Λόγος για την προσευχή (Αγίου Γρηγορίου Νύσσης )

«... Αν αποφεύγεις λοιπόν τη συνοίκηση του θηρίου, προφυλάξου από την κεφαλή, δηλαδή την πρώτη προσβολή του κακού. Σ’ αυτό μας οδηγεί η εντολή του Κυρίου με την αινιγματική διατύπωση· «αυτός θα σου πληγώσει τη φτέρνα κι εσύ θα του πληγώσεις την κεφαλή»· μη δώσεις, δικαίωμα στο ερπετό να εισέλθει βαθύτερα έρποντας ύπουλα και θέλοντας από την αρχή να μπάσει όλο του το συρμό. Μείνε στα απαραίτητα· ας είναι προϋπόθεση στη μέριμνά σου για τη ζωή η ικανοποίηση της ανάγκης σου από το βρισκόμενο. Αν τώρα ο σύμβουλος της Εύας ανοίξει και μαζί σου διάλογο για το ωραίο στην όψη και το γλυκό στη γνώση και ζητήσεις μαζί με το ψωμί σου το προσφάγι αυτό και ό,τι παρασκευάζεται με τις νοστιμιές αυτές κι έπειτα από αυτές απλώνεις την επιθυμία σου έξω από τα απαραίτητα πράγματα, τότε θα δεις το ύπουλο ερπετό να έρ­πει στα κρυφά προς την πλεονεξία. Αφού δηλαδή σύρθηκε από την αναγκαία τροφή στο προσφάγι, θα προχωρήσει σε ό,τι ευχαριστεί τα μάτια, ζητώντας σκεύη λαμπρά, υπηρέτες λεπτούς, ανάκλιντρα ασημένια, στρώματα πουπουλένια, σκεπάσματα διάφανα και χρυ­σοκέντητα, θρόνους, τρίποδα, προσόψια, κρατήρες, καράφες, ψύκτες, οινοχόες, νιπτήρες, λάμπες, θυμιατήρια και τα παρόμοια. Και αυτός είναι ο λόγος που εισέρχεται η επιθυμία της πλεονεξίας, για να μη λείπουν όλα αυτά τα παρασκευάσματα, χρειάζονται εισοδή­ματα, με τα οποία θα προμηθευτούμε τα απαιτούμενα. Πρέπει λοι­πόν ο τάδε να κλάψει και να θρηνήσει ο σύσκηνος και πολλοί να γί­νουν αξιολύπητοι χάνοντας τις περιουσίες τους, ώστε με τα δάκρυα εκείνων να κερδίσει σε λαμπρότητα το θέαμα του τραπεζιού του δικού του. Όταν όμως περιτυλίξει το φίδι και αυτούς και γεμίσει την κοιλιά με όσα επιθυμεί, στη συνέχεια μετά τον κορεσμό, σέρνεται κουλουριαστό στη λύσσα της ασέλγειας κι αυτό είναι το έσχατο κακό για τους ανθρώπους. Για να μη γίνει λοιπόν τίποτε από αυτά, μας περιορίζει τη ζωή στον πορισμό του ψωμιού και το προσφάγι που ζητεί είναι ό,τι παρασκευάζει για σένα η ίδια η φύση σου. Και αυτό είναι κυρίως η αγαθή συνείδηση, που γλυκαίνει το ψωμί με τη σωστή μετάληψή του. Αν θέλεις τώρα να ευχαριστήσεις και το λαιμό σου, προσφάγι σου ας είναι η ένδεια και να μη προσθέτεις κόρο στον κόρο ούτε να αμβλύνεις την όρεξη με την κραιπάλη, αλλά να βάζεις μπροστά από το φαγητό σου τους ιδρώτες της εντο­λής· «με ίδρωτα και κόπο θα τρως το ψωμί σου». Βλέπεις ποιο εί­ναι το πρώτο καρύκευμα που κάνει ο Λόγος.

Σου φτάνει ν’ απασχολείς το νου σου ως αυτό το βαθμό της ανάγκης ή μάλλον να μπλέξεις την ψυχή σου ως αυτό το σημείο με τις μέριμνες για το ψωμί. Αλλά πες σ’ αυτόν που βγάζει το ψωμί από τη γη, πες σ’ αυτόν που τρέφει τα κοράκια και δίνει τροφή σε κάθε σάρκα και που ανοίγει το χέρι του και γεμίζει από χαρά κάθε ζωντανή ύπαρξη·. Εσύ μου έδωσες τη ζωή, εσύ να μου δώσεις και τα εφόδια για τη ζωή· «εσύ δώσε μου το ψωμί», δηλαδή, είθε να έχω την τροφή μου από τους δίκαιους κόπους μου. Γιατί, αν ο Θεός είναι η δικαιοσύνη, δεν παίρνει από το Θεό το ψωμί του αυτός που φροντίζει την τροφή του με τάση πλεονεξίας. Εσύ ο ίδιος είσαι κύριος της προσευχής σου, αν δεν έκλεψες από τους άλλους την ευπορία σου, αν τα κέρδη σου δεν προέρχονται από δάκρυα, αν για να κορεσθείς εσύ δεν πείνασε κάποιος, αν δε στέναξε κανένας για την αφθονία σου, αυτό είναι πραγματικά ψωμί Θεού, καρπός δικαιοσύ­νης, στάχυ της ειρήνης, ανόθευτο κι αμόλυντο από τους σπόρους των ζιζανίων. Αν όμως ενώ καλλιεργείς ξένα χωράφια κι έχεις στο μάτι άδικα κέρδη και κατοχυρώνεις με συμβόλαια τα άδικα αποκτή­ματά σου, και μετά από αυτά ζητάς από το Θεό, «δώσε μου το ψωμί», κάποιος άλλος ακούει την προσευχή σου κι όχι ο Θεός. Για­τί τον καρπό της αδικίας τον καρποφορεί η εχθρική μας φύση. Όποιος επιδιώκει τη δικαιοσύνη, δέχεται το ψωμί του από το Θεό, ενώ όποιος καλλιεργεί την αδικία, τροφοδοτείται από τον εφευρέτη της αδικίας. Παρατηρώντας λοιπόν τη συνείδησή σου κάνε την αί­τηση για το ψωμί στο Θεό, γνωρίζοντας ότι δεν υπάρχει σχέση του Χρίστου με το Βελίαλ. Κι αν προσφέρεις δώρα από αδικία, το δώρο σου είναι ανταπόδοση σκυλιού και πληρωμή πόρνης. Κι αν από άμιλλα κάνεις λαμπρότερα δώρα, θ’ ακούσεις τον προφήτη ν' απο­στρέφεται την προσφορά τέτοιων δώρων. «Γιατί τόσο πλήθος θυ­σιών σ' εμένα; λέει ο Κύριος· έχω άφθονα ολοκαυτώματα, και δε θέλω λίπος αρνιών και αίμα ταύρων και τράγων το θυμίαμα», λέει, «το σιχαίνομαι». Αλλού αυτόν που θυσιάζει μοσχάρι τον θεωρεί όπως εκείνον που σκοτώνει σκύλο. Αν λοιπόν το ψωμί σου το έλαβες από τον Κύριο, δηλαδή το απόχτησες από δίκαιους κόπους, τότε μπορείς να του προσφέρεις από τους καρπούς της δικαιοσύ­νης.

Καλή όμως είναι και η προσθήκη του «σήμερα». Γιατί λέει· «τον άρτον τον επιούσιον δος ημίν σήμερον». Αυτός ο λόγος είναι άλλο πνευματικό δίδαγμα, για να μάθεις μ’ αυτό που λες ότι η αν­θρώπινη ζωή είναι εφήμερη. Μόνο το παρόν ανήκει στον καθένα· η ελπίδα για το μέλλον μένει άδηλη· γιατί «δε γνωρίζομε τι θα φέρει η αυριανή ημέρα». Γιατί να φροντίζομε και να ταλαιπωρούμαστε και για τα μελλοντικά; «Είναι αρκετή», λέει, «για κάθε μέρα η δική της κακία», και λέγοντας κακία εννοεί την κακοπάθεια. Γιατί να φροντίζομε για το αύριο; Γι' αυτό, με όσα ορίζει το σήμερα, σου απαγορεύει τη φροντίδα για το αύριο, και σχεδόν σου το λέει ρητά, ότι αυτός που δίνει την ημέρα, σου δίνει και όσα συντελούν στην ημέρα. Ποιος ανατέλλει τον ήλιο; Ποιος εξαφανίζει το σκότος της νύχτας; Ποιος σου δείχνει την λάμψη του φωτός; Ποιος στρέφει τον ουρανό, ώστε να έρθει ο ήλιος πάνω από τη γη; Αυτός λοιπόν που σου δίνει τόσες μεγάλες δωρεές, έχει τάχα ανάγκη να συνεργήσεις εσύ για να συμπληρώσεις τις ανάγκες του σώματός σου; Ποια προσπάθεια καταβάλλει η φύση των αλόγων ζώων για τη ζωή τους; Ποια είναι τα χωράφια των κορακιών; Ποιες είναι οι αποθήκες των αετών; Δεν είναι κοινή για όλα χορηγία ζωής το θείο θέλημα, που περικρατεί τα πάντα;

Έπειτα το βόδι, το γαϊδούρι ή κάποιο άλλο ζώο έχει κάποια αυτοδίδακτη φυσική μάθηση και μ' αύτη οικονομεί ωραία το πα­ρόν, ενώ για τα παραπέρα καμιά φροντίδα, και εμείς χρειαζόμαστε συμβούλους για να καταλάβαμε ότι η σαρκική ζωή είναι σημαδεμέ­νη από το θάνατο και προσωρινή; Δε μας διδάσκουν τα παθήματα των άλλων; Δε δείχνομε φρόνηση για τη ζωή μας; Τι ωφελήθηκε από την πολλή προετοιμασία εκείνος ο πλούσιος, που συμπεριφερόταν ανόητα με κούφιες ελπίδες, γκρεμίζοντας, οικοδομώντας, συνάγοντας και απολαμβάνοντας, κλείνοντας ανόητα μέσα στις αποθήκες του πολλά πολλά χρόνια; Μία μόνο νύχτα δεν ξετίναξε όλα εκείνα που έλπιζε στα ονειροπολήματά του, σαν ένα μάταιο όνειρο που ήταν μάταια πλασμένο; Η σωματική ζωή είναι του πα­ρόντος μόνο, ενώ αυτή που ελπίζομε είναι της ψυχής. Το λάθος είναι της ανθρώπινης ανοησίας στη χρήση της μιας και της άλλης, που παρατείνει τη σωματική ζωή στις ελπίδες του μέλλοντος, ενώ την ψυχική την περιορίζει στην απόλαυση των παρόντων. Γι’ αυτό η Ψυχή, επειδή ασχολείται με το φαινόμενο, αποξενώνεται κατ’ ανάγκην από την πραγματική κι αληθινή ελπίδα. Όταν όμως στηρίζει την ελπίδα της στα άστατα πράγματα, ούτε αυτά κρατεί ούτε εκείνα έχει.

Με αυτή λοιπόν τη συμβουλή της προσευχής ας διδαχθούμε τι πρέπει να ζητήσομε σήμερα και τι αργότερα. Για το σήμερα μάς χρειάζεται το ψωμί· η βασιλεία είναι η μελλοντική μας μακαριότη­τα. Λέγοντας «τον άρτον» περιλαμβάνει κάθε σωματική ανάγκη. Αν είναι αυτά τα αιτήματά μας, τότε θα γίνει φανερό στο νου όποιου προσεύχεται, ότι ασχολείται με τα εφήμερα· αν ζητούμε ένα ψυχικό αγαθό, θα γίνει φανερό ότι η αίτησή του αναφέρεται στην ατελεύτητη αιωνιότητα, προς την οποία προστάζει να αποβλέπουν κατ' εξοχήν όσοι προσεύχονται· γιατί με το μεγαλύτερο μαζί κα­τορθώνεται και η πρώτη ανάγκη. «Να ζητείτε», λέει, «τη βασιλεία και τη δικαιοσύνη και θα λάβετε επί πλέον και όλα αυτά» με τη βοήθεια του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, στον οποίο ανήκει η δόξα και η δύναμη στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.»

( Πατερικαί Εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς»Γρηγορίου Νύσσης Έργα Τόμος 8^ος σελ. 91 – 99)- Μητρόπολη Πάφου)