Η οργή - «απόθεσθε υμείς τα πάντα, οργήν, θυμόν, κακίαν»

Η οργή

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου – συγγραφέα

«απόθεσθε υμείς τα πάντα, οργήν, θυμόν, κακίαν»

Η οργή είναι συναίσθημα, που απαντά σε ερεθίσματα που απειλούν το αίσθημα «δικαίου» και την αυτοαξία μας. Το να νιώθουμε προσβεβλημένοι ή υποτιμημένοι, οδηγώντας μας σε έκρηξη οργής και επιθετικότητας, όπου χάνεται ο αυτοέλεγχος και οδηγούμαστε σε μία ψυχολογία (αυτο)καταστροφική. Όταν ο θυμός στρέφεται προς τον άλλον, εκφράζεται λεκτικά ή με επιθετικότητα (χειροδικία), ενώ όταν στρέφεται στον εαυτό μας, φέρνει καταχρήσεις, ενοχές, ή, χειρότερα, κατάθλιψη. Ομως, όσο περισσότερο θυμώνει κανείς, τόσο λιγότερο αντικειμενικός γίνεται, με αποτέλεσμα να πνίγεται σε χρόνια αισθήματα αδικίας που υποθάλπουν τις συνθήκες για να ξανανιώσει έτσι, μέσα από όλο και πιο ασήμαντα καθημερινά γεγονότα.

Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: Οργή λέγεται ο έντονος θυμός που προκαλείται από κάτι δυσάρεστο ή, καλύτερα, οργή θεωρείται το ξέσπασμα του θυμού. Η οργή φαίνεται πως θέλει το καλό, επειδή γεννιέται από ψυχική λαχτάρα για δικαιοσύνη, θέλει όμως και το κακό των αδικούντων. Θέλει ταυτόχρονα δικαιοσύνη και αδικία, δηλαδή εκδίκηση, συλλογίζεται παραδόξως λογικά. Προκαλεί μια παράξενη ευχαρίστηση, μια γλυκιά αναταραχή, απεμπολώντας τη λογική, ενώ συχνά οδηγεί σε μακρόχρονη παθητική σιωπή. Στις ΗΠΑ έχουν πρόσφατα “εφευρεθεί” τα λεγόμενα «μαθήματα διαχείρισης θυμού». Τα μαθήματα επιβάλλονται δικαστικά, ως εναλλακτική της φυλάκισης επιλογή. Όμως η χρησιμότητά τους αμφισβητείται. Ο θυμός ανήκει στα βασικά συναισθήματα, όπως η λύπη, ο φόβος, η αηδία, η ευτυχία. Τον συναντάμε και στα ζώα, για τα οποία ο Δαρβίνος έγραφε ότι η οργή τα κινητοποιεί «όταν δέχονται επίθεση ή απειλή, να πολεμήσουν και να προστατευθούν». Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν φαίνεται να έχει κατορθώσει να ελέγξει το αρχέγονο αυτό συναίσθημα ενώ, φαίνεται πως είναι περισσότερο επιρρεπής στο να χάνει την ψυχραιμία του μέσα στις πολύβουες πόλεις, στην κίνηση, (επιθετική οδήγηση, εκνευρισμός στον συνωστισμό των μέσων μαζικής μεταφοράς), κ.ά. Απλός τρόπος φυγάδευσης της οργής κατά την Ψυχολογία, είναι η ψύχραιμη ανάλυση της κατάστασης, βλέποντας τις, ίσως, θετικές της πλευρές. Βοηθάει στην κατεύθυνση αυτή το να μετρήσουμε μέσα μας ως το δέκα. Να μη σκεφτόμαστε, εγωιστικά, ότι είμαστε το θύμα, γιατί αλλιώς γινόμαστε ευερέθιστοι. Να μην αναμασάμε αδικίες του παρελθόντος εις βάρος μας, να βρίσκουμε καταφύγιο στην άθληση και όχι στο αλκοόλ. Σε ανύποπτο χρόνο, τέλος, μπορούμε να κάνουμε έναν ιατρικό έλεγχο για πιθανές ορμονικές διαταραχές.

Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ: Η διαταραχή απώλειας ελέγχου επιθετικών παρορμήσεων, (οργής) χαρακτηρίζεται από τη δυσαναλογία ανάμεσα στη σοβαρότητα της αιτίας και την ένταση της αντίδρασης. Μάλιστα έχει περιληφθεί από το 1980 στις ψυχιατρικές ασθένειες (intermittent explosive disorder). Πρόκειται για ακραίας μορφής οργή, απέχουσα των συνήθων εκρήξεων θυμού που περιλαμβάνουν φωνές, ακόμη και εκτοξεύσεις αντικειμένων. Η διαταραχή συχνά ευνοείται από την κακή ποιότητα ύπνου, ορμονικές ανισορροπίες ή ακόμη την κατάθλιψη. Η ιατρική λέει ότι ενεργοποιεί την αμυγδαλή, το εγκεφαλικό τμήμα συγκέντρωσης συναισθημάτων, κάνοντας να λειτουργεί ανεπαρκώς ο ελεγκτής παρορμήσεων, μετωπιαίος φλοιός, ενώ συγχρόνως αυξάνεται επικίνδυνα η αρτηριακή πίεσή. [Όμως το να οργίζεται κανείς κάποια φορά, κατά τους ψυχολόγους, βοηθάει στην απαλλαγή από το στρες. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, η καταστολή της οργής, ως συναίσθημα, δεν κάνει καλό στο σώμα ούτε στην ψυχή. Άλλο όμως η απλή αποσυμπίεση θυμού και άλλο η ακραίας μορφής οργή.]

Η ΟΡΓΗ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ: Οι κρίσεις οργής στα παιδιά κρατούν λίγα λεπτά, ενώ τίποτε δε φαίνεται να μπορεί να τις σταματήσει. Συνήθως παρατηρούνται όταν το παιδί πεινάει, βλέπει πολύ τηλεόραση, είναι παραμελημένο και θέλει να τραβήξει την προσοχή, δεν έχει προκαθορισμένο ημερήσιο πρόγραμμα, ή όταν υπάρξει ένας εξωγενής παράγοντας που το οδηγεί σε έκρηξη (ανεπιθύμητος επισκέπτης, καυγάς ή ψυχρότητα μεταξύ των γονιών, κ.ά.). Γι' αυτό, προληπτικά, πρέπει να αποφεύγουμε όλα τα προηγούμενα. Όταν όμως η οργή του εμφανιστεί, χειροδικία και βρισιές τη χειροτερεύουν. Την ώρα της κρίσης, ή πρέπει να συνεχίσουμε να ασχολούμαστε μ’ αυτό που κάναμε, ή ψύχραιμα μπορούμε να του πούμε τρυφερά πως περιμένουμε να “του περάσει και μετά θα παίξουμε”. Άλλωστε, το παιδί είναι σε δυσκολότερη θέση από μας, γιατί δεν μπορεί να σταματήσει ακαριαία την έκρηξη του, την ώρα ειδικά που ο γονιός το αποδοκιμάζει. Εάν η κρίση άρχισε λόγω κάποιας αδικίας εις βάρος του, του ζητάμε συγγνώμη, παραδειγματίζοντάς το κατ' αυτόν τον τρόπο, και του εξηγούμε πώς σκεφθήκαμε. Αντίθετα, δεν πρέπει να ικανοποιούμε το αίτημα για το οποίο άρχισε η κρίση.

Η ΠΑΤΕΡΙΚΉ ΣΚΕΨΗ: ο όρος “θυμός” χρησιμοποιείται από τους Ορθοδόξους Πατέρες για τη δήλωση του παθητικού μέρους της ψυχής. Το αντίστοιχο πάθος συχνά αναφέρεται ως οργή. Ο Κύριος στην Επί του όρους Ομιλία διδάσκει: «Εγώ δέ λέγω υμίν ότι πας ο οργιζόμενος τω αδελφώ αυτού εική ένοχος έσται τή κρίσει» (Ματθ. ε΄ 22). Ο Ευάγριος αιτιολογεί την οργή: “η φιληδονία αποτελεί κύρια αιτία τής παθολογικής χρήσης της θυμοειδούς δύναμης, αυτή πρέπει να ξεριζώσουμε”. Ο αναχωρητης Ησαϊας, αντίθετα, ομιλεί για την επιθυμητή οργή που οδηγεί στην αγνότητα: “Η οργή είναι πάθος του νου φυσιολογικό. Και χωρὶς την οργὴ δεν εξαγνίζεται ο άνθρωπος. Αν δεν οργισθεί με όλες τις αμαρτίες που του υποβάλλει μέσω των ανθρώπων ο πονηρός.”. Ο Αγιος Μάξιμος συνιστά αγάπη: «Δυσκαταγώνιστά εισί τα του θυμικού της ψυχής πάθη (...) μείζον φάρμακον κατ' αυτού η εντολή της αγάπης υπό του Κυρίου εδόθη». Ο Ιωάννης Σιναΐτης παραγγέλλει να συνδέσουμε την αγάπη με πραότητα και μακροθυμία: «Ο κτησάμενος αγάπην, εξενίτευσε μήνιδος». Μεγάλα πάθη που κρατούν άσβεστη την οργή, κατά τον Ιωάννη το Χρυσόστομο, είναι η μνησικακία, η υπερηφάνια και η κενοδοξία, «ο μή καταφρονών δόξης τας του θυμού προφάσεις κόπτειν ου δύναται» προσθέτει ο Μάξιμος ο Ομολογητής. Επομένως η ταπείνωση είναι το αντίδοτο της υπερηφανίας που οδηγεί στην οργή. Ο Γρηγόριος Νύσσης γράφει: «της ταπεινοφροσύνης (...) κατορθωθείσης, ουδεμίαν είσοδον ο θυμός κατά τής ψυχής έξει». Ο Αγιος Συμεών προσθέτει: «Ποιος ενώ καθημερινά πενθεί, παραμένει οργίλος και δεν γίνεται πράος;». Πρέπει να καταπνίγουμε εν τη γενέσει τον κακό λογισμό: «Ου μισήσεις τόν αδελφόν σου τή διανοία σου» (Λευιτ. ιθ΄17), γιατί αυτός αποτελεί προοίμιο οργής ή οδηγεί σε μια εσωστρεφή μνησικακία. Όμως: «Οδοί μνησικάκων εις θάνατον» (Παροιμ. ιβ΄ 28). Η συγχώρηση αυτών που μας έχουν πικράνει και η συμφιλίωση δεν αφήνουν να ριζώσει ο θυμός και η εξ αυτού οργή. Για ν' απαρνηθεί ο άνθρωπος την οργή πρέπει να την υποκαταστήσει με την αντίθετή της αρετή, την πραότητα: «Πραότης εστίν, ακίνητος ψυχής κατάστασις, εν ατιμίαις (ταπεινώσεις) και ευφημίαις (επαίνους) ωσαύτως έχουσα» (Ιωάννης Σιναϊτης). Όποιος την διατηρεί, ούτε οργίζεται, ούτε θλίβεται, ούτε επαίρεται, ούτε τυρβάζει σε κενόδοξες αναζητήσεις. Η μακροθυμία αντιτίθεται στην οργή και συνίσταται στο να υπομένουμε με ηρεμία τα κακά που προκαλούνται από ανθρώπους, όπως κριτικές, ύβρεις, ή προσβολές. Μακροθυμία είναι: «Το εγκαρτερείν τοις δεινοίς, το υπομένειν πονηρά, το αναμένειν το τέλος του πειρασμού, και το μη εξάγειν θυμόν” (Μάξιμος Ομολογητής). Ο Απόστολος Παύλος είναι πιο σαφής: «Η αγάπη μακροθυμεί», λέει, «χρηστεύεται» και «ου ζηλοί» (Α' Κορ. ιγ΄ 4), και συμβουλεύει: «Ανεχόμενοι αλλήλων εν αγάπη» (Εφεσ. δ΄ 2). Πώς όμως θα κατορθώσει ο πιστός να φτάσει στα μέτρα αυτής της αγάπης; Με την προσευχή: «Εάν συνέβη σοι πειρασμός εκ του αδελφού και η λύπη εις μίσος σε ήγαγε, νίκα εν τη αγάπη το μίσος προσευχόμενος υπέρ αυτού γνησίως προς τον Θεόν» (Μάξιμος Ομ.).

ΕΠΙΜΥΘΙΟ: Ο Απόστολος Παύλος μας καθοδηγεί: “απόθεσθε υμείς τα πάντα, οργήν, θυμόν, κακίαν,(...) απεκδυσάμενοι τον παλαιόν άνθρωπον (...) και ενδυσάμενοι τον νέον τον ανακαινούμενον εις επίγνωσιν κατ' εικόνα του κτίσαντος αυτόν” (Κολασ. γ΄8-10).

Αν δε νικηθεί η οργή κατά του πλησίον, τότε μεταλλάσσεται σε βία. Σε επόμενο, συν Θεώ, άρθρο μας, θα ασχοληθούμε μ΄αυτήν την κορωνίδα της έκφρασης οργής.