Ένας ανώνυμος Νεομάρτυρας που μαρτύρησε στη Χίο το 1826

 

ΕΝΑΣ ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΑΣ ΠΟΥ ΜΑΡΤΥΡΗΣΕ ΣΤΗ ΧΙΟ ΤΟ 1826

Βασίλειος Γ. Βοξάκης, Θεολόγος καθηγητής

Ο Απόστολος Παύλος, αναφερόμενος στους Δικαίους της Παλαιάς Διαθήκης, τους ονομάζει «νέφος μαρτύρων»¹. Το νέφος αυτό των Μαρτύρων ήταν εκείνοι οι άνθρωποι που τόσο πολύ αγάπησαν τον Θεό, που του αφιέρωσαν τη ζωή τους, αλλά ακόμη και θυσιάσθηκαν, για να μην αρνηθούν την πίστη τους σ’ Αυτόν. Όπως μέσα σε ένα σύννεφο υπάρχουν αναρίθμητες σταγόνες ύδατος, έτσι και μέσα στην ιστορία της Εκκλησίας υπήρξαν αναρίθμητες αγιασμένες μορφές: Μαρτύρων, Νεομαρτύρων, Ομολογητών, Οσίων, Ιεραρχών κ.ά. 

Αυτό το νέφος συνέχισε να πυκνώνει ολοένα με τα εκατομμύρια Μαρτύρων και Αγίων, στα οποία προστέθηκαν κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας και οι Νεομάρτυρες. Μερικά από τα ονόματα των Αγίων η φιλανθρωπία του Τριαδικού Θεού μάς τα αποκάλυψε, για να ενισχύονται τα μέλη της στρατευομένης Εκκλησίας στην πορεία τους προς το καθ’ ομοίωσιν. Τα περισσότερα όμως ονόματά τους παραμένουν άγνωστα σ’ εμάς, είναι όμως γνωστά στον παντογνώστη Θεό. Μεταξύ των αφανών και ανωνύμων Νεομαρτύρων, που κατά χιλιάδες θυσιάσθηκαν για την πίστη τους στον Χριστό, υπήρξε και ένας, ο οποίος μαρτύρησε στη Χίο την 1^η Μαΐου του 1826.

Η πληροφορία για την ύπαρξη αυτού του Νεομάρτυρα, που μαρτύρησε στα ζοφερά χρόνια της Τουρκοκρατίας, υπάρχει στο χειρόγραφο ημερολόγιο του υποπροξένου του Βασιλείου των Δύο Σικελιών² στη Χίο, Luca Datodi. Η Χίος, πριν από την καταστροφή της το 1822, υπήρξε σημαντικό κέντρο εμπορίου και ναυτιλίας και γι’ αυτό σ’ αυτήν διατηρούσαν προξενικά γραφεία όλες οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής, όπως η Βρετανία, η Γαλλία, η Αυστρία, η Ρωσία, αλλά και μικρότερες σε ισχύ χώρες, όπως η Ολλανδία, η Δανία κ.λ.π. Το Βασίλειο των Δύο Σικελιών ως μεσογειακό κράτος είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον Αιγαιακό χώρο για θέματα που αφορούσαν τη ναυτιλία και το εμπόριο. Γι’ αυτό, εκτός από το Γενικό Προξενείο του, που ήταν στη Σμύρνη, είχε ορίσει υποπροξένους του εκτός της Χίου και σε Μυτιλήνη, Μύκονο, Νάξο, Σύρο, Τήνο, Αθήνα, και Χανιά, όπως μας πληροφορεί το «Ημερολόγιο του Βασιλικού οίκου και της Αυλής για το έτος 1826»³.

Η οικογένεια  Datodi, στην οποία ανήκε και ο Luca Datodi, ήταν Χιακή, αλλά με Ιταλικές ρίζες και Ρωμαιοκαθολική στο θρήσκευμα⁴. Ο Luca Datodi διαδέχθηκε ως υποπρόξενος το 1823 τον μισέλληνα Bogliaco.Το Ημερολόγιο του υποπροξένου Datodi, γραμμένο στα Ιταλικά, καλύπτει το διάστημα από το 1823 έως το 1828 και έχει καταγραφές σχεδόν για κάθε ημέρα. Σ’ αυτό ο Datodi έχει καταχωρήσει όσα γεγονότα στρατιωτικά, ναυτικά, εμπορικά, θρησκευτικά κλπ συνέβαιναν στο νησί και στις γύρω περιοχές, τα οποία εκείνος θεωρούσε ως αξιομνημόνευτα. Προφανώς το Ημερολόγιο αυτό δεν τηρούνταν για προσωπικούς λόγους, αλλά αποτελούσε τη βάση για τις διπλωματικές αναφορές που έστελνε στη Νάπολη της Ιταλίας προς ενημέρωση των ανωτέρων του για τα διατρέξαντα στο νησί συμβάντα.

            Την 1^η Μαΐου του 1826 υπάρχει καταγεγραμμένη σ’ αυτό το Ημερολόγιο η είδηση ότι οι Τούρκοι ανασκολόπισαν έναν Έλληνα ναύτη, γιατί ύβρισε την πίστη ενός Τούρκου⁵. Ο Datodi δυστυχώς δεν μας προσφέρει καμία επιπλέον πληροφορία, αν και είναι σίγουρο ότι θα είχε μάθει περισσότερα από τις συζητήσεις του με Έλληνες και Οθωμανούς του νησιού. Δεν αναφέρει τίποτε για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έγινε το γεγονός της εξύβρισης, ούτε αν ευσταθούσε η κατηγορία. Αλλά το σημαντικότερο, δεν μας διασώζει το όνομα του ανασκολοπισθέντος. Προφανώς τέτοιες λεπτομέρειες δεν ενδιέφεραν τους αναγνώστες των αναφορών του. Τους έφθανε μόνο να ενημερωθούν ότι οι βιαιότητες των Τούρκων εναντίον των Ελλήνων συνεχίζονταν. Παρά τη λακωνικότητά της η ιστορική αυτή μαρτυρία, η οποία μάλιστα προέρχεται από έναν «ουδέτερο», δεν χάνει την αξία της.

            Οι αιτίες και οι αφορμές, οι οποίες προκαλούσαν τη σύλληψη, τα βασανιστήρια και τον μαρτυρικό θάνατο των Νεομαρτύρων, υπήρξαν ποικίλες και συχνά αλληλοσυμπλεκόμενες⁶. Μια συνηθισμένη εξ αυτών ήταν να κατηγορηθεί από Οθωμανό ένας Ορθόδοξος Έλληνας, κατ’ αυτούς γκιαούρης, δηλαδή άπιστος, ότι είχε εξυβρίσει τη μουσουλμανική θρησκεία ή τον «προφήτη» τους Μωάμεθ. Η κατηγορία αυτή άλλοτε ήταν αληθινή και άλλοτε ήταν συκοφαντική. Γενικά η συκοφαντική καταγγελία ενός Τούρκου εναντίον Χριστιανού ονομαζόταν «αβανία» ή «αβανιά».

            Στις περιπτώσεις που η κατηγορία ήταν αληθινή δεν σημαίνει ότι ο Χριστιανός κυριολεκτικά εξύβρισε με χυδαία λόγια την ισλαμική πίστη. Σε διαλόγους τυχαίους, είτε σκόπιμα προκληθέντες από μουσουλμάνους, υπήρχαν Χριστιανοί που με παρρησία και αυτοθυσία υποστήριζαν την ανωτερότητα του Χριστιανισμού σε σύγκριση με την πλάνη του Μουσουλμανισμού. Τόνιζαν τη Θεότητα του Ιησού Χριστού και το ότι ο Μωάμεθ ήταν ένας ψευδοπροφήτης. Ως παράδειγμα τέτοιων λόγων, ας φέρουμε τα όσα είπε το 1575 ο Νεομάρτυς Άγιος Ιωάννης ο Κάλφας σ’ έναν νεαρό μουσουλμάνο: «Ένας είναι ο αληθινός Θεός ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός ^. ο δε Μωάμεθ, εις τον οποίον πιστεύετε εσείς, ήτον άνθρωπος θνητός, άνθρωπος αγράμματος, και εις τον κόσμον τούτον δεν έκαμε κανένα καλόν έργον, αλλ’ ούτε κανένα θαύμα έκαμεν εις τον καιρόν του, ωσάν τους άλλους προφήτας του Θεού, τους οποίους έχομεν ημείς οι Χριστιανοί, μόνον εσείς τον εκάμετε μέγαν και τον έχετε δια προφήτην. Αλλά μη γένοιτο Χριστέ Βασιλεύ, να ήτον εκείνος προφήτης, αλλά πολέμιος του Θεού, και με τας μυθολογίας και τα πλάσματά του, εφάνη αρεστός εις τον απλούν, και άπρακτον λαόν, και τον ακολούθησαν, καθώς ήτον προφητευόμενον δια λόγου του, ότι θέλει έλθη να πλανέση τον κόσμον»⁷. Όλα αυτά για τους φανατισμένους και μισαλλόδοξους οπαδούς του Κορανίου δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ύβρεις και προκαλούσαν τη θυελλώδη οργή τους εναντίον του συνομιλητή τους.

Υπήρχαν όμως και περιστατικά που ο Χριστιανός συκοφαντούνταν ότι ομίλησε εναντίον του Ισλάμ, χωρίς να το έχει πράξει. Εδώ οι πραγματικές αιτίες ήταν λόγοι οικονομικών διαφορών, αντιζηλίες, προσωπικές εχθρότητες κλπ. Αντιπροσωπευτικό αυτής της περιπτώσεως είναι το Συναξάρι του Νεομάρτυρος Ιωάννου εκ της νήσου Θάσου το 1652. Ο Άγιος Ιωάννης, όταν ήταν έφηβος εργαζόταν σε ένα ραφείο της Κωνσταντινουπόλεως. Μια ημέρα στην αγορά έτυχε να φιλονικήσει με ένα Εβραίο έμπορο, ο οποίος, για να τον εκδικηθεί, έπεισε κάποιους Οθωμανούς ότι τον άκουσε να υβρίζει τη Μουσουλμανική πίστη και προσευχή. Μην αποδεχόμενος να εξωμόσει ο Νεομάρτυς Ιωάννης, αφού βασανίσθηκε, αποκεφαλίσθηκε⁸.

Στην περίπτωση του Έλληνα ναύτη δεν γνωρίζουμε αν όντως άσκησε κριτική στο Ισλάμ ή ψευδώς κατηγορήθηκε. Επίσης δεν αναφέρεται αν ήταν ντόπιος, δηλαδή Χιώτης ναυτικός ή από άλλο μέρος της Ελλάδας. Στη δεύτερη περίπτωση είναι πιθανόν να ήταν αιχμάλωτος, καθότι το τουρκικό ναυτικό επιχειρούσε συνεχώς εκείνη την εποχή στα θαλάσσια ύδατα της Χίου και επιτιθόταν ακόμη και στα εμπορικά και αλιευτικά πλοία, φθάνει να είχαν ελληνικό πλήρωμα.

            Η κατηγορία της εξυβρίσεως του Ισλάμ είχε πάντοτε ως επακόλουθο τη σύλληψη του κατηγορηθέντος Χριστιανού. Αυτός οδηγούνταν στον Μουσουλμάνο ιεροδικαστή (καδή) ή κάποιον Οθωμανό αξιωματούχο, για να ανακριθεί και να δικασθεί. Για το τι μπορεί να συνέβη στον Έλληνα ναύτη μετά τη διατύπωση της κατηγορίας περί προσβολής του Ισλάμ, παίρνουμε μια ιδέα από το Συναξάρι του Νεομάρτυρα Αγίου Ιωάννου του Κάλφα, που κι εκείνος είχε κατηγορηθεί για εξύβριση του Ισλάμ και του Μωάμεθ: «τον έδειραν (οι Αγαρηνοί Τούρκοι) ανηλεώς, και τον επήγαν εις τον κριτήν, και εμαρτύρησαν ότι εβλασφήμησεν κατά της πίστεώς των^. ο δε κριτής ώρισε και τον έδειραν σφοδρώς, έπειτα τον εφυλάκωσαν, και τον εβασάνιζαν, δια να αρνηθή τον Χριστόν, και να πιστεύση εις την πίστιν τους^. ο δε ευλογιμένος Ιωάννης, εστάθη ανδρείος, ως καλός στρατιώτης του Χριστού, και λέγει τους^. δεν αρνούμαι εγώ τον γλυκύτατόν μου Ιησούν Χριστόν»⁹.

            Συνηθισμένη πρακτική των Τούρκων, αναφερόμενη σε πολλά Συναξάρια, ήταν να προσπαθούν αρχικώς να δελεάσουν τον δικαζόμενο Χριστιανό με υποσχέσεις για παροχή πλούσιων δώρων, τοποθέτηση σε ζηλευτά αξιώματα, και κολακείες, προκειμένου να απαρνηθεί τον Χριστό. Οι Νεομάρτυρες όμως με περιφρόνηση τα αρνούνταν όλα αυτά, μένοντας ακλόνητοι στην Ορθόδοξη πίστη τους. Όταν οι Τούρκοι διαπίστωναν ότι αυτά δεν απέδιδαν, κατόπιν προχωρούσαν σε τρομερές απειλές. Το επόμενο στάδιο ήταν η φυλάκιση, συνοδευόμενη από απάνθρωπους και θηριώδεις βασανισμούς. Ας μην λησμονούμε ότι το Κοράνιο διδάσκει ότι η βία εναντίον των αλλοπίστων είναι βασικό καθήκον για τον αληθινό πιστό, τον Μουσλίμ. Οι Νεομάρτυρες όμως με τη χάρη του Χριστού παρέμεναν ακλόνητοι και μάταια οι δήμιοί τους αγωνιζόταν με όλο και πιο φρικτά και δαιμονικά βασανιστήρια να μεταβάλουν τη γνώμη των Μαρτύρων και να τους αποσπάσουν την πολυπόθητη θετική απάντηση προσχωρήσεως στο Ισλάμ. Θα πρέπει λοιπόν να θεωρείται σίγουρο ότι κατά τη διάρκεια της φυλακίσεως του θα του προτάθηκε πολλές φορές να αρνηθεί τον Χριστό και να προσχωρήσει στο Ισλάμ. Αυτή ήταν εξάλλου η βασική επιδίωξη των Μουσουλμάνων, και μόνο, όταν διαπίστωναν ότι δεν ευοδώνεται, προχωρούσαν στη θανάτωση.

            Όλα αυτά είναι βέβαιο ότι θα τα πέρασε και ο Έλληνας ναύτης στη Χίο. Ίσως όμως κάποιος θα αντέτεινε ότι οι υποθέσεις μας αυτές είναι αμφίβολες, καθώς δεν διασώζονται σχετικές μαρτυρίες. Σ’ αυτό έχουμε να αντιτείνουμε δυο επιχειρήματα. Πρώτον οι πρακτικές που ακολουθούσαν οι Οθωμανικές αρχές σ’ αυτές τις περιπτώσεις ήταν σχεδόν πάντοτε πανομοιότυπες, όπως αποκαλύπτεται από πληθώρα Συναξαριακών κειμένων και άλλων ιστορικών πηγών. Δεύτερον, η ποινή του ανασκολοπισμού, στην οποία καταδικάσθηκε, αποτελεί έμμεση απόδειξη για το μένος των Μουσουλμάνων εναντίον του. Προφανώς το ανεξάντλητο θάρρος του, η ακράδαντη πίστη του στον Χριστό, η καρτερία του στα βασανιστήρια, εξερέθισαν και εξόργισαν τους Τούρκους. Και η καρατόμηση και ο απαγχονισμός και η εκδορά ζωντανού έτι του θύματος είναι φοβεροί και αποτρόπαιοι θάνατοι, αλλά  ο ανασκολοπισμός τους ξεπερνά όλους.

            Ανασκολοπισμός ήταν η διάτρηση του σώματος του θύματος με ξύλινο ή μεταλλικό οβελό. Έμοιαζε με το σούβλισμα ζώου, και από τον λαό ονομαζόταν παλούκωμα ή πασσάλωμα. Υπήρξε ο φόβος και ο τρόμος των υποδούλων, και προκαλούσε φρίκη και αποτροπιασμό ακόμη και σαν άκουσμα, αλλά πολύ περισσότερο ως ανάμνηση όσων είχαν παρακολουθήσει ως θεατές την εκτέλεση αυτής της ποινής. Κατά τον καθηγητή Λαογραφίας Δημήτριο Πετρόπουλο, ο ανασκολοπισμός ήταν: «Εκ των πλέον φρικτών βασανισμών των επιβαλλομένων εις τους υπέρ της ελευθερίας αγωνιζομένους Έλληνας κατά τους σκοτεινούς χρόνους της υπό τον τουρκικόν ζυγόν δουλείας»¹⁰. Δεν έλειπαν όμως και περιπτώσεις, που αυτή η ποινή επιβαλλόταν και σε Νεομάρτυρες, όπως για παράδειγμα ο Οσιομάρτυς Μαλαχίας ο Λίνδιος, ο οποίος μαρτύρησε στα Ιεροσόλυμα γύρω στο 1500, κατηγορούμενος ότι βλασφήμησε τον Μωάμεθ. Επίσης στη Χίο, το 1822  έχουμε την περίπτωση του Νεομάρτυρος Αγίου Γεωργίου του Φραγκάκη, ιερέως στο χωριό Άγιος Γεώργιος Συκούσης . Γράφει περί αυτού ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Χίου, Ψαρών και Οινουσσών κ. Μάρκος: «συλλαµβάνεται και οδηγείται "ως πρόβατον επί σφαγήν" στο νάρθηκα του Ναού του Αγ. Γεωργίου στο χωριό του. Εκεί διετάχθη να εξωµόσει και να πατήσει επάνω στον Εσταυρωµένο. Στην αρνητική και οµολογιακή για την πίστη του στάση του οι Τούρκοι τον εβασάνισαν φρικωδώς και τον ανεσκολόπισαν»¹¹. Το πόσο διαδεδομένη ήταν η ποινή του ανασκολοπισμού σε Νεομάρτυρες, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους παρέμειναν ανώνυμοι, έχουμε τη μαρτυρία του στρατηγού Ιωάννη Μακρυγιάννη. Ο γενναίος αυτός αγωνιστής του 1821 έγραψε σχετικώς στα Απομνημονεύματά του: «Εκείνος (δηλαδή ο Τούρκος κατακτητής) όπου τους κυρίεψε (τους Έλληνες), τους έκαιγε εις τους φούρνους, τους έκοβε γλώσσες, τον παλούκωνε (sic.) ν’ αλλάξουν την θρησκείαν τους και δεν μπορούσε να κάμη τίποτας»¹².

Ακόμη όμως και στις περιπτώσεις που η ποινή του ανασκολοπισμού επιβαλλόταν σε Εθνομάρτυρες δεν ήταν άσχετη με την πρόταση στον μελλοθάνατο για εξώμοση, συνεπώς είχε και χαρακτήρα Μαρτυρίου. Το πιο κλασικό παράδειγμα είναι του πασίγνωστου ήρωα του ’21 Αθανάσιου Διάκου. Μετά τη σύλληψή του, προτάθηκε σ’ αυτόν από τους Τούρκους, αν επιθυμούσε να σώσει τη ζωή του, ν’ αλλαξοπιστήσει και για βεβαίωση να προσκυνήσει άμεσα σε τζαμί. Εκείνος με αποφασιστικότητα απάντησε αρνητικά, επιλέγοντας να μείνει πιστός στον Χριστό, έστω και αν το αντάλλαγμα ήταν να απολέσει την επίγεια ζωή του. Ανάλογη υπήρξε και η προγενέστερη περίπτωση του Αγίου Σεραφείμ, Αρχιεπισκόπου Φαναρίου, ο οποίος, συλληφθείς το 1601 για επαναστατική δράση, απάντησε στην πρόταση των Τούρκων για προσχώρηση στο Ισλάμ: «Το να αφήσω δε την πίστιν μου διά να αποφύγω τον θάνατον, δεν θα δεχθώ και κατ’ ουδένα τρόπον θα αφήσω την πίστιν μου εις τον γλυκύτατόν μου Ιησούν, τον Θεόν μου και δημιουργόν μου …»¹³. Είπε δε στον Τούρκο δικαστή του : «Επειδή και λέγεις πως είσαι φίλος μου, και με συμβουλεύεις τοιαύτην κακήν συμβουλήν, όπου να αφήσω τον Κύριόν μου Ιησούν, τον ποιητήν μου και πλάστην μου και να πιστεύσω εις ένα άνθρωπον (δηλαδή τον Μωάμεθ)  θνητόν, αγράμματον, εχθρόν, και πολέμιον του Χριστού μου»¹⁴… Δεν πρόφθασε να ολοκληρώσει τον λόγο του ο Άγιος Σεραφείμ και, εξαιτίας αυτής της θαρραλέας ομολογίας του, αλλά και της θαυμαστής καρτερίας του κατά τη διάρκεια των αφόρητων βασανιστηρίων, ο Τούρκος τύραννος «έδωκε την τελευταίαν κατ’ αυτού απόφασιν, να τον παλουκώσουν διά να λάβη βίαιον θάνατον»¹⁵.

Το μαρτύριο του ανασκολοπισμού δεν ήταν απλά βίαιο και φρικτό¹⁶, αλλά τις περισσότερες φορές καθίστατο ένας αργός και οδυνηρότατος θάνατος. Στις 26 Απριλίου του 1822 οι θηριώδεις Τούρκοι ανασκολόπισαν τον πρόξενο της Δανίας στη Χίο, Κωνσταντίνο Σαλονικιό. Αυτός υπήρξε λόγιος ελληνιστής και θιασώτης της Ελληνικής Επαναστάσεως. Γι’ αυτό και ο Βαχίτ πασάς διέταξε να ανασκολοπισθεί διατρυπούμενος με ένα μανουάλι κάποιου ναού. Επί δύο ημέρες παρέμεινε ζωντανός, στενάζοντας από τους αβάσταχτους πόνους. Εκλιπαρούσε όσους διέρχονταν από τον χώρο του Βουνακίου, όπου λάμβανε χώρα το μαρτύριό του, να του δώσουν νερό να πιεί για να ξεψυχήσει. Μάταια όμως, καθώς κανείς δεν τολμούσε να τον βοηθήσει¹⁷.

Επίσης στη Χίο το1822, ανασκολόπισαν τον Νεομάρτυρα Άγιο Θεοδόσιο Λουφάκη, Ηγούμενο της Μονής του Αγίου Μηνά, χρησιμοποιώντας ως σκόλοπα τον ιστό του λαβάρου της Αναστάσεως¹⁸. Το ότι και στις δυο προαναφερθείσες περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκαν εκκλησιαστικά ιερά αντικείμενα - μανουάλι και λάβαρο της Αναστάσεως - δεν ήταν τυχαίο. Οι Τούρκοι εύκολα μπορούσαν να βρουν ένα κλαδί ή μια μεταλλική βέργα και να την χρησιμοποιήσουν στο αποτρόπαιο αυτό έργο τους. Όμως ήθελαν έτσι να προσβάλουν την Χριστιανική πίστη, η εμμονή στην οποία έκανε τους Μουσουλμάνους να μαίνονται και να επιβάλουν το Μαρτύριο του ανασκολοπισμού.

Σίγουρα, ο τουρκικός όχλος, που θα συνόδευε τον ανώνυμο Μάρτυρα της Χίου στον τόπο του Μαρτυρίου του, αλλά και αυτοί που θα παρευρίσκονταν εκεί, χαιρέκακα θα κραύγαζαν ύβρεις και απαίσιους χλευασμούς. Αλλά ταυτόχρονα και κάποιοι από αυτούς, υποκρινόμενοι συμπάθεια, θα του ζητούσαν να γίνει Μουσουλμάνος, για να γλιτώσει τη ζωή του, έστω και στο παρά πέντε. Ο δήμιος, κατά το έθιμο, ίσως κρατώντας και τη σούβλα στα χέρια του, θα τον ρώτησε για ύστατη φορά αν συγκατατίθεται να γίνει μουσουλμάνος, προκειμένου να σωθεί. Σύμφωνα με τον Ομ. Καθηγητή Νευρολογίας Σταύρο Μπαλογιάννη : «το μαρτύριον κατά κανόνα είναι μία βραδεία και επώδυνος μέθοδος θανατώσεως, η οποία κατέστη ιδιαιτέρως βραδεία εις τα μαρτύρια των Νεομαρτύρων. Η μέθοδος θανατώσεως εφαρμόζεται κατά κανόνα εν μέσω εμπαιγμών, απειλών ή και υποσχέσεως καταπαύσεως του μαρτυρίου και κοινωνικής αποκαταστάσεως του μάρτυρος, εις περίπτωσιν καθ’ ην ούτος ήθελεν υποκύψει αρνούμενος την πίστην του»¹⁹. Τις στιγμές αυτές ο Μάρτυρας κάτω από τέτοια ψυχολογική πίεση, που του ασκούσε το πλήθος, αλλά και η προθανάτια αγωνία, θα μπορούσε να λιγοψυχήσει, καθώς ένιωθε ήδη την παγερή ανάσα του θανάτου όλο και εγγύτερα. Ο πειρασμός ήταν μεγάλος. Μία μόνο λέξη. Ένα ναι, ένα απλό νεύμα συγκατάθεσης στο ερώτημα: «Γίνεσαι Μουσουλμάνος ορέ γκιαούρη;», ήταν ικανά να τον βγάλουν από αυτή τη θανατερή αγωνία. Όμως ο ανώνυμος Μάρτυρας, αρνήθηκε σθεναρώς, όπως μπορούμε να συμπεράνουμε από την εκτέλεση του ανασκολοπισμού. Υπέμεινε με καρτερία το Μαρτύριό του, που μπορεί να κράτησε από μία ώρα έως και ολόκληρες ημέρες.

 Όσα είχε γράψει ως εγκώμιο των πρώτων Μαρτύρων της Εκκλησίας ο Άγιος Νικόλαος ο Καβάσιλας, ταιριάζουν απόλυτα στον ανώνυμο Μάρτυρα της Χίου: «Οι μάρτυρες υπέμειναν τα βασανιστήρια με χαρά. Ενώ τους έκοβαν τα μέλη του σώματος αισθάνονταν μεγάλη ευχαρίστηση. Δεν καταδέχονταν ούτε να ακούσουν τα παραπλανητικά λόγια να αρνηθούν τον Χριστό, για να τους χαρίσουν τη ζωή. Και όλα αυτά, γιατί ζούσαν πιο πολύ για το Χριστό παρά για τον εαυτό τους»²⁰.

Εκτός από τα παραπάνω αναφερθέντα άγνωστα στοιχεία – όπως το όνομά του, ο τόπος καταγωγής του, τα περιστατικά που οδήγησαν ώστε να κατηγορηθεί – υπάρχουν πολλά ακόμη αναπάντητα ερωτήματα. Ποιος ήταν ο τόπος του Μαρτυρίου του μέσα στην πόλη της Χίου; Τι απέγινε το λείψανό του; Αναπάντητα όμως, αφού δεν υπάρχουν σχετικές μαρτυρίες. Δεν πρέπει όμως να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι δεν υπάρχουν άλλες ιστορικές πηγές ή Συναξαριακά κείμενα για το Μαρτύριο αυτό, πλην του Ημερολογίου Datodi. Οι Τουρκικές σφαγές, οι  αιχμαλωσίες, οι θηριωδίες, οι εμπρησμοί, οι λεηλασίες και οι πάσης φύσεως καταστροφές στο νησί δεν περιορίσθηκαν στο 1822. Άλλοτε εντονότερα και άλλοτε σε σχετική ύφεση όλα αυτά συνεχίζονταν και τα κατοπινά έτη. Μετά την ανελέητη σφαγή, και τον εκπατρισμό όσων αιχμαλωτίσθηκαν ή διέφυγαν, ο κοινωνικός και θρησκευτικός βίος είχε σχεδόν εξαρθρωθεί και το νησί είχε καταστεί πλέον αραιοκατοικημένο. Από τους 100.000 κατοίκους, που είχε προεπαναστατικά η Χίος, ελάχιστοι παρέμεναν. Αυτοί είχαν τόσο κορεσθεί από τις Τουρκικές ωμότητες, που τίποτε πλέον δεν τους έκανε εντύπωση. Συνεπώς ένας ακόμη ανασκολοπισμός Χριστιανού, ύστερα από τόσες βιαιότητες και φρικαλεότητες που είχαν δει τα μάτια τους τα τελευταία τέσσερα έτη, δεν αποτελούσε κάτι αξιοσημείωτο. Το πιθανότερο είναι πλην της αναφοράς στο Ημερολόγιο του Luca Datodi να μην έγινε καμία εκτενής ή και επιγραμματική καταγραφή του Μαρτυρίου του Έλληνα ναύτη από κάποιο Ορθόδοξο Χριστιανό. Άλλα και να αποκλείσουμε εντελώς αυτό το ενδεχόμενο δεν γίνεται. Ίσως το πέρασμα του χρόνου να την εξάλειψε ή και να παραμένει άδηλη κάπου, περιμένοντας να κρίνει ο Θεός ότι είναι ωφέλιμο για τους πιστούς να αποκαλυφθεί.

            Όμως ως Έλληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί που ήμαστε, δεν θα έπρεπε να λησμονούμε τα σοφά λόγια του Φώτη Κόντογλου : «Κανένας λαός δεν έχυσε τόσο αίμα για την πίστη του Χριστού όσο έχυσε ο δικός μας, από καταβολή του Χριστιανισμού ίσαμε σήμερα. Κι αυτός ο ματωμένος ποταμός είναι μια πορφύρα που φόρεσε η Ορθόδοξη Εκκλησία μας, και που θα ’πρεπε να την έχουμε για το μεγαλύτερο καύχημα, κι όχι να την καταφρονούμε και να μη μιλούμε ποτέ γι’ αυτή, και μάλιστα να ντρεπόμαστε να μιλήσουμε γι’ αυτή, σε καιρό που δε ντρεπόμαστε για τις πιο ντροπιασμένες και σιχαμερές παραλυσίες που κάνουνε οι άνθρωποι στον αδιάντροπο καιρό μας»²¹.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος είχε γράψει για τους Μάρτυρες, κάτι που εξίσου ισχύει και για τους Νεομάρτυρες: «Όπως τα φυτά ποτιζόμενα αυξάνονται, έτσι και η πίστη μας όταν πολεμείται περισσότερο ανθίζει και όταν ενοχλείται αυξάνεται, και όπως τους κήπους τους δυναμώνει η άρδευση τους με νερό, ακόμα περισσότερο την Εκκλησία τη μεγαλύνει το πότισμά της με το αίμα των μαρτύρων»²². Έτσι και το αίμα αυτού του ανωνύμου για εμάς και αφανούς Νεομάρτυρα, που πότισε το Ελληνικό έδαφος, χύθηκε προς χάριν της πίστεως στον Χριστό και από αγάπη προς την Εκκλησία. Το όνομά του όμως είναι γνωστό στην Αγία Τριάδα και έχει γραφεί «εν τη βίβλω της ζωής»²³ και η ψυχή του αγάλλεται μεταξύ του χορού των Νεομαρτύρων!

            ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Εβρ.12,1.

2. Το Βασίλειο των Δύο Σικελιών δημιουργήθηκε το 1818 από την ένωση του Βασιλείου της Σικελίας και του Βασιλείου της Νάπολης, και διήρκεσε έως το 1861, οπότε διαλύθηκε και προσαρτήθηκε στο νέο Βασίλειο της Ιταλίας. Όσον αφορά τη στάση του έναντι της Ελληνικής Επαναστάσεως, ακολούθησε την πολιτική της Ιεράς Συμμαχίας.

3. Almanacco della real casa e corte per l’ anno 1826, Napoli 1825, σελ. 202.

4. Το όνομα Δατόδης υπάρχει σε έγγραφα της Ρωμαιοκαθολικής επισκοπής Χίου το 1701 και το 1793. Βλέπε: Ζολώτα Γεωργίου, Ιστορία της Χίου, Αθήναι 1928, τ. Γ2, σελ.371 και 382.Ένας πρόγονός του πρέπει να ήταν και ο Luca Datodi, ο οποίος γεννήθηκε στη Χίο το 1688 και πέθανε το 1757.

5. Ζολώτα Γεωργίου, Ιστορία της Χίου, Αθήναι 1928, τ. Γ2, σελ.603.

6. Κρικώνη Χρίστου, Η Ορθόδοξος Εκκλησία πρωταγωνιστής της Εθνεγερσίας του 1821, Κληρικοί Νεομάρτυρες – Εθνομάρτυρες, Θεσσαλονίκη 1991, σελ.80 – 90.

7. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αθήναι 1856, σελ.58.

8. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αθήναι 1856, σελ.69.

9. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αθήναι 1856, σελ.58.

10. Πετρόπουλος Δημήτριος, Η θανάτωσις δι’ ανασκολοπισμό κατά την Τουρκοκρατίαν, Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, Αθήναι 1953, τ. ΚΓ, σελ.531.

11. Μάρκου Αγ. Βασιλάκη Αρχιδιακόνου (νυν Μητροπολίτου Χίου, Ψαρών και Οινουσσών), Εθνομάρτυρες Χίοι κληρικοί κατά την Επανάστασιν του 1821, Πρακτικά συνεδρίου : Έλληνες Νεομάρτυρες 1453 – 1821, Λιδωρίκι, 29 - 30 Μαΐου 1997 , σελ. 127. Περί της προσφάτου αγιοκατατάξεως του Νεομάρτυρος ιερέως Γεωργίου Φραγκάκη, βλέπε διμηνιαίο Δελτίον της Ι. Μητροπόλεως Χίου Ψαρών και Οινουσσών «Κατάρτισις», τ. 58Α (Μάιος 2021 ), σελ. 11 και τ. 59Α (Ιούλιος 2021), σελ. 1 και 5.

12. Αρχείον του στρατηγού Μακρυγιάννη, Αθήναι 1947, τ. Β΄, σελ.186.

13. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αθήναι 1856, σελ.59 - 63.

14. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αθήναι 1856, σελ. 61.

15. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αθήναι 1856, σελ.61.

16. Το μαρτύριο του ανασκολοπισμού μπορούσε να γίνει ακόμα φρικτότερο στις περιπτώσεις που το θύμα καταδικαζόταν να καεί ζωντανό στην πυρά περιστρεφόμενο ! Στην ποινή αυτή καταδικάσθηκε ο Άγιος Ζαχαρίας, Μητροπολίτης Κορίνθου το 1684, όταν δεν δέχθηκε να αρνηθεί τον Χριστό και να γίνει μουσουλμάνος. Οι χριστιανοί της Κορίνθου, αφού προσέφεραν σημαντικό χρηματικό ποσό στον Τούρκο έπαρχο, κατόρθωσαν να μεταβληθεί η ποινή σε αποκεφαλισμό.

17. Ζολώτα Γεωργίου, Ιστορία της Χίου, Αθήναι 1928, τ. Γ2, σελ.513, 520 και 534.

18. Βασιλάκη Μάρκου Πρωτοπρεσβυτέρου, Χίοι κληρικοί αγωνισθέντες, σφαγιασθέντες και δράσαντες κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν του 1821, Χιακά Εκκλησιαστικά Χρονικά, Χίος 1950, τεύχος Α΄, σελ.26.  Περί της προσφάτου αγιοκατατάξεως του Νεομάρτυρος  Ηγουμένου της Μονής του Αγίου Μηνά  Θεοδοσίου Λουφάκη, βλέπε διμηνιαίο Δελτίον της Ι. Μητροπόλεως Χίου Ψαρών και Οινουσσών «Κατάρτισις», τ. 58Α (Μάιος 2021 ), σελ. 14, και τ. 59Α (Ιούλιος 2021), σελ. 2 και  6.

19. Μπαλογιάννη Σταύρου, Η βιολογική διάστασις των βασανισμών και των τρόπων θανατώσεως των Νεομαρτύρων, Πρακτικά Θεολογικού Συνεδρίου εις τιμήν και μνήμην των Νεομαρτύρων, Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 359.

20. Αγίου Νικολάου Καβάσιλα, Η εν Χριστώ ζωή.

21. Κόντογλου Φώτη, Νεομάρτυρες, η δόξα της Εκκλησίας μας.

22. P.G. 50,573. Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Ομιλία εις τους αγίους μάρτυρας Ιουβεντίνον και Μαξιμίνον, τους μαρτυρήσαντας επί Ιουλιανού του Αποστάτου.

23. Απ. 20.