Ευαγγελία Μπίτου, Στην αγρότισσα μάνα της γενιάς μου

Στην αγρότισσα μάνα της γενιάς μου

 της Ευαγγελίας Μπίτου, φιλολόγου

Πολλοί της γενιάς μου γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε σε χωριά  αγροκτηνοτροφικής περιοχής, σε κοινωνία με ανθρώπους αγράμματους και μερικούς ολιγογράμματους, που είχαν όμως σε μεγάλη εκτίμηση τους «γραμματισμένους», τους «σπουδαγμένους», και ήθελαν πολύ να σπουδάσουν τα παιδιά τους. Τα χωριά μας τότε έσφυζαν από ζωή και ήταν παραγωγικές μονάδες.  Δεν γνωρίζαμε βέβαια ανέσεις, αλλά χορτάσαμε παιγνίδι.  Τα βιβλία ήταν λιγοστά, αλλά όσοι αγαπούσαν το σχολείο “μάθαιναν γράμματα” με κόπο και στερήσεις,  και όλοι  μαθαίναμε παράλληλα να διαβάζομε  το ανοικτό και καθόλου εύκολο βιβλίο της φύσεως∙  ζούσαμε τη φύση με τις ομορφιές και τις δυσκολίες της.  Την αγκαλιά της μάνας ομολογουμένως δεν την χορτάσαμε, αλλά ξαποσταίναμε στη δροσιά που μας χάριζε και από μακριά ο ίσκιος της θυσιαστικής της αγάπης.

Σε αυτή την αγρότισσα μάνα της γενιάς μου το αφιέρωμα τούτο. Ως παιδιά της  ζήσαμε από κοντά τη συμβολή της στην παραγωγή,  την προσφορά της στην αγωγή των παιδιών, των πολλών της παιδιών, και στην  κοινωνία γενικότερα.  Ζήσαμε τις δύσκολες συνθήκες της ζωής της, μα γνωρίσαμε και την αντοχή της και την ψυχική της δύναμη και τη δωρική στην έκφραση αλλά μεγάλη  καρδιά της, που μας συμβούλευε απλά και φυσικά ανάμεσα στα άλλα και τούτο: «Όταν τρώτε, να δίνετε και στα άλλα παιδάκια∙ δεν κάνει να κοιτάνε στα μάτια».

«Για να υπενθυμίζει τη συμβολή της γυναίκας στην αγροτική παραγωγή  και την αγροτική  κοινωνία εν γένει  και τις προκλήσεις τις οποίες αντιμετωπίζει», ο ΟΗΕ με απόφαση Γενικής συνέλευσής του στις 18 Δεκεμβρίου 2007, καθυστερημένα δηλαδή, καθιέρωσε την 15η Οκτωβρίου ως Παγκόσμια ημέρα της αγρότισσας, όταν τα χωριά ερήμωσαν και η αγροτιά που γνωρίσαμε αργοσβήνει.  Ευτυχώς,  στη συνείδησή των παιδιών της ήταν προ πολλού τιμώμενο πρόσωπο και δικαιολογημένα  η αρχόντισσα της καρδιάς τους!

Αναμφισβήτητα η κάθε μάνα   κατέχει ξεχωριστή θέση στην καρδιά των παιδιών της.  Η αγρότισσα μάνα όμως, η κατά κανόνα αγράμματη ή ολιγογράμματη, τις περισσότερες φορές ιδρωμένη και κάποτε λερωμένη από το χώμα της γης που δούλευε, διακόνησε, υπηρέτησε,  με πολύ κόπο τα παιδικά μας χρόνια.

 Τώρα λοιπόν που η ωριμότητα  βάζει ως μέτρο τη γνησιότητα του ήθους, τώρα που αναγνωρίζει την αξία  της πείρας ως ισότιμη προς την  πολύτιμη γνώση, της αναγνωρίζει την πρακτική σοφία, τη δύναμη της υπομονής και τη θέληση της επιμονής, καθώς και την αγάπη με την οποία  πάντα έθετε τον εαυτό της,  χωρίς δεύτερη σκέψη,  στην υπηρεσία των άλλων.

Δούλευε στο χωράφι συνήθως μαζί με τον άνδρα, και επιπλέον είχε τη φροντίδα του νοικοκυριού, των  παιδιών της, αλλά και  των ζώων, που τα έβλεπε ως βοηθούς και συνεργάτες και τα αγαπούσε∙ δεν είναι τυχαίο πως πολλές φορές τους έδινε ονόματα προσώπων. Ο ήλιος του καλοκαιριού δεν την πτοούσε, το κρύο δεν το φοβόταν, τα μπουρίνια του καιρού τα υπέμεινε και έμαθε να υπομένει και τις μπόρες της ζωής. Με ανακούφιση δεχόταν τα πρωτοβρόχια, όπως και η γη την οποία δούλευε. Τον χειμώνα τον καρτερούσε, γιατί χόρταινε το σπίτι της και χαιρόταν τα παιδιά της.

Γνώρισε τον πόλεμο και τον αδελφοκτόνο Εμφύλιο, όπου έπρεπε να αντιμετωπίσει την Κατοχή και την πείνα και να ισορροπήσει αργότερα  ανάμεσα σε φανατισμένους αντιπάλους. Όπλο κρατούσε κι ο ένας και ο άλλος. Κάποτε η καρδιά της βρέθηκε στο δίλημμα με ποιο από τα παιδιά της να συνταχθεί, τίνος το μέρος να πάρει,  μα καρδιά της μάνας πονάει αλλά δεν μοιράζεται με το μαχαίρι. Γι’ αυτό πάντα τις σχετικές διηγήσεις τις τέλειωνε με το «να μην ξανάρθουν τέτοια χρόνια».

Από τα σημαντικότερα  για την αγωγή μας υπήρξαν  η χαρά και το τραγούδι της στη δουλειά αλλά και στις δύσκολες ώρες. Πονεμένα και τα τραγούδια με τα οποία χόρευε και γλεντούσε. «Κάναμε τον πόνο τραγούδι και συνεχίζαμε», είπε κάποια.  Σημαντικός και ο τρόπος μύησης των παιδιών της στην εργασία.   Η εργασία μας στα παιδικά μας χρόνια  δεν έχει καμιά σχέση με την εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας. Οικειοθελώς μπαίναμε στη διαδικασία της παραγωγής, και η συμμετοχή ήταν “κατά δύναμη”.  «Μη συνερίζεσθε», μας έλεγε συχνά, τουτέστιν μη συγκρίνετε αυτό που κάνατε με των άλλων το αποτέλεσμα. Μας δημιουργούνταν έτσι η αίσθηση ότι και εμείς κάτι μπορούμε να κάνομε, κάπου να φανούμε χρήσιμα. Μας ενθάρρυνε να δοκιμάζομε, και τα λάθη  ήταν στο πρόγραμμα.

Με τον τρόπο της μας ενθάρρυνε επίσης να παίρνομε πρωτοβουλία και να προσπαθούμε για λύσεις σε ό τι ανέκυπτε, να αυτενεργούμε, όταν δεν ήταν παρούσα. Κατ’ ανάγκη μας έδειχνε εμπιστοσύνη. Έπρεπε να σπουδάσομε, κάποιοι να μάθουν τέχνη,  και φυσικά συνεχίζαμε τη ζωή μόνοι μας, από τα ένδεκα ή τα δώδεκα,  μακριά τους. Η τεχνολογία ανύπαρκτη, η επίβλεψη αδύνατη,  η ελευθερία δεδομένη και η εμπιστοσύνη  αναγκαία. Άλλωστε, με την απλή της πίστη μας εναπόθετε στα χέρια του Θεού.  Έκανε ό τι μπορούσε, και από εκεί και πέρα «ο Θεός βοηθός», έλεγε. Όμως η συναίσθηση ότι κουράζονται για μας, μας εμπιστεύονται,  μας καθιστούσε υπευθύνους.

Η αγωγή δινόταν με παραμύθια,  διηγήσεις από τη ζωή τις μεγάλες νύχτες του χειμώνα, με παροιμίες κατάλληλες στην κάθε περίπτωση, αλλά είχε ισχύ και το «όπου δεν πίπτει ο λόγος, πίπτει η ράβδος». Η απλότητα και η φυσικότητα ήταν τα χαρακτηριστικά της.

Τώρα σκυφτή πια από το φορτίο των χρόνων και από τον πολύ κόπο της σκληρής τότε χειρωνακτικής αγροτικής δουλειάς, με  πρόσωπο χαραγμένο βαθιά  από τον γλύπτη χρόνο, αλλά και τον αέρα και τον ήλιο και τον ιδρώτα και τα δάκρυα, και σφραγισμένο από της υπομονής τη δύναμη  και της επιμονής τη θέληση,  παρά την αδυναμία των γηρατειών,  σε κάνει να  αισθάνεσαι κοντά της μια σιγουριά. Είδε πολλά, άκουσε περισσότερα κι από τους παλαιότερους,  έζησε δύσκολες καταστάσεις κι άντεξε, έχοντας την ελπίδα στον Θεό.  Με καταπληκτική ηρεμία και ρεαλισμό καρτεράει το πέρασμα στην άλλη ζωή. «Ήρθαμε, θα φύγομε. Κανένας δεν είναι αιώνιος».

Η ζωή της, ποτισμένη από την πολιτιστική μας παράδοση, ήταν μάθημα ζωής και η αγωγή της αποτελεσματική, παρόλο που η παιδαγωγική ήταν άγνωστη και ως λέξη. Θεωρώ πολύ σημαντική τη συμβολή της στην ανάπτυξη της πρωτοβουλίας μας, στην ανάληψη ευθυνών, στην αυτενέργεια  και την ελεύθερη σκέψη.

Ευχαριστώ από καρδιάς τούτες οι λέξεις γι’ αυτή της την προσφορά