Το «Στρατηγικό Βάθος» των τουρκικών μεθοδεύσεων εναντίον Ελλάδας-Κύπρου

Ο Παναγιώτης Ήφαιστος, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, αναλύει την τουρκική πολιτική, όπως αυτή κωδικοποιείται στο κυκλοφορούν βιβλίο του Αχμέτ Νταβούτογλου.

Το διασάλπισαν πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια ο Θουκυδίδης και ο Σουν Τζου. Η κατανόηση των σχεδίων του αντιπάλου και του συστήματος μέσα στο οποίο δρα, είναι εκ των ων ουκ άνευ προϋποθέσεις για την ορθή αντιμετώπισή του. Η Ελλάδα και η Κύπρος, για δεκαετίες, τρέφονται με μύθους όσον αφορά την τουρκική πολιτική και στοχοθεσία εναντίον τους. Η κατάληψη της μισής Κύπρου, η αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο και η δημιουργία προϋποθέσεων «νέας Κύπρου» στη Δυτ. Θράκη, δεν φαίνονται ικανά γεγονότα για να αφυπνίσουν τις ηγεσίες του Έθνους.

Το βιβλίο του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου, «Στρατηγικό Βάθος. Η διεθνής θέση της Τουρκίας», είναι ένας πανοραμικός καθρέφτης της νέας τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, όπως αυτή τεχνουργήθηκε από τον Νταβούτογλου. Το βιβλίο του είναι το εγχειρίδιο της τουρκικής διπλωματίας. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, ο Παναγιώτης Ήφαιστος, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, εξηγεί γιατί οι μεγάλες δυνάμεις δεν μας θεωρούν παίκτες, αλλά αναλώσιμους στο ανελέητο παιχνίδι της διεθνούς πολιτικής και γιατί η Τουρκία μάς θεωρεί εύκολο θύμα στο ηγεμονικό παιχνίδι, στο οποίο εισέρχεται.

Επίσης, ο Παν. Ήφαιστος υποστηρίζει ότι χωρίς πνευματική ανασυγκρότηση και ανασύνταξη, με άξονα την εθνική ανεξαρτησία, τη δημοκρατία και την ελευθερία, η Κύπρος δεν πρόκειται να επιβιώσει, επειδή απειλούμαστε με στρατηγική και, επιπλέον, ανθρωπολογική, πολιτειακή και πολιτική διάλυση. «Απαιτείται», λέγει, «οι φορείς του κράτους να ξέρουν να κολυμπούν στον τρικυμισμένο ωκεανό της διεθνούς πολιτικής». Και υποστηρίζει ότι η μελέτη του «Στρατηγικού Βάθους» του Αχμέτ Νταβούτογλου προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία να καταλάβουμε επακριβώς τι μας συμβαίνει, τι συμβαίνει γύρω μας και ποιες είναι οι επιλογές μας.

Κύπρος, Αιγαίο και Θράκη

Γιατί η πολιτική ηγεσία της Ελλάδας και της Κύπρου οφείλει να εντρυφήσει και να μελετήσει το βιβλίο του Νταβούτογλου;

Όπως γνωρίζετε, το βιβλίο «Στρατηγικό βάθος» το πρότεινα εγώ για μετάφραση και κυκλοφορία στα ελληνικά. Ο σκοπός είναι απλός. Βασικό κριτήριο λήψης ορθολογιστικών αποφάσεων στη διπλωματία και στην εφαρμογή μιας στρατηγικής είναι η ορθή εκτίμηση των δρώμενων στο διεθνές σύστημα και, κυρίως, της σκέψης, των σκοπών και της στρατηγικής των κρατών, με τα οποία βρισκόμαστε σε ανταγωνισμό ή με τα οποία θέλουμε να συμμαχήσουμε. Χωρίς αυτές τις προϋποθέσεις, δεν υπάρχει πολιτικός και στρατηγικός ορθολογισμός.

Η αίσθηση που είχα τα τελευταία χρόνια, λοιπόν, ήταν ό,τι λέγαμε και πράτταμε, σε αναφορά με την Τουρκία, στηρίζονταν πάνω σε λάθος βάση, κινούνταν προς λανθασμένο προσανατολισμό και επηρεάζονταν από τη μια μετά την άλλη λανθασμένη απόφαση, που μας βύθιζε ολοένα και περισσότερο στο τέλμα, δημιουργώντας αδιέξοδο. Πιο συγκεκριμένα, αν και όλοι γνωρίζαμε το γεγονός ότι ο Νταβούτογλου ήταν ο πνευματικός μέντορας της ομάδας Ερντογάν και, παρά το γεγονός ότι οι επιλογές του καταμαρτυρούσαν τους σκοπούς, εμείς στην Ελλάδα και στην Κύπρο περί άλλα τυρβάζαμε. Πολύ απλά, η δημοσίευση των αυθεντικών θέσεων της τουρκικής πολιτικής ηγεσίας είναι ζωτικής σημασίας για να έχουμε σωστή πληροφόρηση.

Εν καιρώ αυτό απέκτησε μεγαλύτερη σημασία, γιατί εν τω μεταξύ ο Νταβούτογλου έγινε Υπουργός Εξωτερικών και το βιβλίο του είναι περίπου το εγχειρίδιο της τουρκικής πολιτικής. Για να αφήσω κατά μέρος ότι αυτά που διαβάσαμε ήδη στο στάδιο της εκτύπωσης, μας άφησαν άφωνους για πολλούς λόγους, κυρίως όσον αφορά τους στρατηγικούς σκοπούς στην Κύπρο, το Αιγαίο και τη Θράκη. Εγώ θα έλεγα ότι όλη ανεξαιρέτως η ελληνική πολιτική ηγεσία πρέπει να εντρυφήσει στο βιβλίο αυτό. Θα αρχίσει να σκέφτεται ορθολογιστικά, καθότι θα δει να ξεδιπλώνεται σε βάθος και πλάτος η κοσμοθεωρία των Τούρκων ηγετών, οι στρατηγικοί τους σκοποί και οι μεθοδεύσεις τους.

Τουρκικές ηγεμονικές αξιώσεις και αναθεωρητισμός

Ποιο είναι το όραμα του Νταβούτογλου και γιατί οι νεο-οθωμανικοί σχεδιασμοί της Τουρκίας πρέπει να ανησυχήσουν και να αφυπνίσουν την Ελλάδα και την Κύπρο;

Κάποιος θα πρέπει να είναι προσεκτικός στην περιγραφή. Θα έλεγα, κατ' αρχάς, ότι είναι αδύνατο να προσδιορίσεις με ακρίβεια το όραμα, αν δεν διαβάσεις ολόκληρο το βιβλίο. Αυτό γιατί η πλοκή του περιγραφικού σκέλους, των γεωπολιτικών συμπλοκών που ερμηνεύει με όρους τουρκικού εθνικού συμφέροντος, οι συχνά αλματώδεις ιστορικοπολιτικές εκλογικεύεις και οι γενικές αρχές της στρατηγικής, που προτείνει, συγκροτούν ένα όλο. Είναι ένα κείμενο που στο περιγραφικό σκέλος ως διεθνολόγος δεν έχω πολλά να προσθέσω γιατί, όπως πολλοί άλλοι, δίνει μια ορθολογιστική εικόνα του μεταψυχροπολεμικού διεθνούς περιβάλλοντος. Αυτό, ένας καλός διεθνολόγος δεν έχει δύο τρόπους να το πει.

Το ότι μερικοί στην Ελλάδα και την Κύπρο, ήδη μια δεκαετία πριν από τον Νταβούτογλου, κάναμε την ίδια περιγραφή, χωρίς να γίνει αντιληπτό πόσο αληθινή ήταν, είναι κάτι που πρέπει να μας προβληματίσει. Σημασία έχει ότι, αφού διαγνώσει σωστά τον άναρχο χαρακτήρα του διεθνούς συστήματος και ακόμη πιο σημαντικό τις μεγάλες μεταλλαγές στους συσχετισμούς μεταξύ των παραδοσιακών ηγεμονικών δυνάμεων και των εθνών της Ανατολής -εδώ επιτρέψτε να πω ότι εγώ φθάνω στο ίδιο συμπέρασμα με ακόμη πιο αναλυτικό τρόπο- αναλύει γιατί θα προκαλέσουν κοσμογονία διεθνών ανακατατάξεων. Στο αξιολογικό σκέλος, όσον αφορά τα συμφέροντα της Τουρκίας, δεν κρύβονται ο αναθεωρητισμός και οι ηγεμονικές αξιώσεις στην πρώτη γραμμή των οποίων είναι η Κύπρος, τα Βαλκάνια και η Ελλάδα. Αφήνοντας κατά μέρος τους συναισθηματισμούς, βέβαια, πρέπει να ξέρουμε ότι αυτή είναι κλασική ανάλυση ηγεμονικής έμπνευσης, που εκδηλώνεται σε όλα τα ηγεμονικά κράτη, είτε αυτή εκφράζεται από το Κίσινγκερ ή τον Μπρζεζίνσκι είτε από κάποιον Σοβιετικό ή νυν Ρώσο αναλυτή και ή πολιτικό. Είναι καιρός να σοβαρευτούμε και να καταλάβουμε τον κόσμο. Είναι παρανοϊκό να μιλάμε για Χίτλερ κτλ. επειδή ο Νταβούτογλου μιλά για ζωτικό στρατηγικό χώρο, όταν όλοι ανεξαιρέτως οι θιασώτες του ηγεμονισμού, σύγχρονοι και παλαιότεροι, για ζωτικό χώρο μιλούν και για επικυριαρχία.

Αν θέλουμε να εκτονωθούμε μπορούμε να τους ονομάσουμε όλους «Χίτλερ», πλην τα αίτια του ηγεμονισμού είναι πολύ βαθύτερα απ’ ό,τι η οποιαδήποτε χιτλερική ιδεολογία. Χωρίς μια σωστή αντίληψη της διαδρομής και της πορείας του διεθνούς συστήματος δεν επιβιώνουμε και ίσως δεν μας αξίζει να επιβιώσουμε ως ανεξάρτητη οντότητα, αν δεν γίνουμε ορθολογιστές. Αν κανείς θέλει να είναι ανεξάρτητος και αν τα μέλη μιας κοινωνίας θέλουν να είναι ελεύθερα, δηλαδή ανεξάρτητα, απαιτείται οι φορείς του κράτους να ξέρουν να κολυμπούν στον τρικυμισμένο ωκεανό της διεθνούς πολιτικής. Επιτρέψτε μου να πω ότι εμείς δείχνουμε να μην ξέρουμε να κολυμπούμε και πολλές εκδηλώσεις ή δηλώσεις των ηγετών μας δείχνουν πως δεν τους ενδιαφέρει και πολύ αν χάσουμε την ανεξαρτησία μας.

Αυτοκτονικά σύνδρομα

Σε οποιοδήποτε καλό τμήμα Διεθνών Σχέσεων, η Κύπρος και η Ελλάδα αποτελούν το καλύτερο περιπτωσιολογικό πλαίσιο μελέτης των κοινωνιών, που για κάποιο μυστήριο λόγο διακατέχονται από αυτοκτονικά σύνδρομα. Καταλήγω λέγοντας ότι ο συγγραφέας Νταβούτογλου και νυν υπουργός Εξωτερικών, που φανερά ξέρει σε τι διεθνές σύστημα κινείται και που θέλει να καταστήσει μεγάλη δύναμη την Τουρκία, πρέπει να κατανοηθεί πλήρως γιατί μας ενδιαφέρει ζωτικά. Τώρα, τρεις ακόμη επισημάνσεις.

Πρώτον, είναι ένα πράγμα αν μας αρέσει ή όχι η ανάλυση του Νταβούτογλου, και άλλο οι προϋποθέσεις επιτυχίας ή αποτυχίας της κοσμοθεωρίας και στρατηγικής που προτείνει. Τις προϋποθέσεις αυτές πρέπει να τις εξετάσουμε σωστά και να λειτουργήσουμε ανάλογα.

Δεύτερον, το εγχείρημα να καταστήσει την Τουρκία το επίκεντρο ενός πανισλαμικού περιφερισμού είναι εξαιρετικά δύσκολο και μακρόχρονης διάρκειας. Η επιτυχία του δεν είναι δεδομένη και για τους Έλληνες, αν ήταν πνευματικά εύρωστοι και αμυντικά δυνατοί, διανοίγονται πολλές ευκαιρίες. Χρειάζεται, όμως προσοχή και όχι όπως ήδη ανέφερα, φόβος και εκτόνωση των απωθημένων με άναρθρες κραυγές.

Τρίτον, κάνουμε λάθος, αν λέμε ότι αυτά που λέει ο Νταβούτογλου, αύριο άλλοι δεν θα τα λένε. Ο νεο-οθωμανισμός ως διέξοδος για την Τουρκία είναι παλαιότερη υπόθεση, που αποκρυστάλλωσε ο Νταβούτογλου σε μια ώριμη για την Τουρκία στιγμή. Υπάρχουν και Κεμαλικοί νεο-οθωμανιστές διαφόρων αποχρώσεων και διαβάζοντας το «Στρατηγικό Βάθος», ελάχιστα βρίσκω πού θα διαφωνούσαν οι Τούρκοι στρατηγοί. Υπάρχει το ενδεχόμενο, όντως, η σημερινή στρατηγική της Τουρκίας να αποδειχθεί ανεδαφική, αλλά να επιτύχει κατ’ ελάχιστον στην εκπλήρωση των στόχων τους στην Κύπρο και ίσως στο Αιγαίο.

Καταστροφικός κατευνασμός

Γιατί η κατευναστική πολιτική της Ελλάδας και, δι’ αντανακλάσεως, της Κύπρου, αποθηρίωσαν αντί να εξημερώσουν το τουρκικό θηρίο;

Ακολουθούσαμε λάθος πολιτική, στηριγμένοι πάνω σε λάθος εκτιμήσεις για την Τουρκία, εφησυχάσαμε περιμένοντας κάποιου είδους παγκόσμια ενότητα, όπου ευχαρίστως θα αφομοιωνόμασταν (θυμηθείτε τις άθλιες αιτιολογήσεις περί κάποιας μυστηριώδους μετα-εθνικής εποχής, στη βάση των οποίων μας καλούσαν να δεχθούμε το σχέδιο Ανάν), και ακολουθήσαμε μια ξεκάθαρα κλασικής μορφής καταστροφική κατευναστική πολιτική. Αποτέλεσμα ήταν οι μεγάλες δυνάμεις να μη μας θεωρούν παίκτες της διεθνούς πολιτικής, να μας θεωρούν αναλώσιμους στο ανελέητο παιχνίδι της διεθνούς πολιτικής και η Τουρκία να μας θεωρεί εύκολο θύμα στο ηγεμονικό παιχνίδι, στο οποίο εισέρχεται.

Δορυφοροποίηση της Ελλάδας

Γιατί θεωρείτε ότι η Ελλάδα θα δορυφοροποιηθεί στην Τουρκία και η Κύπρος θα υπαχθεί, τελικά, στον γεωπολιτικό-στρατηγικό έλεγχό της;

Μα, μπορούμε εδώ να διαβάσουμε Νταβούτογλου όταν λέει ότι: «Κάθε κοινωνία που έχει το ιδανικό και τη φιλοδοξία να περάσει στην ιστορία όχι ως παθητική, αλλά ως ασκούσα επιρροή και να γρά­φει την ιστορία αντί να τη διαβάζει, είναι υποχρεωμένη κατ' αρχάς να ερμηνεύσει εκ νέου το χρόνο και το χώρο, που αποτελούν τα σταθερά δεδομένα εντός των οποίων βρίσκεται» (σελ. 833).

Επίσης, ότι «σε μια περίοδο που συντελείται ένας ολόκληρος κόσμος αλληλεπίδρασης, τους πυρήνες των νέων κέντρων ισχύος θα αποτελέσουν οι κοινωνίες οι οποίες θα κατορθώσουν να διατηρήσουν ακμαία την αυτοπεποίθησή τους. Αντιθέτως, εκείνες οι κοινωνίες που, έχοντας χάσει την αυτοπεποίθησή τους, αποδέχθηκαν να γίνουν τα περιφερειακά στοιχεία άλλων κοινωνιών, μετά από μια ψυχολογική κατάρρευση, θα μείνουν αντιμέτωπες και με τον κίνδυνο της στρατηγικής τους διάλυσης».

Προσθέτω ότι, εμείς δεν θα υποστούμε μόνο στρατηγική διάλυση, αλλά επιπλέον ανθρωπολογική, πολιτειακή και πολιτική διάλυση. Μια μη βιώσιμη λύση, όπως τώρα επιδιώκουμε, θα έχει ως αποτέλεσμα ότι, στερούμενοι την ανεξαρτησία μας, θα κολυμπούμε πλέον απελπισμένοι μέσα σε έναν ισλαμικό ωκεανό και είτε θα πνιγούμε είτε θα προσαρμοστούμε όπως τόσοι άλλοι στην ιστορία.

Βρισκόμαστε στο χείλος του κρημνού

Η Ελλάδα και η Κύπρος είναι, σήμερα, σε θέση να αντιδράσουν στα νεο-οθωμανικά σχέδια της Άγκυρας; Τι δύνανται να πράξουν το ταχύτερο;

Θα σταθώ στην Κύπρο. Η Κύπρος, ως συνέχεια των χειρισμών τις τρεις τελευταίες δεκαετίες και με μεγάλη πυκνότητα τα τρία τελευταία χρόνια, οδηγήθηκε στο χείλος του κρημνού. Κρεμόμαστε, και το σχοινί το κρατούν κάτι τριτεύοντες υπάλληλοι δήθεν διεθνών οργανισμών, αλλά κατ’ αλήθειαν εξαρτημένες μεταβλητές άγνωστων καταστάσεων σπρώχνουν, στριμώχνουν και κακοποιούν τους Κυπρίους, το Διεθνές Δίκαιο, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και την ελευθερία. Και εμείς γινόμαστε υποχείριά τους και αντί να διαολοστείλουμε αυτούς τους προπετείς διεθνικούς δρώντες, τους μιλάμε και γινόμαστε πιόνια τους. Έλεος, λίγη αξιοπρέπεια!

Επειγόντως ως λογικό συμπέρασμα νομίζω ότι η μόνη διέξοδος είναι να ζητήσουμε από τον ΟΗΕ να εφαρμοστεί η διεθνής νομιμότητα και από την Ευρώπη η ευρωπαϊκή νομιμότητα. Εδώ που φθάσαμε τώρα είναι μια κατάντια, που δεν εύχομαι στο χειρότερο εχθρό μου, όπως θα λέγαμε. Χωρίς πνευματική ανασυγκρότηση και ανασύνταξη, με άξονα την εθνική ανεξαρτησία, τη δημοκρατία και την ελευθερία, δεν επιβιώνει η Κύπρος. Η μελέτη του «Στρατηγικού Βάθους» του Αχμέτ Νταβούτογλου προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία να καταλάβουμε επακριβώς τι μας συμβαίνει, τι συμβαίνει γύρω μας και ποιες είναι οι επιλογές μας. Ας υπάρξει μια προγραμματική εξαίρεση της επιλογής είτε να εξισλαμιστούμε είτε με μια μη βιώσιμη λύση να μπούμε σε μια τροχιά σταδιακού και βασανιστικού εξισλαμισμού.

sigmalive.com/498 – Σάββα Ιακωβίδη