Ευαγγελία Μπίτου, Η παράδοση και η άλλη παράδοση

Η παράδοση και η άλλη παράδοση

της Ευαγγελίας Μπίτου, φιλολόγου

Η γλώσσα μας, ως δημιούργημα ξεχωριστών ανθρώπων του πνεύματος και ενός πολύπαθου λαού με ιστορία τεσσάρων και πλέον χιλιετιών, κουβαλάει ως φορέας βαρύ και ενδιαφέρον πολιτιστικό φορτίο! Εκπλήσσει ευχάριστα τον ενασχολούμενο με αυτή, τον προκαλεί και τον προσκαλεί σε έρευνα και πάντοτε τον αποζημιώνει πλουσιοπάροχα.

Η παράδοση, παραδείγματος χάριν, ως παράγωγο του παραδίδωμι,  σημαίνει ότι κάτι δίδεται,  κάτι περνάει, μεταδίδεται, μεταφέρεται,  από τον ένα στον άλλο. Το πεδίο χρήσεως της λέξεως είναι ευρύτατο, και ως εκ τούτου εκπληκτικό  το εύρος  της έννοιας και η σημασία της.

 Χρησιμοποιείται  λοιπόν στον χώρο της Εκπαίδευσης και γίνεται λόγος για παράδοση μαθημάτων, διδασκαλία δηλαδή, η οποία  σταματάει προ των εξετάσεων, αλλά και για παράδοση, κατάθεση,  βαθμολογίας των διδασκόντων προς ενημέρωση των διδασκομένων. Απαντά στον χώρο των οικονομικών συναλλαγών ως παράδοση εμπορεύματος ή επιταγής, αλλά είναι γνωστή και η καθημερινή παράδοση και παραλαβή ταμείου, όταν αντικαθίσταται ο ένας ταμίας από άλλον. Συζητιέται μεταξύ  εργολάβου και  υποψήφιου αγοραστή ο χρόνος παράδοσης, τουτέστιν μεταβίβασης , μιας οικοδομής, αν και συνηθισμένες σε τούτο τον τόπο οι καθυστερήσεις στην παράδοση δημοσίων έργων. Στον χώρο δε της πολιτικής έχομε παρακολουθήσει πάμπολλες φιέστες παράδοσης και παραλαβής υπουργείων. Στις αναφερθείσες περιπτώσεις  κάποιος δίνει, μεταβιβάζει, παραχωρεί, και κάποιος παραλαμβάνει, αποδέχεται, παίρνει. Στον αντίποδα αυτής της παράδοσης υπάρχει η παραλαβή, η αποδοχή.

Απαντά και στον χώρο του πολιτισμού, όπου κάθε χώρα, κάθε λαός,  έχει τη δική του  πολιτιστική παράδοση, τη δική του ιστορική, λόγια και λαϊκή  παράδοση, η οποία ως εθνική παράδοση προσδιορίζεται  και από το εθνικό επίθετο  του λαού που τη δημιουργεί: ελληνική, σερβική, γαλλική… Ανάλογα δε με τον τρόπο μετάδοσης υπάρχει η προφορική παράδοση, αλλά  και η γραπτή. 

Στην πολιτιστική αυτή παράδοση μυθικές, ιστορικές, θρησκευτικές, κοινωνικές, πολιτικές αντιλήψεις, ιδέες, συμπεριφορές, έθιμα, δραστηριότητες και επαγγελματικές πρακτικές, παραδίδονται, μεταφέρονται, περνούν από τη μια γενιά στην άλλη. Εμείς, λόγου χάριν,  ως χώρα έχομε μακρά ιστορική  δημοκρατική παράδοση, και στην παράδοσή μας υπάρχει από τα χρόνια τα παλιά η φιλοξενία, η φιλοπατρία, η αγάπη στην ελευθερία, το φιλότιμο. Αυτού του είδους η παράδοση μπορεί να είναι και τοπική - η βεντέτα, ως αυτοδικία,  είναι της κρητικής παραδόσεως -, αλλά και οικογενειακή· κάποιο επάγγελμα συχνά αποτελεί οικογενειακή παράδοση. Στις ανωτέρω περιπτώσεις η παράδοση είναι συνώνυμο της συνέχειας, της συνήθειας, της κληρονομιάς και της παρακαταθήκης. «Έτσι το βρήκαμε, έτσι το αφήνομε», το λέει ο λαός μας.

 Δίπλα στις παραδόσεις του τόπου μας και του λαού μας υπάρχει και η Ιερά Παράδοσις της Εκκλησίας μας.  Πάντως στον τόπο μας  η πολιτιστική παράδοση είναι μακραίωνη και αξιόλογη, γιατί και η ιστορία μας είναι μακρόχρονη και πολυκύμαντη.

Τις παραδόσεις τις κρατάμε, τις τηρούμε, τις διαφυλάσσομε  ή τις απεμπολούμε.  Η παράδοση συνεχίζεται, καλλιεργείται, αλλά άλλοτε σπάει, σταματάει. Σε κάθε περίπτωση συνδέεται με τις ρίζες μιας κοινωνίας, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της, και είναι άξια μεγάλης προσοχής. Με την περιφρόνησή της το μέλλον γίνεται αβέβαιο.  Όμως, σαν είναι νεκρή, μπορεί η προσκόλληση σε αυτή να αποτελέσει την τροχοπέδη στην πρόοδο.

Πότε πρέπει να σπάει και πότε να συνεχίζεται, είναι ένα πρόβλημα, για το οποίο πολύ εύστοχα γράφει ο Σεφέρης στις Δοκιμές: «Ένα μέρος του παρελθόντος πεθαίνει κάθε στιγμή και η θνησιμότητά του μας μολύνει, αν προσκολληθούμε σ’ αυτό με υπερβολική αγάπη. Ένα μέρος του παρελθόντος μένει πάντα ζωντανό και κινδυνεύομε  καταφρονώντας τη ζωντάνια του».  «Σε κάθε ανθρώπινο πρόβλημα δεν είναι εύκολο – και λίγοι το πετυχαίνουν – να ξεχωρίσεις το ζωντανό από το θνησιμαίο. Οι δρόμοι της ζωής και του θανάτου είναι μπερδεμένοι και σκοτεινοί, γι’ αυτό  χρειαζόμαστε ολόκληρη την προσήλωσή μας. Εδώ έγκειται το πρόβλημα της παράδοσης». (Δοκιμές 1 σ. 520 σημ. 2 « Καβάφης, Θ.Σ. Έλιοτ: Παράλληλοι», σ.362).

 Με  τη σημασία της συνέχειας, της κληρονομιάς, σχετίζεται το επίθετο παραδοσιακός. Ποικίλες στον τόπο μας οι παραδοσιακές ενδυμασίες, πολλοί  οι παραδοσιακοί χοροί, ενδιαφέρουσα η παραδοσιακή μουσική, διάφορα τα παραδοσιακά φαγητά,  αξιοπρόσεκτα τα παραδοσιακά σπίτια, άξια συντηρήσεως τα πέτρινα παραδοσιακά γεφύρια … Τελευταία δίδεται σημασία στην παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή, αλλά παρατηρείται  και προσπάθεια να αναβιώσει κάποια παραδοσιακή τέχνη  ή να γίνει χρήση της με τρόπο σύγχρονο.

Υπάρχει όμως και η παράδοση που είναι συνώνυμη της προσαγωγής, της υποχωρήσεως, του συμβιβασμού και  της υποταγής. Έτσι, γίνεται λόγος για παράδοση ενός ληστή, ενός δολοφόνου, ενός φυγόδικου, στις αστυνομικές αρχές, για να υποστεί τις συνέπειες των πράξεών του κατά τον νόμο. Γίνεται επίσης λόγος και για παράδοση όπλων ή αλλιώς κατάθεση των όλων, που παραπέμπει στην ήττα. Η παράδοση στρατηγού ή η παράδοση στρατεύματος δεν αποτελούν  πράξη γενναιότητας. Ταπεινωτική θεωρείται και η παράδοση οχυρού ή  πόλης, ενώ η  παράδοση άνευ όρων και η  παράδοση αμαχητί, κυριολεκτικά και μεταφορικά, δηλώνουν την παντελή έλλειψη αγωνιστικού φρονήματος. Και  σε τούτο τον τόπο αυτή η παράδοση, η συνώνυμη της υποταγής,  δεν αποτελεί παράδοση, συνήθεια δηλαδή και  παρακαταθήκη. Δεν μας παραδόθηκε ως πράξη αξιέπαινη η ανιστόρητη υποχώρηση,  ο ασύμφορος συμβιβασμός, η  υποταγή σε ξένα συμφέροντα. Όχι ότι δεν υπήρξαν, αλλά αυτό μας δεν μας έκανε ποτέ εθνικά υπερήφανους. Από την αρχαιότητα έρχεται «Και την πατρίδα ουκ ελάσσω παραδώσω»  (Όρκος Αθηναίων εφήβων) και από τα χρόνια του Βυζαντίου φθάνει  «το δε την πόλιν σοι δούναι, ούτ’ εμόν εστιν ούτ’ άλλου των κατοικούντων εν ταύτη· …». Το ίδιο λέει  με άλλα λόγια και ο Φωτεινός του Βαλαωρίτη: «και θα ‘ταν μέγα κρίμα, τιμή να θάψω κι όνομα μέσα σ’ αυτό το μνήμα».

Κοντολογίς,  το νοηματικό περιεχόμενο της λέξεως παράδοση έχει μεγάλο εύρος.  Κατέχει σημαντική θέση στον χώρο του πολιτισμού ως συνέχεια, κληρονομιά και παρακαταθήκη, περνάει από την παιδεία ως διδασκαλία, διέρχεται  τον τομέα των οικονομικών συναλλαγών, των επαγγελμάτων, της πολιτικής, της τέχνης, ως μεταβίβαση, και φθάνει  ως την ατιμωτική κατάθεση όπλων, και την εκχώρηση ιερών και οσίων στους αντιπάλους!

Παράδοση και παράδοση λοιπόν  σε μια νοηματική ποικιλία αξιοπρόσεκτη, που σχετίζεται με την ποικίλη ανθρώπινη δραστηριότητα, το σθένος και το φρόνημα. Το χρώμα βάζει κάθε φορά στη νοηματοδότηση το ποιος δίνει, τι δίνει και ποιος το παίρνει. Σίγουρα δεν παραδίνονται όλα σε όλους.