Το ηφαίστειο Αγία Ελένη [Η.Π.Α.]

Εικόνα 1: Η ΑΓΙΑ ΕΛΕΝΗ ΤΟ ΜΑΪΟ ΤΟΥ 1980

Το ηφαίστειο Αγία Ελένη [Η.Π.Α.]

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου – συγγραφέα

ΓΕΝΙΚΑ: Το ηφαίστειο της Αγίας Ελένης είναι ένα ενεργό στρωματοηφαίστειο της Ουάσινγκτον, που απέχει 154 χιλιόμετρα από το Σήατλ. Το ηφαίστειο βρίσκεται στην οροσειρά Κασκέιντ, μέρος του λεγόμενου “Δακτυλιδιού της Φωτίας” του Ειρηνικού. Ο μεγάλος εκρηκτικός κώνος του ηφαιστείου, αποτελείται από στρώματα στερεοποιημένης λάβας, στάχτης ελαφρόπετρας και άλλων ηφαιστειακών αναβλημάτων. Πριν την έκρηξη του 1980, το όρος της Αγίας Ελένης ήταν η Πέμπτη ψηλότερη κορυφή στην πολιτεία Ουάσινγκτον, ενώ ηφαιστειακός κώνος είχε διάμετρο 6,5 χιλιόμετρα.

ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ: Το όρος άρχισε να αναπτύσσεται στο Πλειστόκαινο, 37.600 χρόνια πριν. Πριν 36.000 χρόνια ένα μεγάλο λαχάρ (λασπορροή ηφαιστειακών υλικών) κατέβηκε το βουνό. Οι λασπορρόες ήταν σημαντικές σε όλα τα στάδια δραστηριότητας του ηφαιστείου. Ακολούθησε περίοδος 15.000 ετών κατά την οποία το ηφαίστειο ήταν σχετικά ανενεργό. Μέρος του αρχέγονου κώνου κατακερματίστηκε μετακινούμενο από παγετώνες, στη διάρκεια της τελευταίας εποχής των Παγετώνων. Το δεύτερο στάδιο δραστηριότητας διήρκησε 2.000 χρόνια.

Ροές καυτής ελαφρόπετρας και στάχτης μαζί με την ανάπτυξη δόμων έλαβαν χώρα αυτή τη περίοδο. Ακολούθησαν 5.000 χρόνια αδράνειας, μέχρι την έναρξη του σταδίου “Σουίφτ Κρηκ”, με πυροκλαστικές ροές, ανάπτυξη δόμων και πτώση τέφρας στις γύρω περιοχές. Μια ακόμη περίοδος αδράνειας σταμάτησε το 2500 π.Χ., με την έναρξη της περιόδου Smith Creek, όταν μεγάλες ποσότητες στάχτης και κισσήρης κάλυψαν χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Εικόνα : Ο ΔΟΜΟΣ ΣΤΟΝ ΚΡΑΤΗΡΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΕΛΕΝΗΣ

Η μεγαλύτερη έκρηξη του ηφαιστείου κατά το Ολόκαινο έγινε περί το 1900 π.Χ. Αυτή η περίοδος άφησε στρώματα τέφρας πάχους μισού μέτρου στο Εθ. Πάρκο Ρενιέρ, 80 χιλιόμετρα μακριά, ενώ ίχνη της τέφρας έχουν εντοπιστεί μέχρι την Αλμπέτρα του Καναδά. Ο συνολικός όγκος των ηφαιστειακών αναβλημμάτων αυτής της περιόδου ανέρχεται σε 10 km³! Η επόμενη δραστηριότητα έλαβε χώρα το 1.200 π.Χ. και διήρκησε περίπου 400 χρόνια. Παράχθηκαν πολλές πυκνές και υπέρθερμες πυροκλαστικές ροές στο ηφαίστειο, οι οποίες έφτασαν μέχρι τις κοντινές κοιλάδες.

Μια λασπορροή γέμισε τη κοιλάδα του ποταμού Λιούις, 65 χιλιόμετρα μακριά, γύρω στο 500 π.Χ. Η επόμενη ηφαιστειακή περίοδος [ξεκίνησε το 400 π.Χ.] χαρακτηρίζεται από μια αλλαγή στη σύσταση της λάβας της Αγίας Ελένης, με τη προσθήκη βασάλτη. Ο κώνος που υπήρχε στη κορυφή πριν το 1980 άρχισε να αναπτύσσεται στη διάρκεια αυτής της περιόδου. Σημαντικές ροές βασαλτικής λαβάς κάλυψαν μέρη του βουνού, συμπεριλαμβανομένης μιας ροής το 100 π.Χ. η οποία έφτασε μέχρι τις κοιλάδες των ποταμών Λιούις και Κάλαμα. Την επόμενη περίοδο [πρώτοι 8 μ.Χ. αιώνες], το ηφαίστειο παρήγαγε ηφαιστειακούς δόμους, και εν συνεχεία εξερράγη βιαίως δύο φορές, παράγοντας μικρό όγκο τέφρας, πυροκλαστικές ροές και λαχάρ. Μια περίοδος αδράνειας που διήρκησε περίπου 700 χρόνια τελείωσε περίπου το 1480. Εκέινη τη χρονιά η έκρηξη ήταν πολύ μεγαλύτερη από την έκρηξη τις 18 Μαΐου 1980. Η εκρηκτική αυτή περίοδος τελείωσε με τη δημιουργία ενός ηφαιστειακού δόμου ύψους περίπου 200 μέτρων στη κορυφή του ηφαιστείου, ο οποίος 'γέμισε” τον κρατήρα που βρισκόταν στη κορυφή. Μετέπειτα εκρήξεις δημιούργησαν μια εσοχή στο νοτιοανατολικό τοίχωμα του κρατήρα. Το ηφαίστειο είχε φτάσει πλέον στο μέγιστο ύψος του και είχε αποκτήσει συμμετρική εμφάνιση. Το 1800 ξεκίνησε νέα εκρηκτική περίοδος, που διήρκησε 57 χρόνια. Στάχτη από εκρήξεις αυτής της περιόδου μετακινήθηκε από τον αέρα στα βορειοανατολικά [κεντρική και ανατολική Ουάσιγκτον, Αϊντάχο και Μοντάνα]. Ο δόμος που σχηματίστηκε την περίοδο αυτή καταστράφηκε από την έκρηξη του 1980.

Εικόνα : Η ΕΚΡΗΞΗ ΤΟΥ 1980.

Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΚΡΗΞΗ [1980]: Τις 20 Μαρτίου 1980, στο όρος της Αγίας Ελένης έλαβε χώρα ένας σεισμός 4,2 βαθμών ρίχτερ και τις 27/3 ατμός άρχισε να ανυψώνεται από το βουνό. Μέχρι το τέλος Απρίλιου η βόρεια πλαγιά του βουνού διογκωνόταν! Τις 18/5/1980, δεύτερος σεισμός, έντασης 5,1 ρίχτερ προκάλεσε τεράστια κατολίσθηση, καταστρέφοντας τη βόρεια πλαγιά. Ήταν η μεγαλύτερη κατολίσθηση στην ιστορία. Το μάγμα μέσα στο ηφαίστειο προκάλεσε μεγάλης κλίμακας πυροκλαστική ροή που ισοπέδωσε δέντρα και κτίρια σε έκταση 600 τ.χλμ.!

Περισσότεροι από 1,5 εκατομμύριο μετρικοί τόνοι διοξειδίου του θείου εκλύθηκαν στην ατμόσφαιρα! Η κατάρρευση της βόρειας πλαγιάς ανέμιξε πάγο, χιόνι και νερό δημιουργώντας λασπορροή. Τα λαχάρ ταξίδευσαν αρκετά μίλια στους ποταμούς Τουτλ και Κάουλιτς, καταστρέφοντας γέφυρες και κατασκηνώσεις. Τρία εκατομμύρια κ.μ. υλικών μεταφέρθηκαν 27 χιλιόμετρα νότια, στον ποταμό Κολούμπια! Για εννέα ώρες η έκρηξη ήταν έντονη και δημιούργησε νέφος στάχτης ύψους 27 χιλιομέτρων. Το νέφος κινήθηκε με μέση ταχύτητα 100 χιλιόμετρα την ώρα και μέχρι το μεσημέρι η στάχτη είχε φτάσει στο Αϊντάχο. Στάχτη είχε κατακαθίσει σε οροφές αυτοκινήτων και στέγες πολύ μακριά [Έντμοντον, Αλμπέρτα του Καναδά]. Η έκρηξη στις 18/5 απελευθέρωσε 24 μεγατόνους θερμικής ενέργειας. Ο όγκος των ηφαιστειακών αναβλημμάτων υπολογίζεται σε 2,79 κυβικά χιλιόμετρα.

Η κατάρρευση της βόρειας πλαγιάς του βουνού δημιούργησε πεταλόμορφο κρατήρα διαστάσεων 1,5 επί 3 χλμ., βάθους 800μ, ενώ το ύψος του βουνού μειώθηκε κατά 400 μέτρα! Η έκρηξη σκότωσε 57 ανθρώπους, περίπου 7.000 μεγάλα θηλαστικά [ελάφια άλκες, αρκούδες] και εκατομμύρια ψάρια ενός ιχθυοτροφείου. Ακόμη, κατέστρεψε 200 σπίτια, 300 χιλιόμετρα αυτοκινητοδρόμων και 24 χιλιόμετρα σιδηρογραμμών. Εάν η έκρηξη είχε συμβεί μια μέρα αργότερα, όταν οι ξυλοκόποι της περιοχής θα δούλευαν, αντί για Κυριακή, οι νεκροί θα ήταν πολύ περισσότεροι.

Ο 83χρόνος Χ.Ρ. Τρούμαν, που ζούσε κοντά στο βουνό για 54 χρόνια, έγινε διάσημος όταν αποφάσισε να μην φύγει από την περιοχή πριν την έκρηξη, παρά τις εκκλήσεις των αρχών. Το σώμα του δεν βρέθηκε ποτέ. Άλλο θύμα της έκρηξης ήταν ο τριαντάχρονος ηφαιστειολόγος Ντέιβιντ Τζόνστον που βρισκόταν στην κοντινή ράχη Κολντγουότερ. Στιγμές πριν η ράχη αυτή πληγεί από καυτό νέφος στάχτης, ο Τζόνστον είπε στον ασύρματο τις τελευταίες λέξεις του: «Βανκούβερ! Βανκούβερ! Αυτό είναι!». Η σορός του δεν βρέθηκε ποτέ.

ΜΕΤΑ ΤΟ 1980: Ανάμεσα στο 1980 και το 1986, η δραστηριότητα στο όρος της Αγίας Ελένης συνεχίστηκε, με τη δημιουργία νέου δόμου λάβας μέσα στον κρατήρα. Πολυάριθμες μικρές εκρήξεις συνέβαιναν καθημερινά. Από τις 7/12/1989 μέχρι τις 6/1/90 και από τις 5/11/1990 μέχρι τις 14/2/1991, το ηφαίστειο “βρυχώταν” παράγοντας συχνά τεράστια σύννεφα στάχτης. Το μάγμα έφτασε στην επιφάνεια στις 11/10/2004, δημιουργώντας νέο δόμο λάβας στη νότια πλευρά του ήδη υπάρχοντος. Ο δόμος συνέχισε να μεγαλώνει μέχρι το 2006. Στις 2/7/2005, η κορυφή του δόμου αποκολλήθηκε και προκάλεσε κατολίσθηση που δημιούργησε νέφος σκόνης και στάχτης. Το όρος της Αγίας Ελένης παρουσίασε αξιόλογη δραστηριότητα στις 8/3/2005, όταν νέφος ατμού και στάχτης ύψους 11 χλμ. αναδύθηκε από την κορυφή. Αυτή η έκρηξη ήταν αποτέλεσμα της απελευθέρωσης της πίεσης που σχετιζόταν με την ανάπτυξη του δόμου. Στα μέσα του Ιουνίου του 2006 οι κατολισθήσεις ήταν συχνές, αν και ο δόμος συνέχιζε να αναπτύσσεται. Ο δόμος έφτασε σε ύψος τα 2.300 μέτρα, αλλά και πάλι ήταν χαμηλότερος από το μέγιστο ύψος του.

ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Ο Τζόσουα Πάρρις, ένας από τους πρώτους αποίκους της περιοχής στο Όρεγκον παρατήρησε μια έκρηξη της Αγίας Ελένης τις 22 Νοεμβρίου 1842. Η στάχτη από την έκρηξη έφτασε 80 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του ηφαιστείου. Τον Οκτώβριο του 1843, ο μελλοντικός κυβερνήτης της Καλιφόρνια Πήτερ Μπουρνέτ αφηγήθηκε μια ιστορία ενός ιθαγενή του οποίου το πόδι είχε καεί άσχημα από τη λάβα ή την καυτή στάχτη ενώ κυνηγούσε ένα ελάφι. Αυτή η ιστορία έλεγε ότι ο τραυματισμένος άντρας ζήτησε θεραπεία στο Φορτ Βανκούβερ. Ο Καναδός ζωγράφος Πωλ Κέιν ζωγράφισε την έκρηξη του 1845.