Πρόσωπα καί σύμβολα

Του Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Οι οργανωμένες κοινωνίες στίς οποίες ζή ο άνθρωπος πρέπει νά συνδυάζουν τήν ελευθερία τού προσώπου μέ τήν ενότητα τού συνόλου. Κατ' επέκταση κάθε άνθρωπος πρέπει νά σέβεται τό πρόσωπο τού άλλου, ταυτόχρονα όμως νά χρησιμοποιή καί σύμβολα μέ τά οποία εκφράζει τήν εσωτερική του κατάσταση καί δηλώνει τήν πολιτιστική του ιδιαιτερότητα.

Η ύπαρξη όμως τών προσώπων καί τών συμβόλων έρχεται σέ αντίθεση μέ τά είδωλα καί τήν αναρχία, αφού η άρνηση τού προσώπου οδηγεί στήν ειδωλοποίηση τού ανθρώπου καί η άρνηση τών συμβόλων ωθεί τόν άνθρωπο σέ μιά μορφή αναρχίας, πού συνιστά αντικοινωνικότητα καί περιθωριοποίηση. Αυτό τό θέμα είναι σημαντικό καί χρήζει σοβαρής μελέτης, ωστόσο θά θιγούν τηλεγραφικώς μερικές σκέψεις.

1. Σεβασμός στό κάθε τί «ιερό»

Θυμάμαι πόση εντύπωση μού έκανε όταν διάβαζα ότι ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης μεταξύ τών άλλων έλεγε ότι θά πρέπει νά σεβόμαστε ό,τι γιά τόν άλλον είναι «ιερό». Αυτό συνιστά μιά ώριμη προσωπικότητα, έναν άνθρωπο πού δέν ανέχεται απλώς τήν ιδιαιτερότητα τού άλλου, αλλά τήν σέβεται, χωρίς νά ενοχλήται.

Όποιος πάσχει από τήν κοινωνική αδικία καί αγωνίζεται γιά τήν διόρθωσή της, όποιος ενδιαφέρεται γιά τήν καταστροφή τού περιβάλλοντος καί παλεύει γιά τήν θεραπεία του, όποιος αγωνιά γιά τό υπαρξιακό κενό καί μέσα στήν αγωνία του αναζητά λύσεις, αυτός πρέπει νά είναι σεβαστός απ' όλους μας. Τουλάχιστον δείχνουν ότι δέν διακρίνονται γιά τήν αδιαφορία. Ακόμη πρέπει νά σεβόμαστε καί τά θρησκευτικά «πιστεύω» τών συνανθρώπων μας.

2. «Ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα»

Τά προηγούμενα μού δίνουν τήν αφορμή νά υπογραμμίσω μερικές σκέψεις γύρω από τά λεγόμενα «ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα». Είναι καί αυτά σεβαστά καί μιά οργανωμένη κοινωνία πρέπει νά τά σέβεται, ουσιαστικά νά σέβεται τόν άνθρωπο πού έχει τέτοια προσωπικά δεδομένα, αλλά πρέπει νά κάνη καί κάτι περισσότερο, νά τά υπερβαίνη.

Η φράση «ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα» καίτοι είναι κατοχυρωμένη νομικά, ωστόσο κρύβει έναν έντονο προβληματισμό.

Η λέξη «ευαίσθητα» δέν συνιστά έναν ώριμο καί ολοκληρωμένο άνθρωπο, διότι μιά κοινωνία δέν μπορεί νά συγκροτηθή απλώς από πάσης φύσεως ευαισθησίες. Οι ευαισθησίες δημιουργούν ψυχολογικά προβλήματα καί αντικοινωνικές συμπεριφορές, γι' αυτό οι ευαισθησίες αυτές πρέπει νά υπερβαίνωνται, νά δέχεται κανείς καί νά αγαπά τόν άλλον όπως είναι καί όχι όπως θά ήθελε νά είναι.

Η λέξη «προσωπικά» διαφοροποιείται σαφέστατα από τό πρόσωπο. Ο άνθρωπος είναι πρόσωπο, έχοντας αγάπη καί ελευθερία, σέ μιά συνδυαστική ενότητα, καί δέν είναι άνθρωπος πού έχει απλώς προσωπικά αισθήματα. Τά προσωπικά δέν εκφράζουν απόλυτα τό πρόσωπο. Ο άνθρωπος ως πρόσωπο πρέπει νά διακρίνεται γιά τήν ωριμότητα καί τήν ελευθερία, συνδυασμένη μέ τήν αγάπη.

Η λέξη «δεδομένα» είναι σαφέστατα προβληματική, διότι τά δεδομένα υπονοούν κάτι τό σταθερό, τό απηρτισμένο, τό μή επιδεχόμενο αλλαγή καί βελτίωση. Αντίθετα, ο αληθινός άνθρωπος συνεχώς βελτιώνεται, δέν πρέπει νά διακρίνεται από τήν στατικότητα, αλλά από τήν δυναμική κινητικότητα. Οπότε τά δεδομένα δέν συνιστούν έναν ολοκληρωμένο άνθρωπο.

Θέλω νά πώ ότι τά λεγόμενα «ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα» είναι μέν σεβαστά, αλλά δέν σημαίνει ότι είναι εκείνα πού στηρίζουν τήν κοινωνία, ούτε πρέπει νά είναι οι κυρίαρχες τάσεις ρυθμίσεως τής κοινωνικής ζωής. Η Παιδεία πρέπει νά αποβλέπη στήν δημιουργία υπερβάσεως τών ευαισθησιών, αφού πρέπει νά δημιουργήσουμε έναν «οργανισμό πού νά χωνεύη όλες τίς τροφές». Η Παιδεία πρέπει νά ενδιαφέρεται γιά τήν ωριμότητα τού προσώπου πού θά σέβεται κάθε νόμιμη ιδιαιτερότητα.

3. Πολιτιστικά σύμβολα

Οι δύο προηγούμενες ενότητες μέ οδηγούν στό θέμα τών πολιτιστικών συμβόλων.

Τά σύμβολα είναι σύμφυτα μέ τήν ανθρώπινη ύπαρξη, πού αποτελείται από ψυχή καί σώμα, αλλά καί μέ τήν κοινωνία μέσα στήν οποία συμβιώνουν οι άνθρωποι ποικίλων καί διαφορετικών νοοτροπιών. Άν από μιά κοινωνία αποβάλλουμε τά σύμβολα, τότε κατασκευάζουμε ανθρώπους ρομπότ, πολτοποιούμε τά πάντα, μαζοποιούμε τά αισθήματα, αλλοτριώνουμε τά πρόσωπα. Χωρίς σύμβολα ο άνθρωπος ούτε μπορεί νά εκφρασθή, ούτε νά αγαπήση, ούτε νά επικοινωνήση, αλλά ζή στήν ατομική μοναξιά του, πού είναι μιά μορφή κολάσεως.

Η θρησκεία, όπως έχει αποδείξει καί ο Max Weber, είναι τό κέντρο τού πολιτισμού κάθε χώρας καί δέν μπορεί κανείς νά μελετήση τήν κοινωνία έξω από τήν θρησκευτική της διάσταση. Θεωρώ ότι τά σύμβολα δέν μπορεί νά ερμηνεύωνται καί νά καθορίζωνται μέσα από τά ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα.

Η άποψη νά αφαιρεθούν τά θρησκευτικά-εκκλησιαστικά σύμβολα από τούς δημόσιους χώρους, γιά νά μήν προσβάλλωνται τά ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα μερικών, οδηγεί καί σέ άλλες ενέργειες. Δηλαδή, πιθανόν νά εξετασθή τό ενδεχόμενο αφαίρεσης τού σταυρού πού είναι στήν σημαία –σύμβολο τού Έθνους– καί όλων τών εθνικών συμβόλων, γιατί καί αυτά μπορεί νά προκαλούν τά ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα τού ενός σχεδόν εκατομμυρίου μεταναστών πού ζούν στήν χώρα μας.

Τό πρόβλημα όμως δέν είναι ο σεβασμός τών ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων, ούτε η αφαίρεση τών διαφόρων συμβόλων, αλλά τό πώς θά προσφέρουμε μιά παιδεία, η οποία θά σέβεται κάθε τι πού γιά τόν άλλον είναι ιερό, θά σέβεται τό πρόσωπο τού άλλου, οποιοδήποτε καί άν είναι καί τίς Θρησκείες στίς οποίες ανήκει, αρκεί νά τηρούνται οι Συνταγματικές διατάξεις.

Προσωπικά δέν μέ ενοχλούν τά σύμβολα τών θρησκειών, ούτε τά σύμβολα τών Κομμάτων, ούτε τά εθνόσημα τών Κρατών, ούτε καί τά σύμβολα ομάδων ποικίλων νοοτροπιών. Έζησα γιά ένα διάστημα στήν Μέση Ανατολή καί δέν μέ προκαλούσαν τά διάφορα σύμβολα τής περιοχής. Πρέπει νά σεβόμαστε τά σύμβολα –θρησκευτικά, πολιτικά, πολιτιστικά, ιδεολογικά– ως ιερά, αρκεί αυτά νά μήν ανατρέπουν τήν συνοχή τής κοινωνίας.

Στόν δίσκο «the wall» (ο τοίχος) τού αγγλικού συγκροτήματος ρόκ μουσικής Pink Floyd φαίνεται ότι οι νέοι γκρέμισαν τόν τοίχο μέ τά σύμβολα πού είχε πάνω του, αλλά τελικά ακούγεται μιά γλυκιά μουσική μέ φλάουτο καί η φράση, κατά ελεύθερη απόδοση: «Δέν έγινε τίποτε σημαντικό, ξαναγυρίσαμε από εκεί πού ξεκινήσαμε». Αξίζει όμως νά οδηγούμε τούς νέους σέ απόγνωση;

«Εκκλησιαστική Παρέμβαση»- Μάϊος 2010