Τριώδιο. «Δός μοι κατανύξεως πόθον»

Το κατανυκτικότατο Τριώδιο είναι ή κατ’ εξοχήν περίοδος του λει­τουργικού έτους πού έχει το χρώ­μα της συντριβής και μετανοίας, στάζει από το μέλι της ιεράς και ευλογημένης κατανύξεως. Οι πιστοί πού με ευλάβεια παρακολουθούν τις ιερές Ακολουθίες του, τούς κατανυκτικούς Ε­σπερινούς, τούς  Όρθρους, τις θείες Λει­τουργίες του ιερού Χρυσοστόμου και του Μεγάλου Βασιλείου, τις Προηγιασμένες Λειτουργίες, τα Μεγάλα Απόδειπνα, τις στάσεις των Χαιρετισμών του Ακάθι­στου Ύμνου, θερμαίνονται από τη χάρη του Παναγίου Πνεύματος και απολαμβά­νουν το θείο δώρο της κατανύξεως. Την περίοδο του Τριωδίου έκτος από τα κα­τανυκτικά τροπάρια της Παρακλητικής ψάλλονται και άλλοι κατανυκτικοί ύμνοι (κανόνες, αίνοι, ιδιόμελα, δοξαστικά) από το ομώνυμο βιβλίο της περιόδου, το Τριώδιο, πού μας κατανύσσουν με τα εξαίρετα βυζαντινά μέλη τους. Επίσης την περίοδο του Τριωδίου συμπλέκονται στις ιερές Ακολουθίες κατάλληλα ιερά Αναγνώσματα πού μας καλούν στην τα­πείνωση και στη μετάνοια και μας χειρα­γωγούν στην κατάνυξη. Αλλά τί είναι ή κατάνυξη; 

Κατάνυξη είναι ένα κέντημα της ψυχής – από το ρήμα «νύσσω», πού σημαίνει κεντώ, τρυπώ με αιχμηρό αντικείμενο. Κατάνυξη είναι «άμετεώριστος οδύνη ψυχής» κατά τον ορισμό του αγίου Ιωάννου της «Κλίμακος». Ένας γλυκός πόνος της ψυχής πού προέρχεται από τη συναίσθηση της άμαρτωλότητός μας και την επίσκεψη του θείου ελέους. Κατάνυξη είναι ή επι­στροφή στον εαυτό μας, στο χώρο της καρδιάς μας. Είναι το βίωμα πού βίωσε ό άσωτος υιός, ό όποιος μετά από μία πε­ρίοδο ασωτίας ήλθε στον εαυτό του και είπε: Θα επιστρέψω στον πατέρα μου και θα του πω: Πατέρα μου, αμάρτησα στον Θεό και σε Σένα. Δεν είμαι πλέον άξιος να ονομάζομαι παιδί σου. Μεταχειρίσου με σαν έναν από τούς μισθω­τούς σου (Λουκ. ιε’ 17-19).

Ή κατάνυξη δεν συμπλέει με την υπερ­ηφάνεια, τη φιλαρέσκεια και την αύτοδικαίωση. Είναι ή μακάρια κατάσταση της «συντετριμμένης και ταπεινωμένης καρδίας» πού ζει μέσα στη Χάρη του Θεού. Ό πιστός πού κατανύσσεται δεν λέει «Ό Θεός, ευχαριστώ σοι…», όπως ό φαρισαίος, αλλά ψελλίζει ίλαστήριες ικεσίες, όπως ό τελώνης. Δεν φλυαρεί ασταμάτητα, δεν γελάει με ηχηρά γέλια, όπως συνήθως γελούν αυτοί πού βρί­σκονται σε κατάσταση μετεωρισμού και διαχύσεως, άλλα είναι μία αυτοκυριαρχημένη προσωπικότητα, ήρεμη και συγ­κροτημένη. Δεν παραδίδεται στην οινο­ποσία και τη μέθη, στον κορεσμό της κοιλίας, στον παρατεταμένο ύπνο, διότι «ό κόρος των ευτελών τροφών κωλύει (εμποδίζει) την κατάνυξιν», σημειώνει ό άγιος Γρηγόριος ό Παλαμάς.

Στις καρδιές πού κατανύσσονται πα­ρατηρούνται πετάγματα πνευματικά. Ή Χάρις του Θεού εργάζεται μεγάλα και θαυμαστά. Συντελούνται συγκινητικές νεκραναστάσεις και θειες αλλοιώσεις της δεξιάς του Ύψιστου. Αμαρτωλοί μετανο­ούν, υπερήφανοι χαμηλώνουν, άσωτοι επιστρέφουν στην αγάπη του Πατέρα, αιχμάλωτοι των παθών αποκηρύσσουν τη φαύλη ζωή τους, τραυματισμένοι α­πό την αμαρτία άνθρωποι δείχνουν με πόνο στον Πνευματικό την πληγή τους και ομολογούν «ήμαρτον». Οι πιστοί πού κατανύσσονται ζουν μέσα στο κλί­μα της προσευχής, της μετανοίας και της ειρήνης. Ζουν ζωή καθαρή και αγία. Έχουν αχώριστο φίλο τους τον φύλακα άγγελο τους. Γράφει ό όσιος Ηλίας ό έκδικος ότι «στα δροσερά άνθη των λι­βαδιών, οι μέλισσες περιτριγυρίζουν τη βασίλισσα τους. Και την ψυχή πού έ­φθασε να βρίσκεται σε αδιάλειπτη κατά­νυξη, την περικυκλώνουν οι νοερές δυ­νάμεις σαν φίλες και οικείες και βοηθούν να εκπληρωθούν οι επιθυμίες της»..

Ή κατάνυξη είναι δώρο Θεού πού προσφέρεται για να γλυκαθεί ή ψυχή και να ποθεί τα ουράνια, γράφει ό Μέγας Βασίλειος. Αλλά το θείο δώρο της κατανύξεως δωρίζεται μετά από κατάλληλη προετοιμασία του πιστού. Αν ό πιστός προσπαθεί να κατανυγεί και δεν κατα-νύσσεται, αυτό σημαίνει ότι παρεμβάλ­λονται κάποια πάθη, πού εμποδίζουν την ψυχή του να κατανυγεί. Τα πάθη με την κατάνυξη δεν συμβιβάζονται. Αυτό να το έχουμε ύπ’ όψη μας και να επιμε­λούμαστε τον πνευματικό μας καταρτι­σμό. Βεβαίως δεν γνωρίζουμε εκ των προτέρων πότε θα μας επισκεφθεί ή Χά­ρις του Θεού για να κατανυγεί ή ψυχή μας. Αλλά εκείνο πού μπορούμε να κά­νουμε και πρέπει να το κάνουμε, είναι να καλλιεργούμε την κατάνυξη. Να ζητούμε τις γλυκές ώρες της προσευχής και της μελέτης του θείου λόγου. Να μελετούμε την Αγία Γραφή, ένα πνευματικό βιβλίο, κάποια σελίδα από τα πατερικά έργα, για να γλυκαίνεται και να κατανύσσεται ή ψυχή μας. Όταν κάποιος λόγος των θείων Γραφών προξενεί στην ψυχή μας κατάνυξη, να εμβαθύνουμε σ’ αυτόν, συμβουλεύει ό άγιος Ιωάννης της «Κλίμακος».

Δυστυχώς ό σύγχρονος άνθρωπος αν­τί να ζει πνευματικά, για να δημιουργούν­ται οι κατάλληλες προϋποθέσεις πού θα κατανύσσουν την ψυχή του, ζει άντιπνευματικά, με γέλια, φλυαρίες και δια­χύσεις, με υπερβολική χρήση των κινη­τών τηλεφώνων, της τηλεοράσεως και λοιπών οπτικοακουστικών μέσων της σύγχρονης τεχνολογίας. Όλα αυτά καλ­λιεργούν την εξωστρέφεια. Διαχέουν και μετεωρίζουν τον νου του άνθρωπου. Αλλά με τη διάχυση δεν έρχεται κατά­νυξη. Όσο πιο άντιπνευματικά ζει καν­είς, τόσο λιγότερο απολαμβάνει το θειο δώρο της κατανύξεως.

Άς κάνουμε φιλότιμη προσπάθεια να ζούμε στο εύκρατο κλίμα της κατανύξεως. Να παρακαλούμε τον άγιο Θεό να κατανύσσει τις ψυχές μας λέγοντας: «Κύριε, δός μοι κατανύξεως πόθον». Δώσε μου κατάνυξη και συντριβή καρδιάς. Δώσε ταπείνωση στη σκέψη μου, δάκρυα με­τανοίας και εξομολογήσεως στους ο­φθαλμούς μου και ύμνους δοξολογίας στα χείλη μου, για να Σε υμνώ και να Σε δοξάζω στους αιώνες των αιώνων.

 «Ο ΣΩΤΗΡ» -kantonopou/