Αγία Αικατερίνη η πάνσοφος (25 Νοεμβρίου)

Αγία Αικατερίνη η πάνσοφος (25 Νοεμβρίου)

Πρωτ. π. Γεωργίου Παπαβαρνάβα

Ημερήσια αθηναΐκή Εφημερίδα, καθώς και μεγάλος ιδιωτικός τηλεοπτικός Σταθμός, με αφορμή την Εθνική Εορτή της 28ης Οκτωβρίου απηύθυναν σε νέους, μεταξύ των οποίων και μαθητές Λυκείου, που συνάντησαν τυχαία στον δρόμο, το ερώτημα “τί γιορτάζουμε σήμερα και γίνονται δοξολογίες και παρελάσεις”. Οι περισσότεροι δήλωσαν άγνοια, άλλοι δε είπαν τα πιο απίθανα πράγματα, όπως “γιορτάζουμε τους Τούρκους, τους Γερμανούς” και διάφορα άλλα τέτοια κωμικοτραγικά. Αυτή η κατάσταση προκαλεί όχι τόσο έκπληξη, όσο πόνο αφού είναι κοινό μυστικό ότι η παιδεία στον τόπο μας περνά βαθειά κρίση και η ευθύνη βαρύνει περισσότερο εμάς τους μεγαλυτέρους και λιγότερο τα παιδιά. Βέβαια δεν είναι το μοναδικό κομμάτι της Ιστορίας μας που αγνοούμε. Για τον Ελληνισμό της Ιωνίας που ήταν ριζωμένος στα αγιασμένα εκείνα χώματα τέσσερις χιλιάδες χρόνια και άνθησε και μεγαλούργησε και ξαφνικά βρέθηκε χωρίς πατρίδα, ξεριζωμένος και κηνυγημένος (εννοείται, φυσικά, όσοι επέζησαν) πολύ λίγα γνωρίζουμε και ελάχιστα πράγματα μαθαίνουν τα παιδιά στα Σχολεία. Αλλά η παιδεία στον τόπο μας δεν χωλαίνει τόσο στο θέμα παροχής γνώσεων, όσο στον ποιόν προσανατολισμό έχει και τί πολίτες θέλει να διαμορφώση.

Στην Ρωμηοσύνη, το λεγόμενο Βυζάντιο, η παιδεία απευθυνόταν στον όλο άνθρωπο και σκοπό είχε να τον κάνη όντως άνθρωπον, δηλαδή να τον κατευθύνη από τα ευτελή και χαμερπή στα υψηλά, αφού άλλωστε αυτό σημαίνει άνθρωπος, άνω θρώσκω, κοιτάζω ψηλά. Όπως πολύ επιγραμματικά τονίζει ο Μέγας Βασίλειος: “Τα τετράποδα πάντα προς την γην βλέπει και προς την γαστέρα νένευκεν· ανθρώπω δε ετοίμη προς ουρανόν η ανάβλεψις.” Απευθυνόταν όχι μόνο στο μυαλό αλλά και στην καρδιά και κυρίως εκεί. Και ομιλώντας για καρδιά δεν αναφερόμαστε στο σωματικό όργανο, αλλά την πνευματική καρδιά, το κέντρο των πνευματικών λειτουργιών του ανθρώπου. Μια παιδεία που δεν ενδιαφέρεται για τον όλο άνθρωπο, για το ήθος, τον χαρακτήρα και την προσωπικότητά του, αλλά αρκείται μόνο στην μετάδοση ξηρών γνώσεων, δεν μπορεί να είναι και δεν είναι ολοκληρωμένη παιδεία. Η Αγία Αικατερίνη με τον βίο και την πολιτεία της αφήνει να φανή καθαρά ο σκοπός και ο προσανατολισμός μιας σωστής και αληθινής παιδείας.

Στα συναξάρια και τα υμνολογικά κείμενα, η Αγία Αικατερίνη ονομάζεται πάνσοφος, όχι απλώς σοφή, αλλά πάνσοφος. Είχε σπουδάσει και γνώριζε σχεδόν όλες τις Επιστήμες της εποχής της, πράγμα πολύ σπάνιο και για εκείνη την εποχή. “Αύτη πάσαν παιδείαν Ελληνικήν και Ρωμαΐκήν άκρως εγγυμνασθείσα, Ομήρου τε και Βιργιλίου του Ρωμαίων μεγίστου Ποιητού, Ασκληπιού τε και Ιπποκράτους και Γαληνού των Ιατρών, Αριστοτέλους τε και Πλάτωνος, Φιλιστίωνός τε και Ευσεβίου των Φιλοσόφων και όση Ρητορική εφευρέθη τω κόσμω, ου μην δέ, αλλά και πάσαν λέξιν γλωσσών μεμαθηκυία, εις έκπληξιν έφερεν ου μόνον τους ορώντας αυτήν, αλλά γε και τους ακούοντας περί της φήμης και σοφίας και παιδείας αυτής”. Αυτό όμως πού, κατ’ εξοχήν, φανερώνει το πλήρωμα της παιδείας που κατείχε δεν είναι μόνο τα όσα προαναφέρθηκαν και τα οποία είναι πράγματι θαυμαστά, αλλά κυρίως ο πλούτος της καρδιάς της. Ήταν κάτοχος της “άνωθεν σοφίας”, η οποία δεν φουσκώνει τα μυαλά, αλλά πλαταίνει την καρδιά έτσι που να χωρά όλη την οίκουμένη. Καλωσυνάτη και ταπεινή καθώς ήταν είχε απλότητα στους τρόπους, αλλά και σταθερότητα στις αποφάσεις της και αυτό φάνηκε καθαρά τον καιρό του μαρτυρίου της. Με την αληθινή σοφία που κατείχε εξευτέλισε τους ειδωλολάτρες ρήτορες και άφησε να φανή καθαρά ότι η πίστη τους είναι ψεύτικη και τα λόγια τους σκέτη φλυαρία. “Και ρητόρων έπαυσας τας φληνάφους ρήσεις πολύαθλε”, ή σε άλλο ύμνο, “τω Χριστώ την ευχαριστίαν εν νυκτί και ημέρα προσέφερεν· τα δε είδωλα καθείλε και τους ταύτα αφρόνως λατρεύοντας, ρητόρων την γνώσιν καταπτύσασα”.

Οι γνώσεις γύρω τα ανθρώπινα επιτεύγματα σε όλους τους τομείς είναι χρήσιμες, όπως και η μελέτη και ενασχόληση με τα βιβλία, διότι ακονίζει το μυαλό και ανοίγει νέους ορίζοντες. Ιδιαίτερα κρίνεται απαραίτητη η γνώση της Ιστορίας και κατά κύριο λόγο της Ιστορίας του τόπου μας αφού, όπως έχει πολύ σωστά λεχθεί, “έθνος που δεν γνωρίζει την Ιστορία του είναι καταδικασμένο να αποθάνη”. Όμως για τα λεγόμενα υπαρξιακά προβλήματα του ανθρώπου, όπως π.χ. γιατί γεννηθήκαμε, ποιός είναι ο σκοπός της ζωής μας, γιατί πεθαίνουμε, τί υπάρχει μετά θάνατον, το αν υπάρχει Κόλαση και Παράδεισος κ.λ.π., δεν είναι σε θέση να προσφέρη λύση η ανθρώπινη γνώση, αλλά μόνον η Θεολογία, δηλαδή η Αλήθεια που μας αποκάλυψε ο Ίδιος ο Τριαδικός Θεός και βιώνεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία. Η Ορθόδοξη Θεολογία προσφέρει λύση σε όλα τα προβλήματα του ανθρώπου. Του παρέχει ουσιαστική βοήθεια, αφού του μαθαίνει τον τρόπο να τα αντιμετωπίζη και τελικά να τα υπερβαίνη.

Η Αγία Αικατερίνη ως φορέας της ανθρώπινης σοφίας και παιδείας, αλλά πρωτίστως και κυρίως της κατά Θεόν, φανερώνει καθαρά με την φωτεινή ζωή της, ότι αληθινή παιδεία είναι εκείνη η οποία δεν παρέχει απλώς ξερές γνώσεις, αλλά κυρίως πλάθει ψυχές, δημιουργεί ήθος και τελικά μεταμορφώνει την ύπαρξη.

Εκκλησιαστική Παρέμβαση, Νοέμβριος 1997