Κωνσταντίνος Δεληγιάννης, Ο Ιερός Κλήρος, πρόδρομος του αγώνος των Ελλήνων δια την ελευθερίαν των, το 1821

Ὁ Ἱερὸς Κλῆρος, πρόδρομος τοῦ ἀγῶνος τῶν Ἑλλήνων διὰ τὴν ἐλευθερίαν των, τὸ 1821

Τοῦ κ. Κων. Δεληγιάννη, Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ Βυζαντινῆς Ἀρχαιολογίας

Τὴν περίοδο αὐτὴ προβάλλεται τηλεοπτικὴ ἐκπομπὴ γιὰ τὴν Ἐθνεγερσία. Στὴ σειρὰ αὐτὴ ἀκούστηκαν καὶ μερικὲς ἄστοχες θέσεις γιὰ τὸν ρόλο τοῦ Ἱ. Κλήρου. Πέραν τῶν λεγομένων ἀπὸ τὸν ἀνιστόρητο τηλεσχολιαστή, εἶναι ἱστορικὰ ἀποδεδειγμένη ἡ συμβολὴ Ἀρχιερέων, Ἱερέων καὶ Μοναχῶν γιὰ τὴν ἀποτίναξη τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ. Πλῆθος ἐπωνύμων καὶ ἀνωνύμων κληρικῶν, κινούμενοι ἀπὸ ἀγάπη πρὸς τὴν Πατρίδα καὶ τὴν πίστη τους, ἔπαιξαν οὐσιαστικὸ καὶ ἀποφασιστικὸ ρόλο στὸν ξεσηκωμὸ τοῦ Γένους. Ἀναπτέρωναν τὸ ἠθικό του, ἐνίσχυαν τὴν πίστη καὶ τὴν ἐλπίδα του, γιὰ τὸ ποθούμενο ξημέρωμα.

Ὁ Κλῆρος ὑπῆρξε ὁδηγὸς καὶ στήριγμα τῆς φυλῆς, ἀλύγιστος στὸ ὑψηλὸ καθῆκον του. Μὲ τὴν ἐπαγρύπνησή του διατηρήθηκε ἡ Ἑλληνικὴ γλώσσα καὶ ἡ ὀρθὴ πίστη.Ὅποιος ἀμφιβάλλει δὲν εἶναι μόνο ἀνιστόρητος, ἀλλὰ δὲν ἔχει καμία ἐπαφὴ μὲ τὴν Ἑλληνικὴ πραγματικότητα. Οἱ ἀντικειμενικοὶ ἐρευνητὲς γνωρίζουν καὶ ὑποστηρίζουν ὅτι ἡ ἰδεολογικὴ δύναμη, ποὺ κράτησε ὄρθιο καὶ ἑνιαῖο τὸ Γένος μας στοὺς αἰῶνες, συντηρώντας τὴν ὑποστασιακὴ πίστη ὑπάρξεως καὶ τὸ προετοίμασε γιὰ τὸν ξεσηκωμό του, ἦταν ὁ Ὀρθόδοξος Κλῆρος(1).

Μὲ πλήρη καὶ ἀποστολικὴ συνείδηση, διαφύλαξε ὄχι μόνο τὴν πίστη, ἀλλὰ καὶ τὴν ἰθαγένεια τῆς μνήμης καὶ τῆς γλώσσας.Τὴν ὑπόστασή μας τὴν ὀφείλουμε στὴν ὀρθόδοξη πίστη μας. Οὐσία καὶ ἀρτηρία ζωῆς τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους.Ἡ Ἐκκλησία κράτησε ζωντανὴ τὴ μνήμη τῆς καταγωγῆς ὡς μοναδικὴ ἐγγύηση καὶ ὑποθήκη ἐλευθερίας. Πρὸς ἐπίρρωσιν τῶν ἀνω τέρω θὰ μνημονεύσουμε ἐπιγραμματικά, τί ἀναφέρουν γιὰ τοὺς Νεομάρτυρες, καταξιωμένοι ἱστορικοί: Ὁ Κων. Σάθας στὴ «Μεσαιωνικὴ Βιβλιοθήκη» του, ἀπαριθμεῖ μεγάλο ἀριθμὸ κληρικῶν ὑπὲρ τῆς Χριστιανικῆς Πίστεως καὶ Πατρίδος μαρτυρησάντων, καὶ τοῦτο μέχρι τὸ 1811.

Ὁ ἀείμνηστος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν Χρυσόστομος Παπαδόπουλος, καθηγητὴς τῆς Ἱστορίας στὸ Πανεπιστήμιο(2) στὸ σύντομο βιβλίο του γιὰ τοὺς Νεομάρτυρες δίνει τὴ βιογραφία καὶ τὸ μαρτύριο ἑκατὸν τριάκοντα νέων Ἁγίων Μαρτύρων τῆς Ὀρθοδοξίας στὴν περίοδο τῆς Ἐπαναστάσεως.

Ὁ Σπ. Τρικούπης στὸν Α´ τόμο τῆς Ἱστορίας του περιγράφει τὴν «αἱμοσταγῆ διήγησιν τῶν τραγικῶν συμβάντων ἐν Κωνσταντινουπόλει», ὅπου μόνο ἐκεῖ στὶς ἡμέρες τῆς Ἐπαναστάσεως «δεκακισχίλιοι θυσιάσθησαν».

Ὁ Pouqueville, στὴν «Ἱστορία τῆς Ἑλληνικῆς Ἀναγεννήσεως» περιγράφει πώς, ὅταν ἦταν πρόξενος στὴν Πάτρα, «συχνάκις εὑρέθην ὁ ἴδιος εἰς τὸ μαρτύριον, τὸ ὁποῖον εἶχε διατάξει ὁ ἴδιος ὁ Γιουσοὺφ πασάς».«Καὶ ἐνῶ οἱ μοναχοὶ καὶ λοιποὶ κληρικοὶ προσηύχοντο, οἱ δήμιοι εἰρωνικῶς τοὺς ἔλεγον νὰ παρακαλέσουν τὸν Ἐσταυρωμένον Θεὸν διὰ νὰ τοὺς σώσει».

Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης στὸ Νέον Μαρτυρολόγιον(3) ἀρχίζει τὴν διήγησή του συγκινητικὰ ἀναφέροντας: «Αἴνους καὶ ὠδάς, οἱ φίλαθλοι σὺν πόθω, ἄδωμεν ἀεί, τοῖς νέοις τῶν Μαρτύρων…», ὑπογραμμίζοντας ὁ Ἅγιος Νικόδημος τὸν ἀνακαινισμὸ ὅλης τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, τὸ παράδειγμα ὑπομονῆς, καρτερίας καὶ θάρρους.

Ὅλα τὰ ἔτη τῆς φοβερῆς σκλαβιᾶς, ἡ Ἐκκλησία, ὁ Πατριάρχης, οἱ Μητροπολίτες, Ἐπίσκοποι, ὁ ἁπλὸς παπάς, διάκος καὶ μοναχὸς γέμιζε τὴν καρδιὰ τοῦ κάθε ραγιὰ μὲ Χριστὸ καὶ Ἑλλάδα. Προσπαθοῦσαν οἱ Ἅγιοι Πατέρες νὰ διατηρήσουν τὰ ἱερὰ καὶ τὰ ὅσιά μας, τὴν ἱστορία μας, τὶς παραδόσεις μας καὶ τοὺς θρύλους μας.Ἡ Ἐκκλησία μὲ μιὰ συνοδικὴ πράξη τοῦ 1593 ἐπὶ Ἰερεμία τοῦ Β´ τοῦ Τρανοῦ, ποὺ ἐχρημάτισε Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης, ἐπανειλημμένα τὰ ἔτη 1572–1595, ξαναζωντάνεψε τὴν παιδεία στὸν ὑπόδουλο Ἑλληνισμό, ἀφοῦ ἡ πράξη αὐτὴ ὅριζε στοὺς κατὰ τόπους Ἐπισκόπους νὰ μεριμνήσουν γιὰ τὴν σύσταση καὶ συντήρηση σχολείων «ὥστε τὰ θεῖα καὶ ἱερὰ γράμματα δύνασθαι διδάσκεσθαι βοηθεῖν δὲ κατὰ δύναμιν τοῖς ἐθέλουσι διδάσκειν καὶ τοῖς μαθεῖν προαιρουμένοις, ἐὰν τῶν ἐπιτηδείων χρείαν ἔχωσιν».Στὰ ταπεινὰ σχολεῖα, ποὺ ἱδρύθηκαν πλησίον τῶν Ἐπισκοπῶν, ἐκκλησιῶν καὶ Ἱερῶν Μονῶν δίδασκαν κληρικοὶ καὶ μοναχοί, ἀπὸ τοὺς ὁποίους πολλοὶ ἀπέκτησαν ἐξαιρετικὴ φήμη. Ἡ ἁγιογραφία, ἡ τέχνη τοῦ ψηφιδωτοῦ, τὰ ξυλόγλυπτα τέμπλα, περιθυρώματα, θρόνοι, θυρόφυλλα, ἀναλόγια, ἐπιτάφια, κεντητικὰ ἄμφια, καλύμματα ἁγίων τραπεζῶν, εἶναι ἔργα μοναχῶν καὶ λοιπῶν κληρικῶν.

Κάνοντας ἕνα ταπεινὸ καὶ εὐλαβικὸ μνημόσυνο νεομαρτυρικῶν μορφῶν, ὀνομαστικὰ μόνο ἀναφέρουμε λίγες, ἐλάχιστες μεγάλες μορφές, ὅπως τοῦ Ἁγίου Σεραφείμ, Ἀρχιεπισκόπου Φαναρίου καὶ Νεοχωρίου τῆς εὐάνδρου Θεσσαλικῆς γῆς, ποὺ «ἐπειδὴ εὐθαρσῶς ἠρνήθη νὰ ἀλλαξοπιστήσει, ὑπεβλήθη εἰς ἀνελεῆ ξυλοδαρμόν, εἰς κοπὴν τῆς ρινός του, εἰς συμπίεσιν τοῦ σώματός του διὰ τοποθετήσεως ἐπʼ αὐτοῦ μεγάλου λίθου, εἰς κοπὴν τῶν σαρκῶν του καὶ τέλος εἰς ἀπαγχονισμόν. Ἀφοῦ ἀπέκοψαν τὴν κεφαλήν του μετʼ ἄλλων κεφαλῶν Χριστιανῶν, τὰ μετέφεραν εἰς τὸν ἐπικεφαλῆς πασᾶν τῶν Τρικάλων»(4).

Μιὰ ἄλλη ἐπίσης μαρτυρικὴ μορφὴ εἶναι ὁ Τρίκκης Διονύσιος ὁ Φιλόσοφος, σχεδὸν συνομήλικος τοῦ Ἁγίου Σεραφείμ. Αὐτὸς περισσότερο τολμηρός, ἀποφασιστικός, ἐνθουσιώδης, ἁγνὸς καὶ ὀνειροπόλος, ἀφοῦ συνελήφθη ἀπὸ πράκτορες τοῦ Σουλτάνου γιὰ τὶς ἐθνικές του δραστηριότητες «ἐγδάρη δημοσίως ζωντανὸς καὶ ἀφοῦ ἐγέμισαν τὸ δέρμα μὲ ἄχυρα τὸν περιέφεραν στὴν πόλη γιὰ παραδειγματισμό. Ὁ ἐπιχώριος Πασὰς ἔκοψε καὶ τὰ κεφάλια τριακοσίων ὀπαδῶν του, πολλῶν καλογήρων καὶ παπάδων καὶ τὰ ἔστειλε πεσκέσι στὴν Πύλη»(5). Ἐπειδὴ ἦταν γνωστὸς λόγω τῆς μορφώσεώς του καὶ στοὺς εὐρωπαϊκοὺς κύκλους, τὸ μαρτύριό του εἶχε εὐρύτατη ἀπήχηση σὲ ὅλη τὴν Εὐρώπη.

Πανομοιότυπο εἶναι καὶ τὸ μαρτύριο τοῦ Ἁγίου Πατρὸς ἡμῶν Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, μάρτυρα, ἐθνεγέρτου καὶ Ἐθναποστόλου. Φωτεινὴ μορφὴ γιὰ μᾶς τοὺς Νεοέλληνες. Ἀποτελεῖ τὴν πιὸ ἀσφαλῆ καὶ δοκιμασμένη βάση γιὰ τὴν ἐθνική μας ἀνέλιξη καὶ πρόοδο.

Ἐκεῖ ποὺ φαίνεται ὅλη ἡ βαρβαρότητα τοῦ Τούρκου εἶναι τὸ Μαρτύριο τοῦ Πατριάρχου Γρηγορίου τοῦ Ε´.Ἐπειδὴ ὅμως ἔχουν γραφεῖ καὶ ἐμπαθεῖς ἀπόψεις γιὰ τὴν μεγάλη αὐτὴ Πατριαρχικὴ προσωπικότητα, θὰ ἀσχοληθοῦμε εἰδικὰ γιʼ αὐτὸν σὲ ἄλλη μας ἐπιφυλλίδα.

Ἀπὸ τὸ νέφος τῶν Ἱερομαρτύρων καὶ Ἁγίων τῆς Ὀρθοδοξίας δόθηκαν ἐλάχιστα ψήγματα τῆς μαρτυρίας καὶ τοῦ μαρτυρίου τῆς Ἐθνεγερσίας. Ἐν κατακλείδι ὁ Ἱερὸς Κλῆρος μὲ τὴ παρουσία του στὴν Ἐθνεγερσία ἔγινε σύμβολο καὶ ἐγγύηση τῶν πολιτιστικῶν καὶ πνευματικῶν ἐπιδιώξεων τῆς Οἰκουμένης.

Σήμερα νιώθουμε φτωχοὶ καὶ ἀδιάκοπα ταπεινωμένοι ἀπʼ αὐτούς, ποὺ κατὰ καιροὺς κατευθύνουν τὶς τύχες μας. Ὅμως δική μας περιουσία εἶναι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας. Τί σημαίνει γιὰ μᾶς Ὀρθοδοξία καὶ πόσο πιὸ πάνω δικαιωματικὰ βρίσκεται ἡ Ἐκκλησία ἀπὸ τὸ Ἔθνος, μόνο οἱ ἀληθινοὶ γεμάτοι πόνο Ἕλληνες μποροῦν νὰ τὸ ἐννοήσουν. «Ἡ Ὀρθοδοξία μὲ τὴν δημοκρατική της οἰκουμενικότητα», ὅπως ἔγραφε ὁ π. Ἰουστῖνος Πόποβιτς, «ἔδωσε τὸ σωστὸ αἰώνιο τόνο στὸ Ἔθνος μας καὶ ἀποκάλυψε στὴ συνείδησή του τὰ ἔσχατα τῆς ἀλήθειας». Γι΄ αὐτὸ βγῆκε ἀπὸ τὰ σπλάχνα της τέτοιο πάθος ἐλευθερίας, ἐλευθερίας, ποὺ ἀνέβηκε κατὰ τὸ δίδαγμα τοῦ Θεανθρώπου, πάνω ἀπὸ τὸ θάνατο. Ἐκεῖνοι ποὺ ἀληθινὰ γνωρίζουν τὸ βάθος τῆς Ὀρθοδοξίας, ἔχουν βαθιὰ νιώσει πὼς σὲ καμία ἄλλη θρησκεία, σὲ καμία ἄλλη χριστιανικὴ ὁμολογία δὲ μπορεῖ νὰ συμπερπατήσει ἁρμονικὰ τὸ Ἔθνος μας.

Εἴμαστε ὑπερήφανοι γιὰ τὴν πίστη μας, ἕτοιμοι νὰ ὁμολογήσουμε γι΄ αὐτή, νὰ τὴν ἐκφράσουμε, ἀλλὰ χωρὶς νὰ ἀμφιβάλλουμε, χωρὶς νὰ ἀναρωτιόμαστε. Ἡ Ὀρθοδοξία, γιὰ τὴν ὁποία πολέμησε ὁ κλῆρος καὶ ὁ λαός μας, ἀναπηδᾶ ἀπὸ τὸ αἷμα τῶν ἀληθινῶν Ἑλλήνων. Ἡ περιουσία τῆς Ὀρθοδοξίας, τοῦ λαοῦ μας ἀνθίζει πάνω σὲ πέτρες, σὲ κόκκαλα ἡρώων καὶ ἱερομαρτύρων, εἶναι ἀνάβαση σεμνὴ καὶ περήφανη.

Ὑποσημειώσεις

(1). Γ. Μεταλληνοῦ, Ἡ συνέχεια τοῦ Γένους μετὰ τὴν Ἅλωση, στὸ «Ἡ Ἅλωση τῆς Πόλης». ἐκδ. Ἀκρίτας, σελ. 314 καὶ ἑξῆς καὶ Κ. Σάθα, Τουρκοκρατούμενη Ἑλλάς, Α´, σ. 215 καὶ ἑξῆς καὶ Γ´ τόμος, σελ. 230.

(2). Χ. Παπαδοπούλου, «Ἠπειρώτικα Χρονικά», Η´ τόμ., 150 καὶ ἑξῆς καὶ «Οἱ Νεομάρτυρες», σελ. 31.

(3). Ἁγίου Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, ἐκδ. Ἀστήρ, 1961, σ. 10 καὶ ἑξῆς. 4. Σάθα, ὁ.π., σελ. 210 καὶ π. Βασι- λείου, (Θ.Η.Ε.), τόμ. 11, σ. 52 – 53. 5. Ἰ. Γριτσόπουλος, Ἐπ. Διονύσιος, στὴ Θ.Η.Ε., τόμ. 5, σ. 31– 32.

«Ορθόδοξος Τύπος» 11/03/2011