Οικουμενιστικά και αποκαρδιωτικά τα αποτελέσματα έρευνας στο Τμήμα Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

«Χριστιανοί όλου του κόσμου, ενωθείτε για να γιορτάσουμε μαζί το χαρμόσυνο μήνυμα της γέννησης του Χριστού.…».

Θεολόγοι που «έχασαν» το μήνυμα των Χριστουγέννων

ΠΡΩΤΟΦΑΝΕΣ

Εμπλέκουν πολιτικά διεθνιστικά συνθήματα του παρελθόντος με το μήνυμα των Χριστουγέννων


Αποκαρδιωτικά, ως προς τη θεολογική κατανόηση της εορτής των Χριστουγέννων και ως προς τη γλωσσική διατύπωση του μηνύματός της, τα όσα απάντησαν φοιτητές και φοιτήτριες, στο πλαίσιο εμπειρικής έρευνας, στο Τμήμα Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ).
Η έρευνα έγινε στο πλαίσιο γραπτής άσκησης της Ομιλητικής - Επικοινωνίας του Δ΄ Εξαμήνου, στο Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ, όπου ανάμεσα σε άλλα ζητήθηκε από τους φοιτητές να γράψουν σε μία παράγραφο ένα δικό τους χριστουγεννιάτικο μήνυμα, με θεματική πρόταση, βιβλική τεκμηρίωση και σύγχρονη προσέγγιση.
Η έρευνα δημοσιεύτηκε στη συλλογή άρθρων της Δήμητρας Α. Κούκουρα, Καθηγήτριας στο Τμήμα Θεολογίας ΑΠΘ, με τίτλο «Το μήνυμα του Ευαγγελίου. Πρόσληψη -μετάδοση» (Εκδόσεις Πουρνάρα Θεσσαλονίκη 2009).
Στις εξετάσεις προσήλθαν 202 φοιτητές και φοιτήτριες, οι οποίοι όφειλαν να έχουν μελετήσει ένα σχετικό εγχειρίδιο μεθοδολογικής προσέγγισης ομιλητικών κειμένων, όπου πολλαπλώς αναλύονται λόγοι ελληνοφώνων Επισκόπων, με θέμα τη Γέννηση του Ιησού Χριστού. Το εγχειρίδιο προσφέρει ποικιλία θεματικών προτάσεων από βιβλικά, πατερικά και υμνογραφικά παραθέματα, άφθονη βιβλική τεκμηρίωση για την Ενανθρώπηση του Υιού και Λόγου του Θεού, και ποικίλες αναφορές στην επικαιρότητα του έτους 1994, κατά το οποίο εκφωνήθηκαν τα κείμενα που περιέχονται.
Οι απαντήσεις στο ζητούμενο της άσκησης, αναφέρει η κ. Κούκουρα, προσφέρουν αρκετά ερεθίσματα προβληματισμού για την πρόσληψη του μηνύματος των Χριστουγέννων από μία ομάδα νέων, που έχει ανατραφεί σε περιβάλλον με παραδοσιακές χριστιανικές καταβολές και για την αναμετάδοσή του από τους ιδίους.
Τα αποτελέσματα της έρευνας δεν υπήρξαν ιδιαιτέρως ενθαρρυντικά ως προς τη θεολογική κατανόηση της εορτής των Χριστουγέννων και ως προς τη γλωσσική διατύπωση του μηνύματός της. Οι αιτίες προφανώς, κατά την κ. Κούκουρα, ανάγονται «στην απουσία ουσιαστικής κατήχησης, στα ελλείμματα της εγκυκλίου παιδείας, στην κακοποίηση της ελληνικής γλώσσας από τηλεπαρουσιαστές χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, αλλά ευρείας θεαματικότητας, όπως επίσης και στον ισχύοντα νόμο, που επιτρέπει στους φοιτητές να μην παρακολουθούν τις παραδόσεις, να οφείλουν σωρεία προηγουμένων μαθημάτων και συγχρόνως να εγγράφονται ακωλύτως σε επόμενα έτη σπουδών».
Πιο αναλυτικά, στο σύνολο των 202 φοιτητών που έδωσαν την άσκηση, οι 12 δεν συνέταξαν ένα δικό τους μήνυμα. Από τα 190 μηνύματα που τελικώς εξετάστηκαν, αναφέρει η καθηγήτρια, τα 107 στηρίζονται σε μία γενική διαπίστωση, όπως: «κάθε Χριστούγεννα σε όλη την ανθρωπότητα γιορτάζουμε τη γέννηση του Υιού του Θεού. Την ημέρα των Χριστουγέννων πηγαίνουν στην εκκλησία για να γιορτάσουν και να κοινωνήσουν…» .
Τρία μηνύματα αρχίζουν με προτροπή, ένα με ευχή και ένα με ερώτηση. Η μία προτροπή έχει επιδράσεις από πολιτικά διεθνιστικά συνθήματα του παρελθόντος: «Χριστιανοί όλου του κόσμου, ενωθείτε για να γιορτάσουμε μαζί το χαρμόσυνο μήνυμα της γέννησης του Χριστού. Ένα γεγονός που φέρνει χαρά, ηρεμία, γαλήνη, ειρήνη σε όλον τον κόσμο…».
Η σωρεία των ορθογραφικών λαθών που επισημάνθηκαν, εξάλλου, όπως τονίζεται στην έρευνα, είναι ενδεικτική της πενιχρής γνώσης της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και κατ' επέκταση της λόγιας εκκλησιαστικής γλώσσας, η οποία ενισχύεται από την έλλειψη εξοικείωσης με τα βιβλικά και υμνογραφικά κείμενα, και την πλημμελή προετοιμασία για τη συμμετοχή στις εξετάσεις.
Το αποτέλεσμα, επισημαίνει η κ. Κούκουρα, είναι «η εικόνα της ημιμάθειας, η οποία οδηγεί στη μερική κατανόηση του περιεχομένου των παραθεμάτων, όπως μαρτυρείται και από τις περιπτώσεις ελεύθερης απόδοσης του νοήματός τους».Ο συσχετισμός της Γεννήσεως του Χριστού με τη σωτηρία των ανθρώπων κυριαρχεί στις απαντήσεις. Παράλληλα αριθμούνται αρκετές περιπτώσεις, όπου η σωτηρία εξειδικεύεται με τον φωτισμό των ανθρώπων, τον αγιασμό τους, την ενότητα, την αγάπη και την ελπίδα. Η γενική εικόνα των κειμένων, όπως διαπιστώνει κανείς από τα παραθέματα, δεν αντιστοιχεί στα θεωρητικώς αναμενόμενα από φοιτητές που βρίσκονται στο 14ο χρόνο συνεχών σπουδών, είχαν επιλέξει το θεωρητικό πεδίο στο Λύκειο και ήδη έχουν συμπληρώσει το δεύτερο έτος στη Θεολογική Σχολή.
Η δομή των παραγράφων στηρίζεται σε μία θεματική πρόταση και σε σχόλια, τα οποία, ωστόσο, μεταξύ τους σπάνια παρουσιάζουν αλληλουχία νοημάτων. Συνήθως απαριθμούνται κρίσεις και απόψεις χωρίς λογική και πολύ λιγότερη θεολογική τεκμηρίωση, διαπιστώνει η κ. Κούκουρα.
«Το θεολογικό μήνυμα της εορτής των Χριστουγέννων -εξηγεί η κ. Κούκουρα- πάσχει ως προς την ακριβή διατύπωσή του ή τη σαφή περιγραφή, γεγονός το οποίο οδηγεί στο συμπέρασμα ότι εν πολλοίς παραμένει άγνωστο ή αναφομοίωτο».
Η δυσκολία, εξηγεί η καθηγήτρια, δεν εντοπίζεται ως προς την προσωπική τοποθέτηση ή την αποδοχή του μυστηρίου της θείας Οικονομίας, εφόσον αυτό δεν ήταν ζητούμενο, αλλά ως προς τη θεολογική γνώση και τη μετάδοση αυτής της γνώσης, η οποία συχνά είναι ασαφής, συγκεχυμένη και σε ορισμένες περιπτώσεις εξ αγνοίας ή εξ αφελείας νεστοριανή - μονοφυσιτική.

Άγνοια του γλωσσικού κώδικα πατερικών κειμένων

Η απώλεια του νοήματος της εορτής των Χριστουγέννων στη σύγχρονη εποχή επισημαίνεται με ευστοχία από τους φοιτητές, οι προτροπές, ωστόσο, για τον σωστό εορτασμό είναι γενικόλογες και ασαφείς.
Η άγνοια του γλωσσικού κώδικα των βιβλικών, λειτουργικών και πατερικών κειμένων, από την ελλιπή γνώση των προγενεστέρων μορφών της ελληνικής γλώσσας και την ισχνή έως ανύπαρκτη εξοικείωση με αυτά τα κείμενα, καθιστά, διευκρινίζει η καθηγήτρια, προβληματική και την πρόσληψη και την αναμετάδοση του μηνύματος. Γι' αυτόν το λόγο, όταν επιχειρείται ελεύθερη απόδοση των κειμένων, συχνά παρατηρούνται αρκετά επικίνδυνες θεολογικές παρανοήσεις.
Το λεξιλόγιο και το γενικότερο ύφος των κειμένων σε πολλές περιπτώσεις μιμείται πρότυπα κληρικών με ανάλογες προσφωνήσεις, προτρεπτικούς λόγους, παραινέσεις, ερωτήσεις κ.ά., τα οποία δεν ανταποκρίνονται σε συντάκτες νεανικής ηλικία, αν και το ζητούμενο της άσκησης ήταν να γράψουν οι ίδιοι ένα δικό τους μήνυμα.
Σε πολλές, ωστόσο, περιπτώσεις, το ύφος είναι πηγαίο, οπότε, αυτομάτως εκδηλώνονται επιδράσεις από τα ΜΜΕ στο λεξιλόγιο, σε δάνειες εκφράσεις από το χώρο της πολιτικής, της διαφήμισης ή και της αγγλικής γλώσσας, που οπωσδήποτε δεν προέρχονται από εμβριθή γνώση της ξένης γλώσσας, εφόσον πρόκειται μόνο για συγκεκριμένες τυποποιημένες εκφράσεις που διακινούνται σε τηλεοπτικές εκπομπές.Ειδικότερα, προσθέτει η κ. Κούκουρα, η επίδραση των ΜΜΕ αποτυπώνεται με σαφήνεια και σ' ένα κείμενο, το οποίο ομοιάζει περισσότερο με δελτίο ειδήσεων παρά με χριστουγεννιάτικο μήνυμα: «Με λαμπρότητα γιορτάστηκαν και φέτος τα Χριστούγεννα σε όλες τις εκκλησίες της Ελλάδος, απ' άκρη σ' άκρη. Όλοι οι πιστοί προσέρχονται στις εκκλησίες για να προσευχηθούν για τα προβλήματα που περνάνε ή ακόμα για να βρουν την ηρεμία κοντά στον Θεό, με σκοπό να ακούσουν το σωτήριο μήνυμα της ενανθρωπήσεως του Υιού και Λόγου του Θεού. Όλοι αυτές τις άγιες μέρες πιστεύουν και περιμένουν ένα καλύτερο αύριο, μακριά από ασθένειες, θανάτους και δυστυχία».

Ατεκμηρίωτες πατερικές ομιλίες

Ένα από τα ζητούμενα της άσκησης υπήρξε και η βιβλική τεκμηρίωση, σύμφωνα με όσα ισχύουν στο παράδειγμα των πατερικών ομιλιών, όπου η θεολογική τεκμηρίωση του θέματος στηρίζεται σε επιπλέον επιχειρήματα από την Αγία Γραφή. Σε κανένα κείμενο δεν υπήρξε παρόμοια τεκμηρίωση, εκτός από την περίπτωση των θεματικών προτάσεων, όπου απαντούν βιβλικά χωρία, καταλήγει η κ. Κούκουρα.
«Η Σημερινή» - 25/12/2009