ΑΚΤΙΝΕΣ: Ποια αίρεση πολεμά ο απόστολος Παύλος εις την προς Κολοσσαείς επιστολή του;

2 Ιουλ 2020

Ποια αίρεση πολεμά ο απόστολος Παύλος εις την προς Κολοσσαείς επιστολή του;

Νόμισμα της πόλης των αρχαίων Κολοσσών

Οι Κολοσσές ή Κολοσσαί ήταν αρχαία πόλη της Φρυγίας – περιοχή τής Μικράς Ασίας – γνωστή ήδη από την εποχή του Ξενοφώντα, ο οποίος έγραψε τον 4^ο αιώνα π.Χ. πως ήταν μια από τις πιο σημαντικές πόλεις της Φρυγίας. Είναι άλλωστε γνωστές και από την επιστολή του απόστολου Παύλου που απέστειλε σ’ αυτές. Καταστράφηκε από σεισμό την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Νέρωνα. Τον 8^ο αιώνα μ.Χ. ιδρύθηκε στην περιοχή της η βυζαντινή πόλη Χώναι από πρόσφυγες των Κολοσσών...

Την εκκλησία των Κολοσσών δεν την ίδρυσε ο απόστολος Παύλος, αλλά ο Επαφράς κάτοικος των Κολοσσών όπως συμπεραίνεται από έμμεσες πληροφορίες της επιστολής που έστειλε ο Παύλος. Αυτός ήταν που ενημέρωσε και τον απόστολο για τον αναφανέντα εντός της εκκλησίας κίνδυνο, από κάποια αιρετική διδασκαλία, η οποία απειλούσε την πίστη των χριστιανών στο Χριστό. Αδυνατώντας να αντιμετωπίσει ο ίδιος τον κίνδυνο αυτό, ζήτησε την βοήθεια του αποστόλου, ο οποίος αν και δεν τους γνώριζε προσωπικά τους απευθύνει την επιστολή για να στηρίξει την πίστη τους.

Για να είμαστε ειλικρινείς, μια πλήρη ανασυγκρότηση και ακριβή έκθεση της αιρετικής αυτής διδασκαλίας που εμφανίστηκε στην εκκλησία των Κολοσσών δεν είναι δυνατόν να γίνει. Και ο λόγος είναι, πως ο απόστολος Παύλος χρησιμοποιεί ορολογία που προέρχεται ή υπονοεί συνήθειες και καταστάσεις που είναι γνωστές μόνο στους πιστούς των Κολοσσών και παντελώς άγνωστες σε μας, αρκετές δε φορές και αινιγματικές. Ένας επιπλέον λόγος είναι και το εξής γεγονός• πως σε καμιά άλλη επιστολή του δεν αντιμετωπίζει ο απόστολος παρόμοια αιρετική διδασκαλία, ώστε να δοθεί σε μας η δυνατότητα να συνδυάσουμε τυχόν πληροφορίες που θα μας οδηγούσαν στην ανασυγκρότηση της εικόνας της αίρεσης που καταπολεμούσε.

Παρόλα αυτά όμως, μας δίνεται κάποια δυνατότητα από την επιστολή, να φτάσουμε σε κάποια συμπεράσματα, ώστε να σχηματίσουμε μια κάποια εικόνα για την αίρεση που παρουσιάστηκε στην εκκλησία των Κολοσσών. Κατά πρώτον η αιρετική αυτή διδασκαλία αξίωνε για τον εαυτό της τον χαρακτηρισμό της “φιλοσοφίας”, της ανώτερης δηλαδή γνώσης και κατοχής διδασκαλιών για τον Θεό, τον κόσμο, τον άνθρωπο κ.λ.π.

Άλλωστε ήταν συνηθισμένο φαινόμενο εκείνη την εποχή, η ύπαρξη πλείστων φιλοσοφικών κινημάτων, τα οποία διεκδικούσαν για τον εαυτό τους την θεωρητική γνώση την οποία μάλιστα ισχυρίζονταν πως τους είχε παραδοθεί μυστικά, αλλά και τα οποία είχαν διάφορους ηθικούς κανόνες που ρύθμιζαν τον καθημερινό τους βίο. Τέτοιου είδους λοιπόν ασκητικές διατάξεις είχε και η φιλοσοφία των Κολοσσών, οι οποίες αποτελούνταν σε αποχή από τροφές ή ποτά (Προς Κολοσσαείς 2:16 και 21), στη τήρηση αγίων ημερών λόγου χάρη εορτών, νουμηνιών, Σάββατα (Προς Κολοσσαείς 2:16), και στην ασκητική τάση απέναντι στο σώμα (Προς Κολοσσαείς 2:23).

Αυτού λοιπόν του είδους οι εντολές που προφανώς είχαν ιουδαϊκή προέλευση, είχαν αναμιχθεί μαζί με άλλες αντιλήψεις θρησκευτικού συγκρητισμού της εποχής. Η τήρησή τους όμως, δεν απέβλεπε στην εφαρμογή του Μωσαϊκού Νόμου, γιατί τότε θα επρόκειτο σαφώς για αίρεση ιουδαϊκού χαρακτήρα, αλλά βρίσκεται σε συσχέτιση με το κεντρικό σημείο της αιρετικής αυτής “φιλοσοφίας”, που ήταν η “θρησκεία των αγγέλων”, η λατρεία δηλαδή πνευμάτων και αγγελικών δυνάμεων, τα οποία καλούνται στην επιστολή “στοιχεία του κόσμου” (Προς Κολοσσαείς 2:8 και 20) ή “αρχές και εξουσίες” (Προς Κολοσσαείς 1:16, 2:10 και 15).

Διδάσκονταν δε, πως μόνο διά αυτών των αγγελικών δυνάμεων, οι οποίες, σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής εκείνης, βρίσκονται παντού στον κοσμικό χώρο και κατευθύνουν τις τύχες του κόσμου, μπορεί κάποιος να πλησιάσει τον Θεό. Πάντως από την επιστολή του Παύλου δεν μπορούμε να διαπιστώσουμε με βεβαιότητα, σε ποια θέση τοποθετούσαν οι αιρετικοί τον Χριστό σε σχέση με τις αγγελικές αυτές δυνάμεις, ασφαλώς όμως μπορούμε να πούμε πως η θέση αυτή δεν ήταν στην κορυφή αυτών. Δίδασκαν, φαίνεται, οι αιρετικοί “φιλόσοφοι ” των Κολοσσών, πως οι χριστιανοί, ενώ διά μέσου του Χριστού θα είχαν την δυνατότητα να μετέχουν στο μέλλοντα αιώνα, δεν ήταν όμως επί του παρόντος εξασφαλισμένοι έναντι των αγγελικών δυνάμεων, τα οποία κυβερνούν τον κόσμο.

Η αιρετική λοιπόν “φιλοσοφία” των Κολοσσών αποτελούσε ένα συνηθισμένο την εποχή εκείνη θρησκευτικό συγκρητιστικό κίνημα με ιουδαϊκής προέλευσης ασκητικά στοιχεία. Ορισμένοι από τους ερευνητές συσχετίζουν την “φιλοσοφία” των Κολοσσών με τη διδασκαλία των κειμένων της εβραϊκής κοινότητας του Κουμράν της Νεκράς Θάλασσας, ισχυριζόμενοι πως οι οπαδοί των αιρετικών φιλοσόφων ή αυτοί οι ίδιοι οι φιλόσοφοι προέρχονταν από εσσαϊκούς κύκλους ή από ειδωλολατρικούς κύκλους προτού να ασπαστούν τον χριστιανισμό. Έτσι π.χ. η αντίθεση σκοτάδι – φως (Προς Κολοσσαείς 1:12 – 13), η τήρηση αγίων ημερών, η αποχή από τις τροφές, ο ρόλος των αγγέλων, η χρήση του όρου “μυστήριο” προς δήλωση του αποκεκαλυμμένου εσχατολογικού σχεδίου του Θεού κ.λ.π. θυμίζουν αντίστοιχες διδασκαλίες της κοινότητας των Εσσαίων της Νεκράς Θάλασσας.

Όπως όμως παρατηρήθηκε ορθώς, ότι αν ίσχυε μια τέτοια περίπτωση, είναι παράδοξο πως στην αίρεση των Κολοσσών δεν καταλαμβάνει καμία θέση η αυστηρή τήρηση του Μωσαϊκού Νόμου και οι καθημερινοί εξιλαστήριοι καθαρμοί, που αποτελούσαν βασικά στοιχεία της εσσαϊκής κοινότητας. Όπως βέβαια παράδοξο είναι εις την προς Κολοσσαείς επιστολή, ούτε μια φορά δεν αναφέρεται η λέξη Νόμος.

Συνήθως η αίρεση των Κολοσσών χαρακτηρίζεται από τους ερευνητές ως “ιουδαιοσυγκρητιστική κίνηση” ή ως “γνωστικίζων ιουδαϊσμός” ή γενικά γίνεται λόγος από άλλους για συγκρητιστικό κίνημα “προ – γνωστικού” χαρακτήρα. Η ορθότερη άποψη πάντως είναι πως τα κύρια στοιχεία της καταπολεμούμενης “φιλοσοφίας” προέρχονται από τον θρησκευτικό συγκρητισμό της εποχής, μέσα στον οποίο αναμιγνύονται και τα ιουδαϊκής προέλευσης ασκητικά στοιχεία.