22 Μαΐ 2017

«Άτινα εστίν αλληγορούμενα» (Προς Γαλάτας 4,24)

Αποτέλεσμα εικόνας για ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
«ΑΤΙΝΑ ΕΣΤΙΝ ΑΛΛΗΓΟΡΟΥΜΕΝΑ»
(Προς Γαλάτας 4,24)
Νίκος Σακαλάκης, Μαθηματικός
Αναμφίβολα, ο όρος «Αλληγορία» σε Αγιογραφικό επίπεδο και στην Πατερική γραμματεία δεν είναι ακαθόριστος, μια δηλ. ακαταστάλακτη έννοια. Με τη βοήθειά της αποδίδονται και μεταδίδονται πνευματικές ερμηνείες, πνευματικές διδασκαλίες και πνευματικά μηνύματα, όχι μόνο στο διαχρονικό Ορθόδοξο Εκκλησιαστικό σώμα αλλά και σε ολόκληρη την οικουμένη.

«Επειδή δε τισι των εκκλησιαστικών παρίστασθαι τη λέξει της αγίας Γραφής δια πάντων δοκεί και το δι’ αινιγμάτων τε και υπονοιών ειρήσθαι τι παρ’ αυτής εις ωφέλειαν ημών ου συντίθενται, αναγκαίον ηγούμαι πρώτον περί τούτων τοις τα τοιαύτα ημίνεγκαλούσιναπολογήσασθαι» δηλ. «επειδή μερικοί από τους εκκλησιαστικούς νομίζουν, ότι σε όλα τα σημεία πρέπει να παραμένουμε στη λέξη της αγίας Γραφής, και δε δέχονται ότι μερικά πράγματα έχουν λεχθεί με συμβολισμούς και αλληγορίες, θεωρώ απαραίτητο ν’ απολογηθώ γι’ αυτά πρώτα σ’ αυτούς, που μας αποδίδουν τέτοιες κατηγορίες (ΕΠΕ, τόμος 7, Σελ. 11), υπενθυμίζει ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης στις ομιλίες του στο Άσμα ασμάτων. Στην Καινή Διαθήκη παραδείγματα αλληγορίας ο Απ. Παύλος αναφέρει σε δύο περιπτώσεις: Την πέτρα στην έρημο, που έγινε πηγή νερού, «η δε πέτρα ην ο Χριστός» (Α΄ Κορινθ. Ι, 4) καθώς και στην ιστορία της Άγαρ και της Σάρρας (όλα στην Π. Διαθήκη) «άτινα εστίν αλληγορούμενα» (Γαλ. δ΄,24).
Η αλληγορία δεν είναι αποκομμένη από τις παραβολές τού Χριστού. Μέσα τους έχουν μόνιμες μεταφορές, όπως του πατέρα, της γεωργικής συγκομιδής, του οικονομικού απολογισμού, του δανειστή, του θερισμού, του αγκαθιού κ.λ.π.
Η αναγνώριση του βαθύτερου πνευματικού νοήματος ενός χωρίου ή μιας βιβλικής αλληγορίας δεν είναι μόνο θέμα λογικής αλλά και πνευματικής αίσθησης – πληροφορίας, που είναι καρπός – χάρισμα του Αγίου Πνεύματος μέσα στην Εκκλησία.
Μέσα στις αλληγορίες της Γραφής και των Πατέρων δεν γίνεται απλά μια ριζική αλλαγή σημασίας (εννοιών). Η πνευματική πληροφορία που δίνει ο Θεός ξεπερνά την πραγματικότητα του δεδομένου και φανερώνει την βαθύτερη θεολογική αλήθεια. Οι αλληγορικές αλήθειες – ερμηνείες των Πατέρων είναι μέρος της οικονομίας του Τριαδικού Θεού και ανήκουν οι πιο πολλές στον χώρο της Ι. Παραδόσεως της Εκκλησίας. Για το Άσμα ασμάτων, για παράδειγμα, ο μεγάλος Άγιος της Εκκλησίας και βαθύς Θεολόγος Αγ. Νεκτάριος ο θαυματουργός, ακολουθώντας τη γραμμή – παράδοση των Πατέρων γράφει: «Το Άσμα ασμάτων (δηλ. το κάλλιστον άσμα) περιγράφον την αγάπην του Θεού προς τον Ισραήλ υπό τον τύπον της αγάπης νυμφίου προς νύμφην και συγγραφέν υπό του Σολομώντος» (Ορθόδοξος Ιερά Κατήχησις).
Ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος γράφει σχετικά: «ταύτα τα έργα της δικαιοσύνης· νηστεία, ελεημοσύνη, αγρυπνία, αγιασμός και τα λοιπά τα δια του σώματος ενεργούμενα· αγάπη πριν τον πλησίον, ταπεινοφροσύνη καρδίας, συγχώρησις των επταισμένων, ενθύμησις των αγαθών, εξέτασις των μυστηρίων των όντων εν ταις αγίαιςγραφαίςκεκαλυμένων…» (περί τριών τρόπων της γνώσεως, Λόγος ξβ΄).
Ας μη ξεχνάμε, ότι και η Αγία γραφή είναι παράδοση, διότι ο Κύριος τίποτε δεν έγραψε προσωπικά!
Αυτό δεν μπορούν να το κατανοήσουν οι προτεστάντες και οι «δυτικά» σκεπτόμενοι, γι’ αυτό και εκφράζουν υποτίμηση της εξηγητικής σημασίας των Πατέρων στα βιβλικά κείμενα.
Αναφέρω ένα παράδειγμα πνευματικής αίσθησης – πληροφορίας: «Ακούεις τι ούτοι λέγουσιν; Ο δε Ιησούς λέγει αυτοίς. Ναι· ουδέποτε ανέγνωτε ότι εκ στόματος νηπίων και θηλαζόντων κατηρτίσωαίνον;» (Ματθ. κα΄, 16-17) και (Ψαλμ. 8,3).
Με τη λογική δεν μπορούσαν να βρουν λύση στην πραγματικότητα «Ιησούς». Τα παιδάκια, όμως, με το φωτισμό της Θείας Χάριτος, προσέγγισαν την πραγματικότητα – αλήθεια του Σωτήρος Χριστού. Άξιο παρατηρήσεως, ότι τον στίχο 3 του 8ου Ψαλμού, τον προσαρμόζει ο Κύριος ως προφητική επαλήθευση.
Άλλο παράδειγμα αλληγορικής ερμηνείας: «Και ιδώνσυκήν μίαν επί της οδού ήλθεν επ’ αυτήν, και ουδέν εύρεν εν αυτή ει μη φύλλα μόνον, και λέγει αυτή· μηκέτι εκ σου καρπός γένηται εις τον αιώνα και εξηράνθη παραχρήμα η συκή» (Ματθ. κα΄,19).
Η φράση «και λέγει αυτής», αναμφίβολα, έχει μια μέγιστη θεολογική – οντολογική φόρτιση, στην οποία «σκοντάφτει» ο λογικός θετικισμός πολλών ερμηνευτών και πολλές φορές το εκμεταλλεύεται η αρνητική κριτική.
Πως δηλ. ο Χριστός διαλέγεται με τα μη έλλογα κτίσματα;
Στην ταραγμένη θάλασσα είχε πει: «Σιώπα, πεφίμωσο».
Τις βαθύτερες θεολογικές ερμηνείες για τον «Λόγο των όντων», τις αναφέρει στα έργα του ο Άγ. Μάξιμος ο Ομολογητής.
Μία απάντηση – αλληγορία δίνει η Εκκλησία σε υμνολογικό επίπεδο. Ο υμνογράφος (Μ. Δευτέρα) τονίζει: «Την συναγωγήν, συκήν ο Χριστός, Εβραίων, καρπών άμοιρον πνευματικών εικάζων, αρά ξηραίνει. Ης φύγωμεν το πάθος».
Ο Μ. Αθανάσιος στην ερμηνεία του 96 Ψαλμού χρησιμοποιεί αλληγορία. Στον στίχο 4 του Ψαλμού διαβάζουμε: «Έφαναν αι αστραπαί αυτού τη Οικουμένη, είδε και εσαλεύθη η γη».
Ερμηνεία Μ. Αθανασίου: «Αστραπές ονομάζει του Αγίους Αποστόλους και Ευαγγελιστάς, οι οποίοι εφώτισαν ως φως τον κόσμο». Στον στίχο 5 του Ψαλμού διαβάζουμε: «τα όρη ωσεί κηρός ετάκησαν από προσώπου Κυρίου, από προσώπου Κυρίου πάσης της Γης».
Ερμηνεία Μ. Αθανασίου: «όρη αποκαλεί τας εχθρικάς δυνάμεις, αι οποίαιέλυωσαν ωσάν κηρός από την προαναφερθείσανπυράν. Ό,τι παγώνει ο βοριάς, το λυώνει ο νότος· δια τούτο καλώς λέγει η νύμφη στο Άσμα ασμάτων: «Σηκώσου, βορρά και ελθέ, νότε, φυσήξατε εις τον κήπον μου, και θα στάξουν τα αρώματά μου» (Άσμα, 4,16).
Ακόμη μια πατερική βεβαίωση, ότι ο βαθύτερος πνευματικός πυρήνας του Άσματος δεν είναι τα δύο βασικά ένστικτα: Της Αυτοσυντήρησης και της Αναπαραγωγής.
Ερώτημα: Εάν οι Πατερικές αλληγορικές ερμηνείες δεν εκφράζουν την συνείδηση της Εκκλησίας, τότε ποιος την εκφράζει;

2 σχόλια:

Μηδὲν Ἄγαν είπε...

Εὐχαριστοῦμε πολὺ τὸν κ. Σακαλάκη ποὺ (μαθηματικῶς) μᾶς τεκμηριώνει τὰ λεγόμενά του...

Μιὰ ἐπισήμανση μόνο... Στὶς θεολογικὲς σχολὲς καὶ τὶς ...παρα-θεολογικὲς συζητήσεις (φιλοσοφο -θεολογοῦντες ..."καφενόβιοι") συζητεῖται πολὺ καὶ ἀναφέρεται ὁ "διαχωρισμὸς" τῆς Ἐκκλησίας (ἄραγε τί ἀκριβῶς ἐννοοῦν μὲ τὸν ὄρο;) σὲ ὁπαδοὺς τῆς "πραγματιστικῆς" ἑρμηνείας τῆς Ἁγίας Γραφῆς ἀπὸ τὴ μιά, καὶ τῆς "συμβολικῆς" ἑρμηνείας ἀπὸ τὴν ἄλλη... καὶ ὅτι αὐτὸς ὁ διαχωρισμὸς ταλάνισε τὴν Ἐκκλησία γιὰ αἱῶνες.

Πρασπαθοῦν μάλιστα νὰ μᾶς πείσουν ὅτι ὑπάρχουν πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καὶ στὶς δύο "παρατάξεις" (ὅτι δηλαδὴ εἶναι "πατερικῆς κατεύθυνσης" καὶ οἱ δύο τάσεις... καὶ σὰν παράδειγμα φέρουν μιὰ φράση τοῦ Ἱεροῦ Χρυσοστόμου ὁ ὁποῖος (καὶ πολὺ καλὰ ἔκανε) τὴν εἶπε γιὰ νὰ ἀποθαῤῥύνει τὸν κάθε τυχόντα νὰ ἀσχολεῖται μὲ τὴ "συμβολικὴ" ἑρμηνεία τῆς Ἁγίας Γραφῆς καὶ ἔτσι νὰ γίνεται (ὀρθόδοξος βεβαίως - βεβαίως) προτεστάντης στὴν πράξη...

Πέραν τοῦ ὅτι ὅπως φαίνεται σ΄ αὐτὸ τὸ κείμενο ἡ σωστὴ ὀρολογία εἶναι "ἀλληγορικὴ" καὶ ὄχι "συμβολικὴ" (δηλαδὴ ἀνύπαρκτη...) μιὰ πρόχειρη (ἀλλὰ καὶ ἐνδελεχὴς ἀσφαλῶς) ματιὰ στὶς ἑρμηνεῖες τῶν πατέρων δείχνει ὅτι δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρξει ὀρθόδοξη ἑρμηνεία τῆς Ἁγίας Γραφῆς χωρὶς ἀλληγορία. Γιατὶ τὸ ὀρθοδόξως ἑρμηνεύειν τὴν Ἁγία Γραφὴ δὲν εἶναι οὔτε ..."ἱστορικὴ ἀνάμνηση" ἢ ἐξιστόρηση γεγονότων, οὔτε μιὰ στείρα ήθικολογία,(τύπου παπικῆς δύσης), οὔτε, πολὺ περισσότερο, "πολύτιμα" (...) στοιχεῖα γιὰ τὴν "ἐπιστημονικὴ" Ἕρευνα" (τύπου προτεσταντικοῦ ὀρθολογισμοῦ), ἀλλὰ πρακτικὴ ἐφαρμογὴ τῶν πνευματικῶν (καὶ ὄχι ἠθικῶν) νόμων στὸν ἔσω τῆς καρδίας ἄνθρωπο καὶ ἡ κατὰ Χριστὸν θεοποίησή του.

Μόνο οἱ χωρὶς πνευματικὸ βάθος καὶ ἐπιπόλαια (πραγματιστικὰ καὶ "ῥεαλιστικὰ") θεωροῦντες τόσο τὰ ἱστορικά, ὅσο καὶ τὰ καθημερινὰ φαινόμενα τῆς ζωῆς, ἑρμηνεύουν μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο, διαστρέφοντας τὸ πνεῦμα τῆς Γραφῆς, ἐνῷ οἱ Πατέρες φρόντιζαν ἀμέσως μὲ τὸ ἱστορικὸ γεγονὸς νὰ δοῦν τὴν πνευματικὴ οὐσία του καὶ τοὺς πνευματικοὺς νόμους ποὺ λειτούργησαν στὸ συγκεκριμένο περιστατικό, τὸ ὁποῖο φυσικὰ καθόλου δὲ χάνει τὴν ἱστορικότητά του, ἀλλὰ ἐκεῖνο ποὺ ἔχει σημασία εἶναι νὰ ἀναδειχθεῖ ἡ πνευματικότητά του πρᾶγμα ποὺ εἶναι καὶ ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖο ἱστορήθηκε.

Αὐτὸς ἐξ ἄλλου εἶναι καὶ ὁ λόγος ποὺ χαρακτηρίζουμε τὴν Ἁγία Γραφὴ θεόπνευστη. Δὲν ὀφείλεται ἡ θεοπνευστία της οὔτε στὴν ἱστορικὴ ἀκρίβεια, οὔτε στὴν ἱστορικὴ πληρότητα (ποὺ δὲν ὑπάρχει) τῶν γεγονότων ποὺ περιγράφει ἀλλὰ στὴν βαθύτατη (καὶ μόνη σωστὴ φυσικά) πνευματικὴ ἀλληγορία τῶν ὅσων περιγράφει... Γι' αὐτὸ καὶ τὸ ἴδιο βιβλίο (ἡ Ἁγία Γραφὴ) στὰ χέρια τῶν πατέρων ἦταν θεόπνευστο ἐνῷ στὰ χέρια μὴ θεουμένων ἕνα βιβλίο μὲ πολλὰ ἐπιστημονικὰ λάθη καὶ στὰ χέρια αἰρετικῶν καταστροφικό...

Μηδὲν Ἄγαν είπε...

(συνέχεια...)

Αὐτὸς ἀκριβῶς εἶναι καὶ ὁ λόγος ποὺ ἡ διδαχὴ ἐντὸς Ἐκκλησίας δὲ γίνεται μὲ ..."συμμελέτη" τοῦ κειμένου ὅπου ὁ καθένας λέει τὴ ...γνώμη του ἔστω καὶ ἂν ὑπάρχει κάποιος ποὺ "κρίνει" ἂν αὐτὴ εἶναι "σωστὴ" ἢ ὄχι, ἀλλά, ὅπως μᾶς λέει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος "εὐδόκησε ὁ Θεὸς διὰ τῆς μωρίας τοῦ κηρύγματος σῶσαι τοὺς πιστεύοντας". Τοῦ κηρύγματος ἀπὸ ποιόν; Φυσικὰ ἀπὸ κάποιον θεούμενο, ἀπὸ κάποιον ἅγιο. Τῶρα, ἀν ὅλα αὐτὰ ὑπάρχουν στὴν ἐποχή μας εἶναι θέμα ἄλλης συζήτησης...

Ὁ λόγος γιὰ παράδειγμα ποὺ μαθαίνουμε τὴν ἔξοδο τῶν Ἰσραηλιτῶν ἀπὸ τὴν Αἰγυπτο δὲν εἶναι νὰ κάνουμε "μιὰ Ἐβραϊκὴ ἱστορία" οὔτε γιατὶ οἱ Ἐβραῖοι ἔπαθαν ὡς λαὸς τόσο ὅσο ἄλλοι δὲν ἔπαθαν, οὔτε γιατί, ἀντίθετα, "εὐνοήθηκαν" περισσότερο ἀπὸ τοὺς ἄλλους, οὔτε γιατὶ ἁπλῶς ἦταν ὁ "περιούσιος λαὸς" (ἕνας λαὸς ποὺ ὁ Θεὸς μὲ τὸ "ἔτσι θέλω" χαρακτήρισε δικό του ἐνῷ οἱ ἄλλοι λαοὶ δὴθεν ἦταν ἀποπαίδια Του) ἀλλὰ γιὰ νὰ κάνουμε τὴν ἀναγωγὴ στὸ δικό μας (ἐσωτερικὸ) ἀγῶνα γιὰ τὴν ἔξοδο ἀπὸ τὴν ἁμαρτία καὶ τὴν κατοχὴ τοῦ νοητοῦ Φαραὼ - διαβόλου στὴ νοητὴ (ἀλλὰ γι' αὐτὸ καθόλου λιγότερο πραγματική) γῆ τῆς Ἐπαγγελίας - Χριστοποίηση - θεοποίηση μὲ τὴ βοήθεια τῶν πνευματικῶν μας βεβαίως - ἀνθρώπων ποὺ εἶναι πιὸ μπροστὰ στὴ διαδικασία αὐτή.

Δυστυχῶς ὅμως τέτοιου εἴδους θεώρηση καὶ ἑρμηνεία τῆς Ἁγίας Γραφῆς λείπει ἀπὸ τὸ σημερινὸ θεολογικὸ κόσμο ὁ ὁποῖος ἐν πολλοῖς ἀντιγράφει καὶ ἀκολουθεῖ τὰ standards τοῦ παπικοῦ καὶ προτεσταντικοῦ κόσμου σὲ ἀντίθεση μὲ τὸ πνεῦμα τῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας.

Oι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μη συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Η φωτογραφία μου
Για επικοινωνία : Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: aktinesblogspot@gmail.com