Ιερά Μονή Καισαριανής

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ

(Γνωριμία με τα μοναστήρια μας)

    ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ Θεολόγου - Καθηγητού

               Ζούμε σε καιρούς ζοφερούς από κάθε άποψη. Το χειρότερο κατάντημά μας είναι ίσως η αποκοπή μας από τις ζωογόνες πνευματικές μας ρίζες και γι’ αυτό βιώνουμε την εφιαλτικότερη, στην ιστορία μας, πνευματική ξέρα. Αποχαυνωμένοι από τον άκρατο ευδαιμονισμό, αναγάγαμε σε υπεραξία τον καταναλωτισμό. Αναλωθήκαμε στην ολέθρια σχέση παραγωγής – κατανάλωσης, θέτοντας στο περιθώριο τις προαιώνιες αξίες, οι οποίες μας διαφοροποιούν ως πρόσωπα, από βιολογικά άτομα. Απωθήσαμε στα κατώτατα όρια της ψυχής μας τη σχέση μας με το Θεό, ώστε να ξεχάσουμε την ύπαρξή Του και να αγνοήσουμε την ζωοποιό μας εξάρτιση από Αυτόν. Η ψυχή μας κατάντησε μουσειακός χώρος, όπου «φυλάσσονται» αξίες, που είχαν χρησιμότητα στο παρελθόν, ενώ τώρα είναι αξιοπαρατήρητα «εκθέματα». Ιδού η αιτία της σύγχρονης ολοσχερούς κατάπτωσής μας!

       Μουσειακοί χώροι δεν έγιναν μόνο οι ψυχές μας, αλλά και τα παλιά μας σεβάσματα, όπου είχαν δημιουργηθεί  να μας βοηθούν στην πνευματική μας ανάταση. Οι Άγιες Εικόνες, τα κατ’ εξοχήν λατρευτικά μας μέσα για τη λατρεία του Θεού, έγιναν «λαμπρά εκθέματα» σε διάφορα «βυζαντινά» και «θρησκευτικά» μουσεία, έγιναν «έργα τέχνης» (όχι φυσικά ότι δεν είναι και έργα τέχνης), άξια παρατήρησης από φιλότεχνους και μη. Το ίδιο και τα «παλιά» Ιερά Δισκοπότηρα, Σταυροί ευλογίας, ιερά άμφια, κλπ. Η ζωντανή μας Ορθοδοξία έγινε ένα απέραντο μουσείο!

       Μαζί με όλα αυτά, μουσεία κατάντησαν και πάμπολλοι Ιεροί Ναοί, οι οποίοι είχαν χτιστεί να είναι χώροι σύναξης των πιστών, χώροι λατρείας και δοξολογίας του Θεού. Παμπάλαιοι Ναοί, άφθαστης καλλιτεχνικής και αισθητικής αξίας, όσοι γλύτωσαν από τα σκαπάνες των Βαυαρών, μετά την απελευθέρωση, έγιναν μουσεία, όπου για να μπει κάποιος να προσευχηθεί, είναι αναγκασμένος να πληρώσει εισιτήριο! 

Αναφέρουμε, μόνο στην Αττική, τη Μονή Δαφνίου, με τα περίτεχνα ψηφιδωτά, τον Άγιο Ελευθέριο, δίπλα στη Μητρόπολη, τους Αγίους Αποστόλους στην αρχαία αγορά, κλπ.

      Στο σύντομο πόνημά μας θα κάνουμε λόγο για ένα ακόμη περίφημο μοναστήρι της Αττικής, που και αυτό είναι μουσειακός χώρος. Θα παρουσιάσουμε την Ιερά Μονή Καισαριανής, η οποία προφανώς είναι άγνωστη σε πολλούς, παρ’ όλο ότι βρίσκεται πολύ κοντά μας.      

      Η Ιερά Μονή Καισαριανής είναι ένα από τα λαμπρότερα βυζαντινά μνημεία του ελληνικού χώρου. Αποτελεί την γνήσια έκφραση της βυζαντινής αρχιτεκτονικής ναοδομίας και της εξαίσιας ζωγραφικής. Η σπουδαιότητά του στάθηκε αφορμή να γίνουν άπειρες έρευνες στο χώρο και να συνταχθούν πάμπολλες επιστημονικές εργασίες για το μνημειακό αυτό αριστούργημα.  Ο χώρος ανήκει στην αρχαιολογική υπηρεσία και όχι για λατρευτική - προσκυνηματική χρήση Όμως εμάς τους πιστούς, χωρίς να παραβλέπουμε την καλλιτεχνική του αξία, μας ενδιαφέρει περισσότερο η σημασία του ως ιερού χώρου άσκησης και προσευχής. Ως ευκλεούς ιστορικής μονής, η οποία διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο την πνευματική, κοινωνική και εθνική πορεία του τόπου.

Η τοποθεσία της

    Η Ιερά Μονή Καισαριανής βρίσκεται στις ΝΔ παρυφές του περήφανου και φωτεινού βουνού της Αττικής Υμηττού, πλάι στον ασφαλτοστρωμένο δρόμο, που οδηγεί στην κορυφή του βουνού και δύο περίπου χιλιόμετρα από την ομώνυμη συνοικία των Αθηνών. Ο τόπος που είναι χτισμένη είναι πραγματικά θελκτικός. Το τοπίο είναι κατάφυτο από θεόρατα πλατάνια, καταπράσινα πεύκα και άλλα δένδρα. Πηγές με τρεχούμενο κρυστάλλινο νερό ξεδιψούν τους επισκέπτες και ποτίζουν τα δένδρα και τα ζώα. Πρόκειται πραγματικά για παραδεισένιο τοπίο αναψυχής και γαλήνης, πλάι στην πολυάνθρωπη, θορυβώδη και βασανιστική μεγαλούπολη των Αθηνών.

Η προϊστορία της Μονής

     Η αρχαιολογική έρευνα έδειξε πως ο ευρύτερος χώρος της Καισαριανής είχε κατοικηθεί από τη νεολιθική εποχή. Ευρήματα της εποχής αυτής εκτίθενται στο Ανθρωπολογικό μουσείο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο Ρωμαίος ποιητής Οβίδιος μας διέσωσε την μυθολογική διήγηση πως στην περιοχή αυτή ο μυθικός ήρωας Κέφαλος σκότωσε σε κυνήγι κατά λάθος την όμορφη σύζυγό του Πρόκρη, κόρη του γενάρχη των Αθηναίων Κέκροπα. Το γεγονός αυτό οδήγησε τον ακούσιο συζυγοκτόνο σε ισόβια εξορία.

       Φαίνεται πως το μαγευτικό τοπίο και τα τρεχούμενα νερά προσέλκυσαν από πολύ νωρίς τους κατοίκους των Αθηνών να δημιουργήσουν εκεί θρησκευτικό ιερό. Ανάγλυφο καθισμένης γυναίκας, που σώζεται εντοιχισμένο στη μονή μαρτυρεί τη λατρεία γυναικείας θεότητας, ίσως της Ρέας – Δήμητρας – Κυβέλης. Τα διάσπαρτα θραύσματα μαρμάρων, σκαλιστών λίθων, κιονόκρανων, εντοιχισμένων τα πιο πολλά στο βυζαντινό ναό, μαρτυρούν την ύπαρξη του ειδωλολατρικού ιερού.

     Στις γραφικές πλαγιές του Υμηττού βρίσκονταν επίσης και πολλές φιλοσοφικές Σχολές. Από ανώνυμο χρονικό πληροφορούμαστε πως στην περιοχή αυτή είχαν τις σχολές τους οι φιλόσοφοι Πολύζηλος και Διόδωρος.

      Τα κρυστάλλινα τρεχούμενα νερά της περιοχής στη σχετικά άνυδρη αττική γη θεωρήθηκαν θαυματουργά, τόσο από τους αρχαίους, όσο και από τους χριστιανούς αργότερα. Πιστευόταν πως το νερό των πηγών, και ιδιαίτερα της περίφημης πηγής Καλοπούλας, είχε γονιμοποιές ιδιότητες για τις στείρες γυναίκες. Διακόσια περίπου μέτρα από τη μονή υπήρχε το παρεκκλήσι της Αναλήψεως του Κυρίου με «αγίασμα». Εκεί γινόταν στην εορτή της Αναλήψεως λαμπρό πανηγύρι. Διηγούνταν οι παλιοί, πως κάποιο περιστέρι βουτούσε τα φτερά του στο «αγίασμα» και κατόπιν όποιος έπαιρνε από αυτό το νερό γιάτρευε διάφορες αρρώστιες. Το θαυμαστό αυτό γεγονός διασώζει, σε παραστατικό διήγημά του, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης με τον τίτλο: «Το θαύμα της Καισαριανής»!

Τα κτίσματα

     Αρχαιολογικές έρευνες απέδειξαν πως στα πρωτοβυζαντινά χρόνια χτίστηκε ναός κοντά στο χώρο στης μονής, πάνω στο ερειπωμένο και εγκαταλειμμένο  ειδωλολατρικό ιερό. Φαίνεται πως μετά την κατάρρευση της ειδωλολατρίας οι πρώην ειδωλολάτρες χριστιανοί θέλησαν να ιδρύσουν στο μαγευτικό αυτό τόπο προσκύνημα.   Δεν έχουμε δυστυχώς άλλες πληροφορίες για τον παλαιοχριστιανικό αυτό ναό. Εικάζεται πως μάλλον ήταν αφιερωμένος στη Θεοτόκο, προκειμένου να αντικατασταθεί η πρότερη λατρεία της γυναικείας ειδωλολατρικής θεότητας. Απομεινάρια της παλαιοχριστιανικής αυτής βασιλικής υπάρχουν λίγα μέτρα πιο πάνω από τη σημερινή θέση της μονής.

       Δίπλα από τον παλαιοχριστιανικό ναό έχτισαν τον 13^ο αιώνα άλλο ναό καμαροσκέπαστο οι Λατίνοι των Αθηνών, αφιερωμένο στον άγιο Μάρκο. Σώζεται σήμερα μέρος αυτού του ναού (λιθόκτιστη αψίδα). 

       Στα τέλη του 11^ου αιώνος, κτίσθηκε το καθολικό της μονής, όπως σώζεται μέχρι σήμερα, από το υπάρχον δομικό υλικό του αρχαιοελληνικού και παλαιοχριστιανικού ναού, και αφιερώθηκε στα Εισόδια της Θεοτόκου. Στο χώρο που λατρευόταν η ανύπαρκτη θεά, τώρα τιμάται η μητέρα του αληθινού Θεού! Πρόκειται για ένα θαυμάσιο βυζαντινό ναό εγγεγραμμένο σταυροειδή με οκταγωνικό τρούλο. Ο ναός αυτός, σύμφωνα με τους ειδικούς, αποτελεί την γνήσια μετεξέλιξη και παγίωση του βυζαντινού ρυθμού, ο οποίος υπήρξε τόσο τέλειος ώστε δεν προστέθηκε πια κανένα άλλο στοιχείο στο ρυθμό αυτό ως σήμερα!

      Η τοιχοδομία του είναι πραγματικά περίτεχνη. Λαξευτοί πωρόλιθοι σε ισόδομη στρώση με παρεμβολές κεράμων δίνουν μια ιδιαίτερη ομορφιά στην εξωτερική όψη του ναού. Αντίθετα ο νάρθηκας είναι μεταγενέστερο κτίσμα των χρόνων της Τουρκοκρατίας, αμελώς κτισμένος, με μικρότερο τρούλο. Νότια του ναού υπάρχει άλλος παράπλευρος ναΐσκος αφιερωμένος στον άγιο Αντώνιο, στην πρόσοψή του οποίου υψώνεται το κωδωνοστάσιο της μονής.

      Εσωτερικά ο ναός στηρίζεται σε τέσσερις κίονες με θαυμάσια ιωνικά κιονόκρανα, απομεινάρια πιθανότατα του αρχαίου ναού. Οι εσωτερικές επιφάνειες καλύπτονται από τοιχογραφημένες θαυμάσιες εικόνες, κρητικής τεχνοτροπίας, αγνώστου αγιογράφου, του 16^ου αιώνα. Οι τοιχογραφίες του νάρθηκα είναι έργο του αγιογράφου Ιωάννου Υπάτου, σύμφωνα με επιγραφή. Η αγιογράφηση έγινε το 1682, με δαπάνες του πλουσίου Αθηναίου Μπενιζέλου.  Η θεματολογία της εικονογράφησης είναι παρμένη από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη και τη ζωή της Εκκλησίας μας. Τα ζωηρά χρώματα, η εκφραστικότητα των θείων και ιερών μορφών συνθέτουν οπτική πανδαισία και δημιουργούν βαθιά κατάνυξη στον πιστό.

      ΝΑ του καθολικού βρίσκεται το αρχαιότερο, μετά το ναό, κτίσμα, το οποίο πιθανότατα χρησιμοποιούταν ως «αγίασμα», ή λουτρώνας ή κατ’ άλλους ελαιοτριβείο. Στον τοίχο αυτού του κτίσματος είναι εντοιχισμένη η παράσταση του προχριστιανικού γλυπτού της Ρέας – Κυβέλης και κεφαλή κριού. Παράπλευρα βρίσκεται η τράπεζα, κτίσμα μεταβυζαντινής εποχής. Πρόκειται για επίμηκες κτίριο με τρία συγκοινωνούντα διαμερίσματα. Το πρώτο ήταν το μαγειρείο με υψηλή καπνοδόχο, το δεύτερο ο προθάλαμος και το τρίτο το εστιατόριο. Πέριξ του καθολικού εκτείνονται τα ερειπωμένα κελιά της μονής, καθώς και ο πύργος των Μπενιζέλων, οι οποίοι κατέφυγαν στη μονή για να σωθούν από ενδημική λοιμώδη νόσο, η οποία έπληξε την Αθήνα στα 1682.

        Αξιοσημείωτη είναι και η οχύρωση της Μονής, υψηλή λιθόχτιστη μάνδρα περικλείει το μοναστηριακό συγκρότημα, προφυλάσσοντάς το από επιδρομείς  Έξω από την  ανατολική πύλη βρίσκεται τέλος η πηγή με το άφθονο κρυστάλλινο νερό, το οποίο ρέει μέσα από περίτεχνο μαρμάρινο ρωμαϊκό κριό.

Ιστορία της μονής

     Η ιστορία της Μονής Καισαριανής αρχίζει με την οικοδόμηση του καθολικού της και ανάγεται στα τέλη του 11^ου και το αργότερο στις αρχές του 12^ου αιώνα. Από την αρχή ήταν αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου.

     Γρίφος αποτελεί η ονομασία της Μονής. Οι τούρκοι την ονόμαζαν «Κοτς – μπασι» δηλαδή κεφαλή κριού (από το γλυπτό της κρήνης). Κάποιοι σχετίζουν την ονομασία της με τον Ιούλιο Καίσαρα, ο οποίος μάλλον επισκέφτηκε το αρχαίο ειδωλολατρικό ιερό, όταν ήρθε στην Αθήνα το 2^ο π.Χ. αιώνα και έκτισε έπαυλη στην περιοχή αυτή. Κάποιοι θέλουν να προήλθε η ονομασία της από θαυματουργή εικόνα,  που μεταφέρθηκε από την Καισάρεια. Άλλοι εικάζουν ότι πήρε την ονομασία της από τον κτήτορα της μονής κάποιο μοναχό Καισάριο. Η τελευταία είναι και η επικρατέστερη. Στα 1209 ο Μιχαήλ Χωνιάτης την αποκαλεί με το όνομα Καισαριανή. Η Λαϊκή ονομασία της μονής ήταν Σεργιανή. Ίσως πήρε το όνομα από κάποια πλούσια ευσεβή δωρήτρια, ονόματι Σεργιανή ή Συριγιανή. Γνωστό είναι πάντως το  τοπικό δημώδες τραγούδι: «Στη Σεργιανή σεργιάνη και στην Πεντέλη μέλι και στο Δαφνί κρύο νερό που πίνουν οι αγγέλοι».    

      Από σωζόμενο παλαιό πατριαρχικό σιγίλιο του οικουμενικού πατριάρχη Διονυσίου Δ΄ του 1678 φαίνεται πως η μονή ήταν από την ίδρυσή της «σταυροπηγιακή» δηλαδή είχε το προνόμιο να ανήκει απευθείας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Αυτό είχε ως συνέπεια να αποκτήσει προνόμια, κύρος και υλική ευμάρεια. Η περιουσία της συνίστατο κυρίως στη συστηματική μελισσοκομία. Είναι γνωστό πως ο Υμηττός βγάζει το πιο ποιοτικό μέλι της Ελλάδος, αν όχι του κόσμου! 

       Με την κατάληψη των Αθηνών από τους Φράγκους το 1204, ο πάπας Ιννοκέντιος Γ΄ υπήγαγε τη μονή δια της βίας στον Λατίνο αρχιεπίσκοπο Αθηνών. Ο εξόριστος στην Κέα ορθόδοξος γνωστός λόγιος μητροπολίτης Αθηνών Μιχαήλ Χωνιάτης έγραψε το 1209 επιστολή στον ηγούμενο, στηλιτεύοντας τον εκλατινισμό των αδελφών της μονής και για κάποιες οικονομικές ατασθαλίες.

        Με την κατάκτηση των Αθηνών από τους Τούρκους το 1458 και την εκδίωξη των Λατίνων, η Μονή ξανάγινε ορθόδοξη. Αναφέρεται μάλιστα πως την ίδια χρονιά επισκέφτηκε την Αθήνα ο ίδιος ο Σουλτάνος, ο Μωάμεθ. Επειδή ο ηγούμενος και οι αδελφοί της μονής υποδέχτηκαν με τιμές τον ισχυρό μονάρχη, τους ανανέωσε τα προνόμια και την απάλλαξε σχεδόν εντελώς από κάθε φορολογία. Αυτό στάθηκε αφορμή η Μονή να αποκτήσει αίγλη και δύναμη στους δύσκολους για το γένος χρόνους της δουλείας που ακολούθησαν. Η μεγάλη περιουσία της Μονής χρησιμοποιήθηκε για την ανακούφιση των υπόδουλων Αθηναίων.

       Στο σιγίλιο του 1678, που αναφέραμε, ανανεώθηκε η ιδιότητα της Μονής ως «σταυροπηγιακής». Όριζε δε αυτό η Μονή να είναι εντελώς ελευθέρα από τον μητροπολίτη Αθηνών, του οποίου μόνο το όνομά του είχε υποχρέωση να μνημονεύει στη Θεία Λειτουργία.

       Μετά την πολιορκία των Αθηνών από τους Βενετούς του Μοροζίνη το 1687 οι κάτοικοι της Αττικής για να αποφύγουν τις σφαγές έφυγαν και η Αθήνα και τα χωριά ερήμωσαν. Από τότε άρχισε και ο μαρασμός της Μονής. Στα 1716 ο πατριάρχης Ιερεμίας ο Γ΄ ανέκοψε τα προνόμια της παρηκμασμένης πια Μονής, η οποία έγινε πλέον ενοριακή, υπαγόμενη στη μητρόπολη των Αθηνών. Πάντως στα 1778 η Μονή εξακολουθούσε να είναι «σταυροπηγιακή». Στα 1792 οι πρόκριτοι των Αθηνών, μαζί με ηγουμένους άλλων Μονών του Υμηττού, αποφάσισαν να πάψει η μονή να είναι «σταυροπηγιακή» και να υπαχθεί στον μητροπολίτη Αθηνών Βενέδικτο, προκειμένου να τη σώσουν από τον άθλιο τύραννο Αλή Χασεκή, διότι λόγω κακής διαχείρισης και υπέρογκου χρέους κινδύνευε να πέσει στα χέρια του άρπαγα αγά. Ο πατριάρχης Νεόφυτος με σιγίλιο του 1792 αποφασίζει για την οριστική υπαγωγή της στο μητροπολίτη Αθηνών. Αυτή η ενέργεια των Αθηναίων προκρίτων υπήρξε σωτήρια για τη Μονή. Όμως η παρακμή της δεν ανακόπηκε και η τελική κατάρρευση ήταν ζήτημα χρόνου.

      Η συμμετοχή της Μονής στην επανάσταση των Αθηνών του 1821, παρ’ όλη την παρακμή της, υπήρξε σημαντική. Αυτή είχε γίνει καταφύγιο μα και ορμητήριο των αγωνιστών. Η στρατηγική της θέση ευνοούσε τις πολεμικές επιχειρήσεις των Ελλήνων. 

     Τα κειμήλια και η πλούσια βιβλιοθήκη είχαν μεταφερθεί στα 1822 από τον τότε μητροπολίτη Διονύσιο στην Αθήνα για να σωθούν. Όμως η έλλειψη χαρτιού για φισέκια ανάγκασε τους πολεμιστές να χρησιμοποιήσουν τα βιβλία της μονής. Τελικά δε σώθηκε τίποτα. Ευτυχώς, η μονή δεν καταστράφηκε στα χρόνια του αγώνα. 

     Στα χρόνια του Όθωνα η μονή διασώθηκε από τη μανία των Βαυαρών να καταργούν τα ορθόδοξα μοναστήρια και να κατάσχουν τις περιουσίες τους. Η Μονή Καισαριανής ανακαινίσθηκε και  μεταβλήθηκε σε γυναικείο ησυχαστήριο. Λίγα χρόνια αργότερα διαλύθηκε και στις αρχές του 20ου αιώνα, αφού έγιναν οι απαραίτητες αναστηλωτικές εργασίες, ανακηρύχθηκε αρχαιολογικός χώρος, διατηρητέο χριστιανικό μνημείο  και τελεί υπό την αιγίδα της Εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού.

Η εθνική, κοινωνική και μορφωτική προσφορά της Μονής

      Όπως όλες οι ορθόδοξες μονές μας έτσι και η Μονή Καισαριανής έχει το δικό της ενεργητικό προσφοράς προς το κοινωνικό σύνολο και το Έθνος. Τόσο σε καιρούς ειρηνικούς όσο και σε καιρούς δύσκολους η Μονή είχε ανοικτές τις πύλες της σε κάθε πονεμένο και κατατρεγμένο άνθρωπο.

     Είναι γνωστό πως η αττική γη δοκίμαζε στο παρελθόν συνεχώς πικρές δοκιμασίες από επιδρομές αλλοεθνών κατακτητών και οι κάτοικοι υπέφεραν τα πάνδεινα. Κύρια καταφύγια και τόποι σωτηρίας και παρηγοριάς υπήρξαν  οι Μονές της ευρύτερης περιοχής. Εν προκειμένω, η μονή Καισαριανής, λόγω της φυσικής τοποθεσίας της, προσέφερε πολύτιμο και ασφαλές καταφύγιο στους κατατρεγμένους κατοίκους. Ο καλός οχυρωματικός περίβολος της Μονής προσέφερε έτι περισσότερη ασφάλεια.

      Στην μαύρη περίοδο της Τουρκοκρατίας η Μονή της Καισαριανής έγινε πολλές φορές σωτήριο καταφύγιο αμάχων. Τα προνόμιά της βοηθούσαν να επιτελεί τη σπουδαία αυτή κοινωνική και εθνική της προσφορά. Ο υλικός πλούτος της Μονής έσωσε πλήθος ανθρώπων από  τους συχνούς λιμούς. Επίσης ο υγιεινός τόπος της είχε γίνει καταφύγιο σε καιρούς λοιμωδών επιδημιών.

      Ανεκτίμητη υπήρξε η προσφορά της μονής στην πνευματική καλλιέργεια των κατοίκων της Αττικής στα σκοτεινά χρόνια της Τουρκοκρατίας. Έχει διασωθεί μια ολόκληρη λίστα από λόγιους ηγουμένους και μοναχούς της Μονής, οι οποίοι προσέφεραν τις πολύτιμες εκπαιδευτικές τους υπηρεσίες στα κατατρεγμένα σχολεία των Αθηνών. Από χειρόγραφο κώδικα της μονής πληροφορούμαστε πως στα 1556 δίδασκαν οι μορφωμένοι μοναχοί Θεοφάνης και Ιωάννης Δορυανός. Στα 1572 δίδασκε ο λόγιος ηγούμενος Σωφρόνιος Στανίτσας, καθώς και ο Γρηγόριος Γεμιστός. Επίσης στα 1675 δίδασκε ο ηγούμενος Ιεζεκιήλ Στεφάκης ο λεγόμενος φιλόσοφος. Στα 1682 δίδασκε ο μοναχός Παϊσιος Βουλισμάς και ο ηγούμενος Ιερόθεος, «λόγιος ιερομόναχος». Ο Θεόφιλος Καβαλλάρης ανάμεσα στα έτη 1722 – 1728 υπήρξε ονομαστός δάσκαλος της γραμματικής και άλλων επιστημονικών μαθημάτων, όπως και ο ηγούμενος Γρηγόριος Σωτήρης δίδασκε ως το θάνατό του το 1782. Υπάρχουν επίσης αξιόπιστες μαρτυρίες, σύμφωνα με τις οποίες η Μονή στήριζε οικονομικά τα σχολεία αυτά, μαζί με άλλες μονές της Αττικής. Η πλούσια βιβλιοθήκη της μονής συνετέλεσε τα μέγιστα στην παιδευτική της δράση.

      Ευχής έργου θα είναι η ιστορική αυτή Μονή, καθώς και πάμπολλες άλλες Μονές, οι οποίες διατελούν ως αρχαιολογικοί χώροι, να αποδοθούν ξανά στη λατρεία. Να γίνουν οι απαραίτητες εργασίες ανακαίνισης, ώστε να λειτουργήσουν ξανά ως Μονές. Είμαστε σίγουροι πως αν θελήσει ο Θεός και η Παναγία μας, που είναι αφιερωμένη η Μονή Καισαριανής και λειτουργήσει και πάλι ως ενεργώς Μονή, θα αποκτήσει την παλιά της αίγλη και θα αποτελέσει πλούσιο σταθμό πνευματικού ανεφοδιασμού των πιστών της πολύβουης πρωτεύουσας. Οι πολυάριθμοι επισκέπτες δεν θα μεταβαίνουν μόνο για σωματική αναψυχή στη Μονή, αλλά και για ψυχική ανάταση! Σήμερα, παρά ποτέ, έχουμε ανάγκη από τέτοιες πνευματικές οάσεις!