα (1ο μέρος)