Βασίλειος Νικόπουλος, Η θέση του Συντάγματος στο θέμα της ιδρύσεως τμήματος μουσουλμανικών σπουδών στις Θεολογικὲς Σχολές

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΙΔΡΥΣΕΩΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΙΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΧΟΛΕΣ

του Βασιλείου Εὐτ. Νικόπουλου, Προέδρου. Ἀρείου Πάγου ἐ.τ

Τὸ θέμα τῆς ἱδρύσεως τμήματος μουσουλμανικῶν σπουδῶν στὶς Θεολογικὲς Σχολές τῶν ἑλληνικῶν Πανεπιστημίων ἀπὸ συνταγματικὴ ἄποψη, πρέπει νὰ ἀντιμετωπισθεῖ μὲ τὸν συνδυασμὸ τῆς διατάξεως τοῦ ἄρθρου 16§2 τοῦ Συντάγματος καὶ τοῦ ὑπερκειμένου ὅλων τῶν διατάξεων αὐτοῦ θρησκευτικοῦ του προοιμίου.

Τὸ Σύνταγμα τῆς Ἑλλάδος εἶναι ψηφισμένο «εἰς τὸ Ὄνομα τῆς Ἁγίας καὶ Ὁμοουσίου καὶ Ἀδιαιρέτου Τριάδος». Αὐτὸ τὸ θρησκευτικὸ χριστιανικὸ καὶ ὀρθόδοξο προοίμιο τοῦ Συντάγματος δημοσιεύθηκε μαζὶ μὲ τὶς ὑπόλοιπες διατάξεις αὐτοῦ στὴν Ε.τ.Κ. (Ἐφημερίδα τῆς Κυβερνήσεως) καὶ μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ἀπέκτησε νομικὴ καὶ δὴ συνταγματικὴ ἰσχύ, ἡ ὁποία συνίσταται σὲ τοῦτο: στὸ ὅτι δηλαδὴ ὅλες οἱ διατάξεις τοῦ Συντάγματος πρέπει νὰ εἶναι ἐναρμονισμένες μὲ αὐτό, ἄλλως πάσχουν ἀπὸ ἀντισυνταγματικότητα.

Ἡ διάταξη τοῦ ἄρθρου 16§2 τοῦ Συντάγματος, ἡ ὁποία ὁρίζει ὅτι «ὁ σκοπὸς τῆς παιδείας εἶναι… ἡ ἀνάπτυξη (ἐκτὸς τῶν ἄλλων) τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως τῶν Ἑλλήνων», παραπέμπει κατὰ νομικὴ ἀναγκαιότητα στὸ προοίμιο τοῦ Συντάγματος, τὸ ὁποῖο ὡς ἀκραιφνῶς ὀρθόδοξο χριστιανικὸ καθορίζει ὁμοτρόπως τὴν θρησκευτικὴ συνείδηση τῶν Ἑλλήνων.

Ἡ διάταξη τοῦ ἄρθρου 16§2 ἀναφέρεται ρητῶς καὶ περιοριστικῶς στὴν «παιδεία τῶν Ἑλλήνων», ὅπερ ἔχει τὴν ἔννοια ὅτι ἡ ἀπὸ τὸ ἐλληνικὸ Κράτος παρεχομένη σὲ ὅλες τὶς βαθμίδες τῆς ἐκπαίδευσης παιδεία εἶναι ἀποκλειστικῶς ἑλληνική. Τὸ ἑλληνικὸ Κράτος μὲ βάση τὴν ρητὴ αὐτὴ διάταξη τοῦ Συντάγματος δὲν ὑποχρεοῦται, ἀλλὰ καὶ δὲν δικαιοῦται νὰ παρέχει σὲ κανένα ἄλλη παιδεία πλὴν τῆς ἑλληνικῆς. Ἑπομένως ὁ ἀλλοδαπός, ὁ ὁποῖος θὰ θελήσει νὰ φοιτήσει σὲ δημόσιο ἑλληνικὸ ἐκπαιδευτήριο ὁποιασδήποτε βαθμίδας τῆς ἐκπαιδεύσεως δὲν δικαιοῦται νὰ ἀξιώσει νὰ τοῦ παρασχεθεῖ ἀπὸ τὸ ἑλληνικὸ Κράτος παιδεία τῆς ἀρεσκείας του, ἀλλὰ ὀφείλει νὰ δεχθεῖ τὴν ὑποχρεωτικῶς ἀπὸ αὐτὸ παρεχομένη ἑλληνικὴ παιδεία.

Ἡ παιδεία ὅμως αὐτή, ἡ ἑλληνική, εἶναι ὁλοκληρωμένη κατὰ τὸν Συνταγματικὸ νομοθέτη, ὅταν σκοπεῖ, ἐκτὸς τῶν ἄλλων, καὶ στὴν ἀνάπτυξη τῆς θρησκευτικῆς συνείδησης τῶν Ἑλλήνων. Ὁ εἰδικότερος αὐτὸς σκοπὸς τῆς ἑλληνικῆς παιδείας εἶναι ἄμεση ἀπόρροια τῆς νομικῆς ἰσχῦος τοῦ ὀρθόδοξου χριστιανικοῦ προοιμίου τοῦ Συντάγματος. Ἡ ἀναγωγὴ τοῦ εἰδικότερου αὐτοῦ σκοποῦ τῆς παιδείας στὸ προοίμιο τοῦ Συντάγματος, ἔχει ἰδιαίτερη σημασία, ἐκτός τῶν ἄλλων, καὶ γιὰ τὸν ἀκριβὴ προσδιορισμὸ τῆς ἔννοιας τῆς «θρησκευτικῆς συνείδησης» τῶν Ἑλλήνων, στὴν ὁποία ρητῶς ἀναφέρεται τὸ ἄρθρ. 16§2. Τὸ προοίμιο τοῦ Συντάγματος ἀποτελεῖ τὸ σταθερὸ σημεῖο συνταγματικῆς ἀναφορᾶς. Τοῦτο σημαίνει ὅτι ὅλο τὸ Σύνταγμα πρέπει νὰ στοιχεῖ πρὸς τὸ περιεχόμενο τοῦ προοιμίου.

Γιὰ νὰ γίνει κατανοητὸ αὐτό, ἂς φαντασθοῦμε πρὸς στιγμὴ ἕνα Σύνταγμα, τὸ ὁποῖο ἔχει ὡς προοίμιο τὴν δημοκρατικὴ ἀρχή, στὸ ὄνομα τῆς ὁποίας εἶναι ψηφισμένο, καὶ παρόλα αὐτὰ μερικὲς ἀπὸ τὶς διατάξεις του εἶναι ἀντιδημοκρατικὲς ἢ ἑρμηνεύονται καὶ ἐφαρμόζονται κατὰ ἀντιδημοκρατικὸ τρόπο. Στὴν περίπτωση αὐτὴ τὸ λιγότερο ποὺ θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε εἶναι ὅτι πρόκειται γιὰ ἕνα κραυγαλέο συνταγματικὸ παράλογο! Τὸ ἴδιο ὅμως συμβαίνει καὶ μὲ τὸ θρησκευτικὸ προοίμιο. Ἔτσι δὲν εἶναι λογικῶς παραδεκτὸ τὸ μὲν προοίμιο τοῦ Συντάγματος νὰ εἶναι θρησκευτικό, καὶ εἰδικότερα ὀρθόδοξο χριστιανικό, ὅπως τοῦ δικοῦ μας Συντάγματος, καὶ μερικὲς ἀπὸ τὶς διατάξεις του νὰ εἶναι «ἀντιχριστιανικὲς» ἢ νὰ ἑρμηνεύονται καὶ ἐφαρμόζονται κατὰ τρόπο ἀντιχριστιανικὸ καὶ ἀντορθόδοξο. Ἑπομένως εἶναι ἀνάγκη ὄχι μόνο νομικὴ-συνταγματική, ἀλλὰ καὶ λογική, οἱ διατάξεις τοῦ Συντάγματός μας νὰ μὴν εἶναι ἀντίθετες ἢ νὰ μὴν ἑρμηνεύονται κατὰ τρόπο ἀντίθετο μὲ τὸ περιεχόμενο καὶ τὸ πνεῦμα τοῦ θρησκευτικοῦ του προοιμίου. Ἡ ἀρχὴ αὐτὴ πρέπει νὰ ἐφαρμοσθεῖ βεβαίως καὶ στὴν ἑρμηνεία τῆς διατάξεως τοῦ ἄρθρ. 16§2 καὶ εἰδικότερα ὅσον ἀφορᾶ στὸν ἀκριβῆ καθορισμὸ τῆς ἔννοιας «θρησκευτικὴ» συνείδηση. Μὲ βάση τὴν ἑρμηνευτικὴ αὐτὴ ἀρχὴ πρέπει νὰ δεχθοῦμε ὅτι ὁ ὅρος θρησκευτικὴ συνείδηση στὸ ἄρθρ. 16§2 ὑποδηλώνει τὴν «ὀρθόδοξη χριστιανικὴ» συνείδηση. Καὶ τοῦτο διότι κατὰ τὴ λογικὴ ἑρμηνεία τοῦ Δικαίου, δὲν εἶναι λογικῶς ἀποδεκτὸ τὸ μὲν προοίμιο στὸ ὁποῖο πρέπει, κατὰ τὰ ἀνωτέρω νὰ ἀνάγονται ὅλες οἱ διατάξεις τοῦ Συντάγματος, νὰ εἶναι ὀρθόδοξο χριστιανικό, ἡ παιδεία ὅμως τὴν ὁποία παρέχει τὸ Κράτος νὰ μὴ στοχεύει στὴν ἀνάπτυξη τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς συνείδησης τῶν Ἑλλήνων.

Πρὸς αὐτὴ τὴν ὀρθὴ συνταγματικὴ κατεύθυνση ὁδηγεῖ τὴν ἑρμηνεία, ἐκτὸς τῶν ἄλλων, καὶ ὁ βαθύτερος λόγος τῆς καθιέρωσης θρησκευτικοῦ προοιμίου, καὶ μάλιστα ὀρθόδοξου χριστιανικοῦ, στὸ Σύνταγμά μας. Ἡ ἀρχὴ τῆς διαμόρφωσης θρησκευτικῆς μὲ τὸ ὡς ἄνω περιεχόμενο προοιμιακῆς συνταγματικῆς παράδοσης στὴν Χώρα μας, ἀνάγεται στὰ πρῶτα ἔτη τῆς μεγάλης ἐθνικῆς μας ἐπανάστασης τοῦ 1821 καὶ ἀποτυπώνεται στὰ πρωτόλεια συνταγματικὰ κείμενα τῆς Ἐπιδαύρου, τοῦ Ἄστρους καὶ τῆς Τροιζῆνος. Ὁ λόγος τῆς σταθερῆς συνταγματικῆς αὐτῆς θρησκευτικότητας ταυτίζεται ἀπολύτως μὲ τὸν ὑπέρτατο λόγο, ὁ ὁποῖος ὁδήγησε τὸ ὑπόδουλο Γένος τῶν Ἑλλήνων στὴ μεγάλη του ἐθνικὴ ἐπανάσταση, καὶ δὲν εἶναι ἄλλος βεβαίως ἀπὸ τὴ βαθιὰ καὶ ἀκλόνητη πίστη τοῦ Λαοῦ μας στὸν Τριαδικὸ Θεό. Ἡ διάσωση καὶ διατήρηση τῆς ὀρθόδοξης πίστης κατὰ τὴν τουρκοκρατία ἀποτελεῖ θαῦμα τοῦ ἴδιου τοῦ ὑπόδουλου Γένους, τὸ ὁποῖο τελικῶς τὸ ὁδήγησε στὴν ἐλευθερία του. Ἔτσι ἡ ὀρθόδοξη πίστη ταυτίσθηκε πλέον μὲ τὴν ἐθνικὴ συνείδηση τῶν Ἑλλήνων, καὶ γι’ αὐτὸ τὸν λόγο τὸ Γένος ξεσηκώθηκε κατὰ τοῦ Τούρκου κατακτητῆ γιὰ δύο λόγους συνυφασμένους ἀρρήκτως μεταξύ τους: «Γιὰ τοῦ Χριστοῦ τὴν πίστη τὴν ἁγία καὶ τῆς Πατρίδος τὴν ἐλευθερία». Ἀφοῦ ὅμως τὸ Γένος τῶν Ἑλλήνων ἐπαναστάτησε καὶ «γιὰ τοῦ Χριστοῦ τὴν πίστη τὴν ἁγία» κατέστη πλέον ἀναγκαῖο ἐπακόλουθο τῆς ἐθνικῆς μας ἐπανάστασης ἡ πολιτειακὴ ὀργάνωση τοῦ νεοσύστατου ἑλληνικοῦ Κράτους νὰ ἔχει ὡς βάση τὴν πίστη τοῦ ἐπαναστατημένου Λαοῦ μας στὸ ὄνομα Τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, τὴν ὁποία ὁ Λαός μας θέλησε νὰ διακηρύξει προοιμιακῶς στὸ Σύνταγμά του! Ἔτσι τὸ προοίμιο τοῦ Συντάγματος εἶναι ἀρρήκτως συνυφασμένο μὲ τὴν ἐθνικὴ καὶ θρησκευτικὴ συνείδηση τοῦ Λαοῦ μας καὶ γι’ αὐτὸ ἔχει αὐξημένη συνταγματικὴ ἰσχύ, ἡ ὁποία τὸ καθιστᾶ ἀπαραβίαστο καὶ γι’ αὐτὸ ἀναλλοίωτο καὶ μὴ ἀναθεωρητέο περισσότερο ἀπὸ κάθε ἄλλη μὴ ἀναθεωρητέα διάταξη τοῦ Συντάγματος. Διότι ἡ ἀναθεώρηση τοῦ προοιμίου τοῦ Συντάγματος θὰ σήμαινε τὴν κατάργηση τοῦ ἴδιου τοῦ κυρίαρχου Λαοῦ καὶ τὴν αὐτοκατάλυση τοῦ ἑλληνικοῦ Κράτους!

Ἡ παραπάνω συνταγματικὴ θέση σημαίνει ἐξ ἐπόψεως σκοποῦ τῆς παιδείας, ὅτι αὐτὸς ἐκφράζεται στὸ ἄρθρο 16§2 τοῦ Συντάγματος τὰ ἑξῆς:

α) Ἡ δημόσια παιδεία, αὐτὴ δηλαδὴ ποὺ παρέχεται ἀπὸ τὸ ἑλληνικὸ Κράτος στὰ δημόσια ἐκπαιδευτήρια ὅλων ἀνεξαιρέτως τῶν βαθμίδων τῆς ἐκπαίδευσης, δὲν ἐπιτρέπεται συνταγματικῶς νὰ περιλαμβάνει στὰ ἐκπαιδευτικά της μέσα ἐν γένει μεθόδους, βιβλία, συγγράμματα, διδασκαλίες, καὶ πολὺ περισσότερο αὐτοτελεῖς κλάδους σπουδῶν ποὺ εἶναι ἀντίθετοι πρὸς τὴν ὀρθόδοξη χριστιανικὴ συνείδηση τῶν Ἑλλήνων.

β) Ἀντιθρησκευτικὰ καὶ εἰδικότερα ἀντορθόδοξα ἐκπαιδευτικὰ προγράμματα, εἶναι ἀντίθετα πρὸς τὸ ἄρθρ. 16§2 τοῦ Συντάγματος καὶ γιὰ τοῦτο ἀνεφάρμοστα καὶ ἀπορριπτέα.

γ) Ἀντιχριστιανικὲς καὶ εἰδικότερα ἀντορθόδοξες διδασκαλίες ἐντὸς τῶν Θεολογικῶν Σχολῶν τῶν Πανεπιστημίων μας εἶναι ἀνεπίτρεπτες ὡς ἀντισυνταγματικές. Ἐπιτρέπεται μόνο ἡ συγκριτικὴ θεολογία ἢ ἄλλως ἡ θρησκειολογία πρὸς σύγκριση τῆς Ὀρθοδοξίας πρὸς τὰ ἄλλα θρησκεύματα, προκειμένου νὰ ἀναδειχθεῖ μέσα ἀπὸ αὐτὴ ἡ ἀλήθεια τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς πίστης, διότι μόνο ἔτσι προάγεται καὶ ἀναπτύσσεται ἡ ὀρθόδοξη χριστιανικὴ συνείδηση τῶν Ἑλλήνων, ὅπως ἀπαιτεῖ ἡ διάταξη τοῦ ἄρθρου 16§2 τοῦ Συντάγματος.

δ) Ἡ ἵδρυση αὐτοτελῶν κλάδων σπουδῶν ἢ τμημάτων ἐντὸς τῶν Θεολογικῶν Σχολῶν τῶν Πανεπιστημίων μὲ ἀντιχριστιανικὸ καὶ ἀντορθόδοξο ἀντικείμενο διδασκαλίας, ἀντιβαίνει στὸ ἄρθρ. 16§2 τοῦ Συντάγματος, διότι ἀντὶ νὰ ἀναπτύσσει τὴν ὀρθόδοξη χριστιανικὴ συνείδηση τῶν Ἑλλήνων, ἀλλοιώνει αὐτήν.

Καὶ ε) οἱ Θεολογικὲς Σχολὲς τῶν Πανεπιστημίων μας ὀφείλουν μὲ κάθε μέσο καὶ τρόπο νὰ ἀναπτύσσουν τὴν ὀρθόδοξη χριστιανικὴ συνείδηση, μέσα ἀπὸ ὅλα τὰ τμήματα καὶ τοὺς κλάδους σπουδῶν ποὺ διαθέτουν ἢ ποὺ μποροῦν νὰ ἀποκτήσουν στὸ μέλλον.

Οἱ ἀνωτέρω συνταγματικὲς θέσεις, ποὺ προκύπτουν ἀπὸ τὴν ἱστορική, συστηματικὴ καὶ τελεολογικὴ ἑρμηνεία τοῦ Συντάγματος, δὲν παραβιάζουν τὸ ἀπὸ τὸ ἄρθρ. 13 τοῦ Συντάγματος ἀναγνωριζόμενο καὶ προστατευόμενο ἀτομικὸ δικαίωμα τῆς ἐλευθερίας τῆς θρησκευτικῆς συνείδησης τοῦ καθενός. Οἱ σκοποί, τοὺς ὁποίους τὸ Σύνταγμα θέτει στὴν παιδεία ἀποτελοῦν ἔκφραση τῆς κυριαρχίας τοῦ Κράτους, τὸ ὁποῖο κανένα ἀπολύτως δὲν ὑποχρεώνει νὰ ἀκολουθήσει ὁρισμένο θρήσκευμα. Ὁ καθένας ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ πρεσβεύει ἀκωλύτως ὅποια θρησκεία προτιμᾶ, καὶ νὰ ἀσκεῖ τὰ τῆς λατρείας της ἐλευθέρως. Αὐτὸ ὅμως δὲν ἀποκλείει τὸ δικαίωμα τοῦ ἑλληνικοῦ Κράτους νὰ καθορίζει αὐτὸ ὡς κυρίαρχο, τὸ περιεχόμενο καὶ τοὺς σκοποὺς τῆς παιδείας, τὴν ὁποία αὐτὸ θὰ παρέχει στοὺς Ἕλληνες. Οἱ ἀλλοδαποί, οἱ ὁποῖοι δὲν ἐπιθυμοῦν νὰ λάβουν τὴν ἑλληνικὴ παιδεία, δὲν μποροῦν νὰ φοιτήσουν σὲ δημόσιο ἑλληνικὸ σχολεῖο ὁποιασδήποτε ἐκπαιδευτικῆς βαθμίδος, ἀλλὰ ἔχουν τὸ δικαίωμα νὰ φοιτήσουν σὲ ἰδιωτικὰ ἐκπαιδευτήρια, τὰ ὁποῖα μποροῦν νὰ ἱδρύσουν καὶ αὐτοὶ ὅπου καὶ ὅπως ὁ νόμος ἐπιτρέπει αὐτό.

Μὲ βάση τὰ παραπάνω τό γε νῦν καὶ ὑπὸ τὸ ἰσχῦον Σύνταγμα δὲν ἐπιτρέπεται ἡ ἵδρυση αὐτοτελοῦς κλάδου σπουδῶν ἢ τμήματος ἐντὸς τῶν Θεολογικῶν Σχολῶν τῶν Πανεπιστημίων μας, διότι εἶναι ἀντίθετη πρὸς τὸν ἀπὸ τὸ ἄρθρ. 16§2 ὁριζόμενο σκοπὸ τῆς παιδείας ἐν γένει.

Περιοδικό «Η ΔΡΑΣΗ ΜΑΣ», Ιούνιος-Ιούλιος 2014