Ο Άγιος Νικόδημος η Παιδεία και τα Θρησκευτικά

Γράφει ο
Κωνσταντίνος Χολέβας
Πολιτικός Επιστήμων

Στις 14 Ιουλίου το Γένος των Ορθοδόξων Ελλήνων τιμά τη μνήμη του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου. Εφέτος δε αξίζει να ξαναδιαβάσουμε τα πάμπολλα έργα του και να διδαχθούμε από την σοφία του, δεδομένου ότι συμπληρώνονται 200 ακριβώς χρόνια από την οσιακή κοίμησή του. Ο Άγιος εκοιμήθη στις 14-7-1809 στο κελί των Σκουρταίων κοντά στις Καρυές του Αγίου Όρους σε ηλικία 60 ετών.
Πολλά εγράφησαν και θα γραφούν για την προσφορά του στο υπόδουλο τότε Γένος μας και στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Σήμερα θα προσπαθήσουμε να αξιολογήσουμε τη μορφή του ως πρότυπο παιδείας και ως δάσκαλο με όλη τη σημασία της λέξης.
Ο νεαρός τότε Νικόλαος Καλιβούρτσης, πριν καρεί μοναχός και λάβει το όνομα Νικόδημος, έμαθε τα πρώτα γράμματα στην γενέτειρά του, τη Νάξο. Στη συνέχεια παρακολούθησε επί 5 έτη μαθήματα στην περίφημη Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης. Διέπρεψε σε όλους τους τομείς της γνώσεως, αλλά διεκρίνετο εξ ίσου και για το ήθος του. Είχε σχεδόν απομνημονεύσει τα περισσότερα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας και των Αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων.
Η μνήμη του ήταν φωτογραφική. Ό,τι διάβαζε το απομνημόνευε. Πιστεύω, όμως, ότι δεν επρόκειτο απλώς για μία ανθρώπινη ικανότητα. Είχε και την βοήθεια του Αγίου Πνεύματος. Δεν αρκεί κάποιος να γνωρίζει πολλά. Τα κείμενα και οι πληροφορίες δεν αποτελούν το μοναδικό περιεχόμενο της παιδείας. Η ουσία είναι πώς τα χρησιμοποιούμε. Και ο Άγιος Νικόδημος χρησιμοποίησε την τεράστια μόρφωσή του για να αφυπνίσει τον Ελληνισμό και όλη την Ορθόδοξη Οικουμένη. Να διδάξει την αληθινή πίστη και να απομακρύνει τον λαό από κάθε τάση αθεϊσμού ή εξισλαμισμού.
Για την παιδεία του σε συνδυασμό με την θαυμαστή μνήμη του διηγούνται πολλά και εντυπωσιακά. Ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης έχει γράψει ότι κάποτε οι άλλοι μοναχοί στο Ναό του Πρωτάτου, στις Καρυές, του έκρυψαν τα Μηναία. Ο Άγιος τότε είπε από στήθους τους 15 Ψαλμούς του Μεγάλου Σαββάτου! Επίσης είναι γνωστό ότι επί ένα έτος έζησε με τον Γέροντά του στην έρημο νήσο Σκυροπούλα. Εκεί έχοντας ελάχιστα βιβλία έγραψε το «Συμβουλευτικόν Εγχειρίδιον» κατά παραγγελία του εξαδέλφου του Επισκόπου Ευρίπου Ιεροθέου. Παραθέτει πολλά χωρία από την Αγία Γραφή, τους Πατέρες αλλά και τους Αρχαίους κλασικούς, και όλα αυτά από μνήμης! Όμως καλόν είναι να επισημάνουμε ότι πέραν των ιδιαιτέρων χαρισμάτων του Αγίου και άλλοι νέοι της εποχής εκείνης είχαν στιβαρή ελληνική και Ορθόδοξη Παιδεία. Πρώτον, διότι αυτήν μετέδιδαν με πίστη οι διδάσκοντες και δεύτερον, διότι οι νέοι μελετούσαν με κόπο και με όρεξη.
Η ελληνογνωσία του και η άριστη χρήση όλων των μορφών της διαχρονικής ελληνικής γλώσσας αποτελούν παράδειγμα για όλους μας. Ο Άγιος Νικόδημος έγραφε και στην λογία και στην απλή νεοελληνική της εποχής του. Επί πλέον γνώριζε άριστα και το γλωσσικό ιδίωμα των Ομηρικών επών, το οποίο χρησιμοποίησε για να μεταγράψει το Ευαγγέλιο που διαβάζουμε στον Εσπερινό της Αγάπης. Εξ άλλου η αρχαιομάθειά του φαίνεται και από την σύνθεση επιγραμμάτων για πολλούς Αγίους και Μάρτυρες της Εκκλησίας μας.
Είναι άξιον απορίας πως τότε σε συνθήκες φτώχειας και δουλείας τα Ελληνόπουλα μάθαιναν άριστα όλες τις μορφές της ελληνικής και σήμερα υπό συνθήκες ελευθερίας και ανέσεως δυσκολεύονται οι περισσότεροι απόφοιτοι λυκείου να ορθογραφήσουν και να εκφραστούν σωστά.
Το ενδιαφέρον του για την Παιδεία, την Ορθόδοξη Αγωγή και την διάπλαση των παιδικών χαρακτήρων καταδεικνύεται και από το γεγονός ότι ο Άγιος Νικόδημος εξέδωσε με πολλές δικές του προσθήκες και αναθεωρήσεις το έργο του ελληνομαθούς μοναχού Γρηγορίου του Μολδαβού με τίτλο «Χριστιανική Παιδαγωγία» και υπότιτλο «Λόγος περί Παίδων Αγωγής» (επιμέλεια Ι. Μονής Χρυσοποδαριτίσσης Πατρών, εκδόσεις ΤΗΝΟΣ, Αθήναι, 2005).
Ο μοναχός Γρηγόριος της Μονής Νεάμτσου, μετέπειτα Μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας (σημερινής Ρουμανίας), γεννήθηκε στο Βουκουρέστι το 1765 και γνώριζε άριστα την ελληνική. Είχε επικοινωνία με τον Άγιο Νικόδημο και έτσι απεφάσισαν να συνεργασθούν για την συγγραφή αυτού του πονήματος. Δεν μπορούμε να ξέρουμε ποια σημεία έγραψε ο Γρηγόριος και ποια ο Άγιος Νικόδημος, είναι πάντως προφανές ότι το τελικό κείμενο εκφράζει απολύτως τον Νάξιο Αγιορείτη. Γράφουν σχετικά οι σύγχρονοι σχολιαστές της εκδόσεως:
Η Χριστιανική Παιδαγωγία «αποτελεί μάλλον μύησι στην πνευματική ζωή (με την ορθόδοξον έννοια του όρου) παρά πρότασι εκπαιδευτικού προτύπου (με την θύραθεν περί παιδείας αντίληψη).
Αυτό δεν υποδηλώνει απαξίωσι της θύραθεν εκπαιδευτικής σταδιοδρομίας, αφού δεν απορρίπτεται η εύρεσις υπό των γονέων «ευσεβών και εναρέτων διδασκάλων ελληνικών μαθημάτων, δια να σπουδάσωσι τα τέκνα των εις αυτούς, γραμματικά, φιλοσοφικά και όλας τας καθ’ εξής επιστήμας, προς ωφέλειαν της ψυχής και του σώματός των» (θ’, 408-12).
Ούτε, όμως, υπερεκτιμάται και απολυτοποιείται αυτή η προοπτική» (όπως ανωτέρω, σελ. 255).
Στο Προοίμιο του «Νέου Μαρτυρολογίου» του ο Άγιος Νικόδημος μας δίδει και μια ωραία προτροπή πάντα επίκαιρη για την υποχρέωσή μας να ασκούμε ιεραποστολή προς τους μη Χριστιανούς. Θα έλεγα δε ότι απαντά και στο σύγχρονο ερώτημα αν θα πρέπει το μάθημα των Θρησκευτικών να βασίζεται στην Ορθοδοξία ή να μετατραπεί σε θρησκειολογικό.
Ο Άγιος γράφει τα εξής: «Καθώς το ολίγον προζύμι σμιγόμενον με το πολύ άλευρον μεταδίδει την εδικήν του δύναμιν εις αυτό, και γίνεται όλον ζύμη, τοιουτοτρόπως οικονόμησεν ο Θεός να ήναι εσμιγμένοι οι ολίγοι πιστοί με τους πολλούς αλλοπίστους, δια να μεταδώσουν εις αυτούς την ορθόδοξον πίστιν και να τους φέρουν εις την επίγνωσιν της αληθείας. Έτζη μας το βεβαιώνει ο θείος Χρυσόστομος «δια τούτο και ανέμιξεν (ο Θεός δηλαδή), τω πλήθει τους αυτώ πιστεύοντας, ίνα μεταδώμεν αλλήλοις της ημετέρας συνέσεως» (ομιλ. Μς’ εις το κατά Ματθαίον)». (Συναξαριστής Νεομαρτύρων, έκδοση Ορθοδόξου Κυψέλης, Θεσσαλονίκη 1996, σελ. 20).
Αν ζούσε σήμερα ο Άγιος την επίγειο ζωή του θα φώναζε προς τους υπευθύνους της εκπαιδεύσεώς μας: «Μην αλλοιώνετε το περιεχόμενο της παιδείας με την δικαιολογία ότι υπάρχουν στα σχολεία πολλοί αλλόθρησκοι μετανάστες. Ακριβώς σ’ αυτούς έχουμε υποχρέωση να διδάξουμε την Ορθόδοξο Πίστη και όχι τα θρησκειολογικά συνονθυλεύματα. Αυτό μας ζητεί ο Θεός και αυτό μας διδάσκει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος»!
Ας φέρουμε τα παιδιά μας πιο κοντά προς την ένθεο σοφία του μεγάλου Πατρός και εκκλησιαστικού συγγραφέως Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου. Ας δώσουμε στους νέους και στις νέες να μελετήσουν τα έργα του. Θα είναι και αυτό μία φωτεινή ακτίνα παιδείας μέσα στην θολοκουλτούρα της εποχής μας.
Πηγή:Ζωηφόρος