Ηλίας Φραγκόπουλος, Η θέσις μας δια το νέον Πρόγραμμα Σπουδών εις το Δημοτικόν και το Γυμνάσιον (1ον)

Η ΘΕΣΙΣ ΜΑΣ ΔΙΑ ΤΟ ΝΕΟΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΣ ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟΝ (ΠΙΛΟΤΙΚΟΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ – ΕΤΟΣ 2011–2012)

Παρουσίαση ἐνώπιον τῆς Ἱερᾶς  Συνόδου ἀπό τόν  Πρόεδρο τῆς  Πανελληνίου Ἑνώσεως Θεολόγων Ἠλία Χρ. Φραγκόπουλο.  Παρασκευή 4 Μαΐου 2012. Παρουσιάζεται ἐδῶ μέ μικρές ἀναγκαῖες συντομεύσεις.

(1ον)

Μακαριώτατε Ἅγιε Πρόεδρε,

Σεβασμιώτατοι Ἅγιοι Συνοδικοί,

Τό πρόγραμμα Σπουδῶν στα Θρησκευτικά Δημοτικοῦ καί Γυμνασίου, πού προωθήθηκε ἤδη ἀπό τῆς ἐνάρξεως τοῦ τρέχοντος σχολ. ἔτους καί δημοσιεύθηκε στο Φύλλο Ἐφημερίδος τῆς Κυβερνήσεως (τεῦχος Β´, ἀριθμ. Φύλλου 2335/17-10-2011) παρά τά ὅσα θετικά στοιχεῖα εἶναι δυνατό νά περιλαμβάνει, καί πράγματι περιλαμβάνει, ἤγειρε ἤδη ἀπό τίς πρῶτες προσπάθειες ἐφαρμογῆς του, σοβαρές ἀντιρρήσεις καί οὐσιαστικές διαφωνίες.

Ἡ ΠΕΘ καί τά μέλη της καί οἱ συνεργάτες μας ἔχουν ἤδη δημοσιεύσει - κυρίως στό Διαδίκτυο- ἐπιφυλάξεις καί ἀντιρρήσεις:

α) γιά τό περιεχόμενο καί τις στοχεύσεις τῶν πιλοτικῶν αὐτῶν προγραμμάτων

β) γιά τή διαμόρφωση τῆς πορείας τῆς θρησκευτικῆς διδασκαλίας, στήν ὁποία ὄντως γίνονται και ὄμορφα βήματα τῆς πορείας αὐτῆς. Ἄλλωστε Προγράμματα Διαδικασίας τά ὀνομάζουν πολλοί. Ναί, ἀλλ᾽ ἀποκλίνουν συνήθως σε πολλά σημαντικά στοιχεῖα τοῦ περιεχομένου τῆς θρησκευτικῆς διδασκαλίας.

γ) γιά παιδαγωγικές ἀστοχίες σε κάποια -ὄχι λίγα- σημεῖα. Κυρίως γιά ἀγνόηση τοῦ ψυχολογικοῦ ὑπόβαθρου τῶν μαθητῶν στους ὁποίους ἀπευθύνοντα…

δ) ἀλλά κυρίως καί πρωτίστως γιά τό περιεχόμενο, τό ἀντικείμενο, τό τι τῆς θρησκευτικῆς διδασκαλίας, ἀπ᾽ τό ὁποῖο ἀποκλείεται ἐκεῖνο ἀκριβῶς πού χρειάζεται γιά να εἶναι ἡ θρησκευτική διδασκαλία πράγματι θρησκευτική καί νά μη ἀπομένει θρησκειολογική και ἁπλῶς γνωστική καί ἱστορική. Γιατί αὐτό ἐπιτυγχάνουν τά νέα προγράμματα σπουδῶν, ὅπως τά διαβάζουμε.

* * *

Θά ἀναφερθῶ, μέ κάθε συντομία, κάποτε ἐνδεικτικά μόνο, στα παρακάτω.

Α´ Γιά τό καθαρά παιδαγωγικό μέρος.

Ὑπάρχει σημαντική ἀναντιστοιχία τῆς ἡλικίας καί τῆς πνευματικῆς ὡριμότητας τῶν παιδιῶν με πολλά στοιχεῖα, τά ὁποῖα περιλαμβάνουν τά Π.Σ. Τά ὁποῖα στήν προσπάθεια να προσφέρουν ἀξιόλογες καί σημαντικές γνώσεις γιά τίς θρησκεῖες τοῦ μή Χριστιανικοῦ κόσμου, ὁδηγοῦν τόν διδάσκοντα νά προσφέρει στά παιδιά στοιχεῖα ὅπως τά παρακάτω:

Στήν Γ´ τάξη Δημοτικοῦ (ἡλικία 8 ἐτῶν) καί στή θεμ. ἑνότητα “2. Κυριακή, μιά σημαντική ἡμέρα τῆς ἑβδομάδας” καί σέ μιά ἐντελῶς ἀψυχολόγητη/ἐσφαλμένη ἐκτίμηση τῆς πνευματικῆς ὡριμότητας τοῦ παιδιοῦ προσφέρονται γιά τη διδασκαλία τά ἑξῆς στοιχεῖα:

α) Γιά τήν Κυριακή τῶν Χριστιανῶν: ὁ ναός, ἡ καμπάνα, τά κεριά, οἱ εἰκόνες, ὁ Σταυρός

β) Γιά τό Σάββατο τῶν Ἑβραίων: ἡ Συναγωγή, ραββῖνος, τορά, κεριά, μενορά, κιπά τεφιλίν

γ) Γιά τήν Παρασκευή τῶν Μουσουλμάνων: Τζαμί/Τέμενος, Κοράνιο, μιναρές, μουεζίνης, χατίπης, ἰμάμης, νίψεις προσώπου-χεριῶν- ποδιῶν, βγάλσιμο παπουτσιῶν, μάσ μπαχ, κατεύθυνση προσευχῆς, κήρυγμα

δ) Καί τά Σύμβολα ὅλων τῶν θρησκειῶν: Σταυρός, ἰχθύς, ἄμπελος, πέλεκυς, ἄστρο τοῦ Δαβίδ, Μενορά,ἡμισέληνος, ὄνομα τοῦ Ἀλλάχ, Σβάστικα, τό γίν καί το γιάνγκ, τό ὤμ, ὁ τροχός τῆς διδασκαλίας τοῦ Βούδα (ντάρμα), ὁ λωτός, τό σύμβολο τῆς μή βίας (ἀχίμζα).

Εὔκολα βλέπουμε ὅτι γιά την Κυριακή μένουμε σέ ἐντελῶς ἐξωτερικά -τυπικά πολιτιστικά στοιχεῖα. Καί λίγα. Γιά ὅλες τίς ἄλλες ἑορτές πολύ περισσότερα. Ὅμως ἄν ὁ δάσκαλος προσπαθήσει να ἐξηγήσει συμβολισμούς, μποροῦμε νά φανταστοῦμε τί ἀνακάτωμα, χάος καί προπαντός ἐξίσωση τῶν πάντων θά προκληθεῖ στα μυαλά καί στίς ψυχές τῶν ὀχτάχρονων.

Καί γιά ὁλοκλήρωση τῆς εἰκόνας πουθενά στό Διάγραμμα Διαδικασίας (τῆς θ.ἑ) δέν ἀναφέρεται ὅτι οἱ Χριστιανοί τήν ἡμέρα αὐτή γιορτάζουμε τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ μας καί πᾶμε στήν Ἐκκλησία γιά νά βρεθοῦμε κοντά Του, ὅσο γίνεται. Νομίζω πώς μόνο αὐτά θά ἀρκοῦσαν γιά τά παιδιά τῆς ἡλικίας. Ἀναρωτιόμαστε λοιπόν τί ἐπιδιώκουν οἱ συντάκτες τῶν νέων Π.Σ. μέ τό σχεδιασμό τῆς ἑνότητας αὐτῆς;

Εἶναι ἀνάγκη νά πῶ πώς τό ἴδιο γίνεται καί σέ ἄλλες (ὄχι λίγες) θεματικές ἑνότητες τοῦ Π.Σ. γιά το Δημοτικό.

Καί στό Γυμνάσιο σημειώνουμε τήν ἴδια ἀναντιστοιχία. Διότι οἱ συντάκτες στήν προσπάθεια να καλύψουν θέματα πού ἀνήκουν στήν πνευματική ἡλικία τῶν παιδιῶν τοῦ Λυκείου τά μεταφέρουν στίς τάξεις τοῦ Γυμνασίου. Γιατί τό κάνουν; Γιατί κανείς δέν γνωρίζει τί θά συμβεῖ μέ τό ΜτΘ στό Νέο Λύκειο. Καί πόσο καί μέ ποιά μορφή θά ὑπάρχει τοῦτο στίς τάξεις του. Πιστεύω πώς οἱ συντάκτες τοῦ Π.Σ. τό ἴδιο φοβοῦνται. Δέν πιστεύω πώς ξέρουν ἤ πώς σχεδιάζουν. Ἡ ἐπιτροπή ἐμπειρογνωμόνων πάντως γιά τό σχεδιασμό τοῦ Νέου Λυκείου ἔχει κιόλας συγκροτηθεῖ. Χωρίς ἀναλύσεις θά ἀναφέρω ἕνα παράδειγμα παιδαγωγικῆς ἀναντιστοιχίας ἡλικίας παιδιῶν και μαθήματος στό Π.Σ. τοῦ Γυμνασίου.Στήν Γ´ τάξη Γυμνασίου (ἡλικία 14 ἐτῶν, συμπληρωμένων) μεταξύ τῶν προσδοκωμένων Μαθησιακῶν Ἀποτελεσμάτων ὑπάρχουν στοιχεῖα, τά ὁποῖα θά ἀπαιτοῦσαν την πνευματική ὡριμότητα τῆς ὕστερης ἐφηβείας, ὅπως π.χ. «οἱ λόγοι πού ὁδηγοῦν τούς σύγχρονους νέους νά στρέφονται σέ συγκεκριμένες σέκτες» ἤ ἀπό τά περιλαμβανόμενα στά Βασικά θέματα για τίς «Θρησκεῖες, σέκτες, ῾῾νεανικές῾῾ θρησκεῖες» ἤ γιά τίς σχέσεις πού ἐκφράζονται στό θέμα «Ἀναβίωση τῆς θρησκευτικότητας: Συγκρητισμός καί ἐσωτερισμός». Καί ἕνα δεύτερο παράδειγμα ἀπό τά θέματα τῆς Γ´ Γυμνασίου πάλι (14 ἐτῶν). Εἶναι νομίζω ἄκρως ἐπιβαρυντική ἡ διαδικασία, ἡ πορεία γνώσης σέ θέματα ὅπως π.χ. (στά Προσδοκώμενα Μαθησιακά Ἀποτελέσματα) σέ «προσωπικούς προβληματισμούς καί ἰδέες γιά τό ζήτημα τοῦ κακοῦ» ἤ γιά τήν ἐξέταση καί ὁμαδοποίηση τῶν ὄψεων τοῦ «σημερινοῦ κακοῦ- μέ ἀνθρωπολογικά και κοινωνιολογικά κριτήρια» ἤ την ἀξιολόγηση τῆς θεώρησης τοῦ κακοῦ καί σέ ἄλλες θρησκεῖες≫. Ἀλλ᾽ ὅλα αὐτά, καί ἄλλα ἐπίσης σημαντικά, πού ἀφοροῦν σέ μεθόδους, τρόπους διδασκαλίας, σχεδιασμούς, δραστηριότητες εἶναι κυρίως στοιχεῖα πού βελτιώνονται μέ καλή διάθεση, συνεργασία και ἀγάπη στά παιδιά μας. Ἐμεῖς ναι μέν, τά ἐπισημαίνουμε, ἀλλ᾽ εἴμαστε πρόθυμοι νά συνεργαστοῦμε γιά τή βελτίωσή τους. Εἶναι ἄλλο ζήτημα, τό ὅτι δεν κληθήκαμε, καί δέν νομίζω ὅτι θα κληθοῦμε, σέ μιά τέτοια συνεργασία.

Β.´Ὑπάρχει ὅμως ἕνα μεγάλο σημεῖο ἀντίρρησης, μιά μέγιστη διαφωνία μας, πού ἀφορᾶ στό περιεχόμενο καί στό τί διδάσκουμε μέ τά προγράμματα Σπουδῶν για τά ὁποῖα συζητοῦμε. Ὅποιος τά διαβάσει- τά ἴδια τά Π.Σ.- διαπιστώνει εὔκολα ὅτι δεν ἐπιδιώκουν παρά μόνο νά προσφέρουν στά παιδιά μας γνώσεις. Γνώσεις ἱστορικές, θρησκειολογικές, πολιτιστικές, βιβλικές μέ την ἔννοια τῆς ἀφήγησης καί ὄχι τῆς ἔμπνευσης καί ἀποδοχῆς κυρίως τῆς πίστεως πού αὐτές ἐκφράζουν. Γνώσεις φιλοσοφίας, ποικίλης θρησκευτικῆς διδαχῆς τοῦ περιεχομένου καί τοῦ τρόπου βιώσεως τῶν θρησκειῶν τοῦ κόσμου. Κάποτε καί προβληματισμούς γιά τή ζωή τοῦ σύγχρονου κόσμου καί τά προβλήματά του. Ἄν θέλετε καί γιά τήν ἀντιμετώπισή τους ἀπό τίς ἰδέες τῶν θρησκειῶν, ἀκόμα καί ἀπό τήν κοινωνική διαδικασία τοῦ χριστιανισμοῦ. Ἐγώ ἕνα δεν βρῆκα: τό ὅτι ὄχι μόνο ἡ γνώση αὐτῆς τῆς διδασκαλίας, ἀλλ᾽ ὅτι ἡ πίστη στό Χριστό μας καί ἡ ἀφοσίωση σ᾽αὐτήν ὁδηγεῖ στή λύση τους. Γιατί αὐτό ἀκριβῶς παραλείπουν τά νέα Π.Σ. Τό νά προσπαθήσουν νά ἐγκεντρίσουν τήν πίστη καί τήν ἀγάπη στό Χριστό καί την ἀποδοχή τῆς διδασκαλίας Του στα παιδιά μας. Στά παιδιά τῆς Ὀρθόδοξης Ἑλλάδας. Αὐτή ἡ ἔλλειψη εἶναι πού μᾶς ὁδηγεῖ ἀπέναντι στά νέα Π.Σ. Δέν εἴπαμε ποτέ, καί δέν εἶναι λογικό, οὔτε βέβαια παιδευτικά σωστό, νά ἀπορρίψουμε τήν προσφορά γνώσεων θρησκευτικῶν, ἱστορικῶν, πολιτιστικῶν κ.π.ἄ., ἀπό τό περιεχόμενο τῆς θρησκευτικῆς διδασκαλίας. Ἰδιαιτέρως στό σημερινό κόσμο. Κατά συνέπεια καί ὁ γνωστικός καί ὁ θρησκειολογικός καί ὁ πολιτιστικός καί ὁ ἱστορικός κλπ. χαρακτήρας εἶναι ἀπολύτως ἐπιβαλλόμενος καί ἀποδεκτός ἀπό ὅλους μας.

Ὅμως μαζί μ᾽ αὐτά ὅλα ὁ χαρακτήρας τῆς θρησκευτικῆς διδασκαλίας, ὁ χαρακτήρας τοῦ ΜτΘ δέν μπορεῖ παρά νά εἶναι καί ὀρθόδοξος θεολογικός μέ ὅ,τι αὐτό σημαίνει. Δέν φοβᾶμαι τούς ὅρους καί θά ἔλεγα ὁμολογιακός ἀφοῦ βέβαια ὁμολογία ἀποδοχῆς καί διδαχῆς θρησκευτικῆς πίστης ἐκφράζει τό ἐπίθετο.

Ἄς δοῦμε ὅμως λίγο, τήν οὐσία τῶν πραγμάτων. Ὑποστηρίζουμε ὅτι τά νέα Π.Σ. ἀποκλείουν ἀπό τήν πορεία τῆς διδακτικῆς διαδικασίας, γιά τό μυαλό καί τήν καρδιά καί τοῦ δάσκαλου καί τοῦ μαθητῆ, τήν ἴδια την πίστη τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν καί τήν ἀποδοχή της, καί τή χάραξη πορείας πρός αὐτήν, καί την ἐνίσχυση καί καθοδήγηση ὅλων μας, καί ἰδίως τῶν παιδιῶν μας, στή διαμόρφωση τῆς ζωῆς μας σύμφωνα μ᾽ αὐτήν. Θά πρόσθετα ὅτι κάνουν προσπάθεια (τά νέα Π.Σ. καί οἱ συντάκτες τους) νά ἀποκλείσουν τήν διαδικασία πού ὁδηγεῖ σ᾽ αὐτήν. Ἀκόμη καί σέ σημεῖα πού εὔκολα θά την προσέγγιζαν. Ἄν τό θέλαμε...

Ἐπιτρέψετε ἐλάχιστα ἐνδεικτικά παραδείγματα:

Ἐντυπωσιάζει ἡ περίπτωση τῆς θεματικῆς ἑνότητας 5 γιά τήν Γ´ τάξη τοῦ Δημοτικοῦ (παιδιά 8 ἐτῶν), πού ἔχει τόν τίτλο «Ποιός εἶναι ὁ Ἰησοῦς Χριστός». Στήν ἑνότητα αὐτή τά Προσδοκώμενα Μαθησιακά ᾽Αποτελέσματα ἀφοροῦν: στά προσωπικά χαρακτηριστικά τοῦ Ἰησοῦ, στήν προέλευση τῶν στοιχείων γιά τή ζωή τοῦ Χριστοῦ, στίς «ἀντιφάσεις» γύρω ἀπ᾽ τό πρόσωπό του καί στήν παρουσία βιβλικῶν ἀφηγήσεων σέ ἔργα τέχνης. Γιά τά 2ο καί 4ο ἀπ᾽ αὐτά, τά «ἀποτελέσματα» πού θέλουν οἱ συντάκτες νά μείνουν στά παιδιά, σημειώνω ὅτι εἶναι καθαρά καί ἀπολύτως ἱστορικο-πολιτιστικά. Γιά το 3ο θά ἔλεγα ὅτι ἡ λέξη «ἀντιφάσεις» εἶναι σαφῶς μακρυά ἀπ᾽ το «οὗτος κεῖται εἰς πτῶσιν καί ἀνάστασιν πολλῶν... καί εἰς σημεῖον ἀντιλεγόμενον...» (Λουκ. β´ 34). Μόνο ἡ καρδιά τοῦ δάσκαλου μπορεῖ σωστά νά οἰκοδομήσει ἐπ᾽ αὐτοῦ. Ὅμως πόσοι δάσκαλοι τοῦ σημερινοῦ Δημοτικοῦ σχολείου θά ἀνταποκριθοῦν ἔτσι: Ἴσως και πόσοι θεολόγοι... Οἱ πιό πολλοί θα μείνουν μᾶλλον στό «Jesus Christ super star» ἤ στό «Εὐαγγέλιο τοῦ Ἰούδα» ἤ σέ ὅποια ἄλλη προτεσταντική ἔμπνευση. Τά Προσδοκώμενα Ἀποτελέσματα ἀποκλείουν αὐτό πού πρῶτα- πρῶτα ἔπρεπε νά περιλαμβάνουν δηλ. -τήν ἀποδοχή τῆς θεότητας τοῦ Χριστοῦ και - τήν ἀλήθεια τῆς ἀναστάσεώς Του. Αὐτά μόνο λόγῳ τῆς ἡλικίας τῶν παιδιῶν. Ἀργότερα θά ζητούσαμε καί ἄλλα στοιχεῖα. Ἀντ᾽ αὐτῶν οἱ συντάκτες ζητοῦν προβληματισμό καί ἀπαρτισμένη γνώση προσδοκώμενη γιά τά παιδιά αὐτά. Τίς ὅποιες «ἀντιφάσεις», πού γιά μεγάλους θα μποροῦσε νά συζητηθοῦν σοβαρά καί ἀποδοτικά, στά παιδάκια ὅμως τῶν 8 χρόνων, μόνο σύγχυση και μπέρδεμα θά φέρνουν.

Ορθόδοξος Τύπος, 15/06/2012